JL 0. j
D E
URINIS et PULSIBUS,
DE FEBRIBUS,
D £ MORBIS CAPITIS,
, „ E T PECTORIS. / _
LAURENTII B E L L I N I,
FRANCISCO REDI.
CUM PRAEFATIONE
HERMAKNI BOERHAAVE.
CUM INDICE LOCUPLETISSIMO.
EDITIO QUINTA PRIORIBUS CORRECTIOR,
DE MISSIONE SANGUINIS,
D I C A T U M
LU G D U N I B A T A V 0 RU M,
Digitized by the Internet Archive
in 2014
http://archive.org/details/deurinisetpulsibOObell_0
MAGNIFICO
CLARISSIMO E T E X C E L~
LENTISSIMO
VIRO
y ARIA DOCTRINA ET E X I-
MIA ERUDITIONE
I N S I G N I
PER ORBEM TERRARUM
CELEBERRIMO
ARTIS MEDICAE
PRINCIPI
D.HERMANNO BOERHAAVE,
A. L. M. P H I L. E T M E D. D O C T O R I
MEDICINAE ET COLLEGII
PRACTICI IN ACADEMIA
LEIDENS I PROFESSORI
COLLEGII CHIRURGICI
P R AE S I D I
H. T. RECTORI MAGNIFICO
* t OPUS
O P U S H O C
LAURENTII BELLINI
URINIS " PULSIBUS
DE MISSIONE SANGUINIS»
DE FEBRIBUS
DE MORBIS CAPITIS
ET PECTORIS
QUAM POTUIT NITIDISSIME ET
ORN ATISSIME
EjUS EXHORTATU PRAESIDIO
AB INTEGRO EDITUM
IN OBSERVANTIAE EJUSQUE NOMINIS
EXiSTIMATIONIS TESSERAM
OMNI QUA PAR EST
ANIMI REVERENTIA
HUMILLIME OFFERT ET DEVOVET
JOANNES van KERCKHEM.
LE-
LECTORI
HERMANNLS BOERHAAVE.
s.
aurentii Bellini, Viri in difcipliiu
medica ClarifTimi , Scripta de t ri-
nis, Pulfibus, Febribus, &Morbis,
iterum in ufus evulgari publicos fpe-
ftas. Neque vero mireris : prae-
ftantia operis eximii iplo rerum ufu
fapientibus ita fe commendaverat , ut
exempla, vel neceftitati impenfa medicae, vel inor-
natum bibliothecarum rapta, ubique deficerent. Li-
cet autem prior Hetrulca editio, atque geminata
Germanica, tam locupletem fuppeditallet eorum fu-
pelle&ilem , tamen ne fic quidem comparari magis
poterant. lnterea loci Juventus Academica, quae
Medicis navat operam , librum hunc quaerebat avi-
de. Kefte quidem! Aliis enim potius , cjuam hoc
Auftore , careat. Flagitabat igitur neceffitas , ut
Illuftris Vriri, quotidie in privatis publicifque adeo
commendati , monumenta denuo typis excuderentur.
Quum vero operis pulcherrimi dignitas fimul poftu-
laret emaculatae nitorem chartae , typi elegantiam ,
atque procurationem emendatiffimae fcripturae , cura
fuit omnibus hifce quam diligentiffime profpicere.
Prioribus enimfatis cautum fuit aTypographo; At-
* 3 Sue
P R AE F A T I O.
que ita fas erit deinceps majore cum voluptate ani-
mi egregium evolvere opus , commodifque adaptare
cuique propriis.
An etiam neceife erit, utilitatem ejus praedicare
verbis? Nequaquam. Satis femet prodit intuenti
verfus vel paucimmos. Imo vero fatis orbi Medico
dudum innotuit. Unum vere dixero: in tota difci-
plini Medica reperiri neminem, quem jure huic prae-
feras, vix unum forte vel alterum haberi, quem
comparare llli liceat. Meruit fane , vel aemulo-
rum fuffragio , laudis tam fingularis encomium cafta
veritas, utilitafque fumma, quae librum ipfum de-
corant. Enimvero, ut lex inviolabilis fcientiarum ,
quae Phyfica edifferunt, requirit fidamrerum, omni
molimine inveftigatarum , enarrationem, atque dein
feveriffimam quidem ex hifce folis difputationem ra-
tionis, ita nufquam magis illud necelfarium habetur,
quam in Medicina. Ecquis enim aliter fentiat? ne-
mo fane , cui animus eft in rem ipfam intueri. Eft
fcilicet Medica ars Phyfices immenfae exigua parti-
cula, fateor, fed momenti profedo graviftimi ha-
betur: pendet inde vita, fanitafque hominum. Quis
igitur mortalium aequo ferat animo , alias Phyfices
partes magno quidem cum emolumento binis iftis ad-
miniculis fultas promoveri , Medicinam folam care-
re iifdem, aut minus certis legibus coli? Vindicavit
utique rem Medicam quam acerrime hac in parte
Egregius Bellini : utpote princeps habendus inter II-
los ,
P R AE F A T I O. .
los , qui feveritate caftiflima praefcriptas leges ob-
fervaverunt, Au&ores. Id vero ipfum ne gratis dici
appareat, juvat fpe&are propius ea, in quibus prae
caeteris eximius celebretur. Magnam fane laudem
Auftor bonus meruit , dum in corpore humano , cu-
jus inquirit & defcribit morbos , omnino nihil fingit
fubtilitate fpeculationis , nifi quod pulcherrimae Ar-
tium Anatomes demonftratione patet; rurfum vero
omittit nihil , neque negligit , quod induftria & fide
Anatomicorum vere perfpe&um cernitur. Haec cer-
ta, haec una, eft via, qua itur ad fidem. Hanc ideo
ingrefli funt, perque eandem progrefli, recentiores
imitati Veterum praeftantiflimos Herophilum, Erafi-
ftratum, Galenum. Favit autem Belliniano in hifce
genio oportunitas rariflima; in aula quippe Hetrufca
llluftres, Francifcus Redi , Marcellus Malpighius,
Joannes Alphonfus Borellus, Nicolaus Steno, Clau-*
diusUberius, Finchius, Faba, diurna opera & no~
£turna incidendo humana cadavera, & brutorum,
praecepto , & exemplo animabant fatis Tironem tum
Bellinum, ut pulchra paribus paflibus veftigia figens
viam fibi panderet ad aeternam gloriam. Neque ve-
ro fprevit Au6tor, fedlegendo, fpeitando, inciden-
do, fpeculando, eoufque nobile ingenium excoluit,
ut in Anatomicis Magnus appellari mereatur. Quis
jenim merita eum hac laude fraudet, qui opufcula de
de Renibus , organo guftus , refpiratione , atque ovo,
acri cum cum judicio expenderit. Hincque in omni
par-
P R AE F A T I O.
parte operum , quae evulgavit , arcana quaeque Ana-
tomes fpe&antur, nihilque unquam de ufu partium
naturali, de morbis earundem profertur nihil, nifi
quod perfetfx congruit verae partium , qua a natuii
formatae deprehenduntur , fabricae. Neque obtine-
re potuiffet id ipfum ex vulgata fecandi methodo j nifi
& experimentis de compofito inftitutis ad propofitum
fingulare ufiis fuiffet, quamnobilem Artispartemfub-
tiliffime etiam excoluiffe ubique certe cernitur. Uti-
nam igitur Summi Viri Scripta anatomica , quorum
toties mentionem fecit , quorum tantum defiderium
excitavit omnibus Bonis , juris fierent publici, cui fe
eadem deftinaffe in opere de Ovo tot diverfis tefta-
tur locis ! Alterum , in quo Belliniana opera excel-
iunt, in eo quidem fpedatur , quod Chemiae peritia
penitifiima aptum reddiderit Virum , ut fe penetrare
poffet in indolem humorum, qui corpore humano
coerciti id movent, mutant, vivificant. Examina,
quaelb , attentus illa, quae de fermentis confcripfit
in libeliis ad Pitcarnium , invenies fane profundiffi-
mae Chemiae penetralia ita Huic deteda fuiffe , ut
vere modum tenuerit , quo aptiffme pulchra illius in-
venta Medicis applicari fummo cum frudu queant.
Sed quid opus pluribus? quam fincera eft hujus Ar-
tis applicatio , quae opufculum de Urina examinanda
exornat & perficit ! Verum, fibinahaec, Anatomes
atque Chemiae , auxilia excellere fecerunt Scriptorem
noftrum, tertia hifce haud temere cedet induftria
egre-
P R AE F A T I O.
egregia, qua ex Optimis, fidis, perfpicacibus, dili-
gentiflimis, Au&oribus perfpicaciflime , diiigentifli-
me, & fere avariflime collegic omnia, quae illi in
caufis, ingenio , effe&is, mutationibufque , morbo-
rum & remediorum oblervaverant. Quae dein non
tumultuario opere, at hercle acerrima attentione ani-
mi , ex lege naturae in verum digeita ordinem fic ex-
cuflit, ut forte inter Scriptores Medicos difficulter
ulium reperias , qui tantum operis tam felici iucceflu
in placitis & inventis Veterum pofuerit. Hinc enim
rarum hoc merito fuo encomium reportavit y cjuod in
indaganda morborum natura ab ipfa inceperit natura,
nec fingendo , fed obfervando , nonmutando, fed in-
dagando, non amplificando, fed enarrando, appari-
tiones horum varias cxpofuerit, atque ex iis demum
aggreflus fit ingenium abditum detegere, eventaprae-
videre, atque invenire remedia. lnterea tamen, li-
cet optima haec laudes , aliis forte communia dixe-
ris; id vero tn quo egregie prae omnibus fe jadare,
in quo ferio illi triumphare , licet , eft quod acliones
hominisfani, autaegroti, experimentis deprehenfas,
juxta inviolabiles Mechanices leges explanaverit ex
data corporis fabrica atque deteda conditicne humo-
rum. Obfervavit certe tantam in his caftitatem , ut
rariflime equidem admifcentem deprehendas quid-
quam , quod a rerum natura alienum , precario af-
iertum, vel ex obfcuritate dubium, appellare fas fit.
INeque tralatitia in hifce fuccefluum fortuna fuit u-
*^ fus,
PRAEFATIO.
fus , ita vero profecit , ut ardua tentans fuffecerit ,
dumque ex difficillimis nitiil remitteret intentatum,
pulcherrime interim ubique reportaret viftoriam.
Non enim in eo reperias unius, alteriufve, aftionis
explicationem mechanicam , ftru&urae corporis con-
gruam , fed vel omnium fere , quae in fanitate aut
morbis apparent , phaenomen^n reddit rationem ve-
ram , Legibus conformem Harvaejanis , vel ita tra-
dit fundamenta, ut caetera inde fponte fluant, nul-
loque toedioft Iaboris faftidio inveniantur. Com-
pendio dixi, quae Audtoris excellentia fit. Quae
vero Alii hac in matetie detexerunt , horum fana ma-
ximam & llli gloriam deberi fatebitur , quifquis pe-
ritia judicandi valet & candore. Solus quippe Hic
ubique profert, quae Mechanices Legibus & circui-
tus Harvaejani obnoxia ; dum reliqiji hinc inde pro-
ferant quid, quod minus illis confonum. Vera in
hifce me protuliffe fatebitur, qui intento haec libra-
vit animo. Vos igitur, Optimi Medicinae Tirones,
hunc nofturna volvite atque diurna manu , difcite
Audoris Boni fenfa ut vera elementa artis , atque u-
tamini difciplina Illius ut exemplo, ad quod compo-
natis animos Veftros , ut laboris feratis pretium ,
quod habetur fummum , falutem humanam induftria
veftra promotam fuiffe! Valete! Lugd. Batav. 7-Ju-
nii. 171 7.
FRAN-
FRANCISCO REDI
PATRITIO ARRETINO
Viro gravijjimo , amiciffimoque
Et in Medicina facienda
Praeceptori fuo amantiflimo
LAURENTIUS BELLINI Bene-Agere.
GO Tecum liberaliter , Praeceptor Optime ,
ut eum decere judico , qui & genium tuum
noverit, & fit honeftis moribus afTuetus , 8c
ex Clientibus tuis efle, atque haberi velit.
Tibi quidem nuncupo medicum hunc laborem meum ;
non tamen nuncupationem inihi efle volo occafionis
loco , qua mihi licere arbitrer tuarum laudationum
feriem importune perlequi , tuique nominis Authori-
tatem adftruere amplitudine titulorum. Faciant haec
quicunque nullo neceftitudinis , & amicitiae , nullo
officiorum vinculo Tecum conjundi fine adentarionis
ftilpicione de Te magnifice loqui poflTmt: ego vero,
quem vel ab ipfa prima adolelcentia mea optimis qui-
bufcunque artibus tibi demereri nunquam defiifti,
* * z quam
n E D I C A T I O.
quam facile audirem de re mea cogitans afientator,
quafi de Te non ad veritatem loquerer , fed ad au-
gendam , vel confirmandam benevolentiam erga me
tuam, vel ad illam referendam gratiam, quam mille
fingularium beneficiorum reus , cum re non poftim ,
ineptiffime referre inanibus verbis , & fidtum aliquid
admirabile de Te fonantibus cogitarem. Quanquam
tollit quidem omnem de Te falfae laudationis fuipicio-
nem communis ille confenfiis omnium gentium, quo
ubique diceris in omni genere eruditionis , in omni
fplendore do&rinae , in omni gravitate fapientiae ,
prudentia , confilio , morum fuavitate , integritate a-
nimi , conftantiaque fingularis , ut nihil memorem ,
unde exultat Hetruria tota, prilcam majeftatem cum
fimplicitate conjundtam , quam Arti Medicae concilia-
verat Hippocrates , & fuccedentium temporum con-
ditiones labefadtaverant , & penitus everterant, tanto
cum plaufo Bonorum omnium , tanto fremitu impe-
ritiorum, cum tanta hominum utilitate tua opera re-
ftitutam. Sed cum per familiaritatem tuamnoverim,
quantum commovearis , & qua aegritudine animi fen-
tias , fruftra efTe moderationem tuam contra illam
gloriam, & praedicationem Nominis Tui undecunque
perfonantem , facile intelligo graviffimum Tibi fore ,
fi Tui ftudiofus , & familiaritate , atque officiis Tibi
conjun&iffimus in eas laudes irem , quibus afluefce-
re, licet virorum omnium, & nihil Tecum commu-
nionis habentium , & publica autoritate confirmatis,
fine quodam honefto dolore non poffis. Quare cum
hinc injuriam facerem moderationi animi tui , illi ma-
xime fugiendam , qui Clientelam Tuam unice incolen-
dam fuiceperit , illinc facilc fubire pofTem AfTenta-
to-
DEDICATIO.
toris notam honefto viro prorfiis indignam , fi dc Te,
Tuifque facultatibus verba facerem , ut illas parres
adimplerem , quas & Clientis , & liberaliter inftitu-
ti , & geuio tuo non adveriantis effe debere , mini-
me dubito. Te huc advocarc cor.ftitui , non ut pom-
pam Tuae Amplitudinis adornarem, fed ut neminem
latere polfit, eum effe me, qui Tibi tantum debeam,
qnantum hominem homiui deberc <uix fas eji: tantam Clccro'
efte video multitudincm , atque praeftantiam meri-
torum, quibus me cumulare voluifti , quoties per Te
faCtum animadvcrto , ut de Sanitate cogitare , e-
jufque reparationem , & confcrvationem moliri, ncc
infeliciuer affequi , Rem nempe Medicam faccre po-
tuerim , qua ad inveniendam apud homines gratiam,
ad dignitatem augcndam , ad fortunas amplificandas
nihil eft , quod accommodatius concipi unquam pof-
fit. Quis enim eft , qui non clamct , Sanitatcm
quocunque pretio redimendam effc , aur quis non
videt illius Praefides Medicos verlari in ore , atquc
oculis omnium , coli ad inftar Deorum , & haberi
loco Numinis cuicunque ordini hominum , Plebeiis^SjhSSi*
aeque , atque Patriciis , Optimatibus , Principibuf- in s}mt-
que , cum plane omnes lntelligant nullam Iine iani-
tate feliciratem effe , non in conviviis, non in con-
jugiis , non in divitiis, non vigcre in exercitibus ro-
bur , non fecuritatem in Populis , non in Regibus
authoritatem , pacem , ac tranquillitatem , adeoque
nihil homini ab homine tribui magnificentius pofte,
quam difciplinam fanitatis, ejufque reparandae, con-
fervandaeque facultatem. Sed de his hadtenus. Ex-
tet hoc benevolentiae erga me Tuae , obfervantiae
eraa Te meae monumentum fempiternum , nifi immor-
* * 3 ta-
DEDICATIO
talitatem audacius auguror rebus meis : atque omnes
intelligant, ad quorum cognitionem meae hae com-
mentationes pervenerint , non e(Te nos ex eorum ge-
Tadtus. nere , quibus beneficia eoufque laeta funt j dum vi~
dentur exfolvi poffe j ubi multum antevenere , pro
gratia odium redditur j fed inter eos , a quibus be-
Phnius Sc-° • ♦/?• c*» . / .
nior. ntgnum extjtimatur j 8> plenum tngenut pudorts fateri
per quos profeceris j © cui multum debeas ^ eidem
ciceio. plurimum velle debere. Vale diu, & me, quod fa-
cis, ama.
F I N I S.
LAU-
LAURENTIUS BELLINI
AD LECTOREM.
AGitur in his commentariis, ut ex te ipfo vides Le-
ctor, de iis , quae in Re Medica majoris momenti
funt. Singula ex fua neceflitate deducere nitimur:
& oh utinam tanti fuiflent vires noflrae, ut quod
conati fumus, re ipfa confequi valuiflent ! Tuurri
erit, quicunque es ingenio felicior, judicio acrior, illam pal-
mam arripere, cui nos fortafle fruftra inhiavimus, nec nobis
interim parum videbitur monitrafTe viam, cui in Re Medica nc-
minem ha&enus inftitiflb novimus. Si quid inveneris, quod
aut non penitus abjiciendum, aut minus contemnendum ju-
dices, id ego totum debeo iis laboribus,quos-equidem immen-
fos fuftinui, ut expirer, quoufque progredi per me liceret
in difquirendo, quid fit Animal , & quo paclo in eas operatio-
nes veniat, quae folum pendent a ncceflariis motibus inftru-
mentorum. Quoufque progredi in ejufmodi difquifitione per
me licuerit, fuo etiam tcmpore noveris: intcrim ne tibi nego-
tium faciant, quae in hifce noftris ad Rem Medicam pertinen-
tibus ex eadem illa difquifitione deduximus, habe fumma ali-
quot capita earum rerum, quae a nobis in Animalium Opera-
tionibus exponuntur.
Ex iis quae ad motum Sanguinis.
I. Datus vulgatus circuitus fanguims.
z. Sanguis erumpens e finiftro ftnu Cordis nititur quidem in utrum-
que truncum arteriae toto momento velecitatis , quam a Corde
concipit : non tamen eodem toto momento fluit per arterias^ fed
exceffu ejus fupra momentum reflftentiarum intra eafdemarterias
occurrentium.
3 . V docitas fanguinis per arterias , quarum origo a partibus trun-
corum magis proximis Cordi major eft velocitate per arterias%
quarum origo a partibus truncorum magis a Corde remotis.
4. AEquaies ejufdem liquidi quantitates aequalibus velocitatibusper
aequalia temporis intervalla in canalem conicum a bafl verfus
verticem influentes , continuum ejufdem liquidi fluxum intra ca-
nalem condituunt , £5? ejus velocitas in fingulis feclionibus femper
perfeverat ad fenfum eadem , alterni illi influxus quantumcunque
rspetantur^ nifi fpatium temporis inter utrumque influxum fue-
rit
LAURENTIUS BELLINI
rit Jongius tempore , quo impreffus impetus ad fenfum minuitur.
f. Iifdem pofltis , quanquam fluxus per canalem continuus eft 5 ef
fluxus tarnen per emifjarium non eft continuus, nifi impetus li-
quidi ad emiffarium fit major momento cohaeflonis , quo partes
effluxuri liquidi cum partibus intra canakm fuccedentibus mutuae
divulfloni reflftunt.
Ex iis, quae ad motum liquidi per Nervos.
i . Datur liquidum in nervis igne concrefcens.
z. Ejufmodi liquido nervi femper in naturaii ftatu funt pleni ^fluit-
que per ipfos continuo quidem , fed kntijflmo fluxu a cerebro ver*
fus partes , £s? & gJanduIis cerebri derivatur. Per cerebrum au-
iem etiam fpinalem medullam intelligimus.
5 . Fis praecipua , qua liquidum nervorum a cerebri glanduJis cx~
primitur^ £5? per ipfos w fluxum agitur , eft prejjio proveniensa
diJatatione arteriarum piam Matrem intexentium , £5? etiam in-
.time totum Cerebrum intercurrentium.
4. Sinus^ fuJci profunde excavati* ac flexuofl, £5? laminae tenuio-
res ad contaclum pofltae in Cerebro, demum tota compefltio ejus
in dnimahbus, in/igni quantitate cerebri praeditis^ cum pia
Matre tam artificiofe circumdutla , eo fpeclat prae caeteris , ut
fuperius expofita prejfio habeavur , abfque eo quod cerebri corpus
in dijcrimen dijfoiutionis veniat.
f. Etfl liquidum nervorum continuo fluxu per ipfos ftuit , in partes
tamen corporis , in quas nervorum emiffana hiant , non excidit
continue , fed aJterne , nec necejjdrium eft , ut tempora inter u-
trumque effluxum fint in fingulis partibus aequalia , fed poffunt
ejfe majora, minora^ ac tam frequentia^ ut effluxus continui
videantur , £5? effetlus ab iis provenientes re ipfa continui ftnt.
Haec autem piuribus de nominibus contingant oportet , £5? natu»
rajiter , £5? per affuetudinem.
5. Etiam in mufculos omnes^ tam fciJicet contranitentes , quam
contranitentibus dcftitutos excidit iiquidum nervorum aiterne ,
£5? in utrifque vim juam exerit^ fed in mufcuJis ex aequo contra-*
nitentibus trrita eft , in reliquis non item.
7. Liquido cujuslibet ex confluentibus nervis refluente verfus origi~
nem^ in quemlibet ex confluentibus derivetur neceflfe eft quanti-
tas fui liquidi naturaii major.
8. In contraclione mufculi flt refluxus liquidi per nervos, guiper
ejuf
A D LECTOREM.
ejufdem mufcuji vilJos £s? diftribuuntur , £5? /0«f0 quidem impe-
tu, ut partes feriei refiuentis fuperent ex fe ipfis momentum^qw
partes feriei fuccedentis naturaliter inter fe cohaerent.
p. P ertingentibus fpeciebus fenftlibus ad nervos fenfuum externorum
jit refluxus per eofdem nervos , £5? tanto quidem impetu &c. ut
in praecedenti.
10. Liquidum in nervis contentum refluit femper undatim ,five re-
fluat pertingentibus fpeciebus fenfllibus ad nervos fenfuum exter-
tiorum, five contrahente fe mufcuio: a refluxu ex fe tpjo quiefcit^
&f antequam a refluxu quiefcat, fluit per eundem nervum^ re-
fluitque faepius fluens^ refluenfque femper undatim.
1 1 . Liqutdi , £5? nervorum continentium tremor diverfus eft , prout
diverfo momento contrahitur mufculus, aut fpectes fenftles ad
ip/os pertingunt ; £5? tn momento quidem majort tremor componi-
tur ex undis denfioribus , £5? Ineviori tempore ofctliantibus : in
minori autem ex rarioribus , £5? temporis longioris.
II. Jremente uno nervorum tremant confluentes omnes oportet.
13. Undante liqutdo pars ejus liquidtor^ quae fpirttus dici poteft,
a centrts ftngularum undarum ad ufque fuperficiem nervi per am-
bitum undecunque , £5? confertim extruditur , £5? eft eadem cum
iJia , quae ex eodem liquido naturali perfpiratione perjpirat,
tx iis, quaeted motus Mufculorum.
I . ViJJus ad alterumjui terminum immobilis , ad aJterum offi circa
centrum aliquod revoJubili ita obJique fixus, ut acutum angulum
ad partes ejus centri conftituat , in contraclione aut eundem obli-
quitatis anguJum non fervat , aut diveiJitur , aut os , cui ajffi-
gitur ,fleclit , aut difrumpit inter centrum & punclum inhaefionis.
Z. Ut os circa centrum aliquod revalubile moveatur per contraclio-
nem viJJi^ oportet ut alter viJli terminus offi affixus moveatur
eodem tempore , £5? pcr Jtneam reclam verfus aJterum fui termi-
num immobiJem , £5? per circumferentiam circuli , cujus centrum
idem immobiJis terminus^ feu ducatur per (piralem quandam.
J. Sive re5ta,five ita obJique viJJus ajfigatur offi ,ut obtufum angu-
lum ad partes centri conftituat , ad utramlibet partem in contra-
ftione fpiraUter moveatur , circumvertere os , cui affigitur , non
poterit: neque ipfum poterit cjrcumvertere, fi quanquam confti-
tuat acutum angulum ad partes centri , moveatur fpiraJiter ad
fartes obtufi : poterit autem , Ji ad partes acuti convertatur.
*** x 4. Fa-
LAURENTIUS BELLINI
4. FacuJtas villum contrahens ejus efifie debet conditionis, ut eodem
tempore per eandem reclam lineam ad oppofttas partes nitatur.
f. Fillus eodem tempore in oppofitos terminos niti , contrahi, &
circumverti non potcfi per principium intrinfiecum pdrtibus fiuis.
6. Villus eodcm tempore in oppofitos terminos nitij contrahi, £5?
fimul circumverti ad acutum angulum per prefifionem medii^ m
quo fiupponitur, non poteft.
7. Ad eundem motum vilii conducere nihil pofifunt effluvia extrin-
fieca quaquaverfium vagantia , ac penetrantia , nifi prius alia fa-
cultas in villum intime influens ab internis ipfius partibus verfius
fuperficiem nitatur; id autem cum contingit ,tantum eft momen-
ium ejus facultatis ab internis partibus verfius exteriora nitentis9
ut quicquid vi effluviorum quafi totidem cuneorum tribuitur^ ab
illa folum re ipfia habeatur , & proinde cunei illi exterius irrum-
pentes omnino ficlitii fiunt.
8 . Subitam , ac violentam villi contraclionem , nifiumque in oppo-
.fitos terminos.ad voluntatis , aut appetitus imperium^ necfieri
pofifie per fiolum impetum , aut quantitatem fianguinis in villum
fluentis , neque per fiolum impetum , aut quantitatem liquidi per
nervos^ nequeper confluxum utrorumque fimul.
9. Licet ad imperium vsluntatis^ aut appetitus creficeret impetus,
£5? copia liquidi per nervos quantumlifyet , non tamen id efific poteft
incrementum , quod fiatis fit fiubitae , ac vehementi contratlioni
villi &c. •
10. Subita^ ac violenta villi contraclio , nifufique in oppofitos ter-
minos fit per influxum liquidi fiubito rareficentis, aut quaquaver-
fium fiefe cum impetu inbullas innumeras efifiundentis. Oportetau-
tem Itquidum influens fit tantae molis , ut cum rarefcit , aut in bul-
las ejjunditur^ ipfius partes per univerfiam villi Iongitudinem9
amplitudinemquefie premant.
1 1 . Motus villi, rareficente intra ipfium , aut fie in bul/as ejfunden-
te liquido, componitur ex contraclione per longitudinem , £5? difi-
traclione per amplitudinem : cum villus in fiuarn longitudinem
reftituitur , contrahitur per amplitudinem , £5? caufia hujus con*
traclionis breviter indicatur.
1 1. Dum villus contrahitur fimae ipfiius partes haerentes ofifiabeo-
dem ofife divellentur, & in obtufum angulum trudcniur ,nifi fa-
cultas aliqua contranitatur , eamque extrufionem impediai 9 &
■ uac "Je debcat ejus impedimenti pofitio.
A D LECTORFM,
I } . Id ipfum exemplo confirmatur , &f viUus tctus cum rctimcuHs
alternis ad extrema^ £5? aequidiftantibus conftituitur.
1 4. Villus dum per longitudinem contrahitur , terminos , quibus affigi*
tur , non adducit invicem , fed abducit , codemque tempore fit major.
ij". Contraclio vilU duplex efty naturalis altera ,quam neceffariam
etiam in pofterum appellabimus , ex appetitu, £5? voluntate alte-
ra: quid utraeque differant , £j? ^0 paclo continganty & liqui-
dum nefvoruw, eft, quod fubito rarefcit , £s? /« <W/<zj effundi-
tur : caufa autem, cur rarefcat , effundatur in bullas, eft
effufi° > permixtio ejus cum fanguine , particularum ,
utrifque iis liquidis , i^/ f0r#>« alterutro intra villum feparentur.
16. Villus contraclilis naturali contraclione alterne contrahitur ,£5?
intervalla quidem aequaha : voluntarla autem , d#/ /><?r # 0-
petitum continue , £5? intervalla aequaiia , inacqualia , ww-
»f , majora , />rc#/ f/.
Ex iis, quae in prima parte Refpirationis.
I. Sive alteruter , yfor uterque fuperiorum intercoftalium , »0« d#-
/£?# /£w#/ inferiores contrahantur , compages pccioris folvitur.
z. Ne per contraclionem intercoftalium fuperiorum ccmpages peclo-
ris folveretur , difponi iidem intercoftales non nifi fubcontrarie
poterunt^ & ad quem ufque tcrminum.
Utroque ordine intercoftaiium , fuperioribus fcilicet , £5? inferiori-
bus eodem tempore fe contrahentibus centrum gravitatis uniufcu-
jufque coftarum^ quae inter primam , oclavamque continentur ,
extrorfum oblique convertitur , compages pecloris folvitur.
4. iV* />*r contraclionem utriufque ordinis intercoflalium univerfa
compages pecloris folvcrctur , unicuique coftarum ad fternum non
pertingentium ita debuit afjigi mufculus , ut per ejus contraclio-
7iem extremae inferiores ^intericrefque uniufcuj 'ufque ipfarum par-
tes oblique extrorfum convertcrentur , £5? feptum tranfverfum eft
cjufmodi mufculus.
f. Ne compages pecloris folveretur , coftae ad centra fufpenfionum
iis inftrui mufculis debuerunt, per quorum coutraclionem adigc-
rentur leviter introrfum ad partes abdominis eodem tempore^ quo
per contraclionem utriufque ordinisintercoftalium , fj? diaphragma-
tis eaedem coflae convertuntur extrorfum: & ad vcrtebras qui-
dem coflae omnes ejufmodi mufculis inftrui debuerunt ,ad fiernum
vero illae fclum cartilagines 3ad quas momentum intercoftalis in-
### 2. £?-
LAURENTIUS BELLINI
ferioris majus eft momento fuperioris* Triangularis autemy &
Sacrolumbus funt ejufmodi mufculi.
6. Ne compages pecloris folveretur ^ unaquaeque coftarum ai fier-
num ufque pertingentium conftare non potuit ex folido ojfe a ver-
tebris ad fternum ufque continuo^ neque ex pluribus ad fe invi-
cem non inclinatis ,fed per eandem armillam difpofttis 9autquan-
quam inclinatis ad invicem , in fternum tamen non nitentibus ,
fed conftare folum potuit ex duabus portionibus etiam in fternum
nitentibus , quarum aut utraeque quidem rigidae ex ojfe , fed ad
aliquem terminum inter fternum , & vertebras in mobilem arti-
culum concurrentes obtufo ad partes capitis angvlo > aut altera
folum rigida flexili alteri ex cartilagine^ aut tenui offe ad eun-
dem terminum^ angulumque cohaerens.
7. Ille terminus ^ad quem concurrunt utraeque ftngularum coftarum
partes , debuit ejfe alter , & anterior eorum , qui in oppofitarum
fufpenfionum centra nituntur , hoc eft, ad quem deftnt mufculus
intercoftalis exterior : anguli , qui ad eos terminos conftituuntur
in unaquaqne coftarum ftbi ad partes abdominis fuccedentiumy
debuerunt effe minores angulis in unaquaque praecedentium ad
partes capitis 5 fed cartilagines , £5? coffiae eodem ordine longiores.
Diftantia autem connexionum cum fterno inter duas quafque car-
tilagines ftbi ex ordine ad partes abdominis fuccedentes debuit effe
minor diftantia earundem connexionum inter duas quafque praece •
dentes ad partes capitis , nec omnes cartilagines ad fternum ufque
pertingere potuerunt. Iis autem , quae ad fternum ujque pertin-
gebant , Jtmili longitudine , £5? inclinatione refpondere debuerunt
pofteriores offeae coftarum partes affixae vertebris^ hae iifdem
vertebris affigi non potuerunt fimplici^ fed duplici fufpenftone .
Coftae omnes utriufque lateris five pertingentes ^five nonpertin-
gentes ad fternum , ne prima quidem ad partes capitis excepta ,
fimul moveantur oportet , hoc eft , eodem tempore contrahantur^
quotquot haclenus expofuimus mufculos : prima autem cofta ftmi-
liter^ac reliquae omnes extrorfum oblique convertiiur ineum
quidem motum venit partim per contraclionem primi ordinis in-
tercoftalium , partim per motum fterni , quod coftarum mufculis
fc contrahentibus tmditur ab tifdem coftis oblique extrorfum.
p. Cartilago primae coftae ad partes capitis debuit adnafci ftcrno^
feu cum ipfo cohaerere fine mobili articulo: reliquarum vero ad
fternum ufque pertingentium mobiliter^ £$? ex adverfo, atque
ita
AD LECTORE M.
ita cum eodem articulari^ ut centra fufpenfionum ejfent ad ean-
dem Ellipfin , quae per eadem centra ducitur aequidifians bafi pe-
cloris. Superiores coftae debuerunt articulariadinfcrioremtranf
verforum proceffuum vertebralium partemftnferiores ad fuperio-
rem , mediae ad mcdiam. In infimis autem ad abdomen unica
ad vertebras fuit opus articulatione. Extrema coftarum ad ficr-
num non pertingentium efje debueru?it ad ejufdem Ellipfis circum-
ferentiam , ad quam fant extrema pertingcntium ad fternum.
Neque multum tnterfuit , five cartihgines coftarum ad fternum
non pertingentium formarent unicum cartilagineum corpus^ five
difcretum : inflruclacnc , an deftitutae internis intercartilagineis
mufculis, fed fatis fuit , quomodocunque componerentur , ut ad
cartilaginem ufque fibi praecedentis coftae^ £s? ad fternum ufque
pcrtingentis aptum impetum per vim contraclionis a diaphra-
gmate conccptum traducerent.
10. Sive pronum, five reclum^five retlo pronum fit Animal^fieri
non potuit, ut ipforum peclora comprehenderentur aliis fuperfi-
cicbus , quam Coni Elliptici , £s? in reclis quidem major diame-
ter bafis conjungere debuit laterales , maxime diflantes ter-
minos oppofitarum coftarum: inpronis, £5? reclo pronis fternum^
y vertebras. Mulieris , quam viri flernum compreffius, £5?
illius fupcriores cartilagines citius ofjefcunt inferioribus , £5? ci-
tius etiam offefcunt fuperiores fterni cartilagines inmuliere ^quam
in viro^ fi caetera in viro, £5? muliere fint paria. Claviculae in
recliS) £5? reclo pronis conftitui debuerunt , in pronis non item.
1 1. Coftarum mufculisfe contrahentibus omnes pecloris dimenfioncs
crefcunt, feu fit fpatium ejus priore majus^ £5? fimile.
12. Conjunclum eft coftis avium inflrumentum inierioribus inter-
coftahbus : feptoque tranfverfo vicarium , {j? cujufmodi ipfum ,
& ipfius motus Je habeant.
1 3. Peclus dilatari nonnifi a recenfitis mufculis poteft , nec ab aliis
quidem conftringi ^quanquam numero plures^ loco diverfi funt^
perinde tamen eft^ ac fi effent unicus contranitente deftitums^ £<?
peclus dilatari alterne, £5? confiringi debet : non tamen alterni
motus pecloris aequitemporanei funt alternis motibus cordis , nec
effe poffunt.
14. Motus pecloris naturalis poteft effe tam minimus ^ut fenfumfu-
giat , imo ut coftae ad fternum pertingentes , {j? praecipue brevio-
res ne moveantur quidem: hoc motu tam minimo poteft per vo-
•»> 3
LAURENTIUS BELLINI
luntatem dari minor^ £5? utroque majorper voluntatem, aut fti*
mulum. Praecipuum cujufcunque ex his motibus inftrumentum
feptum tranfverfum eft, £5? quid in contraclione , £5? reftitutione
mufculorum contingat iifdem mufculis , atque offibus , quibus af-
figuntur , £5? fpatio , quod a compage comprehenditur.
1 f . Fertebrae dorfi iis inftrui mufculis debuerunt , per quorum mo~
tum fieut , ut in motu mufculorum pecloris nec duae quaeque ipfa-
rum ab invicem^ nec omnes fimulacolli, & lumborum verte-
bris, nec earum aliquot ab invicem divellerentur : primum au-
tem munus obeunt vertebrales omnes^ fpinati fcilicet , femifpina-
ti^ & hngifiimi, five recli medii^ laterales , £5? oblique afcen-
dentes. Ne autem totum dorfum a collo , £5? lumbis divellatur,
faciunt pofticus uterque ferratus, fuperior fdlicet, £5? inferior.
16. Cum peftus eft in aere conftitutum, nec mufculi contrahi, nec
ofia moveri poffunt , nifi aeri extrinfecam ejufdem pecloris fuper-
ficiem in quolfbet animalis pofitu undecunque comprimenti aliqua
-alia facultas ab interna fuperficie per eafdem quaquaverfum /i-
neas aequalibus viribus contraniiatur.
tj\ FacuhaS) quae ab interna fuperficie pecloris debet aeri extrin-
fece comprimenti viribus aequalibus contraniti , eft fimiiiter aer ,
qui inpulmones ducitur \nulla alia caufa poteft cum hoc a'ereconm
currere ad aequilibrium illud conftituendum , £5? quomodo mufculi
pecloris in primam contraclionem veniant.
18. Contrablis femel mujculis petloris per totum vitae fpatium re*
fpiret Animal neceffe eft , iidem fcilicet mufculi per univerfum
illud tempus alterne reftituantur , £5? contrahantur , £5? quo tem-
pore contrahuntur , dilatetur pe&us^ £5? ducatur aer in pulmo*
nes, feu fiat infpiratio: cum reftituuntur, conftringatur peclus9
£5? reddatur aer , feufiat expiratio. Hujus autem perpetui , £5?
alterni motus primus terminus^ feu principium eft infpiratio ^fu*
premus, feu finis expiratio.
ip. ghtidin infpiratione , atque expiratione contingat pulmonibus
quotd ipforum partes , etiam fine feclione nofcendas.
20. Folliculus aere tumidus, atque in eo ftatu fphaericus cum de-
tumefcit , circumpreffus per lineas ad fuam longitudinem quomo-
dolibet inclinatas , fit fe ipfo longior quafi fphaeroides , £5? rurfus
intumefcens fitfe ipfo brevior , quoufque rurfus evadat in fphae*
ram.
2.1 . Rami afperae arteriae, qui per pulmonem ducuntur^ ita natu~
ra
A D L E C T O R E M.
ra comparari debuevunt , ut in infpiratione longiores fierent ^ex-
uratione breviores , quod contingere mn poterat , fi ex foltdo of
■ aut caYtilagine conftitifjent , ex membrana , mufculo , aut cir-
culis cartilagineis ita fibi ex ordine fuperimpofitis ^utinter utrum-
que ipforum excurrerent mufculi adducentes , atque abducentes \ fed
oportuit , ut compingerentur ex parvis lamellis duriufculis , cu-
jufmodi funt cartilagines , quae ad exteriorem Juperficiem aiiqua
ex parte cohaererent cum membrana ramorum canales componen-
te > inter Je vero per mufculos ita duarum quarumcunque lumbis
affixosi ut iis in infpiratione tenfis mutuo abfcederent , in expi-
ratione laxatis accederent, imo etiam fuperponerentur , ut in
pifcibus Jquamae.
11. Sanguis fiuere per pulmones debuit, nec potuit iisnon infiatis,
potuit tamen per reliqua vifcera.
23. Duclo inpulmonem aere ejus momenti^ quod ramis tracheae ad
obtufum angulum convertendis , inflandifque folliculis fufficiat ^
non tamen tanti, quod pcr nimiam folliculorum extenfionem iis
advolutos canales fanguinis occludat , totus pulmo fimul inflabi-
tur, 13 fanguis per ipfum fluet.
24. Sanguis nihil patitur ab aere , cujufcunque momenti fit , dum
in pulmonem ducitur , neque cum redditur, fi minoris^ autma-
joris momenti fuerit : at vero cum expiratur aer momenti medio-
cris^ tum fanguis ab ipfo folvitur in minimas partes , & qui-
dem fub ipfum expirationis initium^ nihil deinde patiens per to-
tam reliquam expirationem.
lf. Aer aequo rarior , £*f aequo denfior non efi idoneus refpiratio*
niy £5? utervis refpiretur inter varias, (3 plurcs affeftiones,
Irevi Animal moritur.
16. Neque ad fenfum patet, neque ex pulmonum motibus deduci-
tur aut ipfum aerem^ aut quid ab aere feparatum in vafa fan-
guinis pulmonaria ex iifdem pulmonibus per refpirationem deri-
vari.
27. Neque ut fanguis fit liquidus^ neque ut mufculi moveantur ,
ceffarium eft aliquid ab aere Jeparatum in pulmonibus, (3 per
refpirationem admifium fanguini.
28. Neque ejufmodi feparationem, ac derivationem a pulmonibus
arguit fuppofita mcejfitas effervefcendi ad generandum^ vel in-
cendendum fmguinem^ ita fcilicet , ut nitrum temperare fervo-
rem , aut incendere fanguinem debeat.
19. Di-
LAUR. BELLINI AD LECTOREM.
2p. Digreffio necejfaria de flammarum accenfione, extinclione, &
aliis ejufmodi proprietatibus.
30. Neque eandem feparationem^ ac derivationem a pulmonibus
arguit fuppofita fimilitudo vitae cum flamma.
3 1 . Ideo materia fanguinis intra pulmones in minimas particulas
per refpirationem folvitur , ut pofftt Animal alere , movere^ ge-
nerare^ & in his^ illifve partibus admiftos inutiles humores abf-
que fermento deponere , uno verbo^ operationes animalis obire.
31. Qui humor ex chylo genitus alit ammal, & fanguis dicitur ,
non in corde , fed in pulmonibus generatur.
Ex iis , quae ad Cor.
1. Cordi, 6? mufculo eadem omnia conveniunt , five in naturali ,
five in non naturali ftatu fpeclentur : £5? in utrolibet ftatu fpe-
ftentur, nihil perculiare convemt Cordi^ quod mufculo non con~
veniat , unde Cor mufculus eft.
Ex iis, quae ad Separationes.
I. SeparatiO) ac derivatio inaequaliter liquidorum per canaks cor-
poris miftim fluentium fit per compofitionem duorummotuum *quo-
rum alter moveat per longitudinem canalis^ alter eodem tempore
quaquaverjum per latera.
Z. Inaequaliter autem tiquidis alicubi in corpore miftim quiefcenti-
bus^ & a communi aliqua facultate comprejfis prius expnmitur
quod eft liquidius.
Haec teneas oportet quicunque legis^neque dicendi obfcuritatem cau-
faberiS) fi necejfariis difcipltnis infiruclus accejferis. Fale.
LAU-
LAU
u
QUANTUM AD ARTEM MEDI-
CAM PERTINENT.
PRIMA PARS CONTINENS
Quaedam de Urinis ingenere, Et quae adUrinas
naturales pertinent.
RINAE nomine intelligimus liquidum illud
excrementitium , quod, ut ex Anatomicis pa-
tet, a fanguine fecernitur in renibus , ex qui-
bus per ureteres in veficam , hinc vero per u-
rethram extra corpus mittitur j fanguinem ac-
cipiendo non proprie per humorem humidum, Urinaquid,
& calidum, aeris tempcramento refpondentem , fed per omni-
um humorum maflam, quae fluit per venas & arterias, quem-
admodum paflim fanguis fumitur a Medicis, & Galeno. Hu-
jufmodi autem liquidum, quod urinam dicimus, exeoadRem
Medicam pertinet , quod per ejus infpettionem non levi con-
jedhira judicamus, aegerne fit, an fanus is, cujus urinam in-
fpicimus, fi quidem aeger, quo aegrotet morbi genere, quanto
tempore aegrotaturus fit,&quo exitu definere debeat morbus, Quidadar-
num fcilicet fanitatis, autmortis, quae fingula conjicimus ex cam^onfc
iis, quae in urina obfervantur non convenienu cum ipfius na- ratinfpc- "
turali ftatu; comparantes enim naturalem habitudinem urina- ^10 e,us#
rum cum illa,quae nobis offertur,cum per occafionem urinam
aliquam infpicimus , & deprehendentes in quibus affe&ionibus
% L BELLINI
utraeque differant, fatis tuto arguere ratiocinando poflumus,
quid immutatum fit in corpore illius, cujus urina obfervatur,
Nofcenda dummodo prius plane cognoverimus, quae fint illa, quorum com-
Satuxaiisl* pofitione fit , ut urina dicatur habitudinis naturalis. Itaque ut
ex urinarum infpectione aliquid minus dubie dijudicemus in or-
dine ad morbos , & Artem Medicam , quo pa£to fe habere de»
beat urina in naturali ftatu, 6c unde pendeat hic idem natura-
]is ftatus ejus, intellignmus oportetj cum etenim quicquid ex
urinis conjicimus ad Rem Medicampertinens,proveniatacom-
paratione urinae naturaliter fe habentis cum aliis cumillonatu-
rali ftatu non convenientibus, manifeftum eft ejufmodi com-
parationem inftitui non pofle, nifi notae fint utraeque, quae
comparantur, nempeurina naturalis, 6c a naturali ftatu dimota,
adeoque ut ordinatim haec diflertatiuncula inftituatur, ante
omnia exponendum erit cujufmodi fe habere debeat urina na-
turalis, & quae fint illa, quibus concurrentibus in illa naturali
fadieium habitudine conftituitur. Prius tamen obiter admonebimus ex
*abduer^mr°-infpe6lione fola urinarum nihil certi deduci pofle ad Rem Me-
«um faiiax. dicam pertinens, unde fuperius quicquid ex urinis deprehendi-
tur, conje&uras appellavimus, argumenta fatis tuta, & minus
dubia, non autem certa, tutiflima, & demonftrativa > cum
etenim univerfum judicium, quod ab urinis defumitur, inftitui
debeat per comparationem naturalis, & non naturalis urinae,
primo nolTe oporteret, quae fit naturalis habitudo urinae in il-
lo corpore, cujus urina pcr occafionem exhibetur a naturali
ftatu recedens. Neque enim urinae omnium hominum iifdem
eflepoflunt affeftionibus praeditae propter diflimilem tempera-
turam eorundem, quae urinas etiam naturales difllmiles inter fe
facient : Medicus autem uniufcujufque naturalem urinam noflc
non poteft, cum plerumque vocetur ab iis, quos ne vidit qui-
dem unquam , nedum eorum urinam infpexerit , neque ab iis
refcire fcifcitando poterit propriae urinae naturaiem ftatum,
cum rari fint de ejufmodi excretionibus folliciti, neque nove-
rint quid obfervandum fit, quod Medico referri debeat ; plu-
rimi vero ,etiamfi obfervaverint , rem ipfam explicare fatis non
poflunt. Secundo, etiamfi cognofci fupponatur uniufcujufque
naruralis urina, non tamen ex unoquoque defumi poiTunt ar-
gosmenta certa morborum j fac enim aliquem craflum , & fatu-
ie rubrum naturaliter mingere (dantur enim ejufmodi, & cu-
jusli-
DE URINIS. 3
juslibet, caeteroquin morbofi judicii urinae in quibufdam tem-
peramentis perfeclilTirrie naturales) hic vero mox aegrotet, &
urina exhibeatur a fua illa naturali craflitie, &fature rubra tin-
ftura aliena, morbi genus judicare non poteris, nifi priusper-
fpexeris, quo pacto illius particularis urinae ftatus vitiari pof-
fk, ac debeat, ut hic, aut ille morbus productus intelligatur;
cum enim tota urinarum mutatio pendeat a perturbatione par-
tium , ex quibus componitur, per breve illud tempus, quo u-
rina infpicienda eft, nimis difficile eritanimo concipere unum-
quodque mutationis genus, quod rariflima illa urinae fpecies
fubire poteft, ac demum determinare, quale fit ex innumeris,
quae fingi pofliint, Sccum quo morbi genere conjunctum fit:
ex quibus facile licet concludere, quam inanes finc jaclratoresuroman-
w r i • r cl- -r • tes mancs.
llli, qui ex iola urmarum lnipectione nunquam vius ns, quo-
rum urinae funt, divinare fe pofle aflerunt, num ille, cujus
urina affertur, aeger an fanus fit, fit vir an mulier, fenex an
juvenis; unde Uromantes quafi divinatores ex urinis dicuntur,
& ejus generis alia, cum ex iis, quae propofuimus, & mille
aliis,quaeaddi poltunt, incerta fint indicia, quae ex fola uri-
na defumuntur. Quia vero plerique noftrum dum bene habe- p^?0aPfiata®
mus ejufdem faltem ad fenfum naturaeurinam emittimus, hincaidum mS
ad urinarum judicia fupponitur quod plerumque contingit 5^^"
nempe illa dicitur urina naturalis, quam maxima hominum be-
ne valentium pars excernit, & cum hac reliquae comparantur
ab hoc naturali ftatu recedentes, ex quofit, ut etfi judicia,
quaeab urinis defumuntur,non fintaliquid a certa fcientia pro-
veniensj (haec etenim eft univerfalium, non autem eorum,
quae ut plurimum folum contingunt) tamen fint quiddam ad-
modum verifimile,feu, ut locuti fumus,non levis conjefturae,
fatistutum, ac minus dubium, cujufmodi funt, quse plerum-
que eveniuntj & vis conjedurae ex eo fit major , quod univer-
fa urinarum res per totam faeculorum feriem confirmata eft,
per quam femper in ufu fuit Ars Medica, ac demum ex eo,
quod non ficut Uromantes folent, judicium morbi ftatuitur
ex fola infpe&ione urinarum ; fed hae funt inter fontes figno-
rum, ex quibus omnibus fingillatim quidem obfervatis , fed
colleftis deinde fimul comparatis inter fe , & perceptis eorum
caufis, cum eodem tempore in eodem corpore deprehendun-
tur, devenimus in cognitionem caufae, quae in illo corpore
A z omnia
4 L. BELLINI
omnia illa fimul figna,hoc eft omnes illas affe&iones producit,
& omnes illas affe&iones fimul, talem morbum appellamus*
caufam vero ejus, caufam earum omnium affe&ionum fimul.
Patetigiturexhis, quopa&o urinarum infpe&ionibus uti debea-
mus,utfatistutoexiis veniamus in cognitionem rerum ad mor-
bos pertinentium ,quibuspraemiffis de urina naturali dicendum.
Cujufmodi Urina expofico modo naturalis dignofcitur ex quantitate,
u^nleD"u-qualitatei & fubftantia* fubftantiae nomine intelligendo firmi-
iaiis. tatem, fpifiitudinem , lentorem urinae, feu ut rem explice-
musapertiffime,determinatam quandam facilitatem ad fluxum.
Quaeejus Urina ut fit quantitatis naturalis, effe debere dicitur mole ali-
quanutas. qUanto mjnor5 quam id, quod per potum affumiturj afferi-
tur enim vulgo urinae liquidum a folo potu provenire, & hu-
jus materiam partim effe neceffariam animali, ut fit vehiculi
loco humoribus craflioribus , ut aliquas etiam partes nutriatj
Reliquum vero, quod fupereft, inutile per urinam excerni,
unde univerfa urinae quantitas debebit effe univerfo potu tam
minor, quanta eft ejufdem potus portio, quae ad expofitos u-
Quaequa- ius infumitur. Qualitas, quae in urina maxime obfervatur,efl
^coioT" c°l°r> QUl fiiccedit odor, tertio loco fonus. Color urinae na-
pc ° °r turalis debet effe dilute flavus : quali funt rnala citrea cum ma-
odor* turueruntj odor fere nullus, & ejus gravitatis, quae nemini
Sonus. ignota eftj fonus denique dijudicatur a fono, quem excitat u-
rina in urinale defluens dum mingimus, & hic debet effe fe-
re idem qui produceretur a communi aqua, fi ex eadem alti-
ouaefub tudme* a 9ua urina in urinam depluit, in communem aquam
fUntia!* " defcenderet. Poftremo naturalis urina debet effe tam fere ad
fluxum facilis, quam naturalis aqua, feu communis, fed ali-
quanto lentior,ita tamen ut haecdifferentiafacilitatis ad fluxum
vix fenfu diftingui pofiit : 6c haec minor facilitas ad fluxum
in urina naturali ex eo neceffaria eft, quod non folus,ac purus
aqueus humor per urinam redditur, fed admiftus aliis partibus
craflis, atque omnino duris, quae cum materia potus confu-
fae componant liquidum quoddam oportet magis compa&um,
atque cohaerens partibus fuis, 8c fuperficiei vafis, in quo con-
tinetur, quam fit aqua communis, unde haec eodem illo liqui-
do facilius fluet. Quae funt affe&iones praecipuae, quae in uri-
na naturali communiter conftituuntur, dummodo fupponatur
urina eo tempore obfervari , quo mingitur , vel paulo poft
quam
DE URINIS. 7
quamexcretaeftj longiufculo enim temporis fpatio poft excre-^^^
tionem intra fe ipfam generat quafdam colle&iones particula-tentanatu-
rum tenuiflimarum , quas contenta naturalia urinarum nuncu-raha#
pant, quae diverfimode appellantur, prout occupant imum,
fumrnum , aut medium earundem urinarum, & quae imum
hypoftafes vel fedimenta, quae medium cocucotffzcuu five fuf-
penfiones, quae fummum vitpiXouf five nubes, vel nubeculae. Hypofltfis
Horum trium maxime hypoftafis attenditur , quae debet eflequaiis.* 18
fubalbida, mediocris quantitatis, non foetens, figura pyramidi
fimilis, five turbini rctufo, & incurvo vertice, tota tenuis,
6c ejufdem tenuitatis in fingulis partibus, iifque minutiflimis
facile mobilibus, & a fuperficie unica non interrupta, aut fle-
xuofa comprehenfis, nullis hic illic extantibus portiunculis e-Nub lae
jus,feu quod idem eft levis, fic aequalis. Haec frequentiusge» 8cfufj>ciifiu
neraturin urinis, quam nubeculae vel fufpenfiones, quae funt
fimile quiddam fcdimentis, fed rarius fubftantia ac levius , &
leviflimum quidem ac rariflimum nubes, aliquanto gravius,
ac denfius fufpenfiones utraeque quafi nebulae quiddam fimile,
cujus confiftentiae funt admodum proximae. Quia vero nullae
ex his generationes fempcr contingunt in urinis naturalibus,
vulgares Medici non funt ita multum folliciti de iifdem, qua-
tenus ad naturales urinas pertinent, fed in non naturalibus ac-
curate perpendenda efle, & quidem merito aflerunt, cum ex
iis pendeant praecipue urinarum indicationes. Haec itaque uri-
nas naturales conftituunt, five ad examen revocentur per ali-
quod temporis fpatium poftquam excretae funt, five in ipfojur^iesqui-
temrore excretionis, vel paulo poft; cave tamen exiftimes itabu.sd,eno-,.
r . *. . n-i 1 | 1 • . r minibusdi-
le habituras quailibet naturales urinas nempe cujulcunque aeta- vcrfacfmt.
tis hominis, fexus, temperiei, quocunque anni tempore, diei
hora, & fimilibus> difTeret enim juxta haec fingula, fic tem-
peramento calidioribus urina coloris magis faturi t fluidior,
pauci, vel nullius fedimenti, fed alicujus nubeculae, vel e-
naeorematisj frigidioribus contra , quibus refpondent juvenes,
& fenes, ii quidem ob calorem aetatis, ifti vero ob frigus,
unde juvenibus urina tenuis, colorata, paucis contentis> fe-
nibus alba, ac tenuis fine contentis. Similiter eadem de caufa
cum viri mulieribus fint calidiores,urinae mulierum minus co-
loratae crafliores,copiofioris fedimenti. Eadem decaufahabita-
toribus calidiorum regionum urinae tenuiores, & coloratiores.
A i cura
6 X. BELLINI
cum contentis paucis, frigidiorum contra, fimiliterque aeftate
tenuiores, Sc coloratiores quam hyeme, immo eadem die fi di-
verfis horis invaluerit calor, aut frigus, fudaverit quis, aut al-
ferit, quieverit, aut laboraverit, ac denique quomodocunque
fe habuerit ad calorem,vel frigus concipiendum ,in primo cafu
coloratius, &c tenuius minget, in frigore contra dilutius, &
craflius, & copiofiora erunt contenta: fic iracundi tenuius 6c
coloratius mingent, quam triftes,6c meticulofi: qui vefcuntur
affis,falitis,aromatibus,8chujufmodi, quam qui oleribus,elixis
infipidis, 8c aliis hujus generis, quae ex his patent. Pueris u-
rina craflior, & albidior, & copiofum fedimentum. Omnibus
brevi poft partum tempore urina plane excolor, tenuis, nullius
fedimenti, pellucida, demum purae communis aquae inftar.
Sudantibus, irafcentibus , & quomodolibet calorem intenfio-
rem concipientibus urinae quantitas minor, ficut etiam diutius
jejunantibus, quibus etiam color intenditur. Gulofis crudae,
nempe minime coloratae, & craflae: diutius vigilantibus magis
rubent: dormientibus crafliores fiunt, & magis colore faturaej
cum aliis minoris notae,quae difFerentiis urinarum etiam natu-
ralium apud Medicos circumferuntur. Hujufmodi autem liqui-
dum talibus notis diftin&um excrementum eft, ut communiter
conveniunt , fed non fatis ha&enus conveniunt Medicorum vul-
gus,fitne excrementum primae,an fecundae,an tertiae coftio-
nis, an aliquarum ex his, an omnium, an denique excremen-
tumalimenti, quo renes aluntur. Difputant etiam cumGale-
no vulgares Medici, & cum his Chymici inter fe, unde pro-
veniat citreusurinae color,nempe dilute flavus. Galenus a flava
bile deducit, alii Medici ab ulteriori coctione folum> Chymi-
corum alii a falibus,alii a fulphure,alii ab utrifque fimul,unde
neque cum vulgaribus Medicis , neque inter fe conveniunt. Quae
de urinis circumferuntur & fciantur oportet. Ut autem pa-
teat quid veri quid falfi in his omnibus contineatur, urina eft
expendenda diligentius & veluti in partes fuas refolvenda* in-
de enim conftabit ex quibus illa componatur, 8c quid ex illa
compofitione neceflario produci debeat, quod faciet non fo-
lum ad determinationem eorum, quae dubiafunt, verum ad
intelligentiam eorum , quae ab infpe&ione urinarum non natu-
ralium minori cum fallacia debebit Medicus dijudicare, atque
in morbis praedicere. Id autem praeftabimus per maxime pa-
rabilc
DE URINIS. 7
rabile artificium difiblvendi urinas in fuas partcs, quod eft per
evaporationem.
Lirina igitur naturalis,notaequantitatis, ad vulgarem ignem ,cuiidinuri-
& nullo chymico artificio comparatum, bulliat in vafe vitreo""Cvaapori-
aperto, quoufque fenfim evaporatio efficitur in urina haec ob-*!011"011-
fervantur. Color a dilute fiavo tranfit primo in intenfiorem,&tinsat*
magis faturam flavedinem, fed adhuc urina pellucet, atque in-
terim fit aliquanto difficilioris fluxus: mox magis intenditur
flavedo, & cum quadam fubobfcura rubedine conjungitur,
vix pellucet, & multo difficilioris fit fluxusj inde color cro-
ceus, 8c fufce rubens, opaca urina, & craflior* tum fit dilute
ferruginea, magis opaca, & magis tenaxj mox magis faturae
ferruginis, majoris opacitatis, ac tenacitatis, poftremo prorfus
nigricans apparet , quo tempore fupereft in fundo vafis fedimen-
tum plane vifcidum, quod fi totum fimul afpiciatur, nigrum
judicatur* fi vero pcr fuperficiem vafis ducatur, colorem au-
reaeflavedinis,fed aliquanto magisfaturae, ad eandem relinquit,
eademque flavedine tingit,quae ipfi immittuntur, ut pagellae,
filamenta, & hujusmodi. In eadem hac evaporatione fapor fit
falfior ,quomajor evaporatio fit,ita ut fedimentum illud fapiac
fal falfiflimum , & quod lingua vix ferre poteft nulla unquam
contra£ta amaritudine. Quod fi ad fingulas illas colorum mu-
tationes urinam ad libram expenderis, atque inde intellexeris,
quantum liquidi evaporet, ut eaedem mutationes contingant f
ac abfoluta evaporatione, tantum communis aquae fedimento
fucceflive afFundas, quantum ad fingulas mutationes admifcen-
dura eidem efle fedimento per ponderationem didicifti, videbis
(dicl:u mirabile) videbis inquam urinam ex nigerrima, & plane
vifcida per eosdem diverforum colorum, & fluxilitatis gradus
tranfire verfus citream flavedinem, & fluxilitatem aqueam, ad
quam poftremo apta communis aquae fuperafTufione redigetur
rurfus, nempe videbitur urina plane naturalis & ab animali e-
mifla non per communem aquam comparata: fimile etiam gu-
ftu deprehendes in fapore contingere,quiex acerrimofenfimfic
mitior, quoufque fit qualis naturalis urinae. Infuper haec ipfa
urina per aquam communem reftituta putrefcit ut urina natu-
ralis eoque tempore fit graveolens, & turbatur non fecus ac
urinae naturales faciunt,&antequam turbetur & corruptionem
fubeat,mittic ad fundum vafis tenuiflimum quafi pollinem fub-
palli-
8 L. BELLINI
pallidum nullius faporis, qui nihil aliud effe videtur, quam pu-
ra, & fimplex terra, five tartarum. Denique fi excipiatur o-
perculo quolibet liquidum, quod ab urina ebulliente evaporat,
omnis faporis expers occurrit, fluit ut aqua communis, atque
ejufdem inftar pellucet: Ex hac autem paratu facillima obfer-
vatione, & paucis aliquot aliis, quae vel notiffima funt, vei
patent ex rebus phyficis, aut anatomicis, patere afferimus , qua
neceffitate contingat non folum quicquid in urinis naturalibus
Pattescom-occurrit, verum etiam quicquid in non naturalibus. Etprimo
lirum na- "urinam naturalem conftare debere afferimus ex aqua communi,
Sntlpraeci-k'e ^ terra infipida , five tartaro. Quoniam enim liquidum,
puaesai, quod ex urina evaporat , nihil fapit, pellucet, ac fluic ut aqua
Aquacom-commun^s> ex n^s jg^tur affe&ionibus habebimus fatis verifi-
munis. mile argumentum , liquidum, quod in urina continetur, effe
naturae aqueae: quia vero nullus ad fenfum fapor, pelluciditas
ac fluxilitas pariter ad fenfum eaedem cum aqua communi,
ce,rto arguere non poffunt, eandem effe naturam commu-
nis aquae, & alterius liquidi, quod praeditum fic iifdem ad
fenfum affeftionibus , quae deinde ad examen rationis revo-
catae plurimum diffimiles reperiri poffent. Hinc verifimile
illud argumentum confirmabis per alterum , quod per affufio-
nem aquae communis comparatur tantum non ad eviden-
tiamj quoniam enim affufa communi aqua fupra fedimentum
ad eam quantitatem , quam evaporaffe difcimus per pondera-
rionem ad talem mutationem coloris in urina producitur quid
in omnibus affectionibus urinae conveniens, & hae affedio-
nes in eodem fedimento producuntur a duobus liquidis, nem-
pe ab illo, quod evaporavit, & ab aqua communi, quae af-
funditur, igitur utraque haec liquida funt ejufdem ratio-
nis, feu liquidum urinae efl: aqua communis; reparata autem
mittit ad fundum vafis terram infipidam , & urina tota fali-
ta eft, igitur partes praecipuae urinae naturalis funt aquacom-
munis, fal, & terra, five tartarum , ut fuit &c. Ad-
dunt Chymici aliquid fulphuris, & diftinguunt plura genera
falium quorum duo praecipua volatile, ac fixum, quae & nos
admittimus fingula fere omnia, 8c in hac etiam evaporatione
fulphur ex eo fe prodit, quod dum evaporat, teterrime foetet,
cujufmodi odorem a fulphure provenire etiam Chymici non
repugnabunt, quia tamen haec non eam in re medica fortaffc
utili-
DE URINIS. 9
utilitatem ponunt,ut ejus gratia etiam ad illa fingula refpicere
diligentius debeamus, ipfa praetermittimus fcientes, eoque ma-
gis a fulphuris, & falium confideratione fpeciali abftinemus,
quod velChymicorumdocl:ifiimis,experienti{rimifquedubitanti-
bus, non ita certum eft, quicquid per operationes Chymicas
educitur e corporibus, extitifie in iifdem , quale educitur,cum
per Chymicas igriis praeparationes multa gigni poflint,quac in
compofuis,ex quibus educuntur, non exiftebant,dum natura-
liter compofita fe haberent fub ea forma,fub qua per vim arti-
ficiofi ignis, vaforum , &: menftruorum educuntur ab iifdem.
Sccundo aflerimus maiorem aut minorem facilitatem fluxus,!FIuxusfa1ci"
„ . J ~. . 'lis, autdif-
five majorem aut minorem craliitiem unnae provenire a diver- ticiiisadi-
fa quantitate liquidi & duri, ex quibus urina componitur inter SSSw^i,
fe mifiis, ac tum efie facilioris fluxus, cum majori quantitatiiiquidac
liquidi permifcetur quantitas apta falis, & terrae$ difficilioris,cumduxis"
cum eadem falis, & terrae moles. Quoniam enim evaporante
liquido urina fucceflive fit fluxus diflficilioris, evaporans autem
liquidum nihil aliud eft quam aqua,fubfidentibus in fundo par-
tibus duris, nempe fale, 6c terra , ac rurfus e converfo fuper-
affufo aquae communis tantundem componitur liqui.dum facile
fluens ut urina naturalis,igitur in primo cafu minori quantitati
liquidi permifcebatur eadem duri corporis quantitas, quae per-
mifcctur in fecundo majori quantitati y in hoc autem fit facilior
fluxus, in illo difficilior, patet itaque propofitum : ex quo li-
quet, quo major liquidi quantitas detrahitur, vel duri adjici-
tur, vel utrumque fimul, eo vifcidiorem, feu crafliorem fu-
turam urinam, & e converfo quo plus adjicitur liquidi , vel de-
trahitur duri, vel utrumque fimul, eo facilioris fluxus, feu
tenuiorem futuram. Nec difficile conceptu eft, qua necefli-
tate ifthaec omnia debeant contingere j liquidorum enim par-
tes funt facile mobiles, durorum contra, unde illae ex fe ipfis
facillime movebuntur, Sc fluent j fi vero admifceantur duris,
nempe difficile mobilibus , pro majori durorura admiftione,
hoc eft motui refiftentium , retardentur oportebit, cum debe-
ant repugnantia dura fecum ducere, unde ad motum fient ma-
gis lenta. Patet itaque quod &c. ffiSKfi-
Tertio majorem, aut minorem falfedinem a fimili majori , dononaco-
velminori quantitate liquidi admifti majori, vel minori quan- ammmlit
titatefalis, ac tartari provenire, non autem a co&ione. PrimaonePar-
•t> parsnir,
io L. BELLINI
pars iifdem experimentis patet,quibus antecedens , neceflitatis-
que ratio non eft abfimilis> cum enim fal folitarium eft, nu-
dum,ac liberum ab omni corpore, poteft exerere totum fuum
momentum, eoque in linguae papillas niti, adeo percipietur
vividus maxime falis fenfusj cum vero admiftus eft aliis cor-
ponbus ipfius momentum retundentibus,minuseafdem papillas
premet, unde ienfus falis hebetior. Id autem fufficere quidem
poflet ad evincendum, minorem, aut majorem falis fenfum ni-
hil habere cum coctione commercii, quatenus co&io eft, fed
folum quatenus liquidum abripitj fed hoc ulterius confirmatur
ab expofita fuperius obfervationej quoniam enim urina fit qui-
dem fucceflive falfior, quo magis evaporat liquidum, feu uc
afleri poiTet , quo magis coquitur,quia tamen deinde nulla fafta
mutatione in fale, 6c tarcaro, quae fuperfunt, Sc fimplici fu-
peraffufionecommunisaquae,producitururinae fapor naturalis,
6c haec ipfa communis aqua eft illud ipfum liquidum, a quo
pars liquida naturalis urinae conftituitur j igitur major, autmi-
nor fapor falitus in urina non a coctione, fed a diverfa quanti-
tate partium urinam conftituentium pendet, ut fuit &c.
Utm de Quartcr, colorem dilute flavum , & omnem colorum feriem,
ColonbiiS ^ ,..J n 1 j •
oftenditur. quae a dilute flavo per caeteros expontos colores, ad mgrum
ufque perducitur,a fimili permiftionc diverfac quantitatis liqui-
di cum duris, & e converfo, non a codtione proficifci. Quae
fingula iifdem plane ratiociniis ab obfervatione defumptis evin-
cuntur, quibus praecedentem propofitiunculam demonftravi-
mus. Cur ita autem fieri debeat, deducitur ex do&rina gene-
rali colorum, ex qua patet, pro diverfitate motuum luminis,
diverfos colorum fenfus in oculorum nervis excitari, diverfi-
mode moveri lumen pro divcrfa compofitione corporum , quo-
rum vel extcrnae fuperficiei occurrit, vel per interna excurrit
ad oppofitam ufque fuperficiem , quae pellucida, vel perfpicua,
illa autem opaca: perfpicua autem, fiquidem puriflima fuerint,
& ita ad lumen pofita, ut ipfum fuo naturali motu ad oculum
ufque trajici permittant , fplendor folus videbitur nullo coloris
nomine defignatus: fi vero puriflima nonfuerint, nempe ad-
mifta fint particulis opacis, aut minus perfpicuis, tunc lumen,
a naturali motu defle&ere cogetur, & corpus, a quo advenit,
dicitur ex colore coloratum,qui nobis repraefentatur per illum
motum luminis, quo defleclit a naturali motu per occurfum
par-
DE URINIS. xi
particularum perfpicuo intime permiftarum, & corpus illud
habebit colorem cum aliqua perfpicuitate conjun&um , fi par-
ticulae motum luminis alterantes idem lumen fluerepermittanc
per intima perfpicui ad ufque fuperficiem, quae oculum refpi-
citj opacum, fi non permittant. Itaque, cum urina compo-
natur ex tribus praecipue partibus, aquea maxime perfpicua,
falibus, qui funt pellucida corpora, & terra plane opaca mani-
feftum eft, per diverfam harum partium admiftionem fieri de-
bere, ut urina reddi poflit prorfus aqueae perfpicuitatis, quod
tum fiet, cum nihil falis, &c praecipue tartari ipfi pcrmiftum
eft, vel cum tanta eft quantitas portionis aqueae, ut portiones
falis, & tartari fint refpe&u illius quantitatis minimae, Sc ad
fenfum nullaejcum vero hae fint maximae, vel quantitas aquae
minima, tingetur urina iis coloribus, quos fecum fert opacitas
tartari conjun&a perfpicuitati parvae molis aquae , &: moli faiis
pariter perfpicui : ac denique fi dabitur urina tartaro deftituta,
fupererit compofitum ex inaequaliter perfpicuis, nempe aqua
maxime pellucida & minus pellucido fale 5 unde procreabirur u-
rina non quidem omnis coloris expers, ut aqua, fed cujufdam
veluti micantis,ac fplendentis flavedinis,qualis flamma purior,
qui fplendor ab opaco tartaro efFunditur, & producitur color
magisfatur,& minus oculum feriens. Praeterea quoniampar-
tesfalis, licet perfpicuae, coacervatae tamen , albedinem pro-
creant,eoque facilius,fi aquae particulae admifcentur, fed pau-
cae numeroj vel humor aliquis tenacior, fi magna copia tartari
defit, adfit vero fal cum humoribus crafiis, & lentis, fieri po-
terit urina alba adinftar laftis, quae aliquando fit in pueris, &
femper, vel alba hujus generis, vel quam fimiliter albam ap-
pellantj fed nullo colore infefta eft, & pellucet, & vere a-
quca dicenda : patet igitur ex his facile ratio differentiarum o-
mnium, quae in urinis naturalibus fuperius recenfentur, quoad
colorum difterentiam , ficur etiam ex fuperioribus propofitiun-
culis deducitur quicquid ad aliasaffeftiones pertinet. Quodau-
tem non omittendum eft,ut ulterius evincas per obfervationes,
colorem urinae non efle quid reale, propone fingulare illud,ac
admirabile, quod in fedimento evaporationis occuirit, quod
nempe, fi totum fimul infpiciatur, nigrum apparetj cum ta-
men illitum corporibus eadem aurea flavedine imbuat.
Quinto, fedimenta, fufpenfiones , & nubeculas nihil aliudQuid
B x cflcnubes
H L. BELLINI
dimenta,&efle, quam magis liberas, & duras urinae partes, quae ceflante
n«pcn& eo- motu agitationis, qua perpetuo ja&antur in fanguine, ad fuum
runiafFe- locum infito motu feruntur, & fi quidem graviflimae fint,fun-
•mncV. ^um va^s Petunt5 & fedimenta nuncupantur; fi minusgraves,
mediumj fi adhuc leviores, fummum urinae afcendunt. Quo-
niam ex demonftratis urina non eft compofitum perfe&um,
nempe cujus parces per veram unionem non diflblubilem , ni(i
a contrario cohaereantj fed potius eft coacervatio, Sc confu-
fa permiftiopartium non cohaerentium , igitur harum fingulae
naturalibus momentis inftru&ae erunt, quibus nitentur ad de-
terminatas partes: in eas tamen non movebuntur, fi perpetua
quadam jaclatione prohibeantur a fuo naturali motu , quemadmo-
dum arena permifta aquae, licet gravis,deorfum non movetur,
quoufque agitatur vas , in quo contineatur aqua , vel quoufque flu-
men pleno alveo fluit. Quoniam itaque ex anatomicis urinafe-
paratur a fanguine,hic autem concitato femper fluxu fluit, pa-
tet igitur renum omnium, etfi ipfi fanguini, vel inter fe non
unitae,6c licet nitentes in determinatas partes, neque recedere
ab invicem,neque moveriquo nituntur poterunt,nifi perpetuo
impetu, quem a motu fanguinisconceperunt,ceflantej quoin-
fuper abfumpto, per medium aliquod ea velocitate movebun-
tur, quam ipfi permittet naturalis impetus, refiftentia medii,
& molesj & haec, fi fit exigua, erit exiguus naturalis impe-
tusj & fi tenacius medium , refiftentia major, quae eo major
fiet, ob exiguitatem molis fuperficiem augentis. ltaque tum
erit perduftio earum partium ad fuum locum tarda, quemad-
modum ramenta terrae , quae per folis lumen divagari cernun-
tur, vix fenfibili motu defcendentia, tardiflime in folum ve-
niunt,& pertotumilludtemporisfpatium, nihil colleclumintra
illud medium dicitur, quod colligendae in unum partes moventur,
antequam conveniant. Excreta igitur urina per aliquod temporis
fpatium quiefcere permittatur, quoufqueextinctusfanguinisim-
petus fupponi poflitj fi quae igitur erunt partes tam folutae,
tanti impetus, ac tantae molis, ut fuperare poflint refiftentiam
aquae, per quam moveri debent, quo nituntur, movebuntur
illae quo motu poterunt, tardiori aut velociori, pro rationefo-
lutionis,naturalis impetus,ac molis (quae omnia pendent adi-
verfishominum temperamentis, aetatibus, motibus, 6c hujus-
modi) unde longiori , aut breviori temporis intervallo a quiete
DE URINIS. 13
urinae, concurrent fimul ad eundem locum, quieritimum,
medium , aut fummum urinac, pro diverfitate gravitatum, quibus
inftru&ae funt illaeparticulaeconcurrentes,utexdo6i:rinaliqui-
dorum patet. Hujus rei exemplum luculentum fuppeditat fan-
guis,qui per venae fe&ionem mittitur;hic enim ex fe ipfo dif-
cernitur in fuas partes per folam quietem in vafe,quo excipitur,
poftquam extin&us eft impetus per circuitum conceptus, 6c
fingulae partes in loca feruntur, quae fuis gravitatibus conve-
niunt. Neque hic litem mihi quisquam moveat, quafifuppo-
nam in feparationibus contentornm in urina contingere folum
motum eorundem ad naturalia loca,quafi jam praeftiterint fin-
gula,fine ulla cohaefione cum aliis urinam componentibus, ut
in aquis turbidis arena aqueis partibus non cohaeret,fed permi-
fta eft folum, unde, ceflante profluentis impetu,6c jaftatione,
arena fundum petitj fed in urina fingulae contentorum partes
haerent cum reliquis, unde antequam ad fua loca moveantur*
fejungantur oportet,feu tota urina quodammodo folvaturjpoft
quam folutionem veniant fingula in motum, & locum na-
turalem 5 illa autem folutio a ja&atione circuitus fanguinis im-
pediri non poteft. Neque inquam, hic quispiam mihi litem
moveat ratione expofita, arguendoj quomodocunque enim fe
habeant in urinis earum contenta antequam in fua loca dedu-
cantur, certum eft, eorum dedu&ionem impediri, quoufque
conceptus a motu fauguinis in ipfis viget; & fiquidem fint fo-
lum permiftae, id provenit, quia impetus fanguinis fuperat
momentum, quo naturaliter in partem aliquam nitunturj fi
vero funt etiam cohaerentes, impetus fanguinis facit, ut quic-
quid id fit, quod disjungit, feu folvit, non exerat fuam vim in
partes urinae motas, ut eam in ipfas exereret quiefcentes: fic
profluens aqua non putrefcit , putrefcit ftagnans. Quia vero
non femper neceflarium eft, ut, vel ejufmodi partes folutae
fint, vel tanti impetus, ac tantae molis, ut fuperare poflint
refiftentiam medii, hinc non femper in fanorum urinis fedi-
menta, fufpenfiones, aut nubes , apparent , 8c fufpenfiones qui-
dem raro, rariflime nubes,frequentius fedimenta, cum enim nu-
besa materia fubtiliflima,ac leviflimapendeat,hocin (anisper-
fpiratione excernitur ,cui cum non itamultum diflimilis fit ma-
teria fufpenfionum , Sc haec per cutim exhalet, materia autem
craflior , 8c gravior , & denfior cum urina ducetur , unde fubfidet 5
B 1 &
i4 L. BELLINI
& cum hujus generis fint humores crafli ,vifcidi , & fales fixi, & ab
his colorem lacleum facileobtinerioitenderimus ,bincfedimen-
ta fanorum,feuurinarum naturalium frequentiora , ficfubalbida:
fedimenta autem alba efle re vera fal, ex eo patet ad fen»fum ,
quod haeret fundo 6c fuperficiei roti matulae, & guftatum,
fal fefe efle oftendit fapore falis. Idem deprchenditur guftu,
fi fedimemum idem ficcari permittatur nulio igne, fed tra&u
temporis etiam in umbraj fapor enim falis occurrir. Infuper,
quoniam ex do£trina liquidorum, corpora cedentia 5 quaeper
medium aliquod tota fimul collecla, & fuis cohaerentia par-
tibus moveri debent, cum ejufdem fint in fingulis fuis parti-
bus rationis, per folam preflionem a liquido, per quod ni-
tuntur, provenientem in curvam fuperficiem quafi pyraroidis
retufae,& undecunque aequabilem ,atque levem aptari debentj
igitur fedimentum illud naturalis urinae, quod ex partibus ae-
que contextis, feu ejufdem rationis conftat, 6c quod intra uri-
nam aliquantum furfum nititur (afiurgit enim a fundo vafis,
cui bafis ejus infiftit) debebit efle laeve, &: figura, quafi retufa
pyramis , vel portio fphoeroidis , cujus bafis in fundo vafis. Quod
fi fedimentum non itafehabeat, fed fit interruptum , hic af-
furgens altius, hic fubfidens, tunc inaequalem coftionem in-
dicabit a diverfitate humorum coctionem plus minus admit-
tentium. Sed de his in urinis non naturalibus diligentius.
uiinae Sexro, veram urinae quantitatem non oculis aeftimandam
quantitas tffe ? fed pondere ; neque necefiarium elTe, ut fit aliquanto
fudiMiTda?5 minor liquido , quod per totum a(Tumitur> & fieri pofle, ut
fit ipfo major, minor, Scaequalisj immo neque conftare , an
liquidum urinae fit potusipfe, quem aflumpfimus ea die, qua
urina excernitur, an hic idem potus mutetur in fubftantiam a-
nimalis, e qua ipfa fubftantia interim abfumatur illud aqUeum,
quod liquidum urinae conftituit: etfi tamen aqueum urinae a
fubftantia corporis proveniret, fuam cum potu proportionem
fervare deberet. Quoniam enim uniufcujufque compofiti cor-
poris quantitas, five moles provenit a multitudine partium cor-
porearum, ex quibus tota illa moles coalefcit 5 fi igitur eaedcm
partes modo ita conjungantur, ut corpus ex iis compofitum
magnum fpatium exigat, modo ita ut minusj ac minus cora-
pofitum autem totum oculis difcerni poflit, non fingulae quae-
que partes componentes: nec ipfas inter cohaefionis modus-,
judi-
DE URINIS. i5
judicabit oculus , majoris quantitatis efle corpus Illud, cum
majus fpatium occupat, minoris, oum minus^ cum tamen ex
fuppofitione fit femper idem, conftans nempe ex lifdem nu-
mero partibus,fed rarius ac denfius compa£tis,unde fieri etiam
poterit, ut corpus etiam mole minus, majus altero aliquo per
oculum judicetur, fi partes illius ad majus fpatium extendan-
turj fic mercurii libra fpatii tantillum occupat , muko majus
aqua, utrifque oleum, hisfpiritus, omnibus aer ejufdem pon-
deris. Cum igitur ignoremus, quae fit permiftionis ratio inter
falem , terram, & aquam urinam conftituentia, neque ratio
cohaefionis inter partes fingulorumj ex iis patet oculum tuto
judicare non pofle , cujus raritatis, aut denfitatis fit urina,
quam infpicit *, adeoque neque certo per oculum ftatui, quan-
tum partium corporcarum , corporeae nempe molis, continea-
tur in eo fpatio, quod ab urina propofita occtipaturj adeoque
ad pondus confugiendum ,quo materiae quantitas judicatur non
per comparat ionem cum fpaiio, quc^d totum compofitum oc-
cupare videtur, fed per comparationem cum mole nota cor-
poris noto momento aequipondeiantis tantae moli corpore^aej
quare patet propofita prima pars. Quia vero urina conftat nonUrInatota
ex fola parte aquea, fed ex falibus, ac terraj aqueum autem , pJteft effe
quod potatur, falibus, ac terra deftituitur, & potus pars fo- ™ior£™*"
lum aliqua naturaliter aflumitur ad humectandas partes, vehi- quaiispo-
cula &c. juxta communcm opinionem j fi igitur, quantumtul*
nniverfae quantitati potus per has confumptiones detrahitur,
tantum adjiciatur per admiftionem falis , ac terrae , confurget jam
urinae moles quantitati potus aequalis,fi vero minus terrae,ac
falis addatur, vel infuper minus etiam aquei liquidi abfuma-
tur in corpore, fiet urinae quantitas quantitate potus major -9
quae tamen differentiae certo judicari non poterunt per infpe-
ttionem, cum poflint urinae partes diverfimode conjungi, &
cum urina minor eft potu, poterit occupare fpatium majus,
quam potus occupaverit , minus & aequale, 8c e contra,ut pa-
tet ex prima partej unde ponderanda ; quare patet fecunda AnurinafTr
pars. Quoniam vero per vim motuum, & caloris, plurimum Pars P°tus.
ctiam aqueae naturae a corpons partious divellatur, atque ab- infubftan-
ripiatur oportct, cV hoc cum fanguine permifceturj a fangui- mVns!Subw
ne autem aquea portio fecernitur in renibus , & in urinam taripoteft,
abit j igitur dubitare merito poterimus, anaquea urinae pars
fit
i6 L. BELLINI
fit ille numero humor aqueus non muratus in fubftantiam a-
Tamen fer. mma^s 3 an ^ portio illa aqueae naturae, quae jam in naturam
va^debet animalis abierat, ac poftea per vim motuum , & caloris folu-
fuamPai\- ta fuerat# Qu'a tamen illa ipfa aquea materies, quae per mo-
quampro- tus, & caloiem abfumitur, reparari debet per fimile corpus,
pornonem. nempe nqUeum , & hoc a potu praecipue, vel faltem aliqua ex
parte defumiturj id, quod per urinam excernitur, debebit a-
Jiqua proportione refpondere potui 5 parum enim intereft ,
aqueane pars urinae a potu immediate procedat. Patet igitur
univerfa propofitio, ad cujus partes fingulas confirmandas il-
lud etiam animadverces, humidum aqueum non folo potu con-
tineri, fed etiam in cibis, licet in minori quantitatej ac de-
mum ignorare nos, num aqueum , quod redditur, fit aqueum
quiddam, quod in corpore generetur, an autem illud, quod
per potum, & cibum ingeritur.
uwnaeft Septimo, urinam efle debere excrementum cujufcunque co-
tJmrCcoftio-^on*s»*n ^ecernatur aliquid aqueum ,falinum ,aut terreum
niscujuf- adeoque efle excrementum non folum primae,fecundae,&ter-
tiam feVun" ^ae co&ionis , verum cujuflibet alius fecundariae, & magis
daiue. particularis , puta codlionum omnium, quae fiunt in fingulis
vifceribus, glandulifque. Quoniam enim urina eft coacervatio
quaedam ex aqua, falibus, ac terra, quae a fanguine feparan-
tur in renibus* fanguis autem qui ad renes pertingit, per uni-
verfum corpus, & fingulas quafque ipfius partes fluere potuit,
ac dum per fmgulas partes fluit, per venas reducit in cor, &
arterias, aliquas femper particulas eorum liquidorum, quae in
fingulis partibus fecernuntur > igitur fanguis derivare debebit
ad renes illud aquae, falis, ac terrae, quod a fingulis vifceri-
bus,in quibus fecretiones aliquae fiunt fecum abripuitpervenas
incor, & arterias$ fed haec eadem aqua cum fale, ac terra
humorem conftituunt , qui fecernitur in renibus , & urina
nuncupatur 5 quare urina erit excrementum co&ionum o-
mnium etiam fecundariarum , & magis particularium. Materia
autem primae co<5tionis nempe chylus,in venas ducitur per du-
£tum Thoracicum, unde, Sc ipie admifcetur fanguini : folu-
tos autem in ipfo efle fales, arguunt diverfi fapores, quos con-
cipit etiam per du£tum Thoracicum fluens: in reliquis autem
co&ionibus , partim ex folo motu fanguinis, partim ex do-
firina feparationum, patet admiftio particularum aliquot cum
fan-
DE URINIS. t;
fanguinc ex humoribus, qui in vifceribus fingulis feparantur*
quare patet propofitum.
OcTavo, non modo urinae colorcm naturalem, fed ne ullum coioresuri*
quidem alium ex iis, qui per fucceflivam liquidi detrafiionem buc.n°n *
in majorem faturitatem fucceflive veniunt, quoufquein nigrum
definant provenire a permiftione, autfoliusbilis,autipfius prae-
cipue. Quoniam enim fuperius oftenfum eft, ejufmodi colores
provenire a certa permiftionedeterminataequantitatisaquae,fa-
lium,ac terrae,& in proxima oftenfum ,horum finguladerivari
in renes cum fanguine a fingulispartibus, inquibus fitaliquaco-
ctioinon igitur cum fanguine deducetur ad renes folabilis, ter-
ra,aqua, vel fal ejus,fed humorum omnium ; quarecoloresejuf-
modi non a permiftione folius bilis cum liquido aqueo provenient.
Quia vero unicum eft vifcusjecur, inquobilisnaturalitergigni-
tur,8c ex doftrina feparationum,hic humor innaturali ftatueft:
parvae quantitatis>fi igitur folumjecur cum omnibus aliis partibus
humores feparantibus & fola parvaquantitasbilis cum majoribus
aliis tot humorum quantitatibus, qui in corpore generantur , com-
paretur,erit illa in urinae corpore,prohorumratione,minima,
&minimavisipfius,unde&erTec"tus minimi,adeoque ad produ-
ftionem colorum non nifi minimum conferre, hoc eft,illi non
provenient per admiftionem potiffimum bilis. Poftremo, quo-
niambilisamara eft,per admiftionem autem infignis quantitatis
humidi aquei infipidi,amaritudo ejuspoteftitatemperari,ut nc
quidem fenfum moveat : fi igitur in urina color a bile provenir,
quae , propter aquam admiftam , amaritudinem fuam non prodat,
evaporata aqua,faporem amarum proferet, qui eo fiet intenfior,
quo major ac major fiet evaporatio, quemadmodum fiunt co-
lores intenfioris flavedinisj quod tamen falfum efie expofuimus
fuperius,atqueitafalfum,ut fedimentum ipfum ab omni fere a-
qua feparatum , fit quidem falfillimum , fed ne cum ullo quidem
veftigio amaritudinis conjunclium , nec per totam evaporatio-
nis fcriem quicquam amaritudinis urina concipit. Patet igitur
undecunque propofitio.
Atqueinhis pauculis continentur fundamenta omnium,quae
ad urinas naturales pertinent,ut facile cuicunque mcditanti pa-
tebit. Ut autem ex his ipfis deducantur, quae faciunt ad u-
rinarum non naturalium intelligentiam,alia aliquot pauca de iis
fubjiciamus oportet.
C DE
i8 L. BELLINI
D E U R I N I S
PARS ALTERA CONTINENS
Ghiae ad^Ortnas non naturales pertinent.
Cum urina naturalis illa dicatur,quae eft determinatae quan-
titatis, qualitatis, fubftantiae, & contentorum , illa erit
Sif natura- neceflario non naturalis, quae ab illa quantitate ,qualitate, fub-
Jis- ftantia., 8c contentis receditj horum enim omnium complexio
conftituit habitudinem , & compofitionem urinae naturalem.
Itaque, five urina a naturali diverfa fit in quantitate folum,aut
qualitate, aut fingulis reliquis, five in aliquot horum five in
omnibus, dicetur femper non naturalis, plus tamen minus,
prout in omnibus, aliquot,aut una tantum affeftione difcrepat
Multiplex. a naturali. Ex his autem fit, ut multiplex urina non naturalis
diftinguatur pro multiplici ratione, qua a naturali ftatu poteft
recedere,de quibus fingulis breviter. Et primo,cum urina na-
turalis debeat efle fubftantia ad fluxum facilis, quafi aqua com-
munis, quaecunque igitur urina fuerit facilioris aut difficilioris
cuffais * &AUXUS> quam aqua communis, erit non naturalis ratione fub-
flantiae & facilioris quidem fluxus appellaturTenuis,difficilio-
ris Crafla, quarum illa,ex praemiffis,pendebit a minori quan-
titate falium,ac terrae,quam quae naturaliter permifceri debet
liquido urinaej craffa e converfo a quantitate majori,vel rurfus
tenuis pofita quantitate naturali falium ac terrae, a majori co-
pia liquidi aqueij crafla e converfo , pofita quantitate falium ,
ac terrae naturali,a copia liquidiaqueiminori,utexprimaparte
patet. Cum vero urina minimum recedit a naturali fubftantia,
Mediocris. dicetur Mediocris, quae unde proveniat, ex fe manifeftum eft.
oieaginofa. Ad urinam crafTam revocanda eft Oleaginofa, de qua nihil eft
magis apud Medicos decantatum, & mirum ,quantum clament,
dum alii negant, ajunt alii, urinas dari pofle, quae oleo fint
omninofimiles, non in difficultate fluxus folum,fed in colore,
fapore, un&uofitate , ac uno verbo, fint fere oleum, vel quid
pingue fluens : affirmantibus aliis,oleaginofas urinas illas efle fo-
lum, quarum fuperficiebus innatant quafi guttae olei,nonvero
oleum efie urinam univerfam, immo nec eflepofle, eo quod
fieri non poffit, ut aqua cum oleo ita mifceatur,utunumcom-
po-
DE URINIS. ip
poficum confticuat jurinae aucem pars minima aqua eftj adhoc
igitur, ut producerecur urina oleaginofa, oporteret conjungt
aquam cum oleo,quod plane repugnac. Quafuper reaflerimus,
quod nemini dubium, urinas, quarum fuperficiebus innatec quid
oleofum faepe dari., & nos hujus naturae excernebamus, cum
vertigine laborabarc;us j quod facile, ac necefiario concingec,
quocies pingue aliquid in corporefolvitur. Fingeigitur jamnon
pingue aliquid , fed plurimum oleofi e corpore folvi , & aquam
vel inhaerere parcibus, vel in pingue quid permutarij an non
univerfa urina purum purum oleum videbicur ipfi in afTedrioni-
bus omnibus refpondens ? Poftremo , verum quidem eft , aquam ,
& oleum conjungi non pofTe ex fe folis,fed fi adjiciancur fales,
& praecipueacriores, cria illainunicum corpuscoalefcenc maxi-
me oleofum : milie hujus conjundtionis exempla occurrunc ex
Chymicisj fed nos unicum proponimusnemini nonnocum , mo-
durn nempe conficiendi faponis,quid nihil aliud eft quam coa-
gmencacio ex adipe, aqua, & falibus coalefcentibus per miftio-
nem mucuam in liquidum un&uofum.
Secundo, quoniam cum urinaeft naturalisrationequanticacis,^
cum fervac aptam proportionem cum liquidis, quae pocamusj
igicur cum erit non naturalis, cum eandem proporcionem non
fervac racione quancicacis, & cum haec proporcio non fervari
poflic, vel quia copia urinae fic minor vel quia major, in primo
cafu urina dicicur Pauca,in fecundo Copiofa,8c prima quidem
ex eo proveniac oporcec, quod vel liquidum, quod aflumicur,
ftagnac alicubi in corpore , vel excra derivacur per fudorem ,
perfpirationem , falivam, mucum narium> fecunda vero ex
eo, quod corporis aliquid colliquatur, vel liquidi prius alicubi
coacervati fic folutio, derivatio in renes, & feparatio.
Tertio, quoniam urina eft naturalis ratione qualitatis, cum
per totam fui profunditatem colorata cernitur, diluta flavedine
odoris nemini non noti, acfoniqualiscommunisaquaeinaquam
depluentis, igitur quotcunque modis cum hoc ftatu non con-
veniat, dicecur non nacuralis fecundum qualicacem jcum aucem
ii finc plures, exponendi per feriem perfpicue. Quoniam co-
lor,qui eciam per profundicacem corporum cernicur ,certo ar-
gumento eft co colore colorata corpora efle pariter pellucida j
igitur urina naturalis debebit efle coloris citrei, & pellucidaj
hinc primo fiet,ut fervato eodem citricolore,fed non fervata,
C z vel
Flavaturbi
Opacitas ,
& peifpi-
cuitas.
Aquea.
Aquea pel
lucida,
Aquea al-
ba > feu la>
&ca.
Pallida,
fpicea,ftra
minea.
Saturofla-
va, rubra,
ferruginea
nigra.
Viridis.
Ilammea
purpurea,
vinea, ro-
fea.
Livida ,
plumbea,
tfincritia.
io L BELLINI
vel mutata perfpicuitate , fiat urina opaca non naturalis, quae
dicetur flava turbida,& orietur a mutacacompofitione partium
falinarum, terrae, 6caquae urinam conftituentium,quae lucem
trajici per urinam non permittet, fed folum ab extrema fuper-
ficie refk&i. Hinc autem , & ex prima parte patet , unde pro-
veniat omnis urinarum opacitas cum coloribus diverfis conjun-
£ta, de qua proinde nihil uherius addemus, fed folum colores
aliquot commemorabimus. Quoniam itaque naturalisurinaeco-
lor eft dilute flavus ut mala citrea, omnis igitur urina erit fe-
cundum colorem non naturalis, quae vel eft malo citreo dilu-
tior,vel eodem faturatior. Omnis dilutior urina dicitur aquea,
cujus duae (pecies aquea pellucida, nempe tranfparens, 8c nul-
• lo colore tin£ta , quae vel tenuis eft , vel crafla , fi tenuis a fola aqua
provenit majoris quantitatis, quamreliquaeparresfalis,actarca-
ri tingere ipfam poffinr > fi cralta a liquido crafiiori in fimili pro-
po.tione quantitatis: 6c aquea alba, feu la£rea, quae fcilicet o-
paca eft,6c coloris laftei ab humoribus crafiioribuscum fale per-
miftis proveniens, unde ejufmodi urina cralTa femper. Ad a-
•queam pellucidam reducendae funt, quas appellant pallidas,
fpiceas, & ftramineas, quae fingulae differunt per flavedinem
pius minus (aturam ,cujus tamen maximusgradusnon pertingit
ad dilutam flavedinem ui inae naturalis. Urina faturatior multi-
plex conftituitur juxta diverfos colores, quorum finguli func
diluta citri flavedine magis faturij cujufmodi primum locum
tenet faturoflava, rubra, ferruginea, nigra, de quibus fingulis
'eorumque caufis, cum abunde in prima parte dixerimus, nihil
hic fuperaddimusj patet enim omnem ejufmodi colorum di-
verfiratera provenire,vela majori copia aquae,falibus,acterrae
pcrmiiiae, vel e converfo. Eodem in cenfu faturatiorum habetur
viridis,quae fpecies eft flavedinis ad aeruginem tendentis,adeo-
que ab iisdem caufis provenit. Poftremo datur flammea fplen-
dens, nempe ut flamma purior, cujus caufam fimiliter in pri-
ma parte tradidimus. Ad rubram reducuntur purpurea, vinea,
rofea, & quaecunque hujufmodi rubicundum colorem partici-
pant, in quibus idem eft remiffior, aut intenfior; ficut ad alia
iumma capita, urinae aliorum colorum , ut ad nigram livida,
plumbea & cineritia,quae nihil funt aliud,quam diverfigradus
aeruginis , vel flavedinis cum muito tartaro , pauco humido apte
znter fe permiftis, & falibus, qui urinam conftituunt. Quo-
niam
DE URINIS. ii
niam vcro habet urina fuum naturalem odorem, eumque fatis
gravem, urina igitur nihil olens, autfuave, aut gravius, vel
diverfum quid a naturali, dicetur non naturalis ratione odoris, Nihii, aut
& fiquidem nihil oleat, vel in corpore non fecernetur, aut inn°n «jVtt-
renibus pars tenuis in vaporem olidum abiensj vel ar&ius col-raco cns*
ligatum erit cum reliquis urinae partibus, ita ut expirare non
poflit> fi vero oleat non naturaliter, proveniet a partibus eva-
porabilibus eum odorem excitare aptis, quae praeter natur^m
in corpore generabuntur : neque enim hic loquimur de odori-
bus, qui urinis communicari poflunt per cibos, potus , 8c me-
dicamenta, fed de non naturali mutatione tantummodo ab his
fingulis non pendente. Poftremo eriam fi urina in urinam de* Acutius,
cidens fonet acutius quam aqua in aquam ab eadem altitudine,^^^115
erit quid non naturale, provenietque vel ab impetu non natu-
raliter au£to, vel ab urinae materia magis fonante, nempe ad
ficcum magis vergente: fi vero fonet obtufius, feu gravius,
praveniet vel ab lmpetu praeter naturam imminuto, vel ab u-
nna magis ad humidum, & vifcidum perdu&a.
Quarto , quoniam urina naturalis pote i\ quidem etiam nubecu-
lam, fufpenfionemque continere, fed illud praecipue faltem ut
plurimum continet, quod fedimentum dicitur album, laeve &
acquale , & ultra haec nihil aliud continere debetj illa igitur omnis
urina dicetur ratione contcntorum non naturalis, quae primoUrina f?ne
nubeculam, & fufpenfiones nunquam continet, fecundo fedi-nubecuIis>
i i iu l i & rufpen-
mentum , vel nunquam , vel non album , non laeve , non aequale nonibus
fed cujuslibet alius colorisfuperficieinterrupta,fuisquepartibusunde-
inaequaliter craflis, vcl plane fubfidens in fundo vafis: tertio,Undefine
quaealiaquaclibetcontineat. Urinafinenubeculis, Scfufpenfio- fedimemo-
nibus, aut carebit iis partibus, quae cefiantibus moribus cum
fanguine conceptis fimul coeunt,ubi ipforum major,autminor
gravitas permittit, vel eaedem ita cohaerebunt reliquis urinae
partibus, ut fejungi per luos motus, nifusque non poflint. Si-
militer fe hab^bit neceflitas urinarum, quae fedimentis carcnt.
Quod fi fedimenta demittant diverforum colorum a naturali, sedimento.
illi nonaliunde proveniunt,quam ab iisdem caufis, quibus uri- ™$m
na tota coloratur, imo vero non raro contingit, ut fedimento
depofito urina evadat decolor, & quafi aquea pellucida ,eodem
interim perfeverante colore infedimento, quo urina univerfa
colorabatur. Inaequalitas fuperficiei, & afperitas proveniat
C 3 opor-
L. BELLINI
interrupta oportet a diverfa gravitate , feu denfitate partium totum fedimeri-
&Pafpera.S ' tum conftituentium 5 aeque denfae etenim , five aeque graves ad
eandem altitudinem quiefcantintraliquidaoportet, utexeorum
subfidentiadoftrina certum eft : Subfidens autem ex toto, Scfefeextendens
tou lSm per fuperficiem imi vafis nihil afiurgendo neceflario pendet a
maxima gravitate Sc denfitate, qua praeceps per liquida ad fun-
dum truditur. Quoniam vero terra, fal,8c aqua urinam confti-
tuunt, fi igitur praeter naturam ita fe habeat, ut quiefcentibus
motibus a fanguine conceptis fola terra fecerni poflk, fietfedi-
Sedimenta mentum arenofum * fi terra, 8c fal, ita ut poffit fubire colorem
arcnofa. nigrum &c. quemadmodum de urinis dictum eft , colores omnes
fufcipiet : fi vero infuper admifti fint praeter naturam humores
vifcidi, qui fal, ac terram comprehendere poffint, & in quid-
dam fimile fquamulis, parvis foliis, ramentis furfuris, 8t hujus-
Foiiacea, modi compingere, fedimenta erunt foliacea, furfuracea, fqua-
^^^'mofa 8c his fimilia, quae contingere etiam poterunt , fifcabiei
aliquid, vel quidlibet puftulofum cum laevi crufta in renibus,
uretheribus, aut vefica contineatur^ abradet enim urina, &
fecum auferet ramenta cruftarum, quae celTante impetu imum
vafis petent. Ab eadem origine humorum, nempe vifcidorum
pendent fedimenta membranofa •> neque enim membranae fedi-
mentorum funt aliud, quam majores fquamulae. Sicut etiama
non abfimili caufa produci poflunt longa, 6c rotunda,exiliaque
pilorum inftar corpora,immo cujuslibet alius figurae compofi-
ta,quae per urinam excernantur,undequi dicuntur pili redditi
per urinam ab Authoribus nonveripili,led pilisquaedam fimilia
fuerunt. Adde renum corpus compactum efie ex minimis glan-
dulis per feries tenuiffimorum fiiamentorum capilli inftar difpo-
fitis, unde, & illa abradi poflunt, & per urinam pili forma
reddi. Caeterum quo pafto vericapillireddiperurinam poffint,
hoc nobis non ita facile admiflu videtur. Carunculae in urina funt
portionesmajufculae glandularum renes conftituentium , feu por-
tiunculaerenum , ac denique in urina praeter naturam contineri
poflunt, quaecunque fluunt cum fanguine, 6c in renibus cum
urina fecerni, vel eidem feparata admifceri poflunt, aliunde ve-
nientia per exfudationem ex vafis, aut rupturam, aut extenfio-
nem eorundem , undefanguis, pituita, biiis utraque , femen,
pus, humoresquilibet non naturales cujuscunque coloris, ver-
mes, calculi,fruftracujuscunquemateriaein corporepraeterna-
tu-
Membra
nofa.
fUi.
Caruncu-
lac.
DE URINIS. 13
turam genitae,deglutitae,vel impactae reddi poterunt, per u-
rinam a renibus derivata,eademque omnia reddi poterunt fi U'CoIoresu
rinae admifceantur in uretheribus, vefica,aut urethra,utpatet
rinarum, &
Atque hic animadvertes colores urinarum non naturalium^non^1"^0"
folum produci pofle per expofitam mutationem partium urinamperadmi-
conftituentium,fed per admiftionem alius corporis liquidi ,aut ^0"»
duri,quod colore alio urinam inficiatj quod etiam de fedimen- eomodo
to ejus intelligendum eft: id autem quando contingat pruden- ^rar.an"
tis Medici elt cognofcere in particularibus morbis, ex quorum
fingulorum fignis deducet, an talis urinae color ab admiftione
humoris, an mutatione partium in urina proveniat: fic fanguis
rubro nigrum producet, pus viride viridem ,magna bilis flavae
portioaerugineum,minorrubrum aut flavum,atqueitadeinceps.
Poftremo contentis urinarum annumerantur Coronae. Corona Coronat
autem nihil aliud eft, quam extremus lirnbus fummae urinae,quid*
qui fuperficiem matulae contangit .circumferentiahaecfummae
urinae pro diverfitate urinarum , diverfitate vitri, & crailitiei,
ex qua conftat matula,pofitu luminis,Sc oculi dum infpicitur,
diverfimode colorata, Sc elegantiiTimis coloribus inftar iridis
apparet, unde fibi nomen Coronae meruit,8c mirum eft,quot
eafuperridicule,& inepte fabulentur , &: praedici pofTe afferunt
Viri caeteroquin etiam doftillimi, cum reipfa coronaeillaenihil
llnt, nifi quiddam prorfus inane a varia luminis fra&ione per
vitrum, & fummum illud urinae velum proveniens, nihil fi-
gnificans, 6c nihil folidi in fe continens. Jam vero illa po-
itremo fubjiciamus oportet , quorum gratia haec omnia prae-
mifimus, quid nempe ex urinis deducatur.
D E U R I N I S
PARS TERTIA CONTINENS
Quid illae habeant quod ad Rem Medicam faciat.
QUoniam, ut feparetur a fanguine in renibus, & per ure- Mutatio u-
thram reddatur determinata urinae quantitas>qualitas,& JSurarione
fubftantia, cujufmodi ftatuitur naturalis, oportet, ut in-»nftrumen-
ftrumenta fepavantia , 6c reddentia naturaliter fe habeant , atque ms&c^Trn-
infuper, ut eadem quantitas intra datum tempus fepgretur in fansui-
*4 L. B E L L I N I
inftrumentis naturaliter fe habentibus, requiritur certa veloci-
tas in fanguine, & certa craflities, five partium cohaefio> quo-
modocunque igitur ifthaec mutentur, mutabitur etiam habitu-
do naturalis urinae. Rurfus, quoniam liquidum, & dura,quae
naturalem urinam conftituunt , folvuntur, 6c iibere confun-
duntur cum fanguine in fingulis partibus, in quibus humores
fcatione re-aliqui fecernuntur nifi igitur omnes fecretiones, vel earum a-
patationumliqUae) vel aliquot naturali modo procedant, & perficiantur,
vuianarum. urjna naturaiis reddi non poterit, Sc ab eo ftatu recedet , prout
feret alteratarum feparationura neceflitas. Tertio, quoniam
fedimenta, nubes, 8c fufpenfiones proveniunt a duris urinae
particulis in fua loca confluentibus, poftquarn eaedem urinae
quieverunt,nifi igitur in iis feparationibus, aut feparentur eae-
dem partes durae, vel, etfi feparentur, implicentur partibus
vifcidis, quae urinam crafliorem conftituant , contenta illa in
contemo- urinis apparere non poterunt. Ex his autem patet tutiflimum
tia^unde!11" urinas obfervandi tempus efle poft fomnum, quoniam enim ad
Hoc , ut urinae conftituantur , necefle eft feparentur liqui-
. da, & dura per urinam reddenda, 8c haec in fingulis partibus
fpeaioUnisn"admifceantur fanguini, in quibus aliqua fit feparatio jadhoc i-
poftfom- gitUr ut habeatur determinata urinae quantitas, qualitas, 8c
fubftantia, qualis eft naturalis, illud oportebit expeftare tem-
pus, quo feparationes omnes faftae funt, & fanguis totus per
renes fluxit: una autem, Sc praecipua feparationum eft, quae
contingit dum alimur, alimur autem in fomno, 8c plurimum
temporis intercedit inter tempus, quo cibum fumimus,$c quo
dormire definimus (feptem nempe, ofto 6c plures horae,qua-
rum fpatio fanguis totus per renes fluere debet facpius) pofl:
fomnum igitur praecipue debebit urina reddi maxime naturalis.
ininfpe- tamen l^U(^ fcmper animadvertendum, num aetas, anni
aionead tempus, regio, temperies &c. quae fuperius in prima parte
«kndum.1" memoravimus, facere debeant, ut urinae etiam poft fomnum,
quanquam iis, quorum funt, fint maxime naturales, tales ta-
men non appareant, & infpeftori minus prudenti, neque ad
omnia refpicienti falfa morbi fpecie imponant. His pofitis, in-
fpiciatur urina alicujus, quem male habere certo conftet, &
haec poft quietem nullum contentorum offerat (cujufmodi uri-
ctudae& nae crU(^ae nuncupantur , coftae e converfoj ficut ctiam crudae
coaac uri. aqueae pellucidae, coftae colore fuo coloratae3& ex utrifque com-
nacquae. * *
DE URINIS: ±f
pofitae cofliores, crudiores funr, ut aquea cum nullo conten- cmiae, sc
torum, colorata cum eorum aliquo:) igitur per eum rnorbum ^**!^"
fiet, ut vcl humor urinae fit ita craflus, ut contenta dura fe
finfc
movere non poflint per ipfum libere, & in fua loca confluere 5g0"""tis
quod certius afleremus, fi eadem urina fit etiam crafla* ve) quidindi-
ut eadem dura in partibus corporis non feparentur, vel non ad~cent'
mifceantur fanguini, vei in renibus ab ipfo fccerni conjun&im
cum aqua non poflint, quod certius indicabit, fi eadem urina
fuerit tenuis. In eo igitur morbo indicabitur per urinam ejuf-
modi, vel humorum omnium craflities, vel ea alteratio in par-
tibus feparantibus ratione motuum, vel inftrumentorum , ut
partes falis, ac terrae fecerni a reliquis humoribus non poflint,
vel in iifdem partibus haereant obftruendo, laceranJo, fcrmen-
tando, ex quibus cum rcliquis morbi fignis comparat s cjus
longitudo, aut brevitas, exitus in fanitatcm aut mortem prae-
dici fatis tuto poterit. Quod etiam ut fieri poflit tutius, cx-
pe&anda fecunda, tertia, quarta dies, atque ita deinceps & Quidnube-.
infpicienda urina poftquam quicvit, & fiquidem nubecula ap cuiae mox
pareat, cum haec ex partibus tenuibus, & levibus conftet,apparcme*3
certum indicium erit, aliquid in corpore folvi , five, ut lo-
quuntur, coqui, five ut Hippocratcs, quod non fluebat fluere ,
& hoc erit eo certius indicium reparandae fanitatis, fi appareat
ad dies criticorum indices, & fuccedentibus nubecula magis,
ac magis defcendat, quoufque ad locum fufpenfionum veniat}
tunc enim certum erit non folum partes fubtiliores, leviores,
& magis mobiles, five coctu faciliores codhs efle, five fluere, „ ..rr
cc excerni, ied craliiores etiam, graviores, cc minus mobiles , penfa.
five co&u difficiliores : quas cum contingunt, fiquidem vitium
fit in humoribus omnibus , urina fier cum fufpenfione te-
nuior y fi vcro a duris urinae partibus ad aliquam partem
detentis, urina fiet cum fufpenfione craflior. Interim melius
habebit aeger & fufpenfiones etiam magis dcfcendent quoufqueQuid fcdi-
ad imum urinae fubfideant, fedimentum efTormantes, qualemcntum*
fanorum, album fcret, laeve,6c aequale,arguitque illud mate-
riam etiam contumaciflimam , ncmpe maxime craflam , gra-
vem, 8c motui repugnantem, flaxilem faclam, & aegrum a
morbo ftatim libcrandum. Si vcro in morbis haec contento-
rum fcries non ita fe habeat, fed prius fedimentum, mox nu-
becula , inde fufpenfiones, mox nubecula rurfus, inde fedi-
D men-
%6 L. B E L L I N 1
Quidcon- mentum , gui fuccedant fufnenfiones, vel quocunque alio per-
tentanon j- - rt • j- r j
ex naturae verfi ordinis genere iibi per dies fuccedere appareant con-
^Jccedentia. tenta urinarum , tum rem femper verfari in ancipiti judican-
dum j manifefte enim inde patet folvi, & moveri humores non
illos prius, alios pofterius ex ordine neceflitatis, qui funt ma-
gis ad fluxum faciles, inde qui minus, unde arguitur naturae
vis, quae fenfim roboratur, & magis viget expcllendo magis
refiftentia, fed manifefte patet, ipfam modo fuperare , modo
Nubecuiae fuperari , unde incerta res. Similiter nubecula fub initium ap-
amsltconUm Parens» lrx(^e evanefcens nullis aliis contentorum fuccedentibus
teritis non contumacem morbum ,atque periculofum indicabit > fub ipfum
fuccedemi- cnim initium fecreta erit pars humoris peccantis fluidior,
adeoque totum ipfius reliquum factum erit denfius, atque te-
nacius, feu difficilius coctilej & cum coqui ipfum , feu fluere
non pofle oftendat defe&us fufpenfionis, aut fedimenti, cer-
sedimenta lum er^r ipfa™ in fua denfitate, & cruditate perfiftere, Sc
codemtem-morbum efle folutu diflicilem. Pariter fedimenta fub initia
poie' rhorborum animo quidem fingi poflunt falutaria, cum humo-
res fahem fi^gi poflint, qui ftatim, etfi denfi, 6c graves, &
morus difliciliimi ,fluxiles reddi poflint, & m motum agi, quo
in cafu aeger ftatim fe levari fentiet, ac morbum folvi: quia
tamen illa eft naturae neceflitas, ut paulatim operetur, & mo-
tu faciliora prius moveat villis fe contrahentibus, qui majus
preflionis momentum exercentes, quo magis ac magis a refi-
ftentia liberantur, motis magis mobilibus, validius nituntur
in minus mobilia, quoufque demum pariter in motum agunt,
& fluere cogunt cum fmguinej hinc fit ut fedimenta ftatim
fub initium apparentia fine aegri levamine, & folutione mor-
bi, maximi penculi cenfenda fintj indicabunt enim maximam
villorum laxitatem, qua fit, ut ne retinere quidem gravia il-
la, & immobilia poflic, vel ftimulum eorundem, vel novum
affluxum materiae coacervatim prementis,6c villosmagislaxan-
^Pccon£°- tis. Ex quibus patet, fufpenfiones fub initia morborum non
temporc fuccedente fedimento minus efle periculofas,immo pofle etiam
efle falutares , 8c morbum folverej fi nempe humor peccans
ejus naturae fit, ut non ita difficile moveri poflit, nec conftet
ex partibus omnino gravibus, atque denfis, quae fedimentum
conltituunt, vel ex omnino levibus, atqueraris, quae nube-
culam. Ex quo rurfus facile intelligimus fieri aliquando pof-
/
DE U R. I N I S. &
fe, utetiam per nubeculam, vel fedimentum fubito apparen-
tia in initiis morborum , iidem moibi folvi debeant, fi humo-
res peccantes fint perfe&iflimae tenuitatis, unde non nifi nu-
becula creari poflit, ac vis villorum ftatim fub initium morbi
totum humorem expellat:vel perfe&iflitme craflitiei, quae ni- contenta
hil tenuitatis admiftum , vel ita admiftum , ut feparari non pof qSImm
fit, & villi tam validi, ut hoc ipfum compofitum maxime morborui»
refiftens motui in fluxum agere valeant: quae etfi fingi potius q^ando' &
animo, quam re ipfa dari pofle nemo non videt, fahem hinceti.anlDe.
.,, i , i • 1 i-ii t i • • mitia rai-
illud deducitur rn morbis ab humore tenui, levique provenien- nus peri-
tibus magis nubeculas efle neceflarias , quam fedimenta* haeccuIofa>
magis quam nubeculae in provenientibus ab humore craflb, &
gravij fufpenfiones in inter utrumque mediis & nubeculas in
illis etiam fub initia apparentes , contentis reliquis non fuc-
cedentibus clTe minus periculofasj in his vero fedimenta eo-
dem modo. Quia vero, poftquam vili per primam illam le-
viflimam contra&ionem, in quam venire poflunt, partem ma-
xime liquidam, quae nubeculam efFormat, expreflerunt , ab
ejus refiftentia liberi multo validius nituntur hinc fit ut fuc-
ceflive non tenuiflimum folum fejunctum a craflb exprimant Sc
in fluxum agant, fed etiam craflum aliquid ipfi conjun&um,
unde componitur ex utrifque quiddam nubecula gravius, 6vSurPenfio
fedimento levius> quod proinde circa urinae medium collige- porea^pa"
tur, feu fufpenfio fiet: quae proinde fi appareat diebus decre- rens con*
•• tr n • r r rj r t_ • • tentorum
torns, quibus nempe viili leie valide contrahunt, ent optima optima.
contentorum, 6c erit indicium folvendi mox morbi in fanita-
tem, cui deinde fuccedet fedimentum non tanquam excremen-
tum morbi, fed ut contentum urinae naturalis cum aliquot e- contema
tiam ejufdem fortafle morbi reliquiis craflioribus. Poftremo , vd?meV-
contenta quaelibet interrupta, diftracta afperae fuperficiei ar- ™ptaquid
guunt, ut patet ex praemiflis, humores inaequaliter graves, indlcent*
& inaequaliter folutos,vel in diverfis partibus collecT:os,in qui-
bus, vel humores fint ejufdem naturae, partes autem non fint
ejufdem roboris, unde fit inaequalis folutio, & gravitas, & in
urina locus, vel e converfo fint humores diverfae naturae in
eadem parte collecli, unde eadem inaequalitas folutionis, vel
diverfae partes, & diverfa humorum natura, ut patet. Quid
autem ifthaec arguere poflint juxta diverfa tempora, quibus
apparent, nullo negotio deducitur ex antecedentibus. Multo
D z au- *
a# L: B E L L I N I
autem breviores erimus circa eorundem fedimentorum ,8ccon«
tentorum quorumlibet colores variosj ex iis enim, quae de fe-
dimentis naturalium urinarum diximus, res tota facile patet 5 8c
eo demum rcdigitur, ut quo fedimenta ab albo colore verfus
nigrum per expofitos gradus afcendunt, eo major adfit tartari
copia cum fale mifta, qui fit naturalis quantitatis, vel mino-
risj contra vero cum a nigro tendit in albumj unde indicabi-
tur pro diverfitate morborum bonum, vel malum omen, prout
e fignis reliquis intelligetur bonum, vel malum efle, fi e cor-
pore educantur, vel retineantur fixae, & durae partes, cujuf-
modi funt terra, 8c fal fixum praecipue. Jllud etiam merni-
neiis, quemadmodum urinae color per admiftionem alicujus
humoris eodem colorc tincl:i,qui ab urina repraefentatur, pro-
duci poteft, ita urinarum contenta eodem modo, pofle infi-
ci, idque dignofcendum ex fignisaliisj quod cum fiet, ex e-
jus fedimenti , vel cujuslibet alius contenti infpeclione, id de
morbo judieandum, quod humor admiftus fuadebit, ut fi fue-
rit fanguis, femen, pus naturale, aut corruptum, & hujuf-
modi.
cet\otum" ^x n^s autem , quaedata opera aliquanto fufius expofuimus de
^Pf«muri- contentis urinarum, eorumque indicationibus, obvium eft in-
" s,telligere quid arguat ipfum urinae corpus ratione partium, &
feparationum , ex quibus urinam componentia deducunturj
quemadmodum enim materia contentorum arguit humores
peccantes folutos efle, vel crudos fluere, vel haerere in parti-
bus corporis, ita prout major erit, aut minor quantitas liqui-
di urinam componentis , vel partium durarum , fi utraque cum
quantitate naturali urinae, & inter fe conferantur, indicium,
vel folum liquidum , vel folum durum, vel utrumque haerere
uni, aut pluribus, aut omnibus partibus corporis* fi alteru-
trius, aut utriufque quantitas fit naturali minorj velfolvina-
turalem partium omnium, aut alicujus humorem, vel durum,
vel utrumque, fi alterutrius, aut utriufque quantitas reddatur
naturali major. Facile autem ex diverfitate colorum intelli-
gemus, quando major liquidi, quam duri quantitas, vel ma-
jor duri, quam liquidi in urina contineatur ex iis, quae in pri-
ma parte demonftravimus, cum eo minor fit liquidi quantitas,
quo color eft magis fatur, fuppofita etiam naturali quantitate
duri, major, cum eft magis dilutus color in naturali quantitate
du-
nae corpus.
DE URINIS. ±9
duri: vel e converfo duri quantitas naturali major in naturali
quantitate liquidi tunc erit, cum color erit mngis fatur,minor
cum dilutior in quantitate liquidi pariter naturali. Quemad-
modum igitur urinarunr contenta indicant quid in fanguine,
aut partibus corporis non naturaliter contineatur, 6c quando
folvatur ad fanitatem, aut mortem, id ipfum indicant muta-
tiones urinarum, quae in partibus ipfara conftituentibus obfer-
vantur: cum etenim apta quantit as duri , aut liquidi non red-
ditur , vel utrumque, oportet, vel non feparetur inpartibus,
vel ftagnet alicubi, vel affigatur fanguini fortius, ut folvi in-
tra renes, vel fecerni non poflit,vel etiam liquidum praecipue
abfumatur, vel mutetur in aliud aliquid flxum, vel in evapo-
rationem per totum corpus abeat per calores, & motus vehe-
tnentes morborum. Haec igitur fingula indicabuntur, 6c quae
ab his provenire poflunt morborum genera 5 unde fi urinae red-
dantur ad dies criticos, vel criticorum indices, pronunciare
porerimus quietem humorum toili, feparationes rite inltitui,
iolvi fanguinem , urinam non evaporare, non immutari, & fi
quaehujufmodi per alia figna innotuere intra illius aegri corpus
conringere , quae iingula iis temporibus , nempe per initia
morborum, & caerera diftinguenda , per quae indicationes a
contentis urinarum diftinximus: quare de ipfius urinae corpo-
re nihil exponemus diftinctius, nifi quod turbari urinas ftatim3Urinafubi-
vel paulo poft excretioncm , vel etiam rurbatas reddi, fivc ex-J°ic°ruraucpta>
cerni in quolibet morbi tempore, nullius eft tutiflimae indica-corruptaex-
rl , . .* . . ce nitur
tionis, 11 hoc unum excipias, maximam mde argui agitatio quoiibet
nem in partibus humores componentibus : quia vero huiufmo- ™Ql^'} tem~
d. r. r .. r 1 • rr ni porcincer-
1 agitatio fine aliqua folutione efle non poteft , haec autemraeindica-
folutio, vel falutaris eft, fi difponit humores, qui folvunturtlonii-
ad fubeundam novam compofitionem , quae naturalis, vel plus
minus periculofa, aut omnino lethalis, fi difponat ad compo-
fitionem plus minus a naturali recedentem , vel naturae omni-
no contrariam , & poflibile fit hujufmodi folutiones omnes
quocunque morbi tempore contingere, patet tutum indicium
turbationis urinarum haberi non pofle, nifi noverimus cujus
generis folutio in illa turbatione contingat j quod fcire nemo
noftrum poteft, cum innumeri fint folutionum modi, & con-
tingant per minima, quae nobis ignota funt. Poterit tamen
prudens Medicus ex aliis fignis in aegro apparentibus aliquid
D 3 vera-
3b L. BELLINI
verofimile judicare ex turbatione urinarum. Quam autem
turbationem hic dicimus,non accipiendam efle volumus quam-
libet urinae mutationem in opacum praecipue, fi opaca excer-
natur, fed eamfolum, quam corruptam appellantj dantur e-
nim ex prima parte urinae opacae,quae ejulmodi reddi poflunt
abfque ulla agitatione, 6c folutione minimorum, fed per fo-
lum defe&um aptae quantitatis liquidi, velexceflum duri, vel
utriufque fimul. Quae funt duo fumma cipita, juxta quae de
urinis diflerendum fub initium hujus partis oftendimus.
Supereflet quod primo loco propofuimus ad examen revo-
care, quid urinae indicent, cum fanguis aequo craflior eft,vel
velocius, aut tardius movetur, vel aequo tenuiorj fed cum
haec dari non poflint fine totius corporis morbis, obrtru&ioni-
bus, feparationibufque alteratis,ex fuperioribus ifthaec patent,
6c doftrina feparationum , unde nihil de his addimus.
Poftremo,quae ab urinis indicantur ratione inftrumentorum
feparantium, & excernentium, nempe alterationum , 6c mu-
tationum non naturalium , in quas veniunt vafa omnia urina-
ria, partim ex Anatomicis ultro patent, partim pertinent ad
morbos particulares earundem partiumj de his proinde non
eft hic agendi locus, ubi in genere indicationes urinarum
exponimus, non quid eaedem indicent ratione uniuscujufque
particularis partis, aut affectionis. Illud potius fubjiciemus,
partim memoriae gratia, partim ad univerfae hujus docTrinac
confirmationem, nihiloccurrereapud magis probatos reiMedi-
cae inftitutores de indiciis ex urinis experientia confirmatum,
& mandatum litteris tanquam ratum, cujus neceflitas ex pau-
ciflimis, atque planiflimis hifce noftris nullo negotio non de-
ducaturj quod ut plane conftet, ea ipfa probatiflimorum Vi-
rorum pronunciata , & merito pro univerfae artis Medicae
fundamentis habita fubjicimus, & juxta ea, quae difleruimus,
per neceflitatem exponimus, quod agentes lucem etiam fupe-
rioribus faciemus, quae forte nimis contra&e, prefleque no-
tavimus, & unum inftar omnium feligimus Hippocratem.
PARS
D E U R I N I S.
3i
P A R S Q_U A R T A
DE URINIS CONTINENS
Qommentaria in fraecifiua loca Hij>f>ocratis de iifdem.
Hlppocrates z. praedidtionum p. 8f. §uare tum neceffe eft urina co-
eos quilargiori potu utuntur difficilius fptrare , £5? majorem f^0^1™
urinae copiam reddere. Quonhm etenim liquidum aqueum, exbentibus,
quo pars maxima urinae contt.ituitur , ab aflumptis liquidis de-
rivatur, largius igitur bibentes majorem etiam urinae quanti-
tatem reddent.
Idem ibidem pag. 88.
Urinam autem petui refpondentem reddere oportet , £5? femper ae«
qualem^ £5? totam fimul quam maxime (non effufam ut Foefius,
dfyoov enim ait Hipp , quod fignificat totum fimul, & con-
firmatur ex verbis mox fuccedenribus : ft vero paulatim &c.)
£5? ad paulo craffius inclinantem, quam quod potu fumptum efl.
G)uod ft diluta fuerit , £5? cppia major quam quod potui fit afftgna-
tum , hommem diclo non audientem fignificat , fed abundantiori uti
potu , aut non poffe nutriiionem accipere quamdiu talis urina reddi-
tur. Si vero paulatim cum firidore urina mittatur , aut medica-
menti potione hominem indigere , aut veficam quodammodo male
affeclam denunciat. At fanguinis mtflus rarus quidem, £5? ftne
febre^ ac dulore nihil mali indkat , verum laffttudinum folutio fit.
G)uod ft faepius miclu reddatnr^ aut horum aliquid accefferit, pe-
riculum minatur : at praedicendum eft five cum dolore , Jtve cum
febre miclu reddatur , pus infuper per urinam effluxurum^ atque
eo patto dolore* tolli. Vrina vero craffa , in qua quod fubfidet al~
bumeft, articulorum dolorem , aut tumorem denunciat. ghiae au-
tem funt reliqua , fedimmta in urinis eorum , qui excernentur , ea
omnia a morbis fiuntj qui circa veficam affligunt, quod manife-
ftum facient dohres , qui aderunt , £5? a quibus vix liberari queant.
Quoniam portio aquea urinae ab aflumptis liquidis deduci* ^"^5^"*
tur , igitur eorum quantitati illa refpondeat oportet, & ne
praeter naturam aliquid eorum detineatur, Sc femper in eadem
quantitatefumifupponatur,debebit etiam urinae quantitas red-sit
di femper eadem, (ive erunt urinae femper aequales. Quoniam aequau*?*
ve*
3z L BELLINI
vero, antequam urina reddatur pcr urcthram in naturali ftatu
debec intra veficam tota colligi quantiras, quae per unicum
rm&um mingitur, Sc urethra naturaliter fe habens continue
Excernatur exc*Pere5 ac derivare extra corpus urinam poteftj veficae au«
totafimui. tem mufculi, & preflio abdominis continue exprimere natura-
literfehabentescavitatem veficae poflunt quoufque urinae mini-
mum excludatur* igitur urinain naturali earum partium ftatu
tota fimul quam maxime reddenda erit> fecus enirn fi accidat,
indicabit quod mox. Ubi vides non determinari quantitatem
urinae,fedde ea folum agi,quae jam intra veficam colle&a eft,
five magnae,five parvae fit quantitatis. Quia veroinurinacon-
tinetur etiam pars dura falina, ac terrea, igitur in naturali fta-
tu, ex fuperioribus, aqua urinae conftitutionem complens fiet
inde ahquanto fe ipfa crafiior, & urina tota ad pauio craflius
Pauiocraf- verget, quam quod potu fumtum eft. Quoniam itaque urina
fiorpotu. pQtuj refp3DCjcat oportet, & ex admiftione falis, ac terrae fit
Urina lar- craflior, & colorata, fi igitur diluta fit, & copiofior, vel lar-
futavci?ir-S*us D',bere hominem indicabit, vel non alij quod fieri quidem
giorem po- poteft, vel ex eo quod pars potus apponenda partibus non ap-
mSeVmnhonPonatur» un<^e Per urmam reddatur, quae dilutior appareat,
aii indicat. eo quod pro ratione falis, ac rerrae major datur copia liquidij
vel quia eaedem partes durae folvantur, & in aquam urinae
abeant, velevaporent ,unde fuccedet facile tabisgenusaliquod,
vel quia eaedem partesacorpore non fecernantur, neque ab hu-
moribus, ex hifceenim capitibus fingulis, utpatet, prohibe-
bitur, ne alatur animal, & urinae reddi debebunt copiofiores,
&magisdilutae, & homo tamdiu in illo non naturali ftatu per-
urinaquae fi^et> quamdiu talis urina reddetur. Quia vero humores acri-
padcr um ter ve^ncantes pungendo , vel lacerando eo graviorem doloris
oepusefleVel^enl*Lim excitant, quo in fentientes partes nituntur validius, fi-
memofoi mm^9ue ^enms excitatur, fi debili jam laceratae , ulcere exefae,
venteindi"- & hujufmodi parti mitior etiam humor allabatur leniterj (I
igitur cum urina admifceantur praeter naturam humores maxi-
me acres, quibus vefica, dum illa redditur, maxime prema-
tur, hoc eft, humores iidem validius nitantur in maximi fenfus
mcmbranas , ad quas fluunt , dolebunt illae maxime, unde
mufculi a contra&ione, qua uti afluevimus, ut ejufmodi dolo-
rem vitaremus, cefiabunt, & ceflabit etiam dolorjquia tamen
aliunde vis natui alis urinae nos ad excretionem cogit, ne dolo-
re
cat.
D E U R I N I S. 33
re illo continue affligamur, contrahemus mufculos lentius, 8c
per intervalla, unde urina intra veficam colle&a non tota fi-
mul, fed paulatim reddetur: humores autem illi acriores prae-
ter naturam geniti,extra corpus ducendi funt,quod facile fie-
ri poteft per iblvens medicamentum -9 urina igitur, quae paula- J^f^e
tim redditur, medicamenti potionem indicat. Si vero urinatiam me-
fupponatur naturalis qualitatis , paulatim tamen reddatur ,id ex mol~
eo fiet, vel quia debilis eft muiculorum contractio, unde de-
bilis preflio, & cira eorum defatigatio, unde quies per inter-
valla, & urina paulatim reddita , quare indicabit illa refolutio-
nis principium, vel quicquid aliud prohibens mufculorum mo-
tus. Si vero abfit hoc prohibens; veficae autem tunicae ulcere
laborent,vel quolibet alio morbi genere nervos vel penitus de-
nudante, vel membranas extenuante, tum confuetus folum na-
turalisetiamurinaeallapfus acerrimum fcnium doloris imprimet
nimis expofitis nervis. Quare patet tota pronunciati necefli-
tas. Quoniam vero reddi per urinam fanguis non poteft, nifi^*0^
effluat e venis,atque arteriis,neque effluere,nifi iahem ipfarum guinus jVflj.
pori,nempe villi laxentur,neque laxari, itautfanguinis copiam^'^"11^
aliquam fenfibus fubje&am, & animadverfione dignam effluere°porlc *
permittant,nifi laffitudinis fenfum quendam excitentjin mi&u
igitur fanguinis hanc ipfam faltem laflitudinem fentiemus,quae
proinde ceffare debebit ceffante mi£tu fanguinis,cum tum villi
reftituantur , & fuae contra&ioni , & vigori reddantur. Efto igi-
turmi£r.usillefanguinis,cum nullo alio fenfu conjun&us , quam
laffltudinis,indicabit igitur villorum folam laxitatem , non vero
frac~tionem,divulfionem ,& hujufmodi violentas apertiones, ex ^^US^JJ*
quibus infignis copia,immo fanguis univerfus effluit,unde non doToVe^ac
mukum mali portendet > fi vero fit rarus,omnino nihilmalij in- ^Jenihil
dicabit enim villos canalium fefe reftituere, Sc viribus pollere,
multoque minus fi febris defit. Siveromi&usillecontingat fre-
quentius, jam fufpicio periculi imminebitjalterneenim^fedfre- Atfrequens,
quenter fe reftituentibus,& laxantibusvillis, ipforum visfenfim [oJecutnudc0-
infringaturoportet,ac demum fuccedat divuifio: fi infuperadfit febre peri-
dolor, magis fufpicabimur de divulfione, quae vel jam conti- culofus*
gerit, vel proxime contingere debeat a divulfione illa excitato
doloris fenfuj 6c fiquidem divulfio fit tanta in vefica, aut ejus
vafis, ut plurimum fanguinis effluere poflit, qui collectus, &
fubfiftens ad partes proximas folvatur in liquidurn non naturale
E fe-
34 L BELLINI
febrem excitans, aderic etiam febris cum dolore conjun&a,
quorum utrumque tolleturpoftquamliquidumilludco&um fue-
rit, & in pus converfum, quod per urinam reddetur. Itaque
praedicendum , mi&um ejufmodi tollendum per puris mi&um,
eoque & miftum fanguinis, & puris, 6c febrim, & dolores
ceflaturos. Cum autem apertio canalium fanguineorum peri-
culofa femper fit propter folum effluxum fanguinis, multoma-
joris erit difcriminis, fi conjungatur cum dolore, & febre,
^"^"^quaeex fe ipfis periculola funt. Quoniam infuper in urina craf-
poncns,tu-fa major copia duri continetur, quam liquidi, & fedimentum
do^mln^album a fale praecipue pendet cum humoribus craffis albidis,
ar^cuiisin- cujufmodi vifcida* igitur 6c urinae corpus indicabit tenam,ac
fal, & vifcidum abundare in eo, cujus eft urina ejufmodi, 6c
fedimentum indicabit (al praecipue folutum a tartaro , & cum
humore vifcido plus minus miftoj humores autem vifcidi, feu
craffi, & durae partes, ad hoc ut fluant, plurimam preffionem
exigunt, minima autem in artic*lis> eorum igitur mifcella ad
articulos perdu&a difficile per eos movebitur, atque alio deri-
vabitur, unde in iifdem fubfiftet, & fiquidem fal fit cum hu-
more ita miftus, ut vellicare, ac pungere articulum non pof-
fit, humor autem fit tam craflus, ut difcuti fenfim nequeat,
fiet tumor indolens, & folum quid laffitudinis procreans: fi
vero fal fit liberior, liquidumque fluidius, fiet fenfus doloris
acer frne tumore , utrumque fi liquidum craffius, fed liber,
vel copiofior fahquare urina crafla album deponens, tumorem,
aut dolorem in articulis indicat. Poftremo ait Hipp. §)uae au-
tem funt reliqua fedimenta (nempe foliacea, furfuracea, fqua-
mofa) fed haec funt evidentia, & nihil indigent explicatione.
IDEM JUXTA ORDINEM DURETI
D E URINIS p. 509.
Ex Coacis Traenotionibus.
1 . T T Rina in febre albam , £5? laevem habens hypoftafm , ctque
\*J conftantem, citam ejus dimiffionem oftendit.
S?m aibuni Quoniam enim ejufmodi fedimentum indicat materiam craf-
hevca, & 'fam, five ex fale, five ex humoribus craffis, ac vifcidis, five
ex
DE URINIS. 37
cx utrifque; fi igitur ejufmodi fedimentum habuerit figna per-^oSuBi
feftae co&ionis, cujulmodi eft laevitas, neque fuerit incon- infcbie.
ftans, & varium juxra tempora, fed per totum morbum die-
bus fingulis apparuerit eodem modo, indicabit materiam fe-
bris per urinam excerni, adeoque brevi evafurum hominem.
Adde his indicari per ejufmodi fedimentum, villorum five na-
turae vigens robur, cum materiam etiam motui magis repu-
gnantem in ipfum agere, ac folvere poflit, quod breviorem
faciet morbi durationem. Infuper cum ejufmodi fedimentum
fit fimile fedimento fanorum, nihil forte habebit cum febre
communioms, fed erit id quod naturaliter cxcerneretur > quod
fi fiat, multo certius erit brevi reparandae fanitatis indicium,
arguet enim per ejufmodi febrem operationes naturales mini-
me impcdiri.
2. Id ipfum oliendtt urina, quae ex confufa quippiam pingue o~
ftentans aquefcit.
Laborant hic interpretesi neque enim pinguedo in urina fo- ^ba*"-
lutioncm morborum, fed exitium portendat oportet, cum fit quefcens
colliquationis indicium. Ipfe vero cenfuerim illud pingue non ^""qu^am
intelligendum de vera pinguedine, aut materia un&uofa, ^ ^f^^*
de materia crafla, ac lenta inftar olei, quod non obfcure indi- na.c
care videtur additum illud quippiam^ eritque materia tenax, &
vifcida,quae conjun&a cum antecedenti urina turbata,Sc mox
aquefcente, indicium optimum erir, cum cnim urinae turba-
tio agitationem, & folurionem humorum indicet; fi haec igi-
tur abeat in tenuiorem , & qualitatibus omnibus aquae magis
fimilem, indicabit agitationem illam quievifle, & ceflafle fo-
lutionem: adfunt autem materiae vifcidae, igitur ex ea folu-
tione orta eft compofitio humorum talis , ut materiae difficile
mobiles, & fcbrem confervantes excernantur, quod erit ejuf-
dem brevi ceflaturae indicium.
3. §uae autem fubrubra eft^ habetque fubrubram hypoftafin
atque laevem, fiquidem ante feptimum diem fuit hujufmodi^ fepti-
manam febrem exfofoit > fi autem ferius longiorem , *uel omnino
longam.
Quoniamfedimentilaevitasindicium efl: bonae coctionis, to- cumfimiu*
tius nempe humoris aequaliter co&i , rubedo autem five uri- fcdimeato
nae, five fedimenti materiae craflitiem aliquam, nempe parum & quTndo*
humoris, aut plurimum tartari cum fale, fi igitur hujufmodi^^11^-
E z uri- n us'
36 I, B E L L I N I
urina ante feptimum, criticum nempe appareat, indicium erit
naturam efie tam validam, ut craffitiem illam movere, ac fol-
verepoffit, adeoque ex toto movebitur, ac folvetur die na-
turali folutionum, nempe feptimo critico. Si vero poft diem
criticum appareat , indicium erit craffitiem efle tantam , ut
moveri, ac folvi non potuerit, unde longius tempus exiget
ad folutionem, Scerit diuturna febris.
4. §)uin etiam urina^fi nubeculam quarto die fubrubram affumpfe-
rit9 feptimanam exfolvit^ fi caetera convenienter fint confiituta.
Nubecuia Quoniam enim nubecula indicium eft motus, £c (olutionis
tod?eiqnUfe"tenu^orurn Part^um > rubor autem miftionis partium duriorum,
brebona. nubecula igitur rubra indicabir humores peccantes moveri jam,
ac folvi, 6c excerni per unnam non eorum folum partes te-
nuiffimas, verum etiam craffiores aliquas, cujufmodi funt du-
raej quare fi validius flat villorum robur per dies fuccedentes,
& dies, quo apparet ejufmodi nubes, fit criticorum index,
ominabitur brevem febrem: quartus autem eft feptimi critici
index, 8c a quarto femper augetur villorum vis, igitur per
fuccedentes dies craffiores etiam, 6c craffiffimae partcs folven-
tur, Sc feptima evadet aeger. Oportet autem ut cum hac u-
rina reliqua etiam figna conveniant. Quod in omnibus intelli-
gendum eft.
f. Itenuis autem^ & biliofa, ac ne vix quidem exiguam habens
hypofia/in^ tum quae inmelius^ modo in pejus mutatur , longi efi
Tnorbi. Si autem haec longius invicem confequantur , circa cri-
fin tardiora /int omnia, periculo certe non vacant.
Tenuis,bi- Quoniam enim urina tenuis, & fubflava, fine fedimento ar-
liofa, fme puit plurimum liquidi fine duris partibus, cum igitur dabitur
fedimento,0 r . r .. Z1 ... , 1 ? 0 .
inconttans unna ejufmodi, lntelligemus has partes duras mtra corpus de-
^^^[■ tineri, & cum ex fe ipfis etiam admiftae liquidis difficile mo-
ijsquo diu- veantur, ac folvantur, multo difficilius id fiet, fi liquidum au-
^bel^p^feratur^quare longum tempus requiretur,ut moveri poffint,ac
xicuiofa fi folvi. Similiter quae in melius, mox in pejus mutatur, diutur-
taJda^funt1 nitatem morbi arguitj oftendit enim materiae multitudinem ,
omnu, qUae modo villorum vi folvi poteft, modo non poteftj 6c eo
diuturnior erit morbus, fi haec fingula per longum temporis
fpatium perfeverent, ut patet. Si vero ad dies criticos tardio-
res motus,acfolutiones fiunt,tum equidem etiara de morce fu-
fpicandum erk > cum etenim ad dies illos natura debeatefiema-
xime
DE URINIS. 37
xime valida, 8c materies maxime mobilis, ac fluxilisj tardius
lutcm moveatur,ac fluat,indicium erit,vel materiem efle ma-
xime contumacem ,aut naturam maxime infirmam , aututrum-
cjue, quod periculo non vacat.
6 Aquofa vero , £5? alba exaclum ad morbum , in vetuftis quidem,
difficilis eft , nec fecundi judicii.
Petuftis inteiligendum efle chronicis , nempc longioribus mor- i^dlptl'
bis patet ex Graeco textu > 8c aquofam urinam albam elTe aqueam totum vem-
pellucidam patet,quod haec apponitur tenui, biliofae fuperio- b^mflbT"
ris textus: ut etiam appellatur Aph. jz. 4. Quoniam itaque J^*"8^
aquea pellucida caret partibus craflioribus, fi igitur haec red-ncuoa'
datur ad extremum ufque morbi, 8c hic morbus fuerit diutur-
nus, 8c vetuflus, arguet in corpore detineri maximam contu-
macis materiae copiam,coacervatam nempe per totum longum
tempus vetufti morbi,unde difficillime moveri ,acfolvi poteriti
eritque propterea difflcilis, nec fecundi judicii.
7. At vero nebulae in urinis albae quidem & fundum verfus
utilesy rubrae autem^ nigrae , lividae item, difficiles. Nebuia
Patet enim ex fuperioribus , album contentorum colorem ba^defcen-
craflae materiae folutionem indicare,8c craflioris , quo contenta ^ util-is :
magis ad imum accedunt: coloratae vero majorem cohaefio-gra, ilvida»
nem inter partes falis, acterrae, vel eorum majorem quanti- fficilis'
tatem, quod cum difficilis folutionis fit pro diverfo colore ma-
gis ad faturum tendente,eo difficilioris folutionis erit materies.
8. Periculofa inter urinas quae biliofa eft , nec fubrubra , tum
fimilis amylo cum alba hypoftafi9 quin etiam ea^ quae & colorey
£j? hypoftaft variegata efty idque potifftmum^ cum e capite funt
Rheumatifmi.
Alba hypoftafi. Ex textu Graeco patet. Biliofa enim urina ^jjjr°araa^on;
iblum fine admifia rubedine indicat partem maximam tartari lo fimiiisy~
Jetineri intra corpus, unde difficilis fluxus 8cc. Urina fimilisftu,nma^°
imylo cum alba infuper hyftoftafi craflitiem maximam humo- muiricoio/
rum oftendit, non eam tamen, quae fit per folutionem ad fa- reTmento ,
lutem tendentem, fed liquationem partium folidarum, quibus & praecipue
putrefa&is in aqua, fimilis ett amyli craflities, nefcio quid pin- busacaphel
guitudinis habens. Quod fi urina, 8c hypoflafis fint diverfi-Peiicul°ra«
mode coloratae, periculofum erit> arguet enim, vel eodem
tempore in diverfis partibus corporis diverforum corporum fo-
Lutiones fieri, vel eorundem in iildem diverfo tempore, quod
E 3 pro-
38 L. BELLINI
propter mukitudinem materiae folvendae, & diverfarum vi-
rium, quae requirentur ad eorum folutiones, periculofum e-
rit. Et eo quidem magis, fi fluat a capite pituitaj illa et-
enim cerebrum, a quo virium fons, infringit, & cum fepare-
tur a fanguine, arguet per ipfius feparationem fanguinem to«
tum folvi miris modis, ignotis etiam, unde diverforum humo-
rum produ&io, & urinae cum hypoftafi multicolores.
p. Periculofa etiam quae tranfit de nigra in tenuem biliofam,
tum illa quae ex hypoftafi fua divellitur.
e nigra in Quoniam enim niger color parum humidi cum multo tar-
Itofaxi bi"taro arguir5 tenuis autem biliofa plurimum humidi cum pauco
tranfiens tartaro 5 ut igitur urina nigra in tenuem biliofam tranfeat, o-
&acujusa ' Porte°it5 ut plurimum terrae detineatur in corpore, plurimum
fedimenro humidi excernatur, unde illa motu , & folutu evadet difficilior,
Mcorcma unc^e Periculum. Si vero ex hypoftafi divellatur aliquid,nem-
diveiiuur. pe afcendat, ut eft enaeorema, indicabit non eam efle folutio-
nem fedimentj, ut per eam fiat apta miftio cum partibus fub-
tilioribus j abripiuntur enim libere, & afcendunt 5 unde e-|
tiam in corpore partes eaedem fubtiliores, 6c magis mobiles a
craflioribus,& minus mobilibus fecernentur, eafque relinquent
magis motui ineptas, Scvifcidas, unde periculum.
10. Quin etiam quae ex glomerata fublividam habet hypoftafin9
etiamne tum in dolore eft hypochondrium ? idque opinor dextrum j \
aut funt praeterea biliofi} atque affurgunt parotides dolorificae ? His
brevi prorupta alvus^ peftifera.
Dubium qua ratione fit exponenda haec praenotio,&incer-
ta etiam Hippocrati, ut ex loquendi modo patet per interro-
gationem cum dicto idque opinor. Ex glomerata fublividam af-
ferunt intelligendum de enaeoremate coa&o , five fimul colle-
cto, vel conglobato, poft quod appareat fublivida hypoftafis.
urinacon- An etiam exponi poteft de hypoftafi, quae prius glomerata
?ubUvidaeC fue"^ mox fablivida appareat, vel etiam de eadem hypoftafi,
hypoftafis quae & figurae glomeratae fit, & fublividi coloris, quafi di-
ulidar.01" cat> urma5 cuius hypoftafis ex glomerata materia fublivida eft
Scc. Hujufmodi expofitio videtur aptior , cum rem totarri
clariorem faciat. Quoniam enim fedimentum fimul coa£tum
magnam tenacitatem , Sc gravitatem materiae fignificatj fi huic
igitur addatur color fublividus,majorem materiae craflitiem in-
dicabit, cu*a illa ab exceflu durarum partium proveniat, ac
pro-
DE URINIS. 39
proinde ejufmodi materiam abundare in corpore, & fiquidem
laliunde innotefcat colorem illum abile provenire, mirum non
erit, fi hypochondrium dextrum doleat, quod occupat jecur,
in quo colligetur materia bilis non naturalis craflior, quae
ipfum extendet, & in dolorem coget. NecefTarium infuper,
ut biliofi fint, & fieri poterit, ut ejufmodi humor per corpus
fluens cum fanguine excurrere per parotides non poflit, adeo-
que eas in tumorem attollat propter tenfionem , & vim bilis
vellicantis dolorificam. His prorumpat alvus brevi, nempebre-
vi temporis fpatio ab initio morbij erit igitur tempus, quo
proruptio illa non erit critica, adeoque vel excernatur purum
humidum, & cum proruptio fignificet excretionem copiofam
in magna quantitate* & relinquentur partes craflae magis diffi-
ciles fluxui, unde cita mors, vel cum humido etiam pars craf-
fior, & indicabit maximam villorum infirmitatem , immo ex-
tremam propter deje&ionem copiofam, quafi jam nihil ulte-
rius retinere pofiint , unde cira mors.
1 1 . §uae ex improvifo , immerito , £j? paulifper urinae coquun-
tur,pravae9 atque omnino, quicquid immerito cotlum eft in acu-
tOj malum.
P "aulifper apud Hipp. brevis durationis, & fubito deficientissubito, &
fignificat. Quoniam igitur co&io folutio eft, cum quid fol-immeiito
P r • j« i • * coafta ma-
vitur praeter rei praelentis ordinem, malum ent,arguet autem ja, & bre-
non folutionem vi fibrarum fa£tam, fed violenti motus, quo visdurano-.
partes magis mobiles fefe a craflioribus expediunt, unde nu-
beculam aliquam oftendent, fignum co£fcionis> quae tamen
brevi durabit, & evanefcct propter tenuitatem partium, ficuti
propter eandem tenuitatem fubito, feu ex improvifo erupe-
runt. Hinc autem fiet, ut partes crafliores folutu magis dif-
ficilesevadant, unde malum.
i z. Prava autem £5? tlla , quae ab his praerubra , virulenti quip-
piam efflorefcentis continet.
Quoniam enim color impenfe rubens maximam terrae quan- Tranfitus
titatem arguit cum pauca liquidi, viror autem fimiliter earun-ab hac irl
dem durarum partium excefliim,cum urina a fubita illacodho- bram (
ne, nempe folutione, gradum non facit ad majorem facilita- vi
tem fluxus, indicat vel fixatum, vel abfumptum humidum
per ejufmodi folutionem ,vel audfcam durorum quantitatem, ex
quibus fingulis augetur folutionis difficultas, & fit urinae pra-
vitas. 13,
cuna
:e
lus.
cis maxi
me.
4o L BELLINI
i j. Urina autem^ quae alba funditur , atque pellucida mali eft
ominiS) atque potijfimum haec in phraeneticis.
Aibaiudda Relinquic enim in corpore crafla omnia, & cum haec in
^n-Pf^m*"phraeneticis ftagnenc juxta cerebrum, fic inflammatio major,
phraenett. unde dolor major, preflio cerebri major, unde obftru£Ho ma-
jor, ac demum impedimencum maximum, vel abfolutum fpi-
ricuum, unde haec urina in eo morbo peflima ratione partis,
in qua morbus viget.
14. Prava eft ttem^ quae mox a potu effluit^ maximeque pleu*
riticis , {j? peripneumonkis.
Frava quae Indicac enim eam occurrere refiftentiam in canalibus, per
™TeddiPt«°,U0S nacuralicer fluerec antequam redderetur, uc ad eandem
in pieuriti- fubfiftac , & valide premacur pocus, atque cx iis per preflionem
timP,r &ftr" exfudec , unde ab arceriis abforbeacur , & perducacur ad renes
peripneu- mulco citius, quam fi per canales fuos fluxiflec; quod fi id
monicis. . . 7 * . . . * . .. >
concingac m pleuncicis, auc penpneumonicis, arguec occlu-
fionem validam vaforum pulmonariorum adeoque difficilis
curacionis. Provenire eciam poceft velox illa urinae a pocu ex-
cretio a ficcicace, & calore parcium ftacim a ventriculo &
inteftinis liquidum abforbentium , atque ita in arterias fubito
derivancium: quod in poficis morbis cum inflgni inflamma-
tione fic, oporcec.
if . Prava eft illa etiam^ quae ante rigorem oleofamejendo emit~
titur.
Etquaean- Oleofa enim liquacionis eft fignum: icaque vel rigor fuper-
o1eogfar!ed- vemc Ii°iuationis rationc,& tunc urina illapraecedenspeflimam
ditur. " efle liquationis folutionem indicabic , quac vel calorem abfumac ,
vel parciculas irricances, vel fimul ucrumque producac, ex quo
rigor fuperveniensliquacionem promovebic: velrigorfupervenic
aliunde, puta ex gratia, quia laborec ille febre aliqua incermic-
cence, ac tum fimiliter cum oleofa liquationem indicet vi rigo-
ris, tum ratione materiae irritantis, a qua rigor producitur,
tum ratione concuflionis, qua rigemus,promovebitur liquatio.
16. Malum eft etiam in acutis, cum virefcentes urinae funtj
nec fuperficie tenus.
Etquaevi- Quoniam enim viror ab exceffu crafliorum fupra liquidum
fup«ficieCC provenit , in iis urinis excedent crafliora,& cum viror ad fuper-
tenusina- ficiem non pertingat, non erunt illa liquido bene permifta, fed
feparari ftatim poterunt, adeoqueerunt humores nimis foluti.
Erunt
E> £ V R I N I S. 4£
Erunt Igitur & uniendi rurfus apte, & craflae materiae folven-
dae,& in fluxum agendae, quod brevitas temporis, quo acuti
morbi judicantur, non permittit, unde in acutis ejufmodi uri-
nae malum.
17. Peftifera autem eft urina^quae £5? hypoftafm hahet nigram,
ipfa quoque eft nigra. Sed pueris pefitfcra eft magis aquofa.
Nigerenimcolpr a partibus duris maxime excedentibus pro-^ *j[[|ro
venit, unde urina nigra cum fimili fedimento falis 6c,tartari fec^c3nto.
maximam copiam arguet maxime foluta,& cum minima liqui- pueliTa-
di quantitate* quae proinde vei erit abfumpta, vel haereblt<^uo^,•
alicubi in corporej undc primo major fal, & tartarum fol-
vendi difficultas: maxima autem eorum copia indicabit, vel
humores omnes, vel partes etiam folidas ita corrumpi, ut ab
ipfis etiam quicquid falis, & tartari ineft, abripiatur, unde
arguetur immedicabilis totius folutio. Pueris autem , quibus
naturalis eftalba, opaca, crafla, cum adhuc tantum non ex
muco conftent, 11 aquofam reddant , argumento erit ipforum
partibus inhaerere craflius illud , & opacans , unde utrifque
flngulae peftiferac.
18. Contra eft de urinis tenuibus, quam de concretis. Sed &
grandinofae, genituraleS) continenter effufae j laboriofum.
Nempe malae funt, Sctenues, & craflae, fed oppofitis dc^^j
caufis , ut patet. Grandinofae autem, & geniturales, cum & grandi'-
contincant intra fe glomos quafi grandinis, vel geniturae, ar "°^t$-
guunt co&u difliciles, ac tenaces humores: continenter au- fceontineS
temefFufae, vel debilitatem vaforum urinariorum, vel majo- teref&lfae«
rem, aut minorem liquationem partium.
ip. §)uin etiam perniciofa eft omnis urina , quae clam effunditur.
Arguit enim privationem fenfus , aut fenfus , & motus inEr(Juae
partibus inferioribusj quod non fit fme laefione plurium ner- clam reddi-
vorum , & praecipue fpinalis medullae, unde pernicies.
20. Peripneumonicis pemiciofa eft urina^ quae principio quidem
cofta, poft quaternarium tenuatur.
Indicabit enim in pulmonibus inflammatis detineri craflioresEt q«a?
partes, unde tumor contumacior fiet,& eo periculofior^quodcolaam0
urina tenuatur die critici indice, ac oftendit proinde non efle<iuaita«-
vim villorum tantam , ut poflit dura cum liquidis fimul excer- tiaiis^per?-1'
nere , quod praeftitit primis diebus , fed* liquidum folum ,£ncumon*':
unde continue laflabitur , & forte feptima fuccumbet, non
F ra-
4t L. B E L L I N I
ratiorie folius inflammationis quatenus talis eft , fed praecipuej
quoniam ipfius augmentum ingens impedit fluxum fanguinis
per pulmones, adeoque etiam per corpusj ejufdem enim mo-
lis inflammatio mortem non afferret, fi in aliqua alia parte
orta efTet.
2 1 . Pkuriticis urina praeruhra , caliginofa , cum varia hypo-
ftafi^ nec difcreta maximam partem mortifera eft quatuordecim in-
tra dies.
Etpraem- Color impenfe rubens, & ad nigrum accedens qualis caligo,
nofa cum 1 "durarum partium folutionem a liquido & cum parvo liquido
vam^nec miftionem arguit* hypoftafis non difcreta eadem eft cum hy-
poftaflexi-" poftafi non colle&a fimul, 8c quafi difcreta a reliquo urinae
tiaiispieu- COrporej varietas diverfa, veleravitas, vel color, vel utrum-
nticis mtra r ' r . ' & • ' , 7 .
j^dies. que, divuliio illa partium , cc quafi lnnatatio per particulas
majufculas per imum urinae minimam arguit inter eas cohaefio-
nem 5 adeoque tx his omnibus maxima humorum , Sc forte fo-
lidarum partium folutio arguitur cum humidi abfumptione,
fine quo vix fluere poterunt , & facile intra quatuordecim
dies ad pulmones per pleuritim impeditos motu fubfiftet, un-
de mors.
zz. Sed illud confeftim mortiferum eft in pleuriticis , urinam
reddi porraceam , cum nigra hypoftafi , aut furfuracea.
fubUo exi" Sature enim virens porri color craflbrum cum pauco liquido
tiaiis porra-admiftionem, & niger hocipfum magis indicat, unde pervim
gerahCyp^ft^inflammationis erit fere totum abfumptum liquidum, Scfolutae
fi, aut fur-durae partes,quae vix fluere poterunt,cum interimetiamefoli-
furacea, corporis aliae durae abripientur, eoque magis fi fquamulae
appareant quafi furfuris, eafdem duras, particulas cum duris,
fed vifcidis partibus aliis compingi oftendet,atque hinc inflam-
matio major a duris partibus affluentibus $ difficilior fluxus te-
naciorum humorum per corpus,ac demumex totofublatapref-
fione pulmonis, unde confeftim mors.
23. lis auteWy quos {occupat febris ardens, aut iis qui cum fe~
hre funt catochi, urina eft peftima multum alba.
febre^rden- ^ive ^aec &l a^a perfpicua, five la6tea , non multum inter-
te, &cato-efti in utroque enim cafu argumento eft, partes craflas deti-
cfco, nerj m corp0rej & augere quicquid mali agitur in iis morbis.
Z4. At vero , urifta crudajam diu fic reddita ,ft caetera ftnt faluta-
tia> ahfcejfum denunciat cum doJore^ idque inpartibus, quae infra
funt fub diaphragmate. Quo-
DE URINIS. 43
Quoniam urina cruda argumento eft duriores partes intra «uda ab-1*
corpus detineri , quae igitur cruda jam per longum tempus eft %*f**e
reddita,indicabit plurimum durae materiae in corpore detinerijfrafepmm,
fi igitur fint falutaria omnia, non detincbitur in partibus prin- {jabbee"n^0.
cipibus , puta, peftore & capite, cum ira iis colle&a mate-mnia.
ries etiam mediocris quantitatis, nedum majoris, cujufmodi
noftra haec efTe debet, difficiles fubito affecliones producatj
detinebitur igitur infra fcptum , ubi collecta demum folve-
tur, five coquetur, & abfceiTum producet; continet autem
fales, ac tartarum, materias nempe irritantes, & eft infignis
mclis, igitur tendet, ac ftimulabit, feu producet abfceflurn
cum dolore.
2f . Hic textus nihil ad urinas -,habet enim Dolorum per lum~
bos oberrantium , & cumfebre, £j? fine febre , ad ifchium tranfi-
tus effe folet.
16. Urina liberaliter mejendo emiffa^ quae habet pinguem hy-
poftafin^ febrem abire denunciat.
Patct ex diclis facile j pinguis enim hypoftafis craffa eft,^1®^
unde craflae materiae fluxus cum apta quantitate liquidi, quod hyPoftafi
per liberalcm urinam excretum (upponitur. v!t.rem fo1"
27. Cruenta vero urina principio reddita , longi efl morbi : at
perturbata , quac non fubfidit , recidivae : ficut £5? alba , qualis efi
jumentorum , cephalalgiae : pelliculofa autem convulftonis.
Cruenta urina vel vere a fanguine, vel a colore rubicundo ^"l""^.
qualis fanguinis. Si a cruore vero longum morbum faciet , fi- bi: turbata
quidem vas, ex quo effluxit, difficilis fit conglutinationis, & dcnVrecfd"i-
quantitas frnguinis non tanta,utaegrum fubito interimere pof-yae- quaiis
fit. Si vero a colore, indicabit magnam quantitatem mate- iu^ccpha-
riae craflae, quae, ut apte folvatur & fluat, longum tempus i?\g\ac Pei-
exigit. Si perturbata non fubfidat, argumento erit humores coniuifio-
omnes in tali effe agitatione pofitos, ut foluta fint omnia, nec nis indcx«
in miftione perfiftere poflint vix cohaerentes , unde morbus
rurfus, feu recidivaj 6t fiquidem craffiores partes, & irritan-
tes ac tendentes ad membranas cerebri, vel exteriora cerebri
fubfiftant,dolorem capitis, feu cephalalgiam excitabunt, quod
continget in urinis, quales jumcntorum; fi vero vel obftruat,
vel irritet nervos , vel fpatia mufculorum , convulfionem ,
quod faciet pelliculofa forte raagis fecretis falibus ab iis pelli-
culis folum ex materia vifcida conftantibus.
F z z2.
1
m
lim
menttri-
gorem in-
dicat.
Colliqua-
menti te-
lam ara-
neae ha -
bens,
44 L. BELLINI
28. Urina autem, quae fputiformes habet hypoftafes^ vel //-
mofas , /igorem denunciat.
sputifor- In fpuco fubtilis materies continetur, unde in fimili fedi-
ns05fiafedi. niento fpiritus* materies nempe tenuis, & irticans, quae cum
per corpus fluat ad membranas veniens, fenfum fibi accommo-
datum doloris excitabit, unde rigor. Simili de caufaa limofo
fedimento arguetur humorum folutio talis, ut acris materics
libera fit, & irritare proinde debeat, eaque ratione ad rigorem
cogere.
29. llla vero quae habet quafi telam araneae, colliquamentum
ojiendit.
Erit haec conftitutio fubtiliflimum , & rariflimum quafi ve-
lum, quod tamen fuis cohaerebit partibus, apparebitque poft-
quam urina quievit. Eo igitur tempore convenerint oportet
fimul particulae, quae fe invicem apprehendere poflent, cu-
jufmodi funt pingues, unde colliquamenti indicium.
' ?°- §3ae ln erraticis febribus funt nigrae nubeculae ^quartanas
denunciant.
^tinae^? Quoniam nubecula a fubtilioribus partibus provenit, niger
befuHs11, &color a craflisj in iis igitur erraticis febribus apparebit per ni-
" gras nubeculas fignum inchoatae codionis in humore craflb 5
fed perfiftent adhuc febres erraticae cum iifdem nubeculis^ igi-
tur humor idem nunquam bene folvitur* fed idem ille hu-
mor craflus, nifi bene folvatur, tandem quartanam producit:
patet itaque effati veritas.
3 1 . Decolores autem cum nigris enaeorematibus , vigiliis , £5? per-
turbata mente^ phreneticae.
Qyoniam nullus color efl perfpicuij perfpicuitas autem in
urina a defe&u partium crafliorum : pofitae igitur urinac indi-
cabunt in aliqua parte corporis crafla fubfiftere, & id ipfum
«twbat? confirmabunt enaeoremata nigra* quatenusetenim enaeoremata
tenuius quiddam in urina contineri oftendent, quatenus autem
phrenm- . * • • rr • •
5em. njgra, partim paucitatem matenae craflae rn unna, partim eo-
rundem ab humoribus fecretionem arguent, unde facile in a-
liqua parte corporis decumbunt j vigiliae autem , & perturba-
ta mens indicant circa cerebrum non naturale quid reperiri ;
igitur materies illa fubfiftet circa cerebrum , adeoque cum fic
cum fanguine permifta, facile phrenitidem , feu inflammatio-
nemproducet, & delirium.
32.
fiebribus er
xaticis
quartanas
porten-
ount.
E>«coIores
cum nigris
cnaeore-
matibus ,
v
pertu
mente
DE URINIS. 45-
32. At vero Uxiviae cum dyfpnoea^ funt hydropificue.
Effatum nimis obfcurum -} quam enim hydropem, aut cujus^™^
generis lixivium referens urina, aut a qua caufa proveniens hy- pnoeahy-
drops producitur ab iis urinis, vel cum iis conjun&is? An fpi- droPlficae-
ritus difficilis ita alterat folutionem fanguinis, ut urina illius fa-
turi coloris, cujus eft lixivium, reddita arguat copiam a-
quae? an funt fales, Sc terra magis acres, Sc erodunt, auc
fundunt, unde hydropis origo? fed plurima dici poflunt, nul-
lum eorum certum.
3 3 . Urina aquofa , vel conturbata , tenera , facile folubili
afperiiate liquidamfore alvum denunciat.
Aquofa enim facilem fluxum, ficut ctiam ita turbata , Aquofae ,
ut ea quibus turbatur, fint mollillimum quiddam, 8c facile hLacmoiIi
taclui cedens, ac divullile, ut carnes, quae jam dudum mor- a,rPer5ta,te
r 7 r 7. ... 7 * ' 0 alvum U-
tuae fic tenerefcunt, ut vi minima lacerentur, cc aquae per- quidam*
mifceantur, cum ipfa mucum fluxilem maxime efTormantes.
Aquofi igitur humores hume&abunt partes omnes, adeoque
alvum etiam, quae proinde 6c ratione humefa&ionis, & ra-
tione humorum aquoforum liquefcet, eofque excernet, fimi-
literque, fi fuerint urinae qualis ille mucus per carnes mor-
tuas, humefcent enim parres fimiliter, 8c mucus eo magis per
alvum excernetur,quod etiam naturaliter in mteftinorum glan-
dulis mucus fecernitur.
34. Quae ex tenui craffa efficitur urina^ an fudorem praenun-
ciaverit ? an praeceffiffe fpumofa , in feque fubfidens indicaverit ?
Quoniam , cum ex tenui fit crafia urina, minus liquidicon- fr*fof[jf
tineat oportet, igitur liquidum illud aliquo abiit, afportata rum! fpu-"
minori durorum portione> fed idem eft liquidum urinae, ac™^^
fudoris, Sc f?l in utrilque fimiliter, poteft igitur urina, quaedensfa-
ex tenui fit crafla, praenunciarefudorcm. Similiter fi quis fu- ?™ fudQ~
daverit, ablumpferit ille portionem liquidi, & falis ad urinam
pertinentis, unde quod urinae fupereft, erit craffius, £c ma-
gis cohaerens partibus , quare bullas detinebit diutius, & co-
piofius, unde poterit urina fpumofa fudorem praeceftitfe oftcn-
derej ac dcmum cum urina ejus, qui jam fudavit, multum
durarum partium contineat, poterunt hae fubfidere, 8c urina
fpumofa, atque infelubfidenspraecefiiiTefudcremdemonftrabit..
3f. Cum in tertianis horriferis velut nubecuUie nigrae funtj in-
certum horrorem dsnunciant.
F ; Ni-
Nubeculae
nigrae in
terrianis
horriferis
hojrrorem
vagum,
Membra-
naceae uri-
nae cnra
horrore
fuppre iTae
convullio-
n^m.
46 L. BELLINI
Nigra nubecula fignumimperfe£taeco£tionis in materla craf»
fa, quae in tertianis horriferis erit etiam irritans, ut horror ex-
citeturjcum igitur abimperfefta co£l:ione,&repugnantiacraffi
humoris determinari non pofiit tempus co&ionis abfolutae, fed
vago quodam ordine poflit plus minus fluere, & quoties fluit
fit excitandus horror, hinc ejufmodi urinae incertum horro-
rem, nempevagum, & nullo determinato tempore invaden-
tem praefagiunt.
36. Membranaceae urinae , £•? quae cum horrore fupprimuntur,
convuljionis prjienunciae.
Suppreflio enim illa cum horrore nihilaliudeft, quamtotius
corporis,& mufculi circularis colliveficae contraclio,fivecon-
vulfio debilior: membranaceae autem urinac cum proveniant a
vifcidis in paucas laminulas coagmentatis, argumento funt co-
piae eorundem humorum , qui partes fubtiles magis liberas re-
linquentes, eafdem acriores reddunt,unde 6c ipfae,&fpiritus,
& fanguis acriores redditi horrorem primo excitant,mox con-
vulfionem,nempe contraftionem mufculorum vehementiorem.
37. Urina quae utilem habet hypoflafin^ £5? mox non habet^ la-
borem^ & mutationem oftendit.
Facile patet ex diclis j tranfit a fluxili ad non fluxile.
38. Quae perturbata hypoftafin habet , reftdens, rigorem circa
crifin denunciat^ fortajfe etiam tranfetum in tertianam, aut quar-
tanam. \
Terturbatae Quoniam perturbatio folutionem, fedimentum autem poft
"/epoft-^^uietem urinae aptam feparationem fignificatj his igitur urinis
*3uam^quie- apparentibus fpes eritcrifisj folutae autem funt ha&enus nimis
partes, igitur fieri poterit, ut in cri fi fubtiliores, & acriores
vellicent magis, atque irritent, unde rigor ad crifin produce-
tur, & fi in illa nova compofitione humorum, quae folutio-
nern confequatur oportet, producatur materies apta tertianis,
aut quartanis producendis, eaedem generabuntur.
$p. In pleuriticis urina fubrubra^ quae hypoftafen habet lae-
vem^ fecuram crifen denunciat.
Color enim leviter rubefcens aptam indicat permiftionem,
& quantitatem durarum partium cum liquidis, & fedimentum
laeve aptam feparationem , & aequabilem unius materiae pec-
cantis, unde indicium eft bene valere naturam, ac proind«
crifin pofle ab ipfa inftitui qualis convenit, & morbum fol-
vere. 40.
Mutatiin
deterius
xialum.
vere
mentum
demitten-
tes horro-
rem in cri
fi, tcrtia-
nas aut
quartanas.
Subrubra
cum laevi
fedimento
optima in
pleuriticis
DE URINIS. 47
40 Suhvirldis autem, (3 florida^ cui efi aiba bypofiafis^ ipfa
juoque eitam crifin oftendit.
' Subviridis urina 8c florida eft diluci viroris , 8c ad flave- [£™cn^.
dinem vergens, adeoque color eft unnae naturali fatis prOXl- floridacum
mus, cui fi accedit hypoftafis alba, ab urina naturali vix dif-JJJjf Jg£
Feret-, quare 8c humores, & naturae vires aptiflime fe habe-crifin.
ourit ad citam crifin.
41. Sed admodum ruhra (j? florida^ quae viridem hahet hypo-
/iafin, laevern, exaclam, longi £5? valde turbulenti eft morbi in
alium tranfeuntis, non tamen funefti.
Quoniam enim ruber color quantitatem durorum arguit, Jubnflori-
floridus autem cum pauco tartaro , nempe duro cmnium mi-ridifedl-"
nimefluxili: viride vero fedimentum plurimum fimiliter du-^g1*^
rorum cum pauco liquido, fed laeve, & exaclam materiamftoiongum»
ejufdem naturae, & aequaliter coctam , ratione igitur co&ionis^^^"
funeftus non erit morbus, cum villorum vis poflit etiam durabum, vci
illa in fluxum agere : quia vero dura funt in infigni quantitate,*"^^,
8c partim coniunguntur in fedimento , partim cum urina hae- ftdnonic-
rent , hinc nr, ut eorundem apta permiitio non habeatur,
undc nec aptus fluxus: quae ut confequantur, opus erit lon-
gitudine temporis, quo fient tot folutiones, 8c compofitiones
novac, quoufque demum naturalis occurrat, 8c cum inter eas
dari polTint humorum generationes aliorum morborum caufae,
fieri poterit tranfitus in alium , fed tutum morbum.
41. Aquofa vero^ alba, quae ftmilem habet crafjiori farinae9
ruhram hypoftaftn , periculo & labori locum ejfe fignificat : vh
ridis autem, quae ruhram^ £5? inftar craffioris farinae habet hypo-
fiafin , longi (3 periculofi eft morbi.
Aquea urina craflae materiae defe&um indicat,fiquidemper-baqcumfe-
fpicuaj fi alba, excelTum, 8c quidem vifcidae -> unde fi hy- aWmofa-
poftafis fit qualis farina craflior, adhuc major aderit craflae , """o °a'D0^
8c vifcidae materiae copia, 8c cum hac conjunctus rubor indi- ri°?^» &
cabit etiam materias adefle duras, quaeomnia, ut coquantur , FummoV-
longitudinem temporis exigunt, 8c laborem, 8c morbum mi^ ^"ciimft"
nitantur periculofum, nifi per totum illud tempus aptae vires dimcnto a-
fufficiant. Quod fi cum fimili fedimento urina fuerit viridis, bHm^ion-**
durarum partium copia maior fignificabitur, unde longus 8c gum&pe-
periculofus morbus. ^SSSmT
45. Urinae iis, quib;r> tumores ajfurgunt fub auribus* cito &
4S L; BELLINI
paulifper mitificatae , pravae: ibi tum psrfrigerari , pefiiferum. Id
ipfum t. 7. vel 4. lib. 2. Coac. juxta Dureti ordinem.
bus"°taa *"um etemm ^'t0 pcrmutentur urinae in melius , & brevi
fuljSito^nalaperfiftant in eo ftatu, rrianifeftum eft meliorem illum fubito
mdius,nccorCnitum ftatum non efle fibrarum opus apte folventium , fed
conltans «p . . r c \ - • . ,.2
maia, ac humorum violenter fe iolventium ln non naturalem difpofi-
gUc«rf"efli^ionem 9 cui fi fuccedat perfrigeratio, nempe, externarum o-
mum. mnium partium refrigeratio, peflimumerit, indicabitur enim
omnium externorum canalium capillarium obftrudbio a novis
pravis humoribus genitis, unde mors irreparabilis.
44. Vefica intercepta quippiam habet convulfificum , idque cum
stias, tum fi accefferit cephalalgia. Quae ibi torpide exfolvuntur,
morofa funt9 non tamen morttfera. An vero id ipfum eli mentis
~? . ...
vuifionem Perveficae interceptionem intelligitur fuppreflio urinae a fo-
«oricis1. 'a vefica proveniens , ubi fane nihil dubium id pendere a con-
Yulfionefphinfteris cervicis effluxum prohibentis, praecipue fi
adfit cephalalgia nervos validius comprimens , & mufculum
illum in validiorem contractionem urgens. Quae tum exfol-
vuntur lento motu,difficilia fint oportet propter partis immo-
bilitatem , non tamen lethalia , cum diu perdurare poffint.
In emota autem mente eadem convulfio continget , fi vagi
fpiritus eo agantur.
aenum do- 4^. Renum repente dolor ohortus cum urina fuppreffa^ IapiIIos9
lapiUoslaut aut craffam urinam mejendo reddendam ofiendit.
craflamuri- Patet hujus neccffitas ex fe ipfa abunde.
45. Tremores qui fenioribus tum infebre^ tum ficut infuper ap*
UAtfummparent) forte lapillos mejendo emittunt. Si fciluet febris acciden*
[umbvUeVfi- talisfuerit a dolore in renibus^ 13 tremor fimiliter.
n£ febrc. Sed & hoc patet.
47. Urina intercepta , &gravitas in aqualiculo firanguriamfutu*
ram denunciat : fin minus , alium morbum , quo laborare confuevit.
urina fup- Urina intercepta convulfionem fphin&eris arguet, vel quic-
Preffan»s ^ut quid aliud prohibens effluxumi gravitas in imo abdomine co-
^rYng^u-3 piam ejus valide nitentem, unde faltem guttatim ftillabit fu-
"nfiict»? Perat0 fenfim obice, quod fi ne exftillet quidem, partim per
rcoibos. dolorem excitabit morbos excitatu faciliores, nempe confue-
tos, partim per exfudationem urinae in veficam nitentis in va-
fa fanguinis.
48.
DE URINIS, 49
'48. Cum ileofis efi interceptio urinae^ cita mors venit. urinafu *
Ad hoc enim uc intercipiatur urinaablleo, oportet illudpreffa atffc
inteftinum tam extendatur, ut veficae collum, & partes illi Uo cit*m
proximas lta premat, ut efflucre unna non poflic , quod maxi-
mi, Scextremi, atque irreparabilis tumoris erit. Quin infu-
per,etiamfi minus tumeat, fi tamen valide premat corpus vefi-
cae, aut urethercs occludat, ac denique etiamfi veficam non
premat, fed uretheres , quorum uterque lleo per longam fui
partem ftatim fubjacet , atque ita quidem , ut defcenfum
urinae in veficam prohibeat, tum cita mors veniet ratione Ilei,
& urinae, quae a fanguine feparari non poterit. t
49. Urina infebre, quae afpcrum quid habet divulfum^ recidi-
vae nuncia eft , aut fudorum,
Afperum enim illud, & divulfum indicat materias inaequa-^^^
lis, & imperfe&ae co&ionis, quae non folventur nifi in reci- gladhabens
divam cogant, neque hanc prohibebunt, nifi aliqua alia ra- cidivam
tione excernantur , ut per fudores. aut fudo-
fo. In longisfebribus^ exiguis ,£5? erraticis urinae tenues mejen- rem*
do emiffae lienofae.
Ejufmodi enim febres longae quidem materiam coftu diffi- nuSlnfe-
cilem, feu craflam arguunt, exiguae parvam quantitatem, autbreIonga«
ftimulum, erraticae incertum fed tardum motum in eadem rSaiie""
femper materia indicant j unde materies haercbit in eo vifcere,ncra-
in quo naturaliter fecernitur, nempe liene. Si igitur non ex-
purgetur , fed tenues urinae reddantur,in lienofum abibit aeger.
fi.In febre interdum varias reddi urinas, longi eft morbi.
Indicatur enim multitudo m^teriae, & diverfae facilitatis adjnf^eYJn^
fluXUm. 8um mor-
fi. ^uaeimmemoribusfluunturinae^pefliferae. Anveroficred- um"
duntur^ ut fi hypoftafin perturbaveris ?
Si immemores hic ii dicuntur, qui rerum praeteritarum non^"^'
recordantur, non video, cur eorum urinae peftiferae, nifi ali-pefttf«ae.
quae folum,de quibus forte interrogat , num excernanrur qua-
]es jumentorum , cujufmodi fiunt in quibus perturbatur fedi-
mentutn. Si vero per immemores intelligit non fenticntes,
ratio patet ex fuperioribus. Si vero de aliquibus urinis imme-
morum, id vero certum reor, & fiquidem fuerint quales ju-
mentorum, ubi fingularis humorum folutio, & perturbatio
in craflitiem contingere videtur.
L. B E L L I N 1
Ll B R A RY f 5)1 Quibus urinae paucae , grumofae febre non carentibus , te-
Founded 1813 nuium copia ex his emiffa prodeft. iales autem (nempe primae) e»
v^yy gtfitifnintar ab initio, vel crajfam habent hypoftaftn.
^■^£01 QiiTjjh|^^j[n renum, & veficae calculo laborantibus emittitur non ra-
piofafucce-ro urina pauca, & grumofa, & fub initiis £c craffum habet
&naucaffn ^^mcnturn : C0P*a tamen tenuium urinarum non prodeft,
febrc" effe!" fed impenfe nocet: ab iis tamen aut abeft febris, aut eft ac-
tiahbona. cidentalis propter dolores renum , aut veficae. Pronuntiatum
igitur eft accipiendum de iis, qui febriunt, neque febriunt
per dolores a calculis. In his itaque cum fiat tranfitus ab u-
rina pauca,,& grumofa, nempe crafla, quae ab initio morbi
redditur, & craflae eft hypoftafis ad urinun copiofam, ac te-*
nuem, manifefte indicatur craflitiem foivi, adeoque prodefle
debet.
f 4. ghiibus urina cito hypoftafin habet , celeriter illijudicantur.
Fit enim cito apta folutio, & compofitio.
chahypo- « ^j*. Epilepticis urinae praeter morem tenues £sf crudae^ fi re-
ftafisbona.^^ m^a a^j\t ^ £e inftante caju admonent, idque cum alias ,
tum fi ad acromium , cervicem^ aut dorfum dolort& tenfto ur-
get, vel corporis obrepit ftupor^ vel perturbata infemnia obver^
fantur.
urinaprae- Quoniam enim urina tenuis, & cruda non continere indi-
termorem cat partes falinas, ac terreasj nifi igitur idfiatexeo, quod
piinCpticu ciborum repletio fecerit, ut iidem male co&i non potuerint
inftantem faies ac terram folvere, fed folum aquam expreflerint; quae
continen debent m unna, alicubi naerebunt, oC acriores red-
dent humores, ac extendent, ac irritabunt partes, quibus af-
rlguntur. Si igitur id contingat in epileptico, facile inftan-
tem infultum arguet 5 partim enim irritabuntur partes, par-
tim acriores reddentur fpiritus, unde mox convulfio fuccedit j
& id erit certiflimum, fi ad fummum humerum, cervicem ,
aut dorfum dolor & tenfio urget; diftribuetur enim materia
acris, ac tendens per arterias ad caput, & fpinalem medullam
tendentes, vel ad totum corpus, fi totum fenfum obftupefcant
tenfione fola , vel ad caput folum tendentes , & motutn toni-
cum excitantes, unde torpor univerfalis, vel per eafdem arte-
rias ad caput , fi infomnia fint perturbata > a partibus enim
illis acribus, ac tendentibus variis, atque incertis motibus mo-
vebuntur fpecics rerum.
f5.
D E U R I N I S: ft
f6. Exigua quaedam fuperapparere, velut fanguinis fubjlilla^
urinas , fudores , vomitus , dejeclionefque , ejufmodi eft quidem
cmnino malum, fed eo quo frequentius reverterint.
Sermo intelligendus de neceflitate abundantis excretionis per UrIn* e?r
, ° - * gua & fub-
unumquodque recenfitum excretionum genus, eaque non fuc-ftuians, &
cedat nifi in quantitate minima: id malum efTe nemo eft qui ^e0n^"r>
; non videat , atque illud fieri , vel propter villorum debilita- deterior/
item, vel propter materiae pertinacem refiftentiam, vel pro-
I pter utramque fimul. Id vero crit eo deterioris ominis, fi
; frequentius contingatj eo enim majorem necellitatem excre-
i tionis arguet, detento namque humore gravata, & irritata
I natura tentat identidem expellere, fed non poteft fra&aviri-
bus, vel prefTa materiei duritie.
RURSUS EX COACIS JUXTA DURETI
ORDINEM,
T.f. Lib.i.
EXfrigore peffma urinae Juppreffio.
Vel enim per convulfionem contra£rus eft, & in contra- J^Jjj"^ ^
> ftione perfiftit fphin&er cervicis, & in hoc cafu, nifi adfitfiigorV
fpirituum, 6c fanguinis vitium, minus periculi imminere po-
1 teft, nifi quando convulfio eft tam contumax, ut diu perfi-
1 flat, & cogat urinam a fanguine non fecerni^ vel per frigus
i ita coaguletur fanguis , aut humor aqueus, utfluere, adeoque
fecerni urina non poflit3 quod fane non nifi peflimum efle po-
I teft. Vide expofit. 1. 16. lib. 1.
8. ibid.
Crebri ex Jumbis horrores cum cita^ caloris viciffitudine calamito*
ft y nam acerbiffima urinae fuppreffto denunciatur. Atque his ex~
fudare pefiiferum.
SupprelTionera urinae, quae fubfequitur crebros ex lumbisSupprdrt
horrores alterne fuccedentes calori, indicatur manifefte fieriex horrcre
per impedimentum aliquod circa renes, calculis nempe, vel JSJjjEJSJ
materia craffa, & mucofa, aut his fimili, quae vel urctheres,*ioribusfuc-
vel exitum e renum glandulis impediat, unde urina rubfiftensj^^of^
modo horrorem , modo calorem excitat , prout huc illuc di- fic^udet,
mota modo permittit fanguini fluxum ad partes, quas calefa-pe 1 era'
G 1 cit,
S% L. BELLINI
cit, 8c fenfum caloris excitat, modo occludit canales ejus
valide premendo, 8c fit frigoris fenfus, qui conjun&us cum
urinae partibus ftimulantibus acriorem fenfum excitat, & fit
horror. Sudare jam concipiatur ita affectus aliquisj pars igi-
tur magis aquea cum aliqua portione purioris falis a tora maiTa
urinae fubfiftentis elicietur, 8c reliquum evadet denfius, &
partes falinae, ac terrae minus miftae, unde doloresexcitabun-
tur majores, Sc tota materics evadet difficilior ad motum, &
fluxum j erit igitur his exfudare peftiferum.
z6. ibid.
§)uae cum rigore Jiftuntur urinae ,funt pravae , £5? convuljificae j
idque cum alias , tum ft cuijam foporato fiftantur. Actumprae-
terea parotides fore , fperabile.
suppteffa a Si enim fiftuntur per convulfionem fphin&eris, manifefturr*
cipueYn"6" e^ > cum rigor fit affe&io totius corporis, materiam rigorem
fomnopta-excitanrem elTe validam, immo etiam crafiam , & permiftam
vuififica°ac^umoribus» qui in ^nus mufculorum derivanrur, ex quibus
^arofides erumPere non P°ffir5 poftquam fefe erTudit quaquaverfum 5 ex
1 1 c$' quo periculum ingens. Quod fi id in fomno contingat, erit
certius indicium hujus miftionis, tum enim alimenrum diftri-
buitur ad partes, cum quo ferri poterit materia haec craffior,
cum vero non feratur folum, verum etiam vi illorum expri-
mantur fuligines, indicabitur tanta craffities, ut expelii non
poffit, adeoque haerebit intra villos, & validius contra&os
reddet. Cum vero intra villos non haeret, fed folum extrin-
fece follicitat, fit perpetua contra&io , ut in mufculis noftris.
Quando igitur ejujmodi materies eft permifta fanguini, cum'
fupponatur crafla, feparari poterit in iis glandulis, quae vifci-
dum fimile natura feparant , adeoque poterit in parotidibus de*
poni. Ex his patet cur
30. ibid.
xigotefcv- Ghribus rigor 9 urina Jubfiftit.
fimutur. Altera nempc de caufa, vel utraque expofitarum.
88. ibid.
§)ui cumferoci perturbatione fomnoexcufft \e poteftate fui exeunt 9
gravifftmum malum habent £5? convulfificum , idque cum alias9
ium ft prorumpant fudores. Convulftficae funt etiam cervicis &f
dorfi perfrtbliones , cujufmodi plane videntur corporis univerfi ; ac
ium urinae fpumantes.
DE URINIS. S3
Patet hoc totum ex doctrina noftra de fenfibusinternis pen- s
<Jere a matcria acri libera per fpirituum du&us fluente, unde pwfriolo-11
etiam in mufculos, ut convellantur. Fiet illa acrior, fi pars "elfaiibus"
aquea per fudores detrahatur. Simile periculum convulfionis maia.
impendat oportet a perfri&ione univerfali, & illa enim indicat
vellicans quidam liberum ab humore retundente, quod con-
firmabitur, fi urinae fpumefcant, neque enim fpumafit, nifi
cum partibus fubtilioribus motu fuo vifcidas partes fejungen-
tibus in libertatem.aflertis totam vim cohaefionis exercenteae-
dem partes, unde bullarum velum poflunt conftituere.
iff. ibid.
Quibufcumque febrium initiis, oborta fternutatione , fanguinis
flillicidia fiunt e naribus^ fiquidem urina quarto die hypoftafm ha-
beat albam^ vacuationem morbi feptimo fore oftendit.
Quoniam fternutamenta a materia vellicante nervos narium HypoftaGs
proveniunt; fi igitur haec in initiis febrium fuccedant, febrilis a!baad
*. . • • ° o, o r i 'i diem quar-
materia ent in motu, & partes enam extremas cc fubtiles per-tam infe-
vadet, unde judicari poterit coctu non ita difficilis. Si igitur ft£ncuu™
quarto die critici indice adfit fedimentum album, bonae co- mentu,6e
ttionis erit indicium, & in feptima folvetur morbus. Quia ^g^is*
vero per folam vim fternutationis rumpuntur non raro canali- principio,
culi fanguinis capillares, qui per nares internas ducuntur, hincbon**
nec mirumeft, fi ftillicidia fiant e naribus, nec certum quid
j indicare illa poflunt^ nifi quod , cum ftillicidia quaelibet fint
\ mali ominis, deduci poteftex hoc pronunciato, ftillicidia fan-
J guinis e naribus non efle mala, cum quarta die fit hypoftafis
albaj fed neque id conftare poteft, neque enim haec ftillicidia
I funt fymptomatica , fed a fuccuflu fternutationis oriuntur.
1 3. cap. 14. lib. z.
In convulfione diu obmutefcere malum. vero parumper , aut
i linguae apoplexiam , aut brachii , partiumque dextra fttarum de-
\nunciat. Exfolvitur autem urinis repente multis^ & cumulate
proruptis.
Patet hoc totum ex doftrina noftra, & fuperioribus faci- ««bita , &
le. Urina autem fubito & cumulate prorumpens iecum ra- conmhio-
Ipit quicquid acris, & aquei convulfionem & apoplexiam pe-ncm» &
perit. JumtoiHf,
8. cap. 16. lib. 2.
Atque haec funt dohrifica mala. Pleuriticis autem prodeft aU
G 3 vu%t
j4 L. BELLINI
vum mollefcere^ fputum colorari^ firepitus in petlore nullos edi^
urinam bene procedere. Eorum contraria difficilia funt , fpu±
tum dulcefcere.
**ne pro- GWpfe enim bene procedentibus, nempe quafi naturaliter fe
cedens ud- habentibus , bona coclio fperari porefl:
Si cui aquofo cum febre urina pauca fit , atque turbida, perni
ciofum.
Parva, & Urinae enim parva quantitas in Afcite fignificat maximam
^fritc* inI-Partein ^0** ac* augendam Afcitin derivari, cum non expur-
niciofa.per getur per urinam : turbata autem agitationem in humoribus
non naturalem, & forte tabem, & putrefacbionem pa*rtium
folidarum.-
7. cap. iz. lib. 1.
Quibus urina clam illabitur ad pudendum , exfolvuntur defperatu
udna ciam Patet ex do&rina noftra fenfus, 6c motus, & Anatomicisj
foiutionem jam enim exfoluti funt inillaparte, & fucceftive plus minus
irrtparabi- exfolvuntur in caeteris.
lcm* i.cap. iz.Iib. z.
Stranguriae Ileus fuperveniens feptimo die perimit , nift obortafe-
bre urina fluxerit cumulate.
vrina co- EfFatum hoc idem omnino eft cum Aph. 44. Sectionis 6.
iie°umPoft habet enim, Quibus a firanguria volvulus fupervenerit, intra
ftranguriae feptem dies moriuntur , nifi febre fuperveniente copiofa urina fluxe*
ndntcm fif- & fimile quid illud eli quod fuperius expofuimusnum.48.
faiutaris. ^e urinis, Cum Ileofts interceptio eft urinae^ cita morsvenit, nifi
quod in eo pronunciato videtur fupponere, ileum praecedere
fuppreffioni urinae, vel fimul cum ipfafieri, hic autem ileum
ftranguriae fupervenire. Huc igitur transferenda quae eo loci
notavimusj Ileus enim ftranguriae fuperveniens veficam pre-
mere, Sc collum poteft, & uretheres, adeoque ex toto uri-
nam fupprimere fed illud inre praefenticrediderira,ileum com-
primere cervicem veficae , ita ut poflic urina in veficam flue-
re, fed non extra ferri: hinc fiet, ut duo corpora fe mutuo
urgeant, vefica nempe turgida, & inteftinum ileum pariter
tumidum, unde ucraque fe mutuo impedient ab aclionibus
fuis. Superveniat jam febris, quae per calorem, & moturn
partes omnes in contra&ionem validam agat, ita ut mufculus
veficae ipfam premac tam valide, ut compreffionem ilei , &:
re-
D E URINI.S. ss
refiftentiam propriam cervicis fuperare poflic, & diu contra-
hatur, quoufque nempe pars maxima urinae effluxerit : lleum
gitur ab impedimento veficae fubtrahetur, Sc propter hanc
libertatem , & majorem villorum nifum in febri poterit ie
xonerare a faecibus iliacam producentibus , vel folvetur per
rinam inflammatio.
EX APHORISMIS.
Ex ix. Se£tion.f>rimae.
P Atet ad eaverba: Urinae quoque £5? excrementay & fudores^^tia-
cum apparuerit Judicatu faales , vel difficiles , £5? breves , vel dlcant*
hhgos fore morbos indicant. Patet , inquam , Urinas per Hip-
pocratem indicare.
69. (vel 68. juxta Foeftum ) Secl. 4.*
Quibus non fine febri urinae funt craffae , grumofae , £5? paucae,
fi ab his tenues , & copiofae mejantur , profunt > maxime vero ta-
(es redduntur, quibus ftatim ab initio , vei non ita multo poft fe-
dimentum ineft.
Aphorifmus hic idem eft, ac textus f 5 Dureti, fed multo
melius,ac clarius latine redditus a Vorftio,6c Foefio (quorum
eft hic exfcripta verfio) quam a Duretoj itaque vide textum
illum f 3.
70. ibid.
Quibus per febres urinae turbatae , quales jumentorum , iis do~
lor capitis vel adeft, vel aderit.
Huius pronunciati raiio eeneralis explanari non poteft; tur-p»naq^
' . * 7? •j i ori lisjumento»
atio enim unnarum agitationem quidem humorum, oc folu- tum in fe-
lonem indicat, fed nemo noviffe poteft, quid ea folutione!^^0-
omponatur, autquid, & quomodo folvatur, & quae fint in- tis aut prac-
er illa, quae in capite potius ad producendum dolorem hae- ^1*^™*
rere pofTunt, quam in partibus reliquisj quicquid igitur veri-tuium.
atis habet hoc pronunciatum per experientiam, & obfervatio-
es comparatum eft, 8c per earum utramque confirmandum
blum in aliquo cafu particulari.
71. ibid,
§uibus die feptima futura crifis eft9 iis urina rubram die quar-
U nubeculam habet , caeterjque pro ratione.
Quo-
$6 L BELLINI'
bcS d^e Quoniam enim quartus erit critici index; apparente igitur
quattaiis , nubecula rubra, indicabit partes etiam duras, unde rubor mo-
ma juVcan- veri , quae ea die admiftae tenuibus, quae primo utpote magis
difunt. mobiles moventur, afcendunt urinae liquido leviores 3 unde
fenfim auftis villorum motibus, feptima habebitur expreflio
omnium, Sc excretio per urinamj dummodo, ut ait Hippo-
crates reliqua etiam fecundum rationem fe habeant.
71. ibid.
Quibus peJlucidae £2? albae funt urinae , malae : praecipue vero in
phraeneticis apparent.
bl? diud Urinae enim albae pellucidae vix quicquam crafliorum parti-
dae maue"" um continent, unde vel in toto corpore, vel in aliqua parte
* p*aeciPue detinentur , obftruendo &c. quare malae. ltaque cum partes
mphraene- rr> * • . * r
dcis appa- craliae detinentur, ubi viget minima vis motuum, nempe u-
*em.. minima datur preflio, tum maxime ejufmodi urinae redden-
tur, minima autem preffio intra cranium, ubi nulli mufculi,
nulla vis a refpiratione j ad eas igitur partes detenta materia,
urinae maxime pellucidae albae reddentur : detinetur autem
ibi materies in phraenitide propter inflammationem } igitur e-
jufmodi urinae in phraeneticis praecipue apparebunt.
j^.ibid.
Quibus fublata hypochondria murmurant, lumborum fuperve"
niente doJore^ iis aJvi humeclantur , nifi inferne flatus erumpant^
aut urinae muJtitudo prodeat. Atque haec in febribus. *
muhkudo Elatio enim hypochondriorum extenfionem a materia in in-
poftiumbo-teftinis murmur ab ejus motu, 6c fermentatione, dolor lufti*
w&nrllc bprom a tenfione majori, & fermentatione majori partes a-
eiationem Cres diflblvente , qua facta humefcat alvus oportet j nifi mate-
drK>nim nJ- nes in flatus abeat, aut urinae reddatur copia, quae palam fa-
mniafoivir.ciat ab ipfius quantitate elationem hypochondriorum Stc. pro-
fectam 5 nifi illa ipfa materies m mteftinis fermentata fubiit
venas la&eas 6cc, & per urinam ex naturalibus du&ibus red-
dita eft.
74. ibid.
Abfceffam Quibus fpes eft ad articuJos abfceffum futurum , abfceffu liberat
adarticuios urjm muJta~ crafTa & aiba reddita* quaJis in febribus cum lafli-
tolht unna . r r7 T. ., ri 7 ? . . J , „ M
muita craf- tudtnis Jenju quarto die qmbufdam exire mcipit : quod ft ex nart-
fe, &aiba,^ etiam fanguis profluxerit^ brevi admodum foJutio fit.
Partim baec in Coacis expofitis, fed manifefta funt omnia.
7f-
DE URINIS. f7
7f . ibid.
Si quis fanguinem^ aut pus mejat^ renum^ aut veficae exuU
cerationem fignificat.
76. ibid.
Quibus cum urina craffa exiguae carunculae^ aut veluti pili
una exeunt , his a renibus excernuntur.
77. ibid.
Quibus cum urina craffa furfurea quaedam fimul minguntur^
his vefica fcabie laborat.
yS.ibid.
Qui fponte fanguinem mejunt , iis a renibus venulam ruptam omnes hi
ejfefignificat. \ _
7P. ibid. urinario-^
6>uibus in urina fubfident fabulofa, iis vefica calculo laborat. nenV&fta-
80. ibid. timeorum
n. . r > . . patet necef-
Si quts fanguinem^ aut grumos mejat , aut urinam guttatim\\vx%%
emittat, 6? dolor ad imum ventrem^ atque interfoemineum in-
cidat , £5? quae circa veficam funt , laborant.
81. ibid.
Si quis fanguinem^ aut pusy aut fquamulas ?nejat, {j? gra*
vis odor adfit, urinae exulceratio fignificatur.
82. ibid.
Quibus in meatu urinario nafcitur tuberculum^ fuppurato to
£5? rupto , folutio.
8?. ibid.
\ Miclus notlu plurimus parvam dejeclionem fignificat. Miftusno-
Indicat enim, vel cibos maxime folubiles, ac molles parum
crafliflimarum partium continuiiTe, ex quibus alvi faeces for- dejeftio-
mantur, unde maxima ipfius pars lacteas penetravitj vel la- n
'fteas penetrafle liquidum illud, quod faeces alvi naturales mol-
liores efficit, unde illae ficciores redditae, minoris etiam mo-
is, nempe denfiores fiunt, St deje&io eft parva.
44..fecJ.6.
Quibus a flranguria volvulus fupervenerit , intra feptem dies
moriuntur^ nifi febre fuperveniente copiofa urina fluxerit.
Vide fupra in Coacis. 8. c. 22. lib. 2.
^i.fecl. 7.
§)uibus per febres in urinis fedimenta craffiorem farinam refe-
runtj longam invaletudinemfore fgnificant.
H De
cat.
»1
$ L. BELLINI
sedimen- De hoc etiam in Coacis, & patetj craflior enim ille pulvis
SSafa*\* n^miam contumaciam humorum arguit,& aliquam propter fe-
namorbumdimentum ,fed imperfectam cofHonem,unde longitudo morbi.
• G)uibu$ tnter feptum iranfverfum ^ & vcntricuhm pituita con-
cluditur , £s? dolorem affert , j# alterutrum ventrem viam non ha-
urmapo- ^ens ' ^tf/fcw *» veficam verfa pituita^ morbifit folutio.
tefteffepi- Vides haec quam evidenter pofuerit, Sc intellexerit Hipp.
iSdationem humorum per exfudationem effluxus ex aliqua cavitate, & in
in veficara aliam per exfudationem dsrivationem.
per venas r •
traduaa* EX LIBRIS PROGNOSTICORUM SIVE
cPraenottonum j>. 40. 2 j.
adnafoivit A t pfaecordkrum tumores^ £5? dolores recentes quidem, £5? fine
doiores, & x\ infiammatione murmur folvit circa praecordia exortum^tdque
™?cVoVdiO'P0tiJfimumi fi cum fiercore urma •> & ftatu prodierit -9 alioquin u»
mm. Bi ipfum per fe tranfmifjum fuerit , juvat , idque magis , fi ad in~
feriores fedes defcenderit.
utina fedi- Urina optima efi^ in qua per omne tempus quoad morbus judica-
menti fem- tus fuerit , fubfidet album , laeve^ £5? aequale , fecuritatem enim,
iaevis/& brevemque morbum fore fignificat : fi intermittat , £s?
aequaiiso- quidem pura mejatur , interdum etiam fubfedet album £s? lae-
nusinqua diuturnior £s? fecurus morbus evadit.
non fem- ^ r#£r# fimileque quod fubfidet £5? laeve^haec multoqui"
Rubra ion- diuturnior , />r/ffj# , Wi<? falutaris.
fedfaiuta- Sedimenta autem in urinis crafjiores hordei tofti non exacle mo-
iis. liti partes referentia prava funt^hifque pejora laminis fimilia. Al-
&tuJb e?" ' ^ 5 ftofAfe /rawi , etiam deteriora furfu»
laequaebo- racea. Nubeculae , quae per urinas feruntur , quidem bonae%
maCiae.uae «gttW ^0 malae.
Fuiva, 8c J^0^ urina fulva fuerit j £i? crudum effe morbum
**wg*W$Jndicat : quod fi diutius talis urina perfeveret , periculum efi, ne
duilns vcti- non pofiit aeger fufficere, quoad urina concoquatur : at exitiofiores
c£%9cH-y&** urinae foetidae ^ & aquofae^ nigrae^ & craffae.
da,aquofa, ^ haec in viris^ mulieribus quidem urinae nigrae^ inpueris
Fa\8 Quae\n a<luofae deterrimae.
pJetis& ^uibus urinae tenues, £5? crudae multo tempore redduntur , ft
muhenbus. rej^ua jt^na faiutaria ftnt , in iis abfcejfus ad loca infra feptum
tranfverfum expeclari debet. Qjfin
DE URINIS. S9
Quin etiant pinguedines fupra innatantes aranearum telas refe-
rentes damnandae , colliquationem enim fignificant.
In urinis autem quae nubeculas babeni , confiderandum venit9
an fuperne^ an inferne ferantur , £5? quofnam babcant colores , £5?
quae quidem deorfumferuntur cum diclis coloribus bonae cenfendae , 6?
commendandae , at , quae furfum feruntur , /rf<? , £5? vituperandae.
- Neque vero tibi imponat vefica quoquomodo affecla , y/ bujufmo-
di urinas reddiderit , »0/2 e»r« Mfas corporis , jprir /#•
Vides admirabili & Hippocratis propria brevitate compre-
henfum, quicquid de urinis fejunctim fupra expofuimus, &
quam apte cohaereant omnia cum fundamentis, quae jecimus.
Cum itaque hujus textus fingula, vel explanata fint in texti-
bus antecedenubus, quorum plerique funt cum hujus partibus
iidem, vel pofitis noftns principiis ultro pateant , ulterius his
non immoramur.
lbid.p. 45.4?.
At veficae tum durae^ tum dolentes , grave prorfus £5? exitiale rae!&Cdo-"
periculum minantur^ maxime autem exitiales ^ quae cum febre afltx}Us^1
fidua fiunt, nam £5? ipfarum veficarum dolores ad mortem infe- " uientarriU*
rendam fatis funt , neque alvi boc tempore excernunt nifi durum faeve^fcdi
quiddam, £s? coatlum. Solvit autem purulenta micla urina ah menrum "
bum^ £5? laeve habens fedimentum. §)uod fi neque cum urina quic- \o\™**™.
quam dolor remifertt , neque mollior vefica reddatur , febrifque&nmmu*
affidua fuerit , laborantem intra primos morbi circuitus moriturum^"^^
fperandum efi.
Patet totius praecepti explanatio ex fuperioribus.
Ibid. p. 46. 32.
S$ui vero fuperfuturos ex morbo , £5? morituros , eofque quibus ^J1^ .
pluribus diebus^ £5? paucioribus perfeverabit morbus , reclepraeno- dicare crc-
fcere volet , is intelligentia comprehenfam omnium fignorum doclrinam poCarea"ip'
aeftimare debet, £5? eorum vires inter fe collatas ratione expendere,
velut fcriptum efi9 cum in aliis, tum in urinis^ £5? fputis, ubi u~
na £<? pus £5? bilis tuffi rejecla fuerint.
EX
6o
L. B E L L I N I
EX PRIMO PRORRHETICORUM, SEU
Traeditforum t. 4..
recoior 'XNiis qui praeter rationem perturbantur , vigiliis torquentur,
fu?enfor° A urinae decolores , nigris fublimamentis interfperfae cum tenuibus
pjjraeniti- fudoribm circa caput obortis phraenitidem praenunciant
tcndiPt°r" Perturbationes, &: vigiliae cum urinadecolore indicant par-
tes craflas ad caput colligi , nigra fublimamenta eafdem partes
efie maxime fejunctas a liquidis &c. ut patet ex antecedentibus.
20.
Si quibus urinae non recordantibus nec admonitis effluunt , per-
fiicies portenditur. Animadvertendum etiam eft , num £5? ab iis
tales redduntur , quales fiunt ubi fubfidentiam conturbaveris.
Hic ipfe textus in Coacis inter eos, quos fuperius expofui-
EQUS5 illum proinde confule.
Praerubra Surditas cum urinis praerubris non fubfidentibus , fublima-
denscum" ment^ > mentis emotionem ominantur &c.
cnaeore- Praerubra enim urina, & non fubfidens cum enaeorematis
f^rdh^e magnam indicat copiam durarum partium humoribus ita af-
memis a- fixarum , ut non coquantur, fed folum tenuius aliquid fluat
motianein. acj Con^ituenjum enaeorema: cum autem furditas indicet ejus
materiae durae partem praecipuam ad caput fubfiftere, hinc
amotio mentis per eas affe&iones indicata.
37- .
Femoris dolore evanefcente , fi quid fublime per urinam innatet,
fnentis emotionem expfcJare oportet^ taliaque qualia circa aurium
fonitus contingunt.
urina cum Qyoniam femur eft pars maximorum mufculorum, feu
enaeore- maximae preflionis > evanefcente igitur dolore, fi per coctio-
Jkdttum nem evanefcat, erit illa propter prefiionem abfoluta, unde fe-
doiorem dimentum in urina , non enaeorema. Si igitur hoc appareat ,
rlnenn0tisS, evanuerit dolor, vel debilitate partis, vel ltimulo, vel affluxu
aiienatio- cum impetu novae materiae,-unde fluet cum fanguine materia
peccans incocta, St ad partes praecipue fubfiftet, in quibus
maxima preflionis vis, nempe ad cranium interius, unde men-
tis emotio.
DE URINIS. 61
In gravibus malis tenues maxime circa caput fudores oboriri^ £$?^raism
corporis incontinentia quadam jaclari , malum indicat y tum vero prae- maiis exi-
cipue^pernicies intenditur , fi ifta cum urinis nigris contigerint , y tlahs'
fpiritus magnus , £5? concitatus adfuerit.
Motum hoc pulcherrimum patet partim ex di£Hs , partim
ex Anatomicis noftris.
Urinarum in praecipitibus malis ex perfriclione interceptiones y
peftimae.
Ec hoc in Coacis.
n-
In gravibus malis, £s? biliofis exacle candicantes^ fpumantety
£5? circumbiliofae egeftiones malae funt , quin & hujufmodi urinae
damnantur. In his animadvertendum , nwnjecm ajfeclum ftt.
In ejufmodi enim urinis craflae partes relinquuntur in cor-
pore , unde candicantes &c.
fP-
Quin £5? laboriofae urinae damnantur , atque ab his detentae ru-
brae quaedam efflorefcentiae ,£5? aeruginofae ,parvaeque veluti quae-
dam ftillae apparentes.
Et haec ex Coacis etiam petes.
Crebri ex dorfo horrores fubinde locum commutantes , graves
difficiles , laboriofam urinae fupprefftonem minantur.
Et hoc ex Coacis , & eft vel per convulflonem , vel per
craflum quid cum urina in renibus.
1 10.
In iis, quibus rigores imminent^ urina reftitat, y in con^
vuJforiis affeclionibus , velut huic mulieri contingit ^ quae ubi in-
horruit , fudore correpta eft.
Et hoc in Coacis expofitis.
IZO.
Vefica intercepta praefertim cum capitis dolore convulfionem mi-
natur &c.
Et hoc ex Coacis expofitis.
ifj.
In his , quae ad aures abfcedunt urinae ,. quae celeriter , £5? parvo
tempore concoquuntur ^damno funt^quin & perfrigerari itidemma-
'um eft. H } &
& L. BELLINI
Et hoc in Coacis expofitis.
iff.
Urinae , quae cum rigore reftitant , damno funt , idque praefer-
tim fi altus fopor praecefterit. Jnimadvertendum eft , num in hh
abfceffus ad aures fperare oporteat.
Et hoc fimiliter in Coacis.
Alia aliquot ex primo hoc libro addi potuilTent, fed, vel
quia etiam ipfi Hippocrati dubia videntur,anobis omilTa funt,
vel quia nimis obvia, & nihil fingulare contineant.
Ex i. PraedicJorum p. 105..
riurimum Patet quantum urinis tribuerit Hippocrates etiam in affefti-
ocuiomm bus oculorum , de lippitudinibus enim difTerens ait.. Imprimis
arfc£tibus. yero in ocuhrum affeclibus urinae ftatus in confiderationem adhi-
bendus eft, occafio namque praeceps efty £5? lubrica.
D E
PULSIBUS
QUANTUM AD ARTEM MEDIGAM PERTJNENT ;
P A R S U N I C A \
Continens quicquid ad ipfos ffeEiat in eadem arte.
QUemadmodum urinae non rraturales judicantur ex com-
paratione cum naturali , & hunc , aut ilJum morbum in-
dicant, prout hac, aut alia ratione a naturali ftatu rece-
duntj ita pulfus non naturalis cognofci non poteft , nifi prius
fupponatur notus pulfus naturalis, ad quem ille referatur , at-
que inde illa defumantur argumenta morborum, quae conjun-
c~ta funt cum certo illo pulfus genere certo quodam modo a
naturali dcflectentis. Itaque ut videamus, quid ad rem me-
dicam conferre poflit cognitio pulfuum , ftatuere prius oporte-
bit, qui fit pulfus naturalis, quemadmodum de urina factum
eft: quia tamen res perceptu fatis difficilis eft pulfus, nifi a
fuis veris caufis deducatur, Sc definitiones, quae circumferun-
tur, tam obfcurae, ut rem obfcuriorem reddant, non eft fa-
tis tutum, pulfum naturalem determinare ex vulgatis ejus de-
fini*
DE PULSIBUS. 63
lnitionibus, quae re ipfa non folum obfcurae funt, verum in-
bper falfae. Ut igitur univerfa pulluum doctrina planius pa-
eat, & bene fibi conftet, & facillime percipiatur, progre-
iiemur alia quadam ratione fatis diverfa ab ea, qua ufi fumus
n explicatione Urinarum, & a priori procedentes exponemus
iecefTitatem,8c modum,quo fit pulfus, unde ftatim patebit Sc
1 lefinitio pulfus in genere, £c qui fit pulfus naturalis fpecia-
im, adeoque qui non naturalis, &quid, & quo pa£to indi-
:et, feu quid ad artem medicam faciat. Prius autem id often- sangimad
: kmus oportet, fanguinem nempe ad extremas quafque arte- fumm«
iolas pertingere non attractum, fed impulfum a corde. Quo- terfolaspci
fiiam itaque ex circuitu fanguinis hic ad partes derivatur per^^P^
irterias capillares, quae in easdem partes abeunt, fanguis igi-co:de.
:ur ad extremas quafque capillares arterias pertingit, adeoque
vel attractus , vel impulfus. Sececur in animali vivo fumma
quaelibet capiilaris arteria tranfverfe* patct experientia,per il-
lam fectam arteriam univerfum fanguinem effluere, ita, ut bre-
vi temporis fpatio animal moriatur. Quoniam igitur artraftio
fitope villorum rectorum , hi autem in tranfverfa arteriae ftctio-
ne fecantur, igitur in tranfverfa arteriae fectione tollitur in-
ftrumentum proximum, ac neceflarium attractionisj adeoque
cefiare debebit etiam attra&ionis efFe&us, nempe deductio fan-
guinis verfus eas partes, quae per fectos villos trahebant j fed
ejufmodi dedu&io non modo non cefTat , verum tantaeft , ut brevi
temporis fpatio univerfus fanguiseodevolvaturjigiturejufmod.i
deductio non fit per tractionem , adeoque per impulfum a cor-
de. Infuper etiamfi fupponatur, abfciflis villis rectis perfifte-
re, & operari pofle vim attra&ionis, erit profecto vis illa fin-
gularis in unica folum parte corporis minor viribus omnibus
ifimul fumptis, quarum fingulae vigent, & operantur in fin-
gulis non feftis partibus corporis, adeoque hae omnes fimul
validius trahent ianguinem verfus fe omnes, quam fingularis
■ illa in parte fecta verfus fe folam , adeoquc neceflario prohibe-
bunt, ne fanguis univerfus ad eam folum partem feclam tra-
ducatur, quod cum fit falfum, perveniet fanguis ad externas
: quafque particulas non per attractionem earundem , fed per
impetum a corde conceptum ,quod erat &c. Hoc autem totum
• nobilius quidem oftenditur ex fabrica cordis, 6c refiftentia per
arterias, fed id cum exigat rem mechanicam, fuo loco relin-
quitur. His autem pofitis. PuU
64 L. BhLLlNI
Pulfuum necejjitas.
Intelligatur jam univerfa arteriarum feries plena fangume,
qualis eft in naturali ftatu. Quoniam amplitudo arteriae, qua
cordi affigitur, minor eft maxima amplitudine finiftri ventri-
culij in ipfa igicur contineri non.poterit univerfus fanguis,qui
in maximaamplitudine finiftri ventriculi continetur: per fubi-
tam autem conftrictionem cordis fit,ut non folum fanguis,qui
in maxima illa amplitudine, fed univerfus, qui in toto finiftro
ventriculocontinetur,extra ipfum ventriculum trudatur in ar-
teriasj earum igitur amplitudo ad cor multo minus erit capax
tantae quantitatis fanguinis : liquida autcm prefla quaquaverfum
nituntur , & membranae, a quibus arteriae comprehenduntur,
func diftractiles, & quantumvis tenfae, a qualibet tamen mini-
ma facultate diftra&iles: igitur per intrufionem fanguinis ma-
joris molis, quam quae ab earum amplitudine contineri poffit,
diftrahentur extrorfum, feu trudentur extrorfum, & locum
facient venienti fanguini, & eo magis extrorfum trudentur,
-quod cum fint conicae, urgentur extrorfum etiam per lineas
extrufionis concurrcntes cum fuperficie interna arteriarum,
unde fiet vis preffionis major. Interim tamen propter occur-
fumejufdemfuperficiei 6c naturam cedentem arteriae abfolutus
impetus, quo fanguis influxit, ad certum gradum minuetur.
Infuper quoniam univerfa arteriarum feries plena fanguine fup-
ponitur, trudi in arterias novus fanguis non poterit , quin fan-
guini in iis jam contento non occurratj adeoque locum fibi fa-
cerenonpoterit,nifi fanguinem contentum loco moveat,adeo-
que ipfum urgeat verfus extremas arterias: huic autem motui
cum fanguis ille refiftere poffit tum mole fua, tum ratione oc-
curfuum ad fingulas amplitudines arteriarum, per quas fluit,
etiam hoc de nomine impetusnovifanguinisminuetur. Et quia
novus fanguis a corde trufus,& fanguis jam in arteriis conten-
tus funt.quidem liquida, fed fere incompreflilia, 6c fe mutuo
ad oppofitas partes truduntj igitur quaquaverfum nitentur in
arteriam continentem , quae cum extrorfum cedere poffit,
diffluent quaquaverfum per latera paruculae utriufque fangui-
impltusln nis, 6c arteriam per totam ipfius circumferentiam magis mo-
arteriis vebunt ad exteriora, ac rurfus ratione hujus diflluxus pcr la-
"inor "quo tera minuetur impetus fanguinis a corde trufi, unde fanguis in
remotiusa arteriis prius contentus una cum fanguine mox intrufo move-
bi-
DEPULSIBUS 6s
bitur lentius verfus cxtremas arterias. Quoniam vero moveri corde, tc
non poteft univerfa moles finguinis in univerfa ferie arteriarum tpe"arum ~
contenti per impetum impreflum a fanguine mox intrufo, nifi motus ai
hic idem impetus fingulis feriebus fanguinis in fingulis arteria J£c"£"et,
rum fe&ionibus fibi ex ordine fuccendentibuscontenti commu- fa.™f j^"
nicetur, neque communicari, nifi ad fingulas fedliones arte-euu incm'
riarum fingula contingant,quae prope cor neccflario continge-
reexpofuimusj fi igitur impetus fanguinis mox a corde extrufi
fit tantus, ut ad extremas ufque arterias poflit pertingere utut
imminutus, ad fingulas quidem arteriarum fectiones imminue-
tur, fed ad extremas etiam pertinget, ied efle ejufmodi fuperius
oftenfum eft> plenis igitur fanguine arteriis per novum a cor-
de intrufum fanguinem movebitur fanguis arteriarum omnium
ad extremas ufque momento femper magis ac magisimminuto,
& cum ab ejufmodi momento pendeat extrufio arteriarum ex-
trorfum, univerfa arteriarum feries per influxum novi fangui-
nis extrorfum movebitur minus, ac minus in partibus fibi ver-
fus extremas ex ordine fuccedentibus. Infupcr quoniam fan-
guis, etfi corpus liquidum , eft camen incompreflile, & cum^^
plenis arteriis a novo fanguine urgetur, aliquae folum ipfiusterias im-
partes per latera dilabuntur in fpatium a diftraftis arteriis efror ^^-„5 in
matum, reliquis ad eundem conra6rum perfiftentibusj perin- pu»ao
de igiturfe habebit fanguis, ac fi eflet corpus omnino durum,tempon*'
adeoque impetus in ipfum imprimetur in puncto temporis per
totam longitudinem arteriarum , non ad fingulas fectiones ejuf-
dem gradus, fed minoris, ac minoris, prout fe&iones a corde
magis diftant,& cum pro ratione ejufdem impetus arteriae ex-
trorfum moveantur, univerfa arteriarum feries eodem pun&o
temporis movebitur extrorfum , velocius ad partes cordis, tar-
dius,quo magls verfus extrema protenditur. Quoniam igitur a
fineulis conftrittionibus cordis eadem fanguinis quantitas natu- .
rahter truditur m artenas fanguine plenas tantocum lmpetu, ut omnesmo-
ad extremas ufque poflit pertingere, eodem igitur pundo tem- ^tiolfu»*
poris, quo cor conftringitur, univerfa feiies arteriarum ex- eodem
trorfum trudetur, validius ad cor, verfus extrema debilius , SJjJ^
per impetum contenti fanguinis , qui univerfus eodem illo pun- qu° cot '
c~to temporis impetus ad exteriora concipit inaequales, majo- SJf?y
res ad cor, minores verfus extremaj unde fi aliqua facultas «nomcon-
fentiens applicari poflet partibus arteiiarum inaequaliter a cor- gS|,<fio"*'
I de
66 L. BELLINI
de diftantium, eodem punclo temporis,quo cor conftringitur,
perciperetur motus earumarteriarumextrorfum validiorinparte
magis proxima cordi ,debilior in magis remota, qui non aliun-
de proveniunt, quam a diverfitate impetus eodem illo pun-
c~to temporis a fanguine in hac, aut ilia arteriarum parte con-
tento concepti, quo nititur, & trudit extrorfum arterias con-
tinentes. Quia vero arteriae extrorfum moveri non poflunts
nifi ad majus fpatium extendantur,nequead majus fpatium ex-
tendi, nifi ex ipfo dimoveant corpora > a quibus occupatur;
arteriae autem funt ad conta&um carnium , membranarum , aut
Facuitas oflium , igitur ut extendantur , oportebit , urgeant carnes , mem-
noalpcrci- branas,aut ofla, quae contingunt,eaque loco moveant: impri-
pietmotum ment igitur arteriae circumpofitis partibus impetum, aut pref-
aiterfubum fionem, qui fane ab iis partibus, quae cedentes funt, imminui
PJ^^-debebit, & fi majoris fuerint altitudinis, prorfus extingui, a-
tentium ; deoque fi externae fuperficiei harum partium facultas fentiens
^lPJ"iusapplicetur, etiamfi in profundo earum adfit arteria, quae fit
motumea- etiam amplior, Sc proinde per majus fpatium extrorfum mo-
pema,iiquociveatur» elus motus non percipietur, extin&o, & abfumpto
latus funt impetu, aut preflione per tantam partium cedentium altitudi-
ad conta- 1 * • i • r
aum of- nem, membranarum nempe, aut carnium, quod lplum etiam
llum?&ha-continget, fi arteria per aliquot, aut unicum fui latus fit ad
tus eft ma- contactum alicujus oflis, per reliqua vero partibus cedentibus
jor,quam altiflime obruta. Si vero per aliquot latera, vel unicum fit ad
earunaem _ „ * / .
offinon in- contactum oflium , per reliqua vero proximacuti, tum fiet,
Et^quLTb ut facultas fentiens percipere debeat motum extrorfum arteriae
his pen- validiorem , quam fi arteria eadem nulla ex parte oflibus inni-
tereturj durities enim oflis facit, ut fanguis nitatur quidem in
arteriam extrorfum etiam ad partes oflis, fed cum ad eafdem
moveri non poflit propter ejus duri corporis refiftentiam , fit
ut totus impetus exerceatur ad partes oppofitas, ut in reflexio-
nibus accidit, vei explofione tormentorum, in quibus pro-
pter fiftularum obicem incenfus pulvis,qui quaquaverfum niti-
tur, vim omnem expanfionis in unica emiflarii directione col-
ligit, & reflectit, & vim validiflimam exeritj adeoquc fit ma-
jor, quam fi obex oflis deeflet, unde fieri poterit, ut in aliqua
parte corporis arteria anguftior per majus fpatium extrorfum
moveatur,quam inaliaampliorarteria, finempeinillaofli innita-
tur arteria, in altera vcro cedentibus folum partibus, atque infuper
ut
dent.
DEPULSIBUS. 6T
ut aliae partes videantur carere arteriis extrorfum motis, quod
fietex praemiflis,fi vel nimia cedentium partium mole obrutae
fint,etiamfi fupponantur infignis amplitudinis j vel , utdefepa-
tet,fi fuerintarteriaetam exiles,& anguftae,utprefliofanguinis
fit minima , & motus etiam extrorfum proinde minimus , & nullo
fenfudiftinguendus. Ulterius,quoniamarteriae dum extrorfum
i truduntur, diftrahuntur, & quaecunque diftrafta funt, cefPin-
l te diftra&ione , ex fe ipfis reftituuntur, ceflante igitur nilu fan-
i guinis quaquaverfum intra arterias, caedem ex fe ipfis fubito
l reftituuntur, ut in diftra&is quibuflibet, 6c ngidis inflexis con-
i tingitrex eo autem nititur fanguis quaquaverium , ut locum fa-
jf ciat fanguini rccens a corde intrufo eoufque igitur univerfa
: feries arteriarum in motu extrorfum perfiftet, quoufque recens
intruius fanguis intra eafdem continebicur. Quia vero eo ipfo£rtcrj£e •
n & . .. . . ,r. brevtflimO
puncto tempons, q;o mtruditur, lmpnmitur impetus aliquistempore
> univerfo lan^uini arterhrum, & earum fingulae naturaliter pa- Pcrl'ft"itl*
j tent m venas nuilo obice prohibente rluxum ianguims ex ium trorfum,
j mis arteriis in fummas venas, igitur per eum impetum impvcf- 1°^*™
fum derivari poterit aliqua portio fanguinis ex artcriis in venasmncs iimui
eo ipfo pun&o tempons,quo novus fanguis a corde truditur inl"^^^
arteriasj cum autem haec quantitas fanguinis non fit mai )r,
quam quae contineri poteft in finiftro finu cordis , nempe exiguae
latis molis , capillares autem arteiiae in venas patences fint
tantum non innumerabiles, eo ipfo puncto temporis, quo no-
vus fanguis a corde truditur in arterias, infignis quantitas fan-
guinis prius in arteriis contenti in venas derivabitur, & lo-
cum faciet fanguini recens intrufo , unde ceflabit nifus fan-
guinis quaquaverfum intra arterias per univerfam earum lon-
gitudinem fimul , adeoque univerfa earum feries tota fimul
in eodem puncto temporis fubito reftituetur, feu fubito quo-
dam motu rapietur introrfum poftquam in motu extrorfum
perfiftit breviflimo illo temporis fpatio, quod requiritur ad
hoc, ut molcs fanguinis aequalis fanguini recens intrufo de-
rivetur ex fummis arteriis in fummas venas> quod eo erit bre-
vius, quoniam etiam arteriarum capillarium membranas exfu*
dat humor lymphae, unde quantitas reliqui intra arterias fan-
guinis fit minor, & locus ceditur fanguini recens intrufo mul-
to breviori tempore. Si igitur ad arterias facultas fentiens de-
tineretur, perciperet motum extrorfum breviflimi temporis,
I £ quQ
6Z
L. B E L L I N I
Artenae
rueraoven
tur.
quo abfoluto corpus illud extrorfum motum,afe fubito intror-
moveri de-ium rapi fentiret. Quia vero cor alterne contrahitur, & fin-
fum aitcr r" Su^"s contraftionibus eandem quantitatem fanguinis, & eodem
ne, &ae- cum impetu trudit in arterias, alterne etiam contingent motus
?o?umWtaeextror^um in arteri,s ejufdem impetus cum reliquis fuperius
ipatium. expofitis, & poft fingulos dabuntur earundem arteriarum mo-
tus introrfum per totum vitae fpatium, quos proinde naotus
extrorfum, & introrfum per vices percipere debebit applicata
facultas fentiens cum omnibus iis in diverfis partibus arteriarum
difTerentiis , quas fuperius expofuimus. Poftremo, quoniam
liquida, quae continentur in venis, fanguinis, chyli, lymphae,
otibus^ fpiritus animalis non a truncis amplioribus in anguftiores
foiac «te- & capillares, fed ex capillaribus inampliores fluunt , igitur in
""-majori illa amplitudine locum fibi paratum invenient, abfque
eo quod vi fenfibili in canales extrorfura nitantur, unde iidem
faltem motu fenfibili, neque extrorfum movebuntur, neque
introrfum reftituentur, eoque magis, quod fingula haec liqui-
da parvo feu debili cum impetu e vafis anguftis in ampliora
fluunt,& lymphae,chyli,6c fpiritus animalisdu&us funt etiatn
in truncis majoribus exiliflimi , adeoque minimum fui li-
quidi continent, quod cum lento fluat motu, hoc eft debili
impetu inftrudtum fit, vix quicquam, aut plane nihil extror-
fum nitetur, & iidem canaliculi , neque extrorfum movcbun-
tur, neque reftituentur introrfum j cum autem in corpore ho-
minis, & non abfimilium animalium nulli canales alii noti fert-
fibus, & liquida vehentes dentur praeter expofitos, atque ar-
terias, hae igitur folum extrorfum, atque introrfum agentur
expofitis legibus.
Intelligatur jam fummi digiti applicari ad aliquam ex iis
partibus mediocriter carnofis > Sc ofla continentibus , cui levi-
ter apprefli fentiant quiddam ,quocl in ipfos fubitoincurratcum
impetu, fubito fe fubducati fit autem tempus incurfus in di-
gitos idem cum tempore , quo fub finiftra mammilla per-
cipitur incurfus fimilis in peftus> tempus autem , quo fe fub-
ducit digitis, pariter idem cum tempore, quo alterum illud fe
fubducit pe&ori. Manifeftum eft ex Anatomicis, incurrens il-
lud in pe£tus efle cor, dum conftringitur , idemque inde fe
fubducere, cum dilatatur, adeoque incurfus illi in digitos, &
fubducliones fient eodem tempore, feu erunt fynochronicae
con-
DE PULSIBUS. 69
:onftri&ionibus , ac dilatationibus cordis. Quoniam fummi
digiti apprimuntur expofitis partibus ad extrinfecam fuperfi- '
ciemj latet autem intra ipfas facultas quaedam , quae in eof-
dem digitos extrinfece appreflbs incurrit cum impetuj igitur
facultas illa loco movetur ab interioribus verfus exterioraj di-
giti autem apprefli conftant ex partibus cedentibus, membra-
nis nempe, & carnej igifcur per incurfum ejufmodi a contactu
non recedent, fed comprimentur, & in fe ipfos cedere cogen-
l tur, & folum reftituentur, cum facultas illa motu contrario
: movebitur, nempe introrfum* fed reftituuntur, cum fe fub-
ducitid, quod fubito incurrerat, igitur fubduttus ille eft mo-
tus contrarius motui extrorfum , adeoque erit motu introrfum j
1 hujufmodi autem contrarii motus alterne contingunt, ifochro-
ni funt dilatationibus & conftrictionibus cordis, & percipiun-
tur in partibus mediocriter carnofis, & ofla continentibusi
igiturexfuperioribuserunt ejufmodi motus,motus arteriarum,
. & extrorfum quidem, dilatatio, feu incurfus in digitos, mo-
tus vero introrfum, feu fubduftio a digitis, conftri&io. QuiaQuid Gt
i vero fubitus ille incurfus in digitos, & violenta eorum preflioPulfus*
. nihilaliud eft, quam percuflio, iftus, vel pulfatio, aut pulfus
quidem, & preflio digiti earum affectus, incurfus igitur ille
. proprie appellari poterit Pulfusj quia vero ufus obtinuit, ut
nomine pulfus non folum motus vere percutiens, fed etiam al-
] ter fubduftionis fimul intelligatur, manifeftum eft pulfum ita
fumptum, ita nempe, ut utrumque motum incurfus, & fub-
, duftionis comprehendat, dupliciter definiri pofle, nimirum,
& refpeclu digitorum ipfum percipientium, & refpectu folius
arteriae , quae movetur ; & refpe&u quidem arteriarum, pulfus
nihil erit aliud, quam alterna ipfarum dilatatio, & conltrictio,
•juarum altera .lempe dilatatio fit ipfis violenta per impetum fan-
guinis a corde trufi 3 conftriftio naturalis per reftitutionem vil-
lorum,a quibus comprehenduntur 5 refpe&u autem digitorum
jjufmodi motus percipientium, puifuserit preflio, 6c reftitu-
:io corundem , violenta altera , altera naturalis , ab iifdem
irteriarum motibus proveniens. Patet igitur ex his, in pulfuin puifu
iprimas obtinere partes cor, deinde vero fanguinem, quoniam ^sXincT
tinim pulfant arteriae propter impetum fanguinis, nec fanguis£<>r,fangnU
| labet impetum, nifi impreflum a corde, nifi igitur cor mo- ecundas'
; "eatur, pulfare arteriae non poterunt, etiam fi in arteriis fan-
1 } guis
7o L BELLINI
guis contineatur, fed moveri poteft corabfqueeo, quod in
ventrieulis fuis contineat fanguinem* cor igitur fine fanguine
in ventriculis cum moveri poflit, non tamen fanguis in arteriis
Differen- **ne motu corcns > Primae partes m pulfu erunt cordis, fecun-
liiepui-" dae fanguinis. Efto igitur aiiquis, cujus ea fit naturalis con-
^ewrdis0" ftitutio , ut cor frequentiflime contrahatur ac dilaterur, arte-
ctiaminna- rja fimiliter, cum fit in fuis motibusvcordis fymhronica,pulfa-
turalifttta. ^ pariter frequentiflime in naturali ftatu, fimiliter fi cor par-
vo moveatur impetu, & fanguis debiliter nitetur extrorfum in
arterias, unde hae extrorfum per breve fpatium movebuntur,
& debiliter urgebunt, ac prement apprellbs digitos, (eu erit
pulfus parvus , ac debilis j contra fi cor in naturali ftatu raro
contrahatur, erit & pulfus rarus, & fi valide, & pulfus vali-
dus. Cum autem per aetates, temperamenta, motus animi &
corporis, fomnum atque vigiliam, anni tempora, regiones*
tempora diverfa a paftu, vel ante ipfum pofiint, ac debeant ex
do&rina mufculorum, atque Anatomicis reperiri diverfi homi*
Sjux e&fC'nes> *n quibus hae omnes pulfuurn differentiae reperiri poflint,
incertum ac debeant etiam in naturali ftatu, manifeftum eft, pulfum na-
indicium. turalem uniuscujufque hominis effe poffe diverfum a pulfij
alterius, adeoque certo nihil a Medico ex pulfu folo deduci
pofle, ac dignofci, fit ne aliquando non naturalis in hoc, aut
illo homine, nifi ejufdem naturalem pulfum prius agnoveritj I
quod cum fieri non poflit, ut de urinis expofuimus, eadem in '
pulfu erunt incommoda , quae in unnis reperiri notavimus. Quae
autem differentiae puliuum etiam in naturali ftatu effe poffunt
ratione motus cordis, dentur oportet ratione folius fanguinis j
dfrTerCc^tiaeProut emm ^-ngUlS univerfus per aetates, temperamenta &c.
xationcian-fuerit majoris, aut minoris quantitatis, major etiam, aut mi-
guims. nor ipgus COpia derivabitur fingulis contra&ionibus cordis in
arterias, & cum major, aut minor quantitas majorem, aut
Tenumio mmorem v*m exerat quaquaverfum , major aut minor, vali-
cum aac-° dior aut debilior pulfus in naturali ftatu orietur. Tertio autem
fcrentiaelf ^oco conrerunt ao pulfum aliquid etiam arteriae fua amplitudi-
pulfuuraea- ne , & duritie membranarum, quae durities j vel a rmjori ten-
nimratio- fione, vel craflitie proveniat oportet, ut patetj & major qui-
dem anguftia faciet, ut fanguis nitatur validius, Sc pulfus fiat
major & validior* major autem amplitudo e converfo: Du-
rities autem faciet, ut membrana magis refiftat motui extror-
fum,
DE PULSIBUS. yx
um, adeoque minus moveatur, ex quo fieri poterit, ut digi-
:us leviter appreflus pulfum percipere non poflit, eo quod le-
vis illa preflio non tantum urgeat carnes inter digitum 6c arteriam
pofitas, ut ad ipfum pertingere poflk motus ejufdem per bre-
vius fpatium excurrentisj fi vero premat validius, fentiet pul-
fum, qui preflloni ad interiora renititur, non tamen valide di- ?uifus qui-
gitum prementem repellet. Si vero pulfus fit validus fine du poVeVnam
ritie nimia arteriae, neque opus erit tanta digiti preflione, utratis.
percipiatur, neque, cum percipiturj repugnabit preflioni ad ^i^5
interiora fine repulfu digiti, fed illi motui introrfum repugna-ad quem'
bit quidem ,fed digitum valide verfus exteriora repellendo. Ex foatopoi-"
his omnibus patet, pulfum quemlibet efle pofle alicui hominij""0" «»-
naturalem, adeoque, ut fuperius, nihil certi per ipfum in refi" espu "
medica determinari poflejquia vero ut plurimum in aetate me-
dia,mediae temperiei, regione, & anni tempore, tcmperatisSc
corpore non alterato cibis, vigiliis, motibus 6cc. fit,ut motus
: cordis fit pariter frequentiae , violentiaeque mediocris , mediocris
i. pariter quantitas fanguinis, 8c mediocris arteriae durities, hinc
t fingitur quidam pulfus unicuiquc generi ex his mediocritati-
I bus refpondens, qui ell ille naturalis pulfus, cum quo com-
| parandi funt a Medico pulfus non naturales, ut inde in-
jdicationes in morbis defumantur > quemadmodum de uri-
> nis di£tum eft. Cum igitur unaquaeque res dupliciter a na-
f turali ftatu recedere poflit , vel deficiendo , vel exceden-
do, omnis pulfus a mediocri deficiens, vel excedens appella-
. bitur non naturalis, & fiquidem excedat refpectu fpatii, quod
> percurrere debeat arteria, dum extrorfum movetur, appella-
I bitur pulfus magnus, parvus fi deficiat. Si excedat rationeMasnus8c
jimpetus, quo moveri debet arteria, & urgeri appreflus digi -v?jidas,fca
jtus, dicetur vehemens, vel validus> contra, fi deficiat, de-^^"*/
lbilis. Hinc autem apte diducitur difcrimen aliud pulluum
inon naturalium pendens a caufa vehementis, & magni, &^jai!"us£
Acontrariorum 5 &: hujufmodi pulfus funt plenus, & vacuus^ parvusade-
I quoniam enim ex eo movetur extrorfum arteria, quia urgetui ^fferunt,
Jacontento fanguine>cum igitur parum fanguis continebit cum nifiprora-
Idato impetu fluentis, minus urgebitur extrorfum, quam cumj-^uae
I continet plurimum fanguinis eodem impetu fluentis > cum autem '« d™»*»-
r v . r . o euuniur.
• minus urgetur, per minus etiam fpatium movetur, & minuslerum eau-
' valide incurrit in digitumj igitur caufa magni, & validi pul- ftcopiaun-
fus
7x L BELLINI
puints. fUs eft major quantitas fanguis per arterias fluentis , & Gqui-
vicaus* ut dem pieniores fanguine , magnum , & validum producent,
difenon&* dummodo cor apte conftringaturj fi vero minus plenae, par-
v^ifdo^cum vum, & debilem, dummodo cor eodem momento conftrin-
"uSrco11 8acur: pulfusab arteriisplenis proveniens, plenus dicetur> ab
dem mo- manibus , aut minusplenis, vacuus, eodem femper fuppofito
m^ionuin momento conftri&ionis in corde, quo in cafu plenus femper
corde: cumerit cum valido, & magno conjun&us, & ab ipfo differens,
tltioln ut caufa ab cffe&u , vel prius a pofteriorij fi vero cor minori
momento momento conftringatur, fien poterit, ut fit arteria quidem
minon* plena fanguine, fed cum debiliter urgeatur propter debilera
extrufionem a corde, debiliter fe contrahente, erit pulfus ple-
nus ratione arteriae plenae, fed ratione impetus minoris, &
fpatii, quod excurrit, pariter minoris, ent fimul debilis, at-
que parvus. Et hae funt differenciae pulfuum , quae a fangui-
ne, & impetu cordis defumuntur. Additur etiam alia, pulfus
Ceier, & nempe celer, & tardus, & celer ille dicitur, qui ad digiti
tardas. preffionem minimum temporis perfiftit, tardusvero, qui diu-
tius. Hujufmodi pulfus in ftatu a naturali parum recedentcf
Nondan- vel non dantur, vel tactu diftingui non pofluntj cum enim
^^g^naturalis motus extrorfum arteriae vix pun&um temporis du-
tur,nifiin ret, inftatu, a naturali non ita multum recedente, vix ulla
Sruftioncb" fict mutatio fanguinis, impetufque ejus, & cordis, & fiqui-
att^urum, dern fiat, aflequi ipfam fenfus non poterit: fi vero detur ob-
ne!nanitl° ftru&io univerfalis in arteriis minimis, & adhuc plurimum fan-
guinis fluat, tum cum fanguis derivari in venas non poflitt
diutius niti debebit in arterias, adeoque ad preflionem digiti
diu perfiftet, fed non percutiet , fed veluti gravando premet,
quo in ftatu brevi mori poterit animal: fi vero arteriae fint |™
fere prorfus exhauftae, aliquid tamen fuperfit fanguinis, nite-
tur iile vix in arterias, unde eas ftatim attinget, ftatim fe fub-
ducet citius, quam in naturali ftatu, & fiet pulfus celer, &
oppofitus tardus. Infuper fieri poterit pulfus tardus, cum
fanguis fuerit maxime vifcidus, ita ut ratione lentioris diffici-
Et in fan- nus fiuere P°&& ad fuperficiem arteriarum cum dato impetu
guine vifci-cordisj concipiet enim tum impetum a corde, cum lentor
mudior?" non jmPediat, quo minus impetus concipiatur, fed propter
adhaefionem tenaciorem ad arterias lentius fluet, feu longiori
tempore arterias in diftraftione detinebit, feu pulfus ad digiti
prefc
DEPULSIBUS. 73
preflionem diutius perfiftet. Converfa autem ratione fiet pul-
fus celer, fi fanguis fluxilior fa&us fuerit, quam fit in natura-
i ftatu. Si vero inter utrumque iftum parum temporis com-
prehendatur, appellabitur pulfus frequensj fi multum, rarus, *arus> &
i)rovenietque, ut patet, a conftriftionibus cordis, quac per requens'
najora aut minora temporis intervalla contingent. Poftremo
bis addendus erit pulfus durus, 8c mollis: 8c durus quidem , &
:um arteria durior, mollis, cum mollior. Et hae funt omnes
hfferentiae pulfuum, quac admitti poflunt, fex proinde nume-^n-
0 , in fingulis binae , 8c oppofitae 5 vehemens 8c debilis S "cCm-
riagnus Sc parvus 5 plenus 8c vacuusj celer 8c tardusj fre- gf1"* pac*
, juens 8c rarus-, durus & mollis: 8c hae appellantur diffi-ren-
i iae pulfuum fimplices, ex eo fcilicet quod concipitur pulfus
1 naturali divcrfus, vel in vehementia folum, vel m magnitu-
, [ine folum , 8c caeteris fingillatim. Itaque dabuntur etiam oflta*
j lifferentiae pulfuum compo(itae,quas etiam appellant refpecti-
as, eruntque omnes , quibus pulfus a naturali ftatu recedit,
j lon per unicam ex differentiis expofitis, fed peraliquot, vel_ ,r
»er omnes, vel per nullas. Qui per nullas, appellatur pulfusquaies, &
impliciteraequalis j quiperaliquotjfecundumquidaequalis^aut^Y9^1"
naequalis > qui per omnes, abfolute, vel fimpliciter inaequalis.
lae autem omnes differentiae ut plane percipiantur, ex fupe-
ionbus, 8c motu cordis patet, debere in naturali ftatu pulfa-
iones efle femper ejufdem gradus impetus, &femper idem fpa-
ium temporis, quod inter duas quafque pulfationes excurrit, defumendi
x quibus fit,ut illi pulfus vcre dici debeant inaequales abfolu abfoiuta
e, in quibus neque idem gradus impetus in fingulis iftibus inJaYpu!-1"
adem parte corporis percipitur, nequeinterduosquofqueipfo-fuum*
um idem tempus excurrit, fed impetus modo major eft, mo-
o minor,8c tempus intcr utrumque nunc longius, nunc bre-
ius. Hunc pulium iilum efle arbitror, quem appellant in-inaequa!i-
equaliter inaequalem , quanquam de rempore inter utrumque
~ um nihil pronunciat, quod determinatum fit, fed exemplo
laequaliter aequalis illud evincitur. Inaequaliter igitur aequa- inaequafo
$ pulfus eft in quo fervatur idem tcmpus inter utrumquensr,ac£lu*'
Stum , fed hi continue decrefcunt pro ratione decrementi in-
zr fccundum ac primum, feu qui funt inter aequalia tempora Defid
roportionaliter decrefcentium icluum, 8c hi, fi demum ita.feu miuii/
linuantur, ut vel fenfum eludant, vel vere deficiant, dicun-.^curicnw
K tur
f
74 L BELLINI
tur deficientes, vel miuri, quia ad inftar caudae muris tenuan-
tur, ac tandem deficiuntj fi vero poftquam per aliquod tem-
pus ab iftibus deftiterunt, recurrant rurfus, dicuntur recur-
rentes. Cum igitur inaequaliter aequales inter aequalia tempo-
ra fint iftuum proportionaliter decrefcentium , inaequaliter
inaequaks, neque temporis, neque i&uum fervabunt inaequa-
ten"r& l'tatem> qui fi Per i^ud fernpus, quo femel, vel pluries pul-
intercur- fare debuiffet arteria, non pulfaverint, fed inde rurfus pulfare
ientes. jncipiant , appellabuntur intermittentes , vel intercurrentes.
Et has differentias pulfuum , in quibus attenduntur plures pul-
^^^"fationesjappellant differentias pulfuum inaequalium colle&ivas,
colle&ivae, Patet autem , has revocandas effe ad pulfum rarum & frequen-
dig^unmrad tem 5 qu^tenus hic provenit ab ordine, quo alterne contrahi-
rarum, & tur cor , & ab hoc ordine recedit , & ad pulfum magnum &
temTma- parvum , prout hi proveniunt a diverfa quantitate fangui-
gnum,& nis in arterias trufi 5 ac demum ad debilem & validum , feu
fiau^'&a,imPetum5 quo cor conftringitur, ut abunde manifeftum eft
debiiem. ex fuperioribus. Succedunt his aliae differentiae, in quibus
finguiatc$aea^ umcum f°lum iclum refpicitur , unde appellantur diffe-
^uae. rentiae pulfuum inaequalium fingulares, in quibus pleraque
fi£la funt', 6c digitorum preftione , quoties volueris , pro-
ducenda, alia male fub inaequalibus pulfibus collocata; pars
minima vera eft. Diftinguunt enim hanc inaequalitatem pul-
fuum fingularem in eam , quae unico, & quae pluribus di-
gitis percipitur^ quae pluribus digitis percipitur & non uni-
v»dofus. co tola fi^titia eft, & a prementibus digitis repetenda* pri-
mo enim ajunt" undofum effe , cujus iftus fub primo digito
majoris eft impetus, quam fub fecundo, atque itadeinceps,
unde arteria , nec tota fimul attollitur , neque per aequalia
fpatia fub fingulis digitis , fed per minora in remotioribus :
rtufiac. ^uq^ ^e totum digitorum eft opusj primus etenim retun-
dit impetum fanguinis (debilis eo tempore prope mortem,
quo hi pulfus obiervantur , adeoque facile cedentis,) unde
minori pertingit ad fecundum , atque ita deinceps , unde
undarum fimilitudo. Quod fi non effet opus digitorum , fed
diverfi impetus ejufdem pulfationis , deberent pulfationes
fingulae ad primum digitum aliquam differentiam impetus
vetBucuia- producere. Vermicularis eft pulfus reptatum vermium re-
ferens} reptatus autem nullam dicit inaequalitatem , unde
ma-
DE PULSIBUS. 7S
ma!c ad inaequales reducicur : cum vero vermes (fine pedi-
bus) cum repunc, alcera parce corporis cumidiores fiant, ex-Uo<fc*
I tenuencur alcera , quae ancerius propellicur , G quid fimile
l.in vermiculari pulfu deprehenditur , efle pocerit digicorum
I opus hic validius , illic remiffius prementium , unde mocus
[ fanguinis quafi vcrraium. Poceft quidem fieri, uc pulfus re-
pcacui vermium fimilis concingac , ut mox de caprizante,- .
fed ille unico digico djftinguendus. Formicans dicttur pui-
fus cam frequens ac debilis, uc videacur frequentia efle fimi-
lis brevicaci temporis, quo formicae progredientes pedes fuos
agunt alterne. Hic nullam inaequalitatem video, cum for-
micae aequabili temporis intervallo, quantumcunque veloci- uncfc.
ter moveantur, pedcsagantj & quicquid id fit, non unica
id contingere deberet in pulfatione, neque pluabus fub di-
gicis, fed in plunbus pulfacionibus fub unico digico , quod fi
fub pluribus folum id fiaC, proveniac oporcec a debilitate pul-
fus, & validiori appreflu digicorum, fi quam maxime fieri
poceft, proximorum , ut per minimam inter utrumque diftan-
tiam, & validiorem appreflionem fanguinis a fingulis digicis
per brevifiimum fpatium quafi fubfiftere cogacur, & celerri-
mam illam, ac debilem motitationem, qualis in formicarum Tremuias
progedientium crufculis, repraefentet. Tremulus eft formi-unde«
cante minor, atque frequentior: hic ab iisdem caufis, fed ab
unico digito per plures pulfationes diftinguendus. Serratus^r*lu*
pariter eft digitorum dicitur enim pulfus pluribus digitis di-un Ci
itinguendus, ita ut in una parte validior fit,quam in aliajquod
non aliunde provenit, quam ex validiori appreflione in una,
quam in altera parte, & ubi appreflio major, ibi validior pul-
fus , ubi minor , ibi remiflior. Qui autem unico digito diftinguun- ^
ur, func praecipue Dicrocus,Impar cicatus,6c Caprizans. O impar^tV
mnibus his commune eft, ut in unica pulfatione videantur bistus> & Ca:
.... . j. j • 11 • • pnzans,qui
m digitum incurrere medio quodam lntervallo tempons inter&quomo-
Utrumqueincurfum. Poteft&C his aliquid fubefle fallaciae,qua-^°a^rf^
tenus in ipfo incurfionis tempore poteft leviter dimoveri, &v«a/
abduci digitus per pun&um temporis, ita ut incurfum ulte-
rius nonfentiac, ac rurfus ftacim apprimi, ancequam incurfus
deficiac, unde duo videbuncur incurfus, quamvis fic unicus.
Sed re vera dari poceric , quocies obftru&io detur arteriarum
(omnium capillarium, quae fanguini afHuenti derivacionem in
K i venas
?6 L. BELLINI
venas impediant , & reliqui canales majores non fint ita infar-
ti , ut dilatari ulterius non poflint, tunc etenim, ftatim ac
fanguis perveniet ad obftru&ionum obicem , refluet per reflexio-
rem, & extrufionem ab alio fuccedente fanguine in canales
ampiiores,qui cum adhuc extdndi magis poflint, ipfum admit-
tent, eique locum facient, 4nde quemadmodum in fluxu fan-
guinis a corde verfus fummas arterias fit pulfus, ita jam plenis
arteriis, & nullo patenteexitu fanguinis, ipfe refluxus a fum-
mis venis pulfum excitabit: cum autem refluat tantum non in
eodem puncto temporis, quoafrluxit, propter plenitudinem ar-
teriarum, pulfus refluxus ftatim continget poft pulfum fluxus,
& eadem pulfatio videbitur bis ferire. Res autem eft toto fi-
milis flu&ibus, quos attollit aqua profluens in fluminibus, cum
in tranfverfos obices incidit. H/nc patet, & pulfum vermicu-
larem expofita fuperius ratione conceptum non abfimili modo
dari pofTe. Caprizans autem dicitur eo, quod, ficut caprae
faltantes primo folum urgent, non tolluntur in altum, ac rur-
fus folo incutiunt pedes m defcenfu , ita hic pulfus bis feriens
Srgnofci0 quiddam fimile his nifibus in arteria, & digitis excitat. Quae
poffint. omnes funt differentiae pulfuum, quarum fingulae quo pa&o
dignofcantur , abunde ex defcriptionibus ipfarum patet, &
quod omnium eft difficillimum , dignofcere durum a valido
&: magno, abunde docet quod fuperius indicavimus, nempea
valido puifu digitum vix appreflum repelli, & validum incur-
fum ab ipfo percipi, fi magis apprimatur: in duro autem op-
primi validius poterit, abfque eo quod repulfum, aut incur-
fum percipiat. Si vero pulfus durus fit fimul, & vacuus, poft
validam appreflionem , qua arteriae refiftentiam fuperaverit,
nihil affluere, aut diffluere per arteriam fentiet, nempe circa
digitum fluitarej fimiliterque fi plenus fit, & debilis, poft
levem appreflionem fluitare circa digitum fentiet,6c impulfum
aliquem.
&magnSIl ^x ^is autem patet , pulfum vehementem , ac magnum ;
fcmperbo- femper , fi reliqua confentiant , bonum efle $ indicat enim
quaconfen-quamitatem fanguinis libere fluentem per corpus, 6c impetus
tiant. copiam fpirituum in cor influentium, adeoque vafa etiam pa-
tientia, & difclufaj eum autem vafa omnia fanguinis patent,
oppofiti & fpiritus generantur, femper fpes in bonum ceflurae aegritu* jnte
dinisj debilis autem & parvus contraria de caufa malus* ple-^o
nus
fiac
aac
DEPULSIBUS. 77
nus autem, 8c vacuus, cum conjungantur, 8c caufae fint ve- ^""ssfi^u
hementis & debilis , ficut etiam magni Sc parvi , idemiiter.
indicabunt , cc plenus boni ominis , mali erit vacuus.
Celer, & tardus erunt femper mali ominisj alter enim indi- ^Jfus mkii
cabit, vel alicubi ftagnare fanguinem, aut abfumptum efTe,femper.
nec rurfus produci, unde virium lapfus, & vitae difcrimen ,
vel nimis folutum, 6c fluxiliorem efle: tardus vero obftructio-
nem pene canalium omnium , auc lentorem fanguinis ma-
ximum, quae efle non poteft fine periculo. Durus,cum duri-Duru* &
tiem arteriae fignificet, 8c haec provenire poflit, vel a crafll- mollls*
tie, vel a tenfione, vel a ficcitate, fingula haec indicare po-
terit, & craflitiem quidem auclam per aliquid interius,vel ex-
terius agglutinatum , pro cujus difTerenti natura erit durus pul-
fus minus timendus: tenfio ab infartu fanguinis, vel cujuslibet
alius corporis infarciencis , quod prout fixum vel mobile, du-
rum aut liquidum fuerit, periculo obnoxium, vel vacantem
pulfum durum faciet: ficcitas, cum abfumptionem humidi de-
notet, pulfus durus, ab arteriae ficcitate proveniens indicabit
humidi defectum, adeoque acflus, Sc infhmmationcs. Mol-
lis e contra extenuationem , laxitatem & nimiam cedentiam,
quae erunt indicia folutarum virium. Superefl rarus, 6c fre-Rams, &.
quens. Quoniam mufculi moventur per confluxum liquidi^rue^llcns
uervorum, & fanguinis in villos fuosj utraque autem haec li-
^uida fluunt per canales fuos , impctu ab extrinfeco con-
:epto, qui ftatim non extinguiturj abfque eo igitur, quod
:lle impetus repetatur , poterit perfeverare motus mufcu-
.orum , prout conceptus aliqua vice impetus in iis liquidis
lon extinguitur : quare, cum cor fit mufculus, poterit fe-
nel, vel pluries contrahi abfque eo, quod fingulis iis con-
:rac~Honibus quicquam trudat fanguinis in arterias, & eas con-
.-ractiones fine intrufione fanguinis in arterias repetere potcrit,
juoufque vigebit impreflus impetus in fanguine, quo 6c cere-
>rum premet, ut fluant fpiritus, Sc ipfe fanguis eodem per-
bvcrante impetu in villos fe ducet. Cum autem continget,
it cor contrahatur, nec fanguinem inarterias, naturaliter fe
labentes, trudat, id ex eo fiet, quod fanguis in eundem ven-
riculum non derivatur, 6c in hoc cafu fiet pulfus rarus, cum
ater duas quafque pulfationes debeat excurrere illud tempus,
uo nihil fanguinis in cor derivatur, & cor ipfum intenm fine
K j in-
78 L. B E L L I N I
intrtiGone fanguinis in arterias contrahitur, & ejufmodi pulfus
arguet magnam obftru&ionem in pulmonibus, vel toto cor*
pore, vel utrifque prohibentem, ne fanguis in (iniftrum finum
fluat; poterit tamen ab ipfa liberum eflecerebrum, fi liqui*
dum ab ipfo continue fluat; erit tamen minoris periculi ejuf»
modi obftruftio , cum folum raritas contingat : indicabit etiam
quietem fanguinis abfque obftruftione provenientem a coagu-
latione, vel fi quid eft fimile. Contra, cum cor moveri non
poflit abfque fluxu fanguinis per coronarias, & liquidi per ner-
vos fuos, utrovis eorum liquidorum fluxu fiibfiftente, etiamfi
influat in finiftrum finum fanguis, cor non contrahetur, unde j
rurfus raritas pulfus, indicans defe&um fpirituum ab obftru-
clione cerebri, preflione, impedimento fanguinis, ne ad cor-
ticem deferatur, impedimento coronariarum per obftru&io-
nem, preflionem externam a lapide, fero coagulato,ofle, po-
lypo, & his fimilibus mille, quae impedimenta, filongiori,
aut breviori temporis fpatio fuperentur, fient pulfus deficien-
tes, recurrentes, intermittentes, intercurrentes, & cujufcun-
que ex his generis. Quoniam vero mufculi moventur fre-
quentius, cum in ipfos excidit liquidum nervorum frequen-
tius, quod contingit, cum fanguine apta quantitate fluente ad
cerebrum , validius hoc ipfum premitur ; per frequentiorem
autem conftri&ionem cordis fit pulfus frequentior j hic igitur
indicarepoterit aptam fangumis quantitatem ad cerebrum flue-
re, 8c hoc ipfum premi validius, quod fiet, vel fi fanguis ad
cerebrum fubfiftat, obftrudtis folum venisejus, vel fi (anguis
earum in reliquas refluere non poflit, ftagnante fanguinc in
trunco, vel in plumonibusj vel fi fanguis effervefcentiam con-
ceperit , qua nitatur majori cum impetu quaquaverfum , &
cerebrum'premat validius. Rurfus moventur mufculi frequen-
tius, ftimulo aliquo irritati; fi igitur fanguis aequo acrior,ca-
lidior, aut hujufmodi fuerit, ita ut, in cordis finus derivatus,
moleftus fit iilis, cor frequentius contrahetur,eritquepropterea
pulfus ille frequens index fanguinis ftimulantisj ficut etiam
materiae cujuslibet alius, vel inhaerentis cordi, vel identidem
recurrentis, in quo fimiliter cafu fient pulfus recurrentes, in-
termittentes , deficientes &c. Quae funt fumma capita ra-
tionum , quibus fieri pnflunt pulfus frequentes, & rari, dc
qua tamen re fufius in noftris Morbis Pecloris. Cum autem
DE PULSIBUS. 79
• cx reliquorum pulfuum caufis , nempe compofitorum, quas
: fuperius attulimus, & ex his fimplicium ir dicationibus abunde
jpateat, quid eorum finguli praenuncient , de indicationibus
[pulfuum haec fatis, in quibus illud eft certiflimum, unum-
[ quemque pulfum efle falutarem , qui a non naturali ad natura-
|lem accedit, periculofum e contra. Notabis autem, etiam Notipuifus
[Hippocratem pullibus adhibuifTe fidem , quicquid blaterent^J^
Inonnulli aiTerentes, nec quicquam praecepifle de pulfibus, aut Hippocrati,
[novifle, aut curalTe Hippocratem* ecce fiquidem in Progno-fJ^11^
lfticis,feuPraenotionibus p. }8.}o. de fignis ex praecordiis dif-nunciat*
[ferens haec habet : Quod fi etiam pulfus in praecordiis infit , per-
Yturbationem , aut delirium indicat. Cujus pronunciati neceflitas
ex eo pendere poteft, quod pulfus in praecordiis obftruftioncm
arteriarum indicat ad eas partes, unde major copia fanguinis
ad caput derivetur oportec, unde perturbatio, aut delirium.
Et multo clarius fecundo Prorrheticorum , feu PraedicTrorum
8f. C. his vetbis: Deinde manibus tum ventrem, tum venas
attreclantem minus falli convenit , quam qui non attretlavit. Et
in Coacis 128. p. 155*. Si venae temporum in febribus pulfent
facies bene habitafuerit abfque praecordiorum mollitie^ longum fo-
re morbum Jperare oportet , qui^ nec fine liberali e naribus profu-
fione^ aut fingultu, aut convulfione , aut coxendicum dolore definet.
Praecordia fine mollitie obftructionem, aut tumorem ad eas
partes indicabunt, unde derivatio copiofioris fanguinis ad ca-
put, unde pulfus major arteriarum temporalium, & floridus
faciei color , ejufque apparens bonus habitus. Cum igitur
haec pendeant a duritie praecordiorum , circa quae efle folent
contumaces, quae fubfiftunt, materiae, longus erit morbus*
& fiquidem per nares fiat liberalis profufio fanguinis, ceflabit
primo pulfus, tum villi omnium partium,minus gravati,con-
trahentur, & magis nitentur in materiam haerentem praecor-
diis, quam demum loco movebunt , & fimul cum fanguine
per nares expellent: Si autem fanguis non efHuxerit, interim
tamen materia peccans folvatur , & admifceatur fanguini, pro
diverfis partibus, ad quas deducitur, diverfas pariet affe&io-
nes, fic in ventriculum derivata, aut nervos, & mufculum
ejus, ftimulo fuo convellet eundem ventriculum, & fingultum
exeitabitj fi in alios nervos ac mufculos, eos pariter convel-
t$ fi in ligamenta feraoris cum coxendice, dolores eorun-
dem.
80 L BELLINI
dem. Huic fimile pronunciatum eft fimiliter in Coacis p.
166. Z(j6. fed ibi de pulfu temporum nihil, neque de longi-
tudine morbi, nec de fingultuj caetera eadem. Et rurfus ia
Coacis 28 2. p. 16 f . Praecordiorum pulfus cum turbatiohe men-
tem emovet , idque praecipue , / oculi frequenter moveantur. Pri-
mae partis veritas patet ex expofitione textus in Prognofticis
fuperius allataj mentis autem emotio eo magis contingere de-
bebit , fi oculi frequenter moveantur ; motus enim ille fre-
quens vim fanguinis, & fpirituum animalium copiam majo-
rem propter majorem preflionem, neque juxta naturae ordi-:
nem, indicat, unde turbata fpecierum motio, feu mentis e-
motio. Et 2. Epid. p. 1046. C. £>ui venae in cubito confpicuum
pulfum habet , is furibundus in acerbam iracundiam facile praeceps
eft. Cum igitur ad cubitum fit arteria amplior, & fatis fe-
pulta, fi pulfus ejus confpicuus fiat, vel maximam copiam
fanguinis per totum corpus, vel obftrufHonem in partibus ia-
ferioribus, aut fubfiftentiam circa caput, aut efFervefcentiam
indicabit, unde motus omnes vehementiores, tum mufculo-
rum, tum fpecierum, unde facilitas in iracundiam. Et ibid.
p. 1 8 1 f . Lyciae^ quae veratri potione fanatafuit^ ad extremum
fplen magnus fuit cum dolore , & febre: dolores vero ad humerum
pertingebant : vena^quae ad fplenum eft in cubito diftendebatur ^&
pkrumque quidem pulfare videbat. Vides , quam diligens fuerit
pulfus obfervator Hippocrates. Caeterum & ille pulfus a pref-
fione lienis magni prohibente liberum fiuxum fanguinis per
truncum arteriae defcendentem , & ramos ejus per abdomen
difperfos. Et f . Epid. p. 1 iff. t. fp. A Macedone quidam la-
pide in caput percuffus^ decidit: tertio die vox defecerat^ cor-
poris incontinens jaclatio erat : febris parva ; tempora non admo-
dum pulfabant 13 c. Ab ictu enim lapidis , vel fracta cranio ,
& per fra&ionem intrufo in cerebrum ofle, & valide prefib
cerebro , vel per fuccuflum fimiliter preflb abfquc fra6tura,
prohibitus liber influxus fpiritibus in nervos, unde cor con-
tra&um debiJius, unde minor impetus fanguinis, undq tem-
pora non admodum pulfantia, nec magna febris : fupprefla
vox eodem de nomine fe non contrahentibus mufculis,velpro-
pter impeditos a preflione cerebri motus aiTuetudinisj fimili-
terque incontinens jaitatio iis fe moventibus, & eo fe agenti-
busmufculis, quos coeca neceilitas, 6c violentia preifionis in
ce-
D E PCJLSIBUS. 81
cerebro moveri cogebat. Rurfus accuratum ejus ftudium in
examine motus arteriarum in 6. Epid. feft. i. 6. 1 1. Tcmporum
venae non confiftentes ,neque fplendidus color&c. in artkulos decu-
btium fore, denunciant &c. Ubi paret per venas temporum non
confiitentes, nihil aliud intell gi pofle, quam arterias pul-
fantes. Caeterum vel ipfius Galeni confenfu noti pulfus J0e*(^ni
Hippocrati, quamquam rem exponit non fatis conftanter : notj puifu«j
primo enim de difterentiis pulfuum cap.i. a;t. Omnium itaque^ Hl^0C£atl-
quorum ad nos memoria pervenit, primns nomen pulfits Hippocra-
tes literis prodidit , atque artis^ quam compleclimur , non vidctur
ignarus effe: non tamen hanc artis partem multum elaboravit ^ ne~ chffe 4. p.
que cuilibet arteriarum motui hoc tribuit nominis: Cum tamen47'
comment. primo in lib. Hipp. de Humoribusprope finem haec^, ^
:habeat. Veteres autcm non jam omncm motum arteriarum , Jcdz+i.
\eum folum^ qui fenfibilis effet^ atque ipfi homini prorfus vehemens,
pulfum vocabant. Hippocrates primus motum arteriarum omnium^
qualifcunque is effet ,pulfum appellavit. Et comment. z. ejufdemlbldp,2iI'
lib. Sed hanc a pulftbus profeclam notitiam, vclnon habuit Hipp.
vel ccrte non exercuit. Rurfus igitur ex ipfo Hippocrate haec
in lib. de Humoribus p. 47. f 1. Coloris mutatio, pulfus refrige-
<ratio9 palpitationes , cutis durities, nervorum, articulorum, vo-
etS) mentis^ figura voluntaria^ pili, ungucs, tolerandi hvitas^
%ut fecuS) 6? qualia oportet , conftderanda. An vero praecepiflet
Hippocrates etiam ad pulfus refpiciendum , fi ad pulfum ipfe
quoque attendere non fuiffet folitus, £c quid ipfi indicaient ,
non intellexiiTet ? Ex his igitur omnibus patet, neque fecun-
ium mentem Hippocratis rem medicam facienti contemnen-
jam, aut omittendam efie pulfuum contemplationem , cum
k ipfe ejufmodi doftrinam noverit, 6c plurimi fecerit, 6cpul-
us obfervandos efle mandaverit, 6c quid eorum aliquot in-
3icent, expofuerit. Neque nos moveantCelfi verba, quibus
)rima fronte videtur pulfus damnare, 6c nullam iis habendam
idem praefcribere, qui cum pleraque ad mentem Hippocratis
ripferit, cenfere poflit aliquis etiam ad mentem Hippocratis
b ipfo pronunciatum , minime fidendum pulfibus failaciflimae
eij verba enim ejus qnifquis perpendit diiigentius, tfatim in-
elligit ,damnari ab ipfo pulfus , quatenusfunt uniufcujufque ge-
eris etiam in naturali ftatu-, non vcro quatenus quidam flngi-
ur in omni diflferentia mediocris> ad quem reliqui non natu-
L ra-
8r L BELLINI
rales, nempe a rnoderatione recedentes referuntur. Slc enim
cdfus. Oeifiis, Latinus Hippocrates, c.6. lib. 3. paulo poft initium.
Venis enim maxime credimus fallacijfimae rei , quia faepe iftae len-
tiores^ celeriorefve Junt , £s? aetate^ & fexu, & corporum nattt-
ra: & plerumque fatts Jano corpore, fi ftomachus infirmus efl:
nonnunquam etiam incipiente febre fubeunt , £<? quiefcunt , ut im-
becillus is videri poftit , cui facile laturo gravis inflat accejfio. Con*
tra faepe eas concitat^ £5? refolvit fol^ baheum, £5? exercita^
tio, £5? metus, £5? ira, £5? quilibet alius animi affeclus , adeo ut
cum primum Medicus venit, follicitudo aegri^ dubitantis, quomodo
Quid Me- ^ bzbere videatur , moveat. Ob quam caufam periti Me-
dicus agere^/Vi ^ non protinus ^ ut venit, apprehendere manu brachium^ fed
tequam11" primum reftdere hilari vultu , percunclarique quemadmodum fe ha-
puifum ae- y£ */? , probabili fermone lenire^ tum
tar°gai:aS ^/«^ ejus corpori manum admovere. Quas venas autem confpeclus
Medicimovet, quam facile mille res tu/bant. Ha&enus ille. Ex
.quibus manifefto patet, nihil ex his pulfuum diverfitatibus na-
turali puifui, qui fupponitur detrahi, fed prudentis Medici ju-
dicio ab iis omnibus cavendum, & intelligendum, quoties a-
liquis ex ejufrnodi pulfibus occurrunt, quos Celfus memorat,
id ne fiat aliqua ex iis occafionibus , quas idem numerat, an
ex caufa proveniat, plane ab iis diflimili , & prorfus non natu-
rali.
Foftremo , memoriae pariter gratia fubjungamus oportet, quid
inGaleni, & communi Medicorum opinione dicatur pulfus,
qui motus, 6c quo ordine contingere credantur in arteriis, &
corde, iifque comparatis cum fingulis, quae fuperius demon-
ftravimus, patebit fubito, quid in eorum fententia veritati
confonet, quid falfum fit, adeoque quid in re medica retineri,
quid repudiari plane debeat.
dam^nrade ^a^us itac3ue dicitur Galeno 4. de differentiis pulfuum cap. 2.
oulfiius! * Actio praecipue cordis , deinde arteriarum^ quae diftrabHone, 13
contraiiione moventur a facultate vitali , quo nativi caloris mediO'
critas retineatur , atque in cerebro fpiritus animalis generetur,
Quamvis autem in definitione nihil aliud, quam duo motus
arteriarum commemorantur, ponit in pulfu necelTariam dupli-
cem quietcm, quarum altera contingat poft diftrac~tionem.
antequam arteria contrahatur, altera poft contractionem ? an-
rcquam diltrahatur, & haec ipfa duplex quies etiam in corde
eodem
DEPULSIBUS, 83
eodem ordine per ipfum contingat oportetj eum enim con~
tra&io, 6c diftradtio fint contrarii motus, non poteft ab al"
teroin alterum tranfitus fieri nifi per mcdiam quietem. Diftra"
ftio dicitur diaftole , tam in corde quam in arteriis , con-
\ traftio iyftolej utravis quies perifyftole. Diftrahi eodem tem-
j pore aflerit , feu dilatari, feu eiTe diaftole cor, 6c arterias,
leodemque pariter tempore contrahi, feu conftringi, feu in fy-
l.ilole. In diaftole attrahi externum aerem per externas quaf-
Ique capillares arterias, in poros cuticulae definentcs, ab iif-
l.dem arteriis, & corde, ut per ejus influxum refrigerctur na-
l.tivus calor , unde mediocritas in ipfius virtute confervctur ,
l.qui cum in finiftro finu cordis pofitus faltem praecipue, & pri-
I mario fit, hinc pulfus eft aclio praecipue cordis, deinde arte-
I riarum, cum a&iones illius fint potitfimum , in cujus praeci-
I pue gratiam inftitutae funt. Syftole vero eft actio earundem
jpartium, qua ex corde & arteriis fuligines innati caloris per
lextremas arterias in poros cuticulae definentes, excernuntur.
t Hinc faclum, ut afleruerit, arterias impleri, quia dilatantur,
1 ut contingit in follibus , qui, nifi diducantur, impleri aere
Inon pofliint, dilatari autem a facultate vitaii, ut in definitio-
■ nej non autem dilatari, quia implentur, ut contjngit in utri-
l.bus, qui ex eo folum extcnduntur, quod in ipfos immittitur
I liquidum aliquod, cujus vi quaquaverfum urgente corium u-
I tris quaquaverfum exrrorfum agitur , feu dilatatur. Infuper
I quoniam in finiftro finu cordis vitales fpiritus generantur in
I portione aeris ex pulmonibus, & arteriis co pertingentis, at-
1 que ex his ipfis fpiritibus producuntur fpiritus animales in ce-
I rebro , nifi igitur apra quantitas aeris atrraheretur a corde
1 per arterias, fpiritus animales generari non poflint, adeoque
f actio haec cordis, 6c arteriarum, quae dicitur pulfus, non fo-
llum refpicit nativi caloris tempcriem, feu mediocritatem , ve-
1 rum etiam fpirituum animalium generationem in cerebro. Quo-
niam vero etiam aer, qui ducitur, ac redditur per pulmones,
eodem refpicit, Sc ille motus dicitur refpiratio, hinc afleric
eandem efie neceflitatem & ufum refpirationis , acpulfus, im-
mo refpirationem efie veluti privatum quendam , ac panicula-
rempulfumj pulfum vero veluti publicam, ac generalem to-
tius corporis refpirationem , quam etiam perfpirationem appel-
lavit. Haec univerfae Galenicae de pulfibus doftrinae iumma,
L z in
84 L. BELLINI
in qua, cum nihil fere contineatur, quod non fit ex Anato-
micis noftris, & circuitu fanguinis omnino 8c evidenter fal-
fum, Sc facile falfitatem fuam prodens, inejus expofitione ui-
terius non immorabimur j illud folum notamus, perfpirationem
Galeni elTe quid fatis fimile refpirationi Platonis, atque Hip-
pocratis, quorum uterque rem exemplo Sagenae introrfum re-
flexae explicabat j fed illi nobilius quiddam imaginati , in-
flusum, 6c effluxum animae ajebant contingere ad vitam con-
fervandam, non aeris ad ventilandam. De his igitur fatis in-
terim> neque enim quicquam addere libet de tot illis fi&is pul-
fuum differentiis apud Galenum, quas ne ipfi quidem Galeni-
cae doclrinae ftudiofiffimi, Sc in ejus authoriute, ac nomi-
ne tuendo maximae religionis admittere , atque deprehende-
re in hominum arteriis per ta&um poflunt. Haec itaque dc
Pulfibus.
D E
SANGUINIS
* MISSIONE.
DOCTRINA mittendi fanguinem pendet ex toto a natu-
rali ejus fluxu, feu circuitu intra corpus, adeoque fup-
ponendum id omne, quod oftenditur de circuitu naturali fan-
guinis^ fed quia duo praecipue funt, ex quibus deducitur ne-
ceffitas eorum, quae a mifiione fanguinis pendent, illa hic in-
dicare operae pretium duximus. Sunt autem haec.
Primo, fanguis tam in fyftole, quam in diaftole arteriarum
fluit per ipfas aeque velociter, Sc impetus fluxus menfurarur a
momento,quod concipit a facultatibus arterias circumprimen-
tibus, 6c ab exceflli velocitatis, quam concipit, a corde fupra
momentum refiftentiarum , quibus occurrit: funt autem ilhe
fanguis praecedens, & ipfae arteriae.
Secundo,fanguisfluensperarteriasnititurin fanguinem fluen-
tem pervenas, 6c ejufmodi nifum prohibere non poteft, quae-
cunque in venis fupponatur facultas trahens.
Ex his autem,quae ad fanguinis miffionem pertinent omnia.
iPRO.
DE SANGUINIS MISSIONE. 85-
PROPOSITIO P R I M A.
AQuacunque vena mittatur fanguis , per totum fpatium
temporis, quo mittitur, quantitas cjus fingulis contra-
i&ionibus cordis, influens in truncum arteriae, cujus aliquis
ramus continuus fit venae, a qua mittitur fanguis , majorern
tproportionem habet ad quantitatem eodem tempore influcn-
Item in truncum alterum, quam quantitates eodem tempore in
leofdem truncos homologe influentes, quando nihil fanguinis
Imittitur, fed totus fluit per canales fuos. Similiter quantitas
Ifanguinis, fingulis contra&ionibus cordis influcns in arteriam
Jillius partis, a cujus vena mittitur fanguis, ad quantitatem in-
1 fluentem eodem tempore in arteriam partis oppofitae, & ab
leadem origine venientem , majorem proportionem habct,quam
Iquantitates eodem tempore in eofdem canales homologe in-
efluentes, quando nihil fanguinis mittitur, fed totus fluit per
j canales fuos: quantitates autem fanguinis, ab altero trunco in
Ifuos ramos eodem tempore influentes , proportionales funt
Iquantitatibus in eofdem ramos homologe influentibus, quando
Inihil fanguinis mittitur. At vero velocitas fanguiois per totum
Ifpatium temporis, quo mittitur, in omnibus venis, atque arte-
| riis fit major, nifi quod fieri potefl:, ut fanguis contentus in
toto tra&u venarum, qui comprehenditur inter dextram auri-
culam cordis, 6c locum, ubi fidum efl emiflarium faogutnis,
& fucceflive fanguis etiam, contentus in venis omnibus, in
tractum illum confluentibus , atque deinceps fanguis, etiam
contentus in arteriis, quae funt iis venis continuae, fiat mino-
ris velocitatis, quam cum nihil fanguinis mittitur. Caeterum
velocitas aufta, quae exercetur per venam, a qua fanguis mit-
titur, omnefque in ipfas confluentes, ficut per arteriam , fu-
ofque ramos iis venis continuos, ad velocitatem, quae per eof-
dem canales exercetur, cum nihil fanguinis mittitur, majorem
proportionem habet , quam velocitas aucta per quoflibet ho-
mologos canales rcliqnos ad velocitatem per eofdem, cum ni-
hil fanguinis mittitur, 6c au£tae velocitates per ipfos propor-
tionales funt velocitatibus, quae per eofdem exercentur , cum
nihil mittitur fanguinis. Brevi -autem a fuppreflione fanguinis
:eflat haec inaequabilitas velocitatum, 8c quantitatum ejus per
L 3 cana*
86 L. BELLINI
canales fuos, folaque permanet aucla velocitas, quae per quos- f
libet homologos canales eft quidem major velocitate , quae
per ipfos exercetur, cum nihil fanguinis mifTum eftj fed eft f
eadem hac velocitate proportionaliter major. Oportet au- k
tem , ut quae fanguinis quantitas mittitur, non imminuat mo- t
menta contra&ionura in villis,cor, mufculos reliquos,& mem- \i
branas conftituentibus, a quibus concipit fanguis momentura f
fluxilitatis fuae, cum fluit totus per canales fuos.
Quoniam fanguis, fluens per arterias , nititur in fanguinem i
fluentem per venas, & fanguis per venas praecedens impedi- \t
mento eft fanguini per eafdem fuccedentij amoto igitur impe- j
dimento fuccedenti per venas fanguini, idem fanguis continue i
per venas fuccedens fluet velocius , adeoque fanguis per arterias in c
jpfum nitens, quotiesimpedimentum illud remotum erit,mino-
rem refiftentiam afanguinevenarumpatietur j fed faftoemiffario I
in qualibet vena , ita ut fanguis poffit effluere , & re ipfa effluat, fit, q
ut languini per venasfuccedenti nihilobfiftatfanguispereafdem 11
praecedens , cum liber ilii pateat effluxus in nihil repugnantem ae- t
ra* fa£lo igiturinqualibet venaemifTario, fanguisperarcerias, iis n
venis continuas, fluens, & in earundem fanguinem nitens,mi- 1
nori refiftentiae occurret: eft autem fanguis per omnes arterias
fibi ipft continuus, & fuccedens per ipfas, nititur in praece- (i
dentem j igitur nifus fanguinis, fluentis per arterias omnes, fi
continuus eft in fanguinem, fluentem per venas quaflibet, a- i
deoque fa£to emifTario in vena qualibet, ita ut fanguis effluat, !
minuetur refiftentia non folum fanguini per fummas arterias,
venae illi continuas, fed per earundem ramos majufculos, ma-
jores, ac demum truncum ad ufque cor. Itaque veniat jam cor i
in contra&ionem fuam, fafto in qualibet vena emifTario fan- i
guinis. Quoniam fanguisa corde trufus, incidit in praeceden- <
tem fanguinem ad immifTaria utriufque trunci arteriarum, non
motus per alterutrius, aut utriufque ipforum directionem , fed a
quaquaverfum pre(Tus, &afanguine, ad immifTaria occurren- f
te, refiftentiam patitur* influet igitur in utrumque truncum n
quantitas fanguinis,quae poterit pro ratione refiftentiae ad im- ji
mifTaria vigentisj fed haec pendet a fanguine ibidem occurren- i
te, & ejus refiftentia pendet a refiftentia fanguinis, praecedert- i
tis per totam longitudinem arteriarum, & quae iis continuae ■ j
funt, venarumj in eum igitur truncum major quantitas fan- h
guinis
DE SANGUINIS MISSIONE. 87
guinis pro ratione refiftentiae devolvetur, a cujus continuis
ivenis fanguis effluit, cum in hoc minor refilientia vigeat: &
quantitas fanguinis, qui mittitur, ea fupponitur, quae minue-
t re nequeat momentum contractionis cordis, hoc eft momen-
jcum, quo fanguis influit in art.erias, canales funt iidem, &
refiftentia, a ianguine pendens, minor, cum emiflarium fan-
iguini faftum eft, quam cum nihil fanguinis mittitur> quan-
llitas igitur fanguinis, fingulis contraclionibus cordis influens
lin truncum arteriae, a cujus continuis venis mittitur fanguis,
Jad quantitatem, eodem tempore influentem , cum nihil fan-
t guinis mittitur, erit reciproce, ut refiftentia major, cum nihil
jfanguinis mittitur, ad refiftentiam minorem, cum aliquod in
licontinuis venis emiflarium patct, 6c quod inde fit , quantitas
; fanguinis in truncum arteriae, continuum venis, e quarum a-
i liqua mittitur fanguis, influens in illa contrattione cordis, ad
f quantitatem , eodem tempore influentem in truncum alterum,
^majorem proportionem habet, quam quantitates fanguinis,
1 eodem tempore in eofdem canales homologe influentes, cum
j nuUum fanguini emiflarium patet, fed totus ducitur per cana-
I les fuos> quare patet prima pars.
1 Secunda pars eodem modo oflenditurj mitti enim fanguis
1 fupponatur aSaphaena dexui pedis ex. gr. haec igitur erit con-
1 linua ramis dextrae arteriae iliacae : utraequeautem iliacaeabea-
£ dem origine veniunt, hoc eft ab eadcm a corde diftantia; igi-
tur velocitates fanguinis ad ipfarum immiflaria funtcaedem,
adeoque quantitates, fingulis contra&ionibus cordis influcn-
I tes in utramque iliacam, funt in ratione compofita feciionum,
I & refiftentiarunv, fed per emiftarium in faphaena dextra mi-
i nuitur refiftentia magis, quam in fin+ftra, patet igitur fe-
cunda pars.
I; Tertio, quoniam quicquid refiftentiae patitur fauguis in iis
4 arteriis, & continuis venis, a quarum nulla mittitur fanguis,
■ provenit a refiftentia, quam exercet fanguis, contentus in eo
trunco venarum, a quarum nulla fanguis mittitur, £t haec cu-
i jufcunque divcrfi gradus fit, femper proportionaliter fe habet
ad emiflaria diverfarum venarum , quae in ipfum influuntj re-
fiftentiae igitur in utrifque ex. gr. axillaribus, cum nihil fan-
; guinis mittitur, proportionales funt homologe refiftentiis per
eafdem , cum aliquod emiflarium patet in aliqua vcna trunci
88 L BELLINI
defcendentis: fupponkur autem fanguinis impetus idem, &
utraeque axillares arteriae originem ducunt aequi diftantem a
corde> igitur etiam, cum fanguis mittitur, quantitates langui-
nis, fingulis contra&ionibus cordis in utramque axillarem
influentes, habebunt rationem compofitam ex rationibus fe-
ftionum, & refiftentiarum , non fecus ac habeant, cum nihil
fanguinis mittiturj fed & ipfae refiitentiae, cum fanguis mit-
titur, funt homologe proportionales refiftentiis, cum nullum
emiflarium patet: patet igitur propofitum , &, cum quod de
una contradione cordis dicitur, verum fit de fingulis, & per
totum tempus, quo mittitur fanguis, cor concrahatur, patet
veritas trium aflercorum.
Quarro, quoniam ab ipfo primum tempore, quo fanguis
mittitur, ac per totum deinde tempus miflionis.fanguis, con-
tentus in cavitate venarum, quae ab emiflario ad auriculam
ufque cordis continentur, levacur a preflione , quam paflus fuif-
fet ab effluence fanguine,igitur fanguis concentus inomnibusiU
lis venis minus eft ftipatus, atque coactus, 6c minori momento
quaquaverfum nititur, hoc eit, minus nititur in emiflaria ve-
narum, in totam illam cavitatem hiantium, adeoque fanguis
in iis contentus arteriifque continub minorem refiftenciam pa-
titur, unde fanguis, contentus in venis hiantibus in cavitatem ,
quae continetur inter emiflarium St cor, arteriifque continuis,
velocius movetur, quam cum nihil fanguinis mittitur. Rurfus
quoniam in eadem illa cavitate contineri naturaliter potuiflet
etiam fanguis, qui mittitur, igicur influenci ex reliquis venis
fpatium majus patebit abfque repugnantia, unde eo facilius,
eoque magis augebitur , atque exercebitur velocitas fanguinis
per canales omnes, in eam cavitatem influentes, unde duplici
de nomine velocitas per venas, in eam influentes, iifque con-
tinuas arcerias per totum fpatium cemporis, quo mittitur fan-
guis, fiet major. Quia vero cum auriculae in concractione
func, per villos conttnctiores venarum fic, ut impediatur com-
munio inter utrumque truncum, quae tamen non prohibetur,
cum auriculae in diftractione, feu reftitutione conftituuntur j
in reftitutione igitur conftirutis auriculis, truncus alter, in
alterum hians, nitetur, atque, fi poterit , movebicur fuo fan-
guine in alcerutrum, fed cruncus, a cujus aliqua vena fanguis
rniccitur, minorem pio ratione naturali quantitatem fangumis
DE SANGUINIS MISSIONE: 89
ad auriculam derivat, & minori momento velocitatis inftru-
ctam, quam truncus alterj igitur ex hoc defluere aliquid fan-
guinis in alterum poterit, adeoque aliquid fanguinis e trunco,
a cujus nulla vena mittitur fanguis, devolutum in alterum,
faciet, ut ille majus, & magis liberum fpatium relinquat fan-
guini per confluentes venas, iifque continuas arrerias in eun-
dem illum truncum fluentij quare hujus etiam velocitas auge-
bitur, & cum eodem de nomine fanguis ejufdem trunci reli*
quus, minus fit coa&us, atque ftipatus, minus nitetur in e-
miflaria confluentium venarum, unde velocitas augebitur u-
traque ratione fuperius expofita. Sit jam plenitudo vaforum
tanta, ut in prima reftitutione auricularum ab incepta jniftto-
ne fangutnis ea vi, ac momento velocitatis, eaque quantita-
te devolvatur fanguis e trunco, a cujus nulla vena ducitur- in
alterum, ut fuperet, tum in illa reftkutione, cum in reliquis
fuccedentibus , momentum, quo fanguis influit in cavitatem
venae, inter emifTarium , & cor contentae, e venis in ipfam
confluentibus , atque continuis arteriisj tum igitur fiet, ut
fanguis ad emiflaria venarum confluentium fubiiftat, ac fuc-
cedens ex ordine, per venas & continuas arterias-, quare fiet,
ut fanguis fluens per venas, quae confluunt in tra&ura earum,
contentum inter locum, ad quem fit emiflarium, 6c dextram
auriculam cordis, & deinceps etiam fanguis, fluens per con-
tinuas arterias, fiat minoris velocitatis, ut propofuimus.
Quoniam vero fanguis , qui per emifiarium effluit, exilit
coto illo velocitatis impetu,cujus folum parte aliqua per venas
fluit, igitur in fuccedentem fanguinem vix nititur j in reliquis
i lutem venis, a quibus fanguis non mittitur, fanguis praecedens
sft femper impedimento fanguini fuccedcnti-, igitur in vena,a
qua fanguis matitur, minima omnium refiftentia occurrit fan-
Iguinij per eandem venam, 8c confluentes omnes, atque con-
»:inuas arterias fluenti 5 adeoque hujus velocitas erit omnium
Imaxima , quae proinde ad velocitatem , quae cxercetur per
hofdem homologe duclius, cum nihil fanguinis mittttur, majo-
l;em proportionem habebit, quam velocitas au6ta per homo-
logos canales omnes, cum fanguis mittitur, ad velocitatem ,
Ijuae per eofdem exercetur, cum totus fluit per canales fuos.
\\K vero velocitates, au6lae per homologos canales reliquos,
l:am fanguis mittitur, ad velocitatem per eofdem , cum totus
M fluit
vo L. B E L L I N I
fluit per canales fuos eandem habebunt proportionem > cum ,
etenim velocitates pendeant a refiftentia maxima, quae exeice- ,
tur in truncis venarum, haec autem, cum mittitur fanguis, j e
per totam earum longitudinem proportionaliter decrefcat, et-» I B
iam refiftentiam diverfarum venarum ad diverfas longitudinis ,
partes hiantium , proportionaliter minuentur, feu augebuntur
velocitates eadem proportione reciproca: cum autem in eadem
refiftentiarum reciproca proportione fint velocitates homolo-
gorum canalium, cum nihil fanguinis mittitur, & haec, cum
mittitur, proportionaliter decrefcat, au&ae velocitates, cum
fanguis mittitur, erunt in canalibus homologis, ut velocitates
per eofdem, cum totus fluit per canales fucs. Neque folum
ratione" minoris refiftentiae, quae txercetur a fmguine praece-
dente,augetur velocitas fuccedentis, fed etiam ratione duarum
reliquarum facultatum, a quibus velocitatem concipit fanguis,
nempe virtutibus arteriam circumpnmentibus, & arteriarum
reftitutione, feu contra&ione. Quoniam enim, dum fanguis j
rnittitur, quodfupereft, minus coactum , atque ftipatum eft,
& vafa minus infarta, igitur facultates circumprimentes, mi- j
norem refiftentiam patiuntur, 6c fanguinem in iis contentum
majori momento, 6c facilius in motum cient , feu ille move- ,
tur velocius. Pariter quoniam arterjae vi propria contradtio- j
nis plurimum contrahuntur , cumpofiunti a mifll<ne autem j
fanguinis vis, qua ipfe totus reftitutionem arteriarum impedit, c
minuiturj igitur magis, & majori momento reftituentur , Sc
fanguinem validiustrudent,feu crefcet ejufdem velocitas. Rur- (
fus quoniam momentum contractionis in corde, cum fanguis r
mittitur, fupponitur idem, ac cum nihil fanguinis miftum eftj
arteriae autem minus infartae funt minus diftra&ae, & quo mi- t:
nusdiftraftae, eo minus novae diftra&ioni ab appulfu novi fan-
guinis refiftentesj fi igitur fanguis eodem momento niti pofiit ;
jn arterias, cum fanguis mittitur, quo nititur in eafdem, cum g
totus fluit per canales (uos, diftrahentur facilius, & magis ma- , m
gilque propterea reftituentur, & velocitatem fanguini conci-
liabunt majorem. Quia vero, cum nihil fanguinis mittitur, 3
refiftentia fanguinis praecedentis eft major,unde fanguis a cor- U
de fuccedens, & majori refifterrtiae occurrens, difiilit majori ||,[
momento quaquaverfum per latera, & validius in arteriam ni- |0D
titur, Scmomenta diflilitionum funt reciproce , ut refiftentiac L
a
DE SANGUINIS MISSIONE. 91
a fanguine praecedente, & ut hae eaedem refiftentiae , funt et-
iam facilitates diftra&ionum in arteriis-, quanto igitur minus
erit»momentum diflilitionis , cum fanguis mittitur, tanto mi-
nor erit refiftentia diftractionis ab appulfu.fanguinis ad arterias
pariter, cum fanguis mittiturj quare momentum diftractionis
conceptum ab impulfu fanguinis , cum aliquid ejus mittitur
erit idem , ac momentum, quo diftrahitur, cum nihil ejus
mittitur: quare eodem momento reftituetur, quo reftituitur,
cum nihil fanguinis mittitur, & occurrit minus refiftenti fan-
guini; majori igitur momento ipfum urget, feu majori velo-
citate movet j quare patent quae propofuimus.
Poftremo autem fupprimatur fanguis, dico brevi a fuppref-
fione ceflaturam hanc inaequalitatem velocitatum, & quanti-
tatum fanguinis per canales fuos cum caeteris, quae propofui-
mus. Quoniam enim per fuppreflionem fanguinis fit , ut qui
fanguis per emiflarium effluebat, effluere nequeat , & urgetur
a facultatibus in motum agentibus, profluet igitur ulterius in
i continuas venas ufque ad auriculam cordis,ad quam in ejus re-
, ftitutione nitetur in truncum alterum , & in ipfum etiam de-
• volvetur, quoties fuerit momenti majoris, & paulatim uter-
que truncus cum continuis venis implebitur, quantum refidui
| fanguinis quantitas permittet, plenitudine, quae erit propor-
\ tionalis plenitudini^orundem , cum nihil fanguinis miflum eft;
cum autem ejus quantitas poft miflionem fit minor, erit pari-
•1 ter minor refiftcntia fanguinis praecedentis, & momentumcor-
» dis fupponitur idem > ergo velocitas fanguinis etiam abfoluta
fmiflione ejus erit major, & id five in contra&ione , five in
I iiftra&ione arteriarum rem confideres, ut ex fuperioribus pa-
iet, & propter proportionalem diminutionem refiftentiarum
In canalibus homologis erunt velocitates per eofdem etiam ab-
Jbluta miflione fanguinis proportionaliter majores velocitatibus,
|]uae per eofdem exercentur, cum nihil fanguinis mifliim eft:
|[uare patet tota propofitio.
1 Hic autem adnotatum volumus, conditionem, quam extre-
■00 loco pofuimus de quantitate mittendi fanguinis, quae non
Ininuat momenta facultatum,efle femper fupponendam in qua-
I bet fuccedentium Propofitionum , in quibus brevitatis gratia
Imittetur , *& cum opus erit eandem vel explicare, vel in
iluemlibet finem repetere, repetetur.
M z PRO-
L. B E L L I N I
PROPOSITIO SECUNDA.
•
VElocitas, qua fluit fanguis poftquam miflus eft, eft qui- i
dem major velocitate, qua fluit ante miflionem, fed eft
minor illa, qua fluit, dum mittitur. Velocitas autem , qua
fluit , dum mtttitur, eft major aut minor, prout in eadem
cujufcunque venae parte fit emiflarium amplius, aut anguftius,
& major per amplius, minor per anguftius: per emiflaria in
diverfae amplitudinis venis aequalia fiet velocitas eadem, quo- ;
ties earum venarum comprefliones fuerint reciprocae, ut ea-
rundem fe&iones ad emiflaria: major per emiflarium anguftio-
ris, cum eompreflio ejufdem ad compreflionem amplioris ma-
jorem illa reciproca fe&ionum proportionum habuerit: minor, i
cum minorem. Sed & fieri poflunt anguftiflima emiflaria ex
minime compreflis, 6c maxime exilibus, nempe anguftiflimis
venulis, 6c tamen intra aequalia temporis fpatia velocitas au-
geatur ad eundem gradum, ad quem perduceretur, fi per u-
nicum emiflarium educeretur fanguis ex venis amplioribus, <5c
magis compreflis, quod tum fiet, cum tot fecabuntur venulae
cap:llares, ut multitudo emiflariorum in ipfis ad unicum emif-
farium in ampliori vcna fit reciproce, ut compreflio per iilam
venam ad comprefliones fingularum capiliarium : quod fi mul-
titudo emiflariorum in capillaribus ad emiflarium unicum in;
ampliori vena majorem illa reciproca compreflionum propor-
tionem habuerit , erit velocitas major, fi minorem, minor.
Caeterum cum e quacunque vena mittitur fanguis, ita ut cer-
ta quantitas ejus longioris temporis fpatium exigat ad efflueit-
dum, quam quod exigeret, fi aliunde, aut per aliud emifla-
rium mitteretur, fub finem utriufque temporis eflent quidem
incrementa velockatum in reliquo fmguine aequalia, fed gra-
dus velocitatis , qui fingillatim adderentur fingulis partibus
iongioris temporis, quae fint aequales fingulis partibus brevio-
ris, eflent minores, feu debiliores > qui vero adderent fingulis
partibus brevioris, eflent majorcs feu validiores. Denique fi
quae parres magis mobiles, folutae, liquidae, tenues poflunt •
per preflionem venarum a fanguine emiflariis allabente expri- tl
mi, 8c per ipforum amplitudinem trudi, major*pro ratione ^
eSuentis fanguinis ipfarum copia extrudetur, quoties momen- L
tum
DE SANGUINIS MISSIONE. 93
tum compreflionis ad momentum, quo expreflioni refiftunt,
majorem proportionem habuerit, quam momentum, quo di-
vulfioni partium fanguinis, ut effluere poflit , refiftit ambitus
emiflariorum, ad momentum cohaefionis inter partes ejufdem
fanguinis: fi vero non per preftionem venarum, fed per im-
petum infinitum folum, vel conjunctum cum ea ipfa preflione
partes illae exprimi, & expirare poflint , major earum copia
pro ratione fanguinis fimul effluentis expirabit, quotics ita rnit-
titur fanguis,ut longiori tempore opus fit ad emittendam cer-
tam quantitatem ejus.
Oftenfum jam eft in praecedente,velocitatem fanguinis poft
miflionem efle majorem, quam cum nihil miflum eft, fed &
aflerimus, hanc velocitatem efle minorem illa, qua fluit, dum
mittitur. Quoniam enim, dum mittirur fanguis, totusflle,
qui e venis effluit, vix quicquam refiftit fluxui fanguinis per
venas, iifque continuas arterias fuccedentis, & fere totus illc
fanguis, qui allabitur emiflariis, effluit > igitur fere totus ille
fanguis, qui allabitur emiflariis, dum mittitur, nihil refiftet
fluxui reliqui per venas, Sc iis continuas arterias fuccedentisj
fed obturato emiflario fanguis ipfi allabens, non effluit, fed
ulterius per venas ducirur \ igitur obturato emilTario, feu ab-
foluta miflione fanguinis ille, qui fanguini ad obturatum emif-
farium allabenti, per venas, iifque continuas arterias fuccedit,
ab eodem allabente, nec cffluente fanguine majorem refiften-
tiam patietur, quam dum mittitur, feu velocitate minori flue-
re cogetur, quam cum mittitur : quia tamen quantitas uni-
verfi fanguinis poft miflionem minor eft,quamcum totus fluit
per canales fuos , erit illa refiftentia major quidem, quam in
ipfa miflione, minor, quam cum nihil fanguinis miflum eft ,
feu veloeitas poft miflionem erit major velocitate ante ipfam,
fed minor ea, qua fluit, dum fanguis mittitur: quarepatet,
quod primo loco ponitur.
■ Quoniam vero ad eandem venae partem viget idem impetus
ianguinis, atque preflio, five per arterias traducta , five a fa-
:ultatibus circumprimentibus> in eadem igitur parre venae fa-
io emiflario diverfae amplitudinis , ab amplioris circumferen-
ia minorem refiftentiam patietur effluxurus fanguis, ab angu-
lioris majorem > 6c emilTarii majoris feclio major eft fecl:ione
:miflarii minorisj igitur ab emiflario ampliori fafto in eadem
M 3 parte
94 L BELLINt
parte venae intra datum tempus major coph fanguinis effluet,
quam ab emiflario anguftiori, feu intra idlud datum temporis
fpatium magis minuetur refiftentia veloritatis fanguinis per e-
miflarium amplius , quam per anguftiiis in eadem venae parte
factum, feu cum mittitur fanguis, vqlocitas ejus magis auge-
bitur, cum emiflarium fit amplius, quam cum anguftius in
eadem parte venae. Quia vero per venas inaequaliter amplas
neque momentum preflionis ex arteriis, neque circumpreflio
a membranis ipfas conftituentibus,nequeafacultatibuscircum-
pofitis funt aequalia* in venis igitur inaequaliter ampiis fa&is
emiflariisaequalibus non dabitur aequalitas virium fanguincm in
effluxum agentium, adeoque fieri poterit, ut fi detur vena
maxime exilis, quae natura,arte,aut morbo majus momentum
eflluxus per preflionem conciliet contento fanguini , quam vena
aliqua amplior, emiflaria autem in utraque vena fint aequalia,
feu aequaliter refiftentia , quantitas fanguinis in dato tempore
perexilioremeffluentisfit major quantitate effluentis eodem illo
tempore per ampliorem > fi minus, minor; fi aequale,aequalis,
feu ut vclocitas refidui fanguinis major fit, dum mittitur per
exiliorem, quam cum mittitur per ampliorem, unde quoties
in venis inaequaliter amplis, & aequalibus emiflariis fuerint,
ut earundem venarum fediones , ad emiflaria, ita reciproce
prefliones , feu momenta velocitatum fanguinis per eafdem,
tum aequalibus temporibus aequales quanticates fanguinis ef-
fluent, feu velocitates refidui aequaliter crefcent^ inaequaliter,
prout illa preflionum proportio major, aut minor eft, quam
reciproca fedtionum ad emiflaria. Sint itaque plurimae,eaeque
exiliflimae, & minime compreflae venae> erit igitur per illas
momentumvelocitatis fanguinis minimum, perforentur fingu-
lae , feu fiat emiflarium fanguini , fed fint emiflaria fingula
anguftiflima 5 igitur ex iis anguftiis intra datum temporis fpa-
tium minima quantitas fanguinis effluet , tum ob anguftias
exitus minimam quantitatem admittentes, tum ob circumfe-
rentiam magis in minimis fectionibus refiftentem, tum.ob mi-
nimum momentum fanguinis , quod fuperare , 6c niti debet
in hanc ipfam refiftentiam, 8c fanguinem in effluxum agere.
Etfi autem hifce omnibus de nominibus quantitas fanguinis in
dato tempore per illa emiflaria venarum t:apillarium effluentis,
fatis parva eft, cum tamen fit quanta & in amplioribus venis,
&
DE SANGUINIS MISSIONE. 95
U quantumvis compreflis fieri poflit unicum emiiTariurn , quan-
raevis minimae amplitudinis j fi igitur fiat,ut fe&iones omnium
smiflariorum in venis capillaribus ad fe&ionem unius e-
miflarii in amplioribus, ita reciproce vis preflionis in fectione
id emiflarium venae amplioris ad preflionem fe&ionum ad e-
miflaria fingula in venis exilibus , erunt quanticates fanguinis
;odem tempore effluentes per omnes fedtas capillares, & uni-
licam ampliorem aequalesj inaequales vero cum emiflariorum
proportio major, aut minor fuent illa reciproca proportione
:ompreflarum, unde etiam velocitas fangumis aequaiiter, vel
naequaliter augeri poterit, ita ut etiam magis augeatur, fe-
iis capillaribus , quam amphoribus venis. Patet itaque fe-
:unda pars.
Tertio, fupponatur mittendafexquilibra fanguinis e quacun-
jue vena per emiflariura cujuflibet amplitudinis, & per datum
smiflarium effluere non poflit fexquilibra languinis, nifi intra
juadrantem horae, vel quodlibec aliud fpatium tcmporis pa-
iterdatum. Supponatur autem vel in eadem parte venae emif-
| arium anguftius, vel in qualibet alia vena, vel qualibet alia
^arte ejufdem venae emiflarium quodlibet ita ficlum, ut e-
' niflarium anguftius ad amplius minorem proportionem habeat,
juam preflio, dum fangujs mittitur per amplujs, ad preflio-
lem, cum mittitur per anguttius (fic eodem modo ratioci-
lare, cum emiflaria fiant in diverfis venis, vel diverfis parti-
>us e.jufdem venae , ut ex fccunda parte hujus patet) igitur
exquilibrafanguioisperemiflarium anguftius effluere non pote-
it intra quadrantem horaej fed opus ent longiori tempore.
>it illud fexquiquadrans : quoniam per utrumque emiflarium
nittenda fupponitur eadcm quantitas fanguinis, & ab ejus re-
iftentiapendetaugmentum velocitatis infangu>nereliquo$ quan-
" umcunque igitur temporis requiratur ad illius effluxum , hoc ipfo
:ffluxu perafto , levatus erit reliquus fanguis ea refiflentia,quae
■ ifexquilibrafanguinisprovenitjquare & ti perforamen anguftius
:xiga illa fexquiquadrantem horae,per amrhus quadrantem fo-
um •, tamen abfolutis tam fexquiquadrante,quamquadrante ho-
ae,fanguis,qui in vafis fupereft,in eundem gradum velocitatis
j |levenent. Quoniam itaquegradus velocitatis acquifiti ad finem
naequalium temporumfunt aequales,adduntur aurem peraf qua-
4 ia tempora proportionaliter velocitatesjigitur au&ae ijngulis par-
Itibus
96 L. BELLINI
tibus brevioris temporis majores funt velocitatibus, quae ao
quiruntur fingulis parcibus longioris, quae fint aequales fingu-
lis brevioris, unde velocitates au&ae per fingulas partes aequa-
les contentas in minori tempore validiores funt velocitatibus,
quae augentur fingillatim fingulis partibus longioris temporis,
quarum fingulae aequales fint fingulis partibus temporis brevi-
oris, ut erat tertio loco pofitum.
Quarto, quoniam effluere non poteft fanguis per emiflarium
in quacunque vena factum, nifi qui continue effluit, fejunga-
tur undecunque, feu divellatur per ambitum afanguine, qui
per anguftias emilTarii fimul cum reliquo effluere non poteft:
oportet igitur, ut in effluxu fuperetur, & divellatur cohaefio
partium fanguinis , cui plus refiftunt anguftiora, quam am-
pliora emiflaria etiam propter diverfam longitudinem femidia-
metrorum , per quam effiuxum tentans fanguis nititur , ad
hoc ut divellatur a reliquo, qui per anguftias nequit effluere.
Cum autem hae refiftentiae fuperentur a compreflione ,quaur-
getur fanguis per venas, pro diverfa amplitudine emiflariorum,
& momento cohaefionis inter partes fanguinis, poterit com-
preffionis vis fanguinem in effluxum agere, ejus quantitatem
majorem,aut minorem in dato tempore extrudendo , prout vis
compreflionis major aut minor fuerit,majoraut minorcohaefio
inter partes fanguinis,6c emiflarii amplitudo pariter major,aut,
minor. Sint infuper in fanguine partes magis mobiles, folu-
tae, liquidae, tenues, & per preffionem ad emiflariaa reliquo
fanguine exprefliles, & per eadem emiflaria exfpirabiles: fit
autem vis preflionis ad momentum, quo expreflioni refiftunt,
ut momentum , quo refiftunt emiflaria divulfione partium fan«
guinis ad momentum cohaefionis inter eafdem : manifeftum
eft , eodem tempore, quo effluere incipit fanguis, incipere
etiam expreflionem earum partium , adeoque fimul cum fan-
guine ipias effluere, 6c cum ceflet preflio ftatim ac exilit fan-
guinis , vix quicquam earum exprimi. At vero habeat vis
preflionis ad vim, qua expreflioni refiftunt, majorem propor-
tionem, quam momentum emiflariorum ad cohaefionem par-
tium fanguinis* igitur ftatim exprimentur adhuc obnitentee-
miflario, & vix permittente divulfionem fanguini> quare fan-
guis emungetur magis non folum , qui effluxurus eft , fed et-
iam qui allabens emiflario ulterius per venas duceturj expref- !ut
fc
poi
DE SANGUINIS MISSIONE. 97
fo enim fuperiore fanguine,& ad fuperficiem emiflarii fluente,
facilius exprimitur etiam fuccedens ad ufque eum, qui duci-
tur per fuperficiem venae oppofitum emiflarioj undeplurimum
fanguinis, qui fupereft, & relinquitur in vafis poft miflionem,
partibus illis poteft exhauririj cum tamen fervata illa prefljo-
num , 8c refiftentiarum proportione ne quidem fanguis effluens
partibus folutis deftituatur. Si vero eaedem partes tenues,
lblutae, liquidae, mobiles non folum per preflionem exprimi
poflint, fed etiam, cum patet exitus, ex fe ipfis avolent , eo
quod per fanguinem femper, & quaquaverfum nicanturj fi
igitur ita mittatur fanguis, ut ad educendam certam quantita-
temejus, fit opuslongiori tempore (quod contingit, cum fit
emiflarium auguftius, vel in vena exiliori) tum plurimae illa-
rum partium etiam e fanguine remotiorum canalium de venire po-
terunt ad ufque patens emiflarium , 8c exfpirare, & id fuccedet ,
five ex fe ipfis nitantur, & moveantur, five compreflione ad
ipfum contingat, quare patet tota piopofitio.
PROPOSITIO TERTIA.
ASola miflione fanguinis, & eo ipfo tempore , quod cele-
bratur, poteft univerfa quantitas, quae relinquitur in va-
fis, intime tota dimoveri, rarefcere, fervefcere, fermente-
fcere miris modis, ita utquicquid eft morborum> & quicquid
in iis eft admirabile, atque inexpe&atum , ftatim in corpore
fuboriatur. Infuper eodem expofito tempore, quo fanguis
mittitur, poteft etiam fine illa intima ejus dimotione fepara-
tio alicujus humoris, aut derivatio in canales fuos plane fup-
primi, aut diminui, alterius augeri, alicujus alius in qua^
jlitatibus vitiarl: pulfus antea fuppreflus, intermittens, aut
quomodolibet inaequalis per folam miflionem fanguinis, &
pfo ftatim tempore, quo celebratur, excitari , aut ad natu-
jralem ordinem redigi. Pulfus autem antea naturalis in arteriis
Dmnibus etiam iis, quae abeunt in venas, mittentes fangui-
lem, per folam miflionem ejus abfque intima dimotione reliqui
srit minor,atque celeriorjfedfieri poterit ,ut ta£tu non digno-
,catur:fi vero adfit etiam intima dimotio reliquifanguinis,fieri
)oterit pro divcrfa ratione dimotionis major , aut minor, ne-
jue ta&u percipi, ac demum tanto naturali rrjajor, aut mi-
N nor,
98 L. BELLINI
nor, ut etiam a ta&u dignofcatur. Nifi tamen fimilis intima
dimotio contingat, non fiet pulfus neceflario rarior , aut fre-
quentior, & cum illa non contingit, tempus integrorum quo-
rumcunque circuituum fanguinis, cum totus rluit .per cana- 0
les fuos, ad tempus integrorum circuituum, cum aliquid e-
jus miflum eft, eandem habet proportionem , quam tota quan-
titas ad refiduam ex miflione. Si vero contingat intima di-
motio fanguinis, pro diverfitate ejus fieri poteft pulfus rarior,
6c frequentior, ac tum fiet, ut integri quique circuitus refi-
dui fanguinis poft miflionem , abfolvantur eodem , majori ,
aut minori tempore, quam integri quique circuitus ejus, cum
totus fluit per canales fuos. Abfoluta autem miflione fangui- ;
nis expofitae pulfuum diverfitates poflunt perfiftere cum ex- !
pofitis reliquis.
Quoniam enim ex praecedente per miflionem fanguinis fit,
ut quicquid ejus relinquitur in vafis, fit minus coa&um, at- .
que ftipatum , nempe fit, ut duae quaeque ipfius particulae in P
1 mutuum conta&um minus nitantur , quoties igitur dabitur ;
fanguis ejus compofitionis , ut a majori illo nifu, quem duae '
quaeque ejus particulae mutuo exercent , cum nihil ipfius mif- ■
fum eft, comprehendantur , atque a motu prohibeantur partes .
magis mobiles, & reliquis impellendis, atque in motum agen- ;
dis aptae^ illo igitur nifu per miflionem fanguinis diminuto ^
fieridebebit, ut partes illae a motu prohibitae minus valide ,
fiftantur, adeoque validius in motum nitantur, & fi hic nifus j,
major fuerit refiftentia , quae provenit a partibus cohibentibus, c
in motum agentur, reliquafque partes, utresferet, dimove- ■
bunt, quare dabitur dimotio intima univerfi fanguinis,qui re«
linquitur in vafis, 8c cum ejufmodi dimotionibus fuccedani /
neceflario compofitiones, quae poflunt, atque agitationes di- i "
verfae, & ut ex morbis noftris patet, ab iis fubito nafci poflini i.^
omnia morborum genera, & quicquid in iis eft magis prodi- :
giofum, atque inexpe61:atum , patet a fola miflione l*anguinis;! J
& eo ipfotempore, quo celebratur, pofle univerfam quantita Z
tem,quae relinquitur in vafis, intime totam dimoveri, rarefce- *
re , fervefcere, fermentefcere miris modis, ita ut quicquic ■*
eft morborum 5c quicquid in iis admirabile, atque inexpefta
tum, ftatim in corpore fuboriatur, quod erat oftendendum. ^
Rurfus quoniam feparatio cujufcunque liquidi a fanguine ex
"ff
DE SANGUINIS MISSIONE 99
igit certum quendam gradum, modumque preflionis, ex do-
5trina noftra fcparationum , hoc eftcertum quendam modum,
quo duae quaeque particulae fanguinis in mutuumcontactumad
certam menfuram nitantur, pcr miflioncm autem fanguinis, 6c
gradus ille fit minor, 8c modus fit diverfus> pro diverfitate
igitur mutationum fieri poterit, ut unius humoris feparatio
plane prohibeatur, alius augeatur, alterius vitietur in qu<;lita-
tibus, 8c haec contingent, ut patet, five detur intima f.ngui-
nis dimotio, five fecus. Quia vero ad derivationem humoris
cujufcunque fcparati in canales fuos, requiritur certus gradus
vclocitatis ex eadem dodtrina noftra, 8c is pariter, cum fan-
guis mittitur, diverfus fit a gradu velocitatis, cum nihil fan-
guinis mifliim eft, pro diverfitate igitur hujus mutationis in
vclocitate fanguinis derivatio plane prohiberi poterit in hoc
humore, in alio minui, in alio quod qualicates vitiari j fed 8c
haec pariter contingere deberc patet, fi cum mutatione velo-
citatis conjunfta fit intima dimotio fanguinis; haec etenim
prout diverfa eft, augere velocitatem poteft, vel imminuere:
1 quare patet fecunda pars.
Tertio, quoniam nifus fanguinis pcr venas continuus eft ni*
us fanguinis per arterias, & ftatim a miflione fangninis uter-
ueminuiturj fi igitur pulfus, aut planc fuppreflus, aut in-
ermittens, aut quomodolibet inaequalis fit propter nimium
ifum in alterutro canalium, vel utrifque, five ille proveniat
nimio infartu, & plenitudine vaforum, five ab aliqua facul-
tate extrinfece nimis comprimente, ftatim ac fanguis e qua-
cunque vena mittitur, tollctur nimius ille nifus, unde per
folam miflionem ejus poterit pulfus excitari, aut ad naturalem
ordinem redigi. Sed ex noftra doctrina pulfuum , 8c iis, quae
de intermiflione eorundem, ac reliquis morbis fcripfimus, pa-
tet, expofitis hifce de caufis facile fupprimi pulfum pofle, in-
.termittere, 8c quomodolibet inaequalem fierij quoties igitur
ab iifdem expofitis caufis pulius fupprimetur, intermittens,
aut quomcdolibet inaequalis fiet, poterit per folam miflionem
fanguinis, 8c ipfo ftatim tempore, quo mittitur, excitari,
|aut ad naturalem ordinem redigi. Quare patet quod propo-
fuimus.
Quarto, quoniam magnitudo, & parvitas pulfus non folum
defumitur a majori cc minori quantitate fanguinis fluentis
N z per
m L. BELLINI
^J?^ per irterias, qua fic, ut eaedem arteriae plus minus implean-
Found«d 1313 r / * . * . r ^ • r i j -
tur, ieu au majus, aut minus ipatium eo iolo de nomine ex-
<^°Ol of Mfc3^^^anturi verum in^uPer a n^u Per *atera arteriarum, quo
fit, ut fanguis fuccedens in praecedentem incidens, pro ma-
jori, aut minori plenitudine, feu quantitate plus minus qua-
quaverfum nitatur, & moveatur per latera, feu ad majus fpa-
tium extendat arteriamj per miflionem autem fanguinis uni-
verfa quantitas ejus fit minor, nifi igitur per eandem miflio-
nem intime dimoveatur, ita ut rarefcat, & per rarefa&ionem
extendatur ad fpatium majus, quam cum totus fluit per cana-
les fuos, reliquum fanguinis minus fpatium occupabit, feu
fiet pulfus minor in quibufcunque arteriis, quae continuae non
funt venis, fanguinem mittentibus. In his autem quoniam
etfi quantitas fanguinis, fingulis contractionibus cordis in
ipfas influens, majorem proportionem habet ad quantitatem
fanguinis eodem tempore influentis in arteriam partis oppofi-
tae, Sc ab eadem origine venientem , quam quantitates eodem
tempore in eofdem canales homologe influentes, cum nihil
fanguinis miflum eft, quia tamen proportio illa majoris inae-
qualitatis in ftuxu fanguinis per arteriamcontinuam venisipfum
mittentibus provenit ab effluxu , qui fere aequalis quantitatis
fit per emiflarium in continua vena faftum igiturarteriaecon-
tinuae venis fanguinem mittentibus non erunt pleniores, 6c
magis infartae arteriis reliquisj fed & per ipfas velocitas eft
major, quam cum nihil fanguinis miflum eft, igitur fuccedens
fanguis minori momento quaquaverfum diflilire praecedentem ,
& niti coget, unde utroque de nomine tam fcilicet ratione
infartus , quam ratione preflionis per latera pulfus etiam in ar-
teriis, quae continuae funt venis mittentibus fanguinem, erit
minor, dummodo non contingat intima ejufdem fanguinis di-
motio, ut fuperius. Quia vero fanguinis velocitas fit major,
& in velocitate majori fit mora ejus brevior fub digitis arteriae
appreflis, & cum mora fanguinis fub digitis arteriae appreflis
eltbrevior, pulfus dicitur velocior , pulfus igitur antea natu-
ralis in arreriis omnibus etiam iis, quae abeunt in venas mit-
tentes fanguinem, per folam miflionem ejus abfque intima di-
motione reliqui fanguinis erit minor, atque celerior. Quia
vero mifius fanguis fupponitur ejus quantitatis, quae vires non
minuat, & plerumque multo infra hanc menfuram nos conti-
ne-
DE SANGUINIS MISSIONE. 101
nere folemus, hoc eft quantitas, quae mittitur, pro ratione
univerfi fanguinis non eft ita infignis> igitur & diminutio fpa-
tii, ad quod extendcntur arteriae , & augmentum velocitatisr
in fanguine efTe poterunt tam parvi momenti, ut ta&um mo-
vere non poflit, neque illae mutationes in pulfu dignofci,
quae tamen dignofcentur, fi major fanguinis quantitas educa-
tur: quare patet &c.
Quinto, quoniam pro diverfa intima dimotione fanguinis
folvitur ille, atque componitur rurfus diverfimode, & inter
diverfos compofitionis modos funt etiam ii, qui redigunt ad
rariorem, ii, qui ad denfiorem ftatum, & hi finguli efle pof-
funt diverfi gradus j fi igitur fanguis per intimam dimotionem
ita leviter rarefcat, aut leviter cogatur, ut ad majus, aut mi-
nusfpatium occupandum intra arterias, hoc eft majorem, aut
minorem pulfum faciendum difponatur, hi iidem producen-
tur: nifi tamen illa rarefa&io, aut denfatio fit tanta, ut fen-
fum movere poflit* eae mutationes pulliium non dignofcen-
tur, quae tamen a ta£tu percipi poterunt, fi ad majorem gra-
3um perveniant, ut notum eftj quare patet, quod quinto
proponitur.
Scxto, quoniam raritas, & frequentia pulfus pendet vel a
^uantitate majori, aut minori liquidorum confluentium in
/illos cordis, vel qualitate plus minus vivida eorundem, vel
Jtrifque fimul, in miflione autem fanguinis, cui nulla intima
limotio reliqui fuccedat, & tanta fit, quae vires non minuat,
Jt fupponitur a nobis, nec quantitas liquidorum confluentium
nutari poteft) igitur in tali miflione fanguinis nonpoteft fieri
Dulfus rarior, aut frequentior iis de nominibus. Quia vero
anguis ad auriculas perdu&us eafdem tum preflione fua urget,
um calore ftimdat, & utrifque his de cauGs promoveri, 6c
bllicitari poteft, aut retardari influxus liquidorum in villos ea-
umj nifi igitur per preflionem, aut calorem in miflione fan-
juinis, quam fupponimus, fiat rarior, aut frequentior pul-
lis, nullo modo fieri poteritj at calor fine intima dimotione
lon augetur, per detra&ionem aurem pauci fanguinis vix mi-
uiiturj igitur neque ratione ftimuli a calore audto, vel im-
ninuto, pulfus fiet rarior, aut frequentior> fed neque per
niflionem fanguinis fiet reliquus magis coa&us, hoc eft auri-
ulas magis premens, neque eafdem minus premens in detra-
N 3 ftione
iox L. BELLINI
cYione parvae quantitatis, quae ad fenfum minorem preffionetn I
producere non poflitj igitur per miflionem fanguinis, quara
fupponimus, pulfus non fiet neceflario frequentior, aut ra-
rior: fieri tamen ac fenfu dignofci poterit, quoties mittatui
fanguis in tanta quantitate, quae ita minuat calorem, atquc
preflionem, ut multo minor ftimulus 'ad auriculas vigeat, ac
tum pulfus fiet rarior, ut patet. Tum vero, quoniam tem«
pora integrorum quorumcunque circuituum fanguinis habent
rationem compofitam ex rationibus quantitatem fanguinis fin«
gulis contra&ionibus cordis ex ipfo fluentium, vel fingulis re-
ftitutionibus in ipfum influentium, & ex rationibus tempo-
rum inter duas quafque contraftiones (tempora enim, quae
abfumuntur in contractionibus , aequalia funt, vel quolibet a«
iio ordine proportionalia temporibus reftitutionum) & cun
per miflionem fanguinis nulla fit refidui intima dimotio, ul
hic fupponimus, tempora inter duas quafque contra&iones ae-
qualia funt temporibus inter eafdem, curn nihil fanguinis mif«
fum eft.5 igitur in fa£ta hypothefi tempora integrorum quo'!
rumque circuituum, cum totus fluit per canales fuos, ad tem«'
pora quorumlibet integrorum circuituum, cum aliquid fan«
guinis miflum eft, eandem habent proportionem , quam tots
quantitas ad refiduam , ut fuit propofitum.
Septimo, quoniam pro diverfa intima dimotione fanguinu
ipfe fanguis diverfimode folvitur, atque componiturj igitui
fi per illam dimotionem fiat craflior, frigidior, lentior, den«
fiorque, minus extendet arterias piae matris, cerebrumquc
proinde minus premet, fpiritus minus facile ab illo vifcidior
liquido exprimentur in nervos, ac fluent tardius, 8c id ipfuir
pariter continget in fanguine , qui confluxurus eft cum ipfis
in villos cordis ad ipforum contra&ionem , unde pulfus rarior,
qui promovebitur ab imminuto ftimulo ad auriculas proptei
diminutionem caloris, & diminuta preflione proptcr lento-
rem, ac denfitatem fanguinis au&am, quarum altera fiet, ut
haereat vafis validius, feu nitatur in auriculas infirmiusj denfi-
tate vero, ut minus exigat, occupetque fpatii, hoc eft a fan-
guine fuccedente minusprematur. Frequentiorautemeconver-
fo continget, cum per intimam dimotionem fanguinis folvetur
idem, ac difponetur ita, ut evadat tenuior, rarior, calidior,
fluxilior, quod manifeftum eft. His autem pofitis perfpicuc
pa«
DE SANGUINIS MISSIONE. 103
patet, motum fanguinis accelerari, ac retardari pofle quacun-
que ratione potfibili, adeoque abfolvi pofle integros quofque
:ircuitus fanguinis per miffionem ejus eodem majori, & mi-
nori quocunque tempore, quam integri quique circuitus, cum
totus fluit per canales fuos, 6c eodem quidem tempore, cum
per mutationem fanguinis, fpirituum , & preflionum fiet, ut
quantitates fanguinis fingulis contra&ionibus cordis ex ipfo
fluentes,cumnihilfanguinis miffum eft,ad quantitates , effiuen-
tes per miflionem fint reciproce, ut tempora inter duas quaf-
que contraftiones cordis, cum aliquid fanguinis miflum eft,
ad tempora inter duas quafque contracliones ejufdem, cum to-
:us fluit per canales fuos : majori autem , aut minori , cum
proportio harum quantitatum , ac temporum fuerit hac ipfa
proportione reciproca major, aut minor, quae cum ex fe ipfis
perfpicua fint, patet, quod propoluimus.
O&avo, cum fingulae caufae producentes ea omnia, quae
la&enus expofuimus , in ipfa ftatim miflione fanguinis , &
per totum tempus, quo ipfa protrahitur, poflint perfevera-
re, etiam abfoluta eagjem miflione fanguinis, patet, expofi-
:as curfuum diverfitares cum demonftratis reliquis pofle per-
Sftere etiam poft miflionem fanguinis : patct itaque tota pro-
pofitio.
PROPOSITIO QUARTA.
Miflione fanguinis deliquium animi etiam pofita condi-
tione trium praecedentium , nempe etiamfi ea fit miflio
anguinis, quae vires non imminuat, nedum frangat. Non
raro contingit, dum a quacunque vena mittitur fanguis, ut
s, cui mittitur, linquatur animo, quod cum vulgus arbitre-
:ur, id fieri, eo quod nimia copia fanguinis mifla jam fit, a-
ieoque tum fubito miflionem fupprimendam , vel eoquodis,
:ui mittitur, fit imbecillioris, 6c minime conftantis animi, de
edubitet, timeat Chirurgum atque hujufraodij fit autem id
^lane admirabile, & inquifitione, ac fcitu digniflimum, rem
ixponere vifum eft. Neque inficiamur, per metum linqui a-
limo quenquam pofle, immo vero patet ex Anatomicis noftris,
& operationibus animalium , qua id neceflaria ratione fieri de-
)eat, quoties illae excitentur fpecies, cum qqibus motuum,
&
io4 L. BELLINI
& cordis fpeciatim fuppreflio conjun&a eft, ex quibus ftatin
dcducitur, non folum dum fanguis mittitur, verum etiam an
te miflionem ipfam comparantur fafciae, vel pars, a qua mit
tendus fanguis, apprehenditur, aut fricatur, aut lanceola ex
peditur, aut vulnufculum infligitur, pofle meticulofum quem«
libet, & de Chirurgi peritia minus conftanter fentientem ani-
mo linqui, fuppreffis per dubitationem, & metum fpeciebuj
illis, cum quibus motus cordis conjungitur. Atque inde pa«
tet neceflaria ratio, cur tum fanguis effluere non debeatj cutu
etenim fanguis, per arterias nitatur in fanguinem pervenas,
fuppreflb igitur motu cordis, fupprimitur etiam nifus fanguinis
per arterias, adeoque per venas etiam, & cum fanguis ex ar-
teriis per folum periftalticum ipfarum motum, & circum-
preflionem a partibus extrinfece urgentibus dcrivari non pofHt
a ramis majoribus in minores, nihil fanguinis duci poterit ex
arteriis in venas, quare fupererit fola compreflio a venis, &
partibus ipfas circumprimentibus, quae moliatur expreflionem
fanguinis per facTium emiflarium. At quia nihil fanguinis in-
fluit, a quo ipfae extendantur, & impleantur magis, refti-
tuentur etiam momento maxime infirmo, & partes etiam mu-
fculofae circumprimentes minus nitentur , cum fpecies motuum
fupponantur. Cum itaque facultates expreflionem molientes
fint maxime infirmae, vulnufculum fit quid fatis anguftum,
& partes fanguinis inter fe cohaereant, momentum earum fa-
cultatum poterit efle minus momento cohaefionis fanguinis,
& anguftiarum vulnufculi , unde effluere non poterit : Hunc
igitur modum veniendi in deliquium animi, cum fanguis mit-
titur, aut mittendus eft* immo vero etiam cum incidit fer-
mo, aut recordatio ejufdem miflionis per metum, a nobis
omitti volumus, ficuti nequede altero multum folliciti fumus,
quod vulgo etiam notiflimum, cum nempe quis animo linqui-
tur propcer miflionem nimiam fanguinis* cft enim ejus ne-
ceflitas planiflima, nec quicquam fingulare, aut admirabile
continet. Fac enim nimium fanguinem detrahij fupererit igi-
tur in arteriis quantitas minor, unde minus extendentur, mi-
nufque premetur cerebrum, & minori momento trudentur
per nervos fpiritus, unde quantitas minor, 6c rarius derivabitur
in villos cordis, £t paulacim motus ejus fupprimetur. Cum
autem minor quantitas fpirituum faciat debiliorem contraftio-
nem
DE SANGUINIS MISSIONE. ioS
ncm cordis, cor minus momentum preflionis, ac fluxus im-
primet fanguini, unde fucceflive minus, ^c minus arteriae
piae matris trudentur extrorfum, & compreflio cerebri mi-
nuetur. Sed & materies fpirituum erit minor, tum ob nimiam
detraftionem fanguinis, cum etiam ob dcbiliorem, Sc rariorem
motum cordis, quo fit neeeflario, ut hujus ipfius refiduae
minoris quantitatis portio adhuc minor per piam matrem fluat
quocunque aflumpto tempore, quam quae per eandem flueret
eodem tempore, fi pulfus eflet validior, atque frequentior.
Aliis etiam de nominibus quantitas liquidi per nervos fieri po-
teft minor, ut patebit ex iis, quae mox explicabimus , $C
cum, ut ex Anatomicis, non multum abflmilia dicenda fint,
5c neceflario contingant in liquido, quod ex arteriis deriva-
tur ad producendum motum mufculorum , patet facile necef-
fitas, ac rnodus, quo quis linquitur animo, cum nimia fan-
^uinis copia mittitur. Nos tamen haec non ita multum cu-
amus, fed illud multo praeftantius , ac tantum fidem non fu-
ierans exponimus, quibus nempe modis fleri pollit, ut qui*
">er miflionem fanguinis hnquatur animo , etiamfi nihil metuat,
lihil de Chirurgo diffidat, Sccopia mifli fanguinis nimia non
Lit, fed tanta, ut cum ipfa perfe&um vinum robur ftare
poilit, earumque conftantia.
Primo igitur fupponatur mitti fanguis a quacunque vcna
[ runci inferioris> quoniam a quacunque venii mittatur fanguis
uer totum tempus, quo mittitur, quantiras fanguinis influen-
j,is in truncum arteriae, cujus ramus aliquis continuus fit trun-
| :o venae, a cujus aliqua mittitur fanguis ad quantiratem eo-
Jkm tempore influentem in truncum alrcrum, majorem pro-
J )ortionem habet, quam quantirates fanguinis per eoldem ca*
Jiales homologe, 6c eodem tempore fluentes, cum nihil fan-
|.;uinis mittitur, & fanguis ex aliqua vena inferioris trunci
Initti fupponiturj fanguis igitur influens in truncum fupeno*
lem quocunque tempore mjilionis ad influemem eodem tem-
1'or^in inferiorem minorem proportionem habebit, quarn
luantitas per ipfum fluens eodem tempore, cum nihil fan-
l;uinis mifliim eft , ad quantitatem , quae tunc temporis pari-
Ipr in inferiorem influit: influet igitur in fuperiorem trun-
I.um quantitas minor fanguinis, quam cum totus fluit per ca-
lales fuos. Itaque fit in aliquo corpore hujus quantitatis per
O tnm-
io6 L. B E L L I N I
truncum fuperiorem fluentis diminutio per fanguinis miflionem
tanta, ut etfi quantitas emifli fanguinis ex fe ipfa vires fubito
tollere non poflity illa tamen diminutio tam inaniat arterias
piae matris, ut illae magis fubfidant, & gracilefcant, o^uam
poflint apte comprimere cerebrum ad expreflionem tot fpiri*
tuum, qui fuflkiant apta frequeniia, & validitate villos cor-
dis contraherej fiet igitur, ut hi non contrahantur, adeoque
animal ab omnibus motibus ceflabit, feu Hnquetur animo,
etiamfi copia mifli fanguinis minor fit, quam quae vires infrin-
gere poflit. Supponatur rurfus fanguis mifliis ab aliqua vena
fuperioris trunci, eodem modo oftendetur id ipfum fecutu-
rumj cum enim monftratum fit in prima hujus, eam diverfi-
tatem proportionum non folum reperiri in truncis arteriarum,
fed 6c in ramis ab eodem trunco, & eodem termino ejus ve-
nientibus, patet, majorem quantitatem fanguinis fluxuram in
arteriam continuam venis, ex quibus fanguis mittitur, quam
in reliquas ab eodem termino venientes, quare eodem de no-
. mine dari poterit fimilis diminutio compreflionis in cerebro
miffb fanguine a quacunque vena trunci fuperioris. Quia ve-
ro arteriae dilatantur, & truduntur extrorfum non modo a
quantitate fanguinis, quataliseft, fed etiam a difliciliori, feu
tardiori ejus motu per arterias, cum per ipfum fiat, ut fan-
guis fuccedens, & minus mobili fanguini occurrens per late-
ra difliliat, 6c trudat magis arterias, cum per miflionem fan-
guinis velocitas fiat major, etiam hoc de nomine arteriae mi-<
nus trudentur extrorfum , & minus compriment cerebrum.
Secundo fieri poteft deliquium animi per fubitam, Sc ni-
miam contra&ionem arteriarum piam matrem conftituentium ,
atque ita non folum preflionem cerebri tollentium, fed prohi-
bito fluxu fanguinis per eafdem etiam generationem fpirituumj
quoniam enim per miflionem fanguinis diminuta quantitate
ejus, quae ad cerebrum perduceretur, fi nihil fanguinis mif-
fum eflet, arteriae a refiftentia diftrahentis fanguinis liberae
fubito , atque vi valida reftituuntur , feu undecunque contra-
huntur introrfum; fi igitur haec vis contra&ionis fit tanta, ut
impedire poflit fluxum fanguinis, vel penitus, vel ex parte,
preflio cerebri, aut penitus, aut ex parte tolletur, & utrique
fuccedere pofle deliquium anirai patet, & eo facilius contin-
get, quod prohibito, vel diminuto illo fluxu fanguinis per
ar-
DE SANGUINIS MISSIONE. 107
arteriasauc nulla, aut minor ejus quantitas derivatur in glan-
dulas cerebri ad produftionem Iiquidi per nervos, quod pro-
inde deficiet vel penicus, vel ex parce, & deliquium animi
producetur.
Tertio , fi haec fubita arteriarum concraftio non fufficiat ,
ipfe fanguis partim fubfiftens, partim fuccedens poterit ip(i
momentum. addere, ita ut occludantur penitus, quo enim
tempore arteriae partes praecedentes in valida, ac fubita con-
rraftione func , atque ita fanguinem fubfiftere cogunt, faciunc
pariter, ut circumferentiae feftionum, ad quas fabfiftit, tru-
dantur magis extrorfum, ut locum faciant fubfiftenti fangui-
ni, cum interim eodem tempore partes arteriarum praeceden-
tium ferantur introrfum per contraftionis motum , ita ut quan-
tum fanguis fubfiftens trudit extrorfum circumferentias feftio-
num, ad quas fubfiftit, tantum introrfum ducantur circum-
ferentiae feftionum praecedentium , promovente eum motum
concraftionis introrfum hoc altero motu trufionis, qui arterias
velut infleftic ad interiores partes,unde per hoc additamentum
motus poterunt arteriae aut magis, aut prorfus occludi, & de^
liquium procreare.
Quarto, quoniam per miffioncm fanguinis, quod eft reli-
lquumejus, in vafis fit minus ftipatum, atque compreflum,
hoc eft duae quaeque partes ipfius in mutuum contaftum mi-
nus nituntur, 6c per ejufmodi minorem nifum feparationes,
8c derivationes humorum in canales fuos poflunt tolli, immi-
, nui , aut in qualitatibus vitiari > fi igitur is detur in aliquo cor-
Ipore fanguis, qui per folam mifiionem imminuto mutuo nifu
loartium fuarum plane fupprimat ieparationem , aut derivatio-
nem liquidi per nervos a fanguine, aut utrumque fimul prae-
jilet, aut fimul utramque fic imminuat, ut omnibus motibus
fixerendis quod feparatur, ac derivatur non fufnciat, aut ita
Ipfum in qualitatibus vitiet, ut quaquaverfum effundi intra
l'illos mufculorum non poflit, fuccedet fubito fimplici miftioni
•Janguinis etiam parcae, & quae vires frangere non pofiit, de-
'iquium animi. Quod ipfum etiam fubito mvafurum patec, fi
■|uae expofuimus de fuppreffione feparationis, aut derivationis
iquidi per nervos, vel vitio ejus, coniinganc in feparatione,
erivatione,aut vitio ejus humoris,qui ex arteriis invillosmuf-
ulorum debet confluere cum liquido per nervos, ut vires exe-
() z rat
,08 L. B E L L l N I
rat, atque mqveat. Quae nobis inrerim in mentem veniunt
neceflariae rationes veniendi in deliquium animi fine penuria
fanguinis per miffionem ejus, quoties per eandcm miilionem
nulla fit intima dimotio in eo, qui relinquitur in vafis fuis.
Quinto igitur, poteft contingere deliquium animi per mif*
fionem fanguinis, quoties quod eft reliquum ejus in vafis in-
time dimoverur, ita ut iila folutio, aut nova comjpofitio,quae
illi intimae dimotioni fuccedit, ita ad minus fpatium redigat
fanguinem, ut arteriae per fui diftractionem a contento fan-
guine naturaliter compreflurae cerebrum , minime comprime^
re ipfum poffint, vel e converfo tantum rarefcat fanguis, a-
deoque fpatium tanto majus intra arterias exigat, ut eaedem
ampliffime diftra&ae valide comprimant, & plane occludant
canales glandularum, 6c fpirituum fluxus impediantj vel ita
componatur fanguis, ut nulli, aut diverfae a naturali qualita-
tis fpiritus generentur, aut non deriventur in nervos, aut ex
iis ftatim exfpirent, aut per eos fluere propter lentorem ne-
• queant, aut fi quae his funt fimiles diverfitates. Pariterque
deliquium producitur, fi haec fingula, quae de liquido ner-
vorum dicimus aptentur liquido ex arteriis in villos mufculo-
rum confluxuro cum liquido per nervos. Adde his folam ra-
refactionem infigniorem fanguinis deliquio producendo fuffice-
re, etiam fi aptifiime fe habere fupponantur reliqua omnia,
dummodo illa ita premat mufculorum villos, ut intra ipfos ex-
cidere prohibcat liquida motibus , ac viribus exerendis unice
comparata. Quae indicafie fufficit, cum ex Anatominis-, &
morbis noftris perfpicua nimis f)nr.
PROPOSITIO QJJINTA.
Mlffio fanguinise quacunque vcna minuit quantitatem ejus,
& licet velocitatem augeat, refrigerat, atque humc-
clat: fi tamen ejus naturae fuerit fanguis, ut per diminu-
tionem quantitas folvatur in calorem, miffio fanguinis ca-
lefacere poterit, atque ficcare, & ejusnatuiae efie verofimi-
lius poterit fanguis in aetatibus, temperamentis, morbis, rer
gionibus, tempeftatibus, viftu &c. calidis. Miffio autem
fariguinis praecipue dimovet, atque abripit e fummis canalicu-
lis
DE SANGUINIS MISSIONE. 109
]is capillaribus quicquid iis incime haeret, dummodo vis illius
cohaefionis minor fit momento velocitatis fanguinis: quod fi
major fuerit, miflio fanguinis folum refngerabit, atque hu-
me&abit,ex quo demum fieri poterit,ut quicquid haeretfum-
rais vafis, dimoveatur, atque abripiatur. Facilius autem fuc-
cedet illa dimotio, fi miflio fanguinis fiat largior ex ampliori
vena, 6c per amplius in ipla emiflarium , fi contra, difficilius.
Quod fi miflio fanguinis fiat per venas capillares, ita ut mul-
titudo emifTariorum in ipfis, ad unicum emifTarium in amplio-
ri vena fit reciproce, ut hujus ad illarum compreflionem,
miflio fanguinis per ipfas facilius dimovebit , atque abripiet
quicquid haeret fummis vafis illius partis, quam miflio fangui-
nis per venam ampliorem. Quod abripitur, poteft faltern ali-
qua fui parte cum eodem fanguine efHuere, praecipue cura
ducitur e venulis capillaribus, reliquum cum reliquo fanguine
magis admifceri, 6c fluidius fieri. Si vero haereat aliquid fum-
mis vafis, 6c fanguis per miflionem in calorem folvatur, pro
diverfa natura haerentis illius poterit a calore vel folvi, atquc
: ita abripi, vel ficcius reddi, 6c magis haerens, 6c in hoc fe-
cundo cafu largior miflio fanguinis vim caloris, ac ficcitatis
1 poterit temperare. Infuper fi univerfus fanguis in fermenta-
:ionem venerit, qua lolvatur calor, auferet miflio fanguinis
; Dortionem fermenti, aut fermentati fanguinis, 6c calorem
ninuet, feu refrigerabit, unde minus intenla erunt illa omnia,
juae ab ejufmodi fermento, 8c. calore proveniunt. Denique
i fummis vafis aliquid haereat , 8c per miflionem fanguinis ita
j-eliquum ejus mutetur, ut fiat denfius, atque frigidius, 8c
tninus fluxile, haerens illud dimovere quidem nitetur natura,
1 ed neque ipfum abripietur, & major femper, ac nova mate-
\ ies agglutinabitur.
I Per miflionem fanguinis minui quantitatem ejus, nemo eft
:[ui dubitet, aut dubitare pofliti neque enim miflio fanguinis
ll aliud, quam derivatio ejus extra corpus, quod fieri non
•>oteft abfque eo, quod univerfa quantitas fanguinis fiat tanto
linor, quanta efl portio ejus, quae derivatur extra corpus.
*atet itaque prima pars.
Quoniam calor fanguinis a motu ejus, 8c calor per moturn
roductus pendet ab attritione partium calorem comprehen-
entium, quae per motum divulfae, 8c a conta&u abitraclae
O 3 ca-
iio L. BELLINI
calori libertatem permittuntj non igitur ubi motus eft, fie
major attritio, & folutio, vel generatio caloris, fed ubi mo
tus cum tanto, ac tali nifu in partes cohaerentes, ut eaf
dem poflit a mutua cohaefione divellere: fed ubi corpor;
atterentia, atque atterenda minus ad conta&um premuntur
minus nituntur in divulfionem, & adhuc multo minus, fi at
terenda tantum recedant ab attrituris , quantum haec ad ipfj
magis accedunt j ubi igitur minor illa prefiio ad contaftum in-
ter artritura, & atterenda corpora, & horum fuga quanturr,
illainftant, minor vis attritionis dabitur, & produdtio calo-
ris minor, ctiamfi velocitas corum corporum fit utcunquc
maxima. Cum igitur calor fanguinis a motu pendeat, hoc
eft nifum , quem exercent mutuo duae quaeque particulae fan-
guinis ad conta&um pofitae intra vafaj ubi igitur erit minoi
hujufmodi nifus, minor caloris quantitas producetur: fed ex-
trafto fanguine, quod eft reliquum ejus in vafis fit minus Coa*
£him, hoc eft duae quaeque ipfius partes in mutuum conta-
■ £tum minus hituntur y igitur hocde nomine e reliquo fanguine
minus caloris educetur, quam ante miffionem. Cum infupei
per miflionem augeatur velocitas, fanguis praecedens per vafa
a fuccedente recedit majori vclocitate, quam ante miflionem,
feu in ipfum nititur momento minori, unde rurfus vis in con*
ta&um minor, & folutio caloris minor, rurfufque tum ob
velocitatem auftam, tum ob quantitatem diminutam minoi
quafi permanfio, vel nifus fanguinis ad fuperficiem vaforum,
quibus allabitur, unde rurfus minor attritio. Quia vera tota
quantitas fanguinis calida eft, & per miflionem ejus minuiturj
igitur minuitur calor pro ratione fanguinis, qui mittitur, &
quod relinquitur in vafis, per au&am velocitatem non poteft
magis incalefcere, ita ut per ejufmodi augmentum velocitatis
quantum caloris minuitur per detradlionem fanguinis, tantum
augeatur per augmentum velocitatis j miflio igitur fanguinis a
quacunque vena, licet per ipfam augeatur velocitas, refrige-
rat. Sed major caloris vis majorem copiam humiditatis te-
nuat, in perfpirationem agit, atque abfumit : ubi igitur mi-
norcalor, minor humiditatis abfumptio, feu humectatio ma-
jor, adeoque cum miflio fanguinis calorem minuat, etiam ab-
fumptionem humiditatis tempcrabit, feu hume&abir. Qubd
fi ut pulvis bellicus nimis in tormentis preflus ignem non con-
ci-
DE SANGUINIS MISSIONE. m
cipit, ita detur non abfimilis naturae fanguis, qui majori intra
/afa conftipatione coactus minus caloris folvat, & ttatim ac
ib illa preflione per miflionem levatur, fefe ignis expediar,
atque perfpiret, magifque agitet totum fanguinem rehquum,
:um fi quantitas caloris poft miflionem a reliquo fanguine fo-
uti major fuerit, quam quae per miflionem detrahitur, vel
riagis vivida, etfi minoris quantitatis, miflio fanguinis calefa-
:iet, & cum a majori vi caloris proveniat major abfumptio
lumiditatis etiam ficcabit. Quia vero ratio , quafit, ut fan-
guis magis ftipatus caloris minus concipiat, pendet a modo
:ohaefionis inter partes ejus, 8c cohaerendi modi a textura,
k compofitione earundem, & hae funt innumerabiles, nec
:oncipi fingillatim poflunt, hinc determinare tutum non eft,
n quibus corporibus, morbis, &c. facilius fit fanguini per
niflionem incalefcerej quia tamen calor eft quiddam maxime
nobile, & quod fublatis etiam ex parte impedimentis ftatim
;x fe ipfo fe cxplicat, expeditque a reliquis, hinc a ratione
.lienum non videtur pronunciare, illum fanguinem per mif-
ionem incalefcere poffe, qui fitnatura, loco, viclu, morbo,
tque hujufmodi calidusj fublato enim impedimento nimiae
Hpationis per miflionem ejus, poterit ignis fe in libertatem ,
sC motum aflerere, inter duas quafque particulas reliqui fan-
;uinis fefe agere eafque dimovere, quorum neutrum praeftare
alebat ante miflionem, majori preflione calorem ipfum intcr
uas quafque particulas fanguinis fiftente. Quare patet pro-
>ofitum.
Haereat autem aliquid fupcrficiei internae vafis cujufcunque
inguiferi capillaris, quoniam per arterias ducitur fanguis ad
fque haerens illud j vel igitur illud haerens obftruit ex toto
avitatem canalis, ita ut nihil ab arteria poflit traduci in con-
inuam venulam, vel ex parte folum : fi extoto, nihil qui-
,em fanguinis per illam obftruclam arteriolam in continuam
i enam derivabiturj non tamen inde fiet, ut venula continua
|'li arteriolae exhaufta maneat, & fine fanguine, fed cum un-
j ecunque in eandem hient aliae venulae, hae ipfae derivabunt
iontentum fanguinem in obftructam venam, eamque ad ob-
V.ru&ionem ufque implebunt. Si vero obftruat folum ex par-
I s, igitur aliquid fanguinis traducetur ex femi obftrufta arte-
|'.ia in continuam venam, quae proinde continua vena partim
rrx L. BELLINI
per influxum fanguinis ex arteria, partim per fanguinem e*
aliis veriis infiuentem pariter implebitur. Quoniam itaque fan-
guis arteriae in fanguinem continuae venae, & hic in illum
mutuo nitunturj iUud igitur haerens fummis canaliculiv five
obftruat penitus, five ex parte, duabus oppofitis facukatibus
ad oppofitas partes urgetur,a fanguine nempe venae verfus ar-
teriam,& a fanguine arteriae verfus venam, adeoque dimoveri
non poteft verfus alteram harum partium, nifi ab exceflu al-
terutrius facukatum fupra momentum alterius, adeoque faci-
lius dimovebitur, fi altera facultatum tollatur: fed mifib pei
venam fanguine tollitur nifus ejus per venam in continuam ar-
teriamj igitur nifus fanguinis per arteriam in venas multo ma-
jorem partem fui momenti exercebit, in quicquid illud efl
haerens arteriis capillaribus, & fiquidem momentum illud
fuerit majus momento cohaefionis, ex fe ipfo, etiamfi nor
adfit augmentum velocitatis, poterit loco movere, atque abri-
pere in venas lentorem obftruentem. Sed quia interim per de«
traftionem fanguinis univerfae ejus quantitati, quae relinquitui
in vafis, major conciliatur velocitasj igitur momentum illud
multo magis crefcet, atque excrcebitur non in unica folumar-
teriola,ac venula,per quam fanguis mittitur ,'fed per omnes u-
trifque iifdem de nominibus j per fingulasenim venulasminorefl
nifus fanguinis verfus arterias propter miflionem , & per finguh
vafa crefcit velocitas , unde fi haerens illud fupponatur in omnibuf
arteriolis capillaribus , momentum autem auftae velocitatis, & di«
minutae refiftentiae fit majus folo momento cohaefionis,dimo-
vebitur haerens illud ab arteriis omnibus,6c abripieturin venas.
Sed a miflione fanguinis adhuc alio de nomine facilior redditur
dimotio , & trufio materiae haerentis ab arteriis in venasj quoniam
enim a mifllone fanguinis villi membranas arteriarum intexen-
tes in majorem contraftionem veniunt, feu redigunt arterias in
canaies anguftiores, hoc eft in canales, quorum fuperficies in«
terior minor fitfupeificieinteriorieorundemante miflionemfan-
guinis, & huicipfifuperficieiinterioriantemifllonem ianguinis,
hoceft majori haerere fupponitur materies obftruens : igitur per
miflioncm fanguinis haec ipfa materies aptari debebit fuperficiei
minori, hoc eft mutare contadtus, feu feparad quodammodo
afuperficie, cui haerebat : dum autem feparatur, tranfverfo
agitur, vel urgetur per longitudinem canalis a fanguine, cujus
DE SANGUINIS MISSIONE. n3
refiftentia per folam miflionem diminuta eft , 6c aufta veloci-
tas, & occurrit materiae vix haerenti cum fuperficie cana-
lis> igitur eandem multo facilius non dimovebit folum, fed
abripiet fubito in venas. Quod fi per mifllonem fanguinis
fiat talis intima dimotio particularum ejus, quae reddat inte-
gros circuitus reliqui fanguinis brevioris temporis, quam fint
integri quique ejufdem, cum totus fluit per canales fuos, nec
tamen materiam obftruentem magis tenacem faciat, 6c pro-
hibentem, nc arteriarum villi contrahi poflint, tum rurfus
alio de nomine dimotio illa, 6c derivatio in venas fuccedet fe-
licius propter frequentiorem rcpetitionem i&uum, quibus hae-
rens illa matcries urgcbitur a fanguine breviori tempore cir-
cumeunte corpus. Si autem momentum cohaefionis majusfit
momento fanguinis , & durities materiae haerentis prohibeat
contradtionem arteriae , tum miflio fanguinis refrigerando, at-
que hume&ando facere tandem poterit, rcpetita quantum o-
portet, ut durum illud haerens humefcat, 6c vi fanguinis cc*
dat, 6c contraftionem arteriarum permittat, adeoque dimo-
febitur, atque abripietur , 6c hoc debebit etiam contingere,
:um fanguis per miflionem in calorem folviturj reperitis e-
lim miflionibus brevi defervefcet totus, 6c materies hae-
•ens cedere facultatibus dimoventibus, atque abripienribus po-
erit. Quoniam vero ex fuperiorihu? per miflionem fanguinis
:x ampliori vena, ampliori in ipfa emiflario, & amplioris
juantitatis, nifus per venas in arterias minuitur, 6c major ve-
ocitas breviori tempore fanguini conciliaturj contra auterr*
»er miffionem parciorem , anguftiorem venam, 6c anguftius
,miflarium $ igitur dimotio materiae obitruentis, 6c derivatio
jus in venas facilius fuccedet fafta miflione fanguinis largiore
,x ampliore vena, 6c per amplius in ipfa emiflarium, contra
ifficilius. Quoniam vero etiam e venulis capillaribus poteft
ijUantitas fanguinis eadem, 6c eodem tempore mitti, quo mit-
J jretur per ampliorem venam, 6c amplius in ipfa emiflarium,
juoties fit reciproca proportio fuperius expofita compreflio-
nm, atque emiflariorum > hoc igitur de nomine perinde fc
abcbit facilitas dimotionis, 6c derivationis in venas, fivc
Ijnguis mittatur per venam unicam, atque ampliorem, fivc
ipr plures, 6c capillares, confiderando folum, quid contin-
tare dcbeat in toto c6rpore fine hujus, vd illius partis difcri-
iD mine?
u4 L BELLINI
mine : at vero non ex omnibus partibus aeque facile dimovc-
bitur, atque abripietur materies obftruens, fed fuppofita illa
reciproca proportione facilius abripietur ex aliqua parte , fi
ex venis capillaribus ejufdem partis ducatur fanguis , quam fi
ex trunco earundemj etfi enim fuppofita illa reciproca pro-
portione eodem tempore eadem quantitas fanguinis educitur*
quia tamen fa&o emiflario ad venam ampliorem major eft
copia fanguinis*, quae continetur inter ipfum , 6c partem ob-
ftru&am, quam cum emiflaria fiunt in capillaribus venis, quae
nempe funt magis proximae obftru&is partibus , minorem refi-
ftentiam patietur pars obftruftaj & fanguis arteriarum a pauco
fanguine contento inter emiflaria capillarium, & partes ob-
ftructas, quam a multo, qui Continetur inter emiflarium venae
amplioris, Sc eafdem partes obftructas, unde materies haerens
facilius dimoveri, atque abripi poterit ex aliqua determinata
parte factis emiflariis in capillaribus venis ejus, quam fa£i:o u-
nico emiflario in trunco earum cum illa reciproca proportione
multitudinum, & compreflionum , quam faepe repetivimusj
quare patet tertia pars.
Quod autem abripietur quaquaverfum difliliet, ae trudetur
Jftatim, ac traducitur intra ampliorem cavitatem venarum, 6c
cum fit denfius reliquo fanguine, verfus latera trudetur , & iif-
dem lateribus, ac fuperficiei venarum allabetur, quo motu po-
terit, ut expofuimus in Febribus. Si igitur fluat ejus mate-
riae aliquid, dum fanguis mittitur, Sc pertingat ad ufque e-
miflarium, eftluet ejus materiae pars cum ipfo fanguine: id ve-
ro facilius contingere debebit , cum fanguis mittitur per ca-
pillares, cum illae proximae fint partibus, a quibus materies
abripitur, adeoque in ipfa miflione fanguinis poterit extrufa il-
la materies e partibus proximis ad ufque emiflaria perduci, &
mulco copiofius, cum adhuc diftributa non fit per majores ca-
vitates ampliorum canalium. Reliquum vero materiae dimo-
tae, dum per venas fenfim labitur, partim allabendo earum
fuperficiei, partim ad conta&um fanguinis cumeodem fangui-
ne majorem fubibit mixtipnem, Schuc illud diftraftum in par-
tesvarias, tenues, 6c fejunclas, admittet partes fanguinis ma-
gis fluxiles,''& liquidius evadere poterit.
Si vero aliquid haereat fummis vafis, & fanguis per miflio*
nem folvatur, manifeftum eft, pofle folvi diverfimode, ita
ut
DE SANGUINIS MISSIONE. us
ut id, quod per ejufmodi folutionem producitur in fanguine,
induat naturam alicujus determinati fermenti, vel menftrui,
quod hoc,aut illud corpus hujus vel illiusdeterminataenaturac
folvere, vel magis in duritiem compingere poflit. Pro diverfi-
tate igitur mutationis in fanguine, quae per miflionem contin-
gat, 8c naturae, cujus fupponatur haerens iliud , poterit illad
i ipfum haerens per miffionem fanguinis liquari , aut ficcius, ac
denfius reddi , adeoque vel dimoveri , & abripi , vel haerere tena-
cius, figique validius. Sive autem reddatur tenacius, & vali-
diushaerens per calorem a miflione fanguinis folutum, five per
quamlibet aliam facultatem menftruorum duritiem concilian-
tium, miffio fanguinis largior, & repetita poterit ad fluxilita-
tem difponere, & vim fermenti, caloris, ac ficcitatis tempe-
rarej auferet cnim cum fanguine, qui educitur, partem fer-
menti, vel minuet caloris quantitatem , quo abfumitur humi-
dum, & fit intenfior calor, & validior cohaefio, adeoque
minus intenfa erunt illa omnia, quae ab ejufmodi calore, fic-
citate, aut fermento provcniunt.
Poftremo fanguis per mitfionem ita intime dimoveatur, ut
fiat denfior, frigidior, crafTior, minus Buxilis > facilitas igi-
tur ad motum , allapfufque ad fuperficiem canalium erit mi-
nor, feu ad hoc ut moveatur aeque velociter, ac ante inti-
mam illam dimotioncm, exiget impetum majorem a corde:
fed hic primis vicibus fupponitur idem, mox vero fiet etiam
minor propter mutationem fanguinis tum in frigidius minus
i ftimulans, cum in denfius minus facile permittens feparatio-
nem fpirituum, eofque crafiiores fuppeditansj igitur vis fan-
guinis per arterias erit multo minor, quam cum totus fiuit
per canales fuos, quare abripi non poterit haerens illud. Quia
divero propter detracl:am quantitatem fanguinis arteriae aut con-
trahuntur, aut in contractionem nituntur, & ex haccontra-
Aione, aut nifu, oritur aut mutatio contadtuum, aut difpod-
tio ad eam mutationem, 6c quafi feparationem materiae hae-
rentis a fuperficie arteriarum, 6c interim per longitudinem
fluit, quo lento fluxu poteft, fanguis ille crafius ac frigidusj
fiet igitur, ut hic idem fanguis nitatcr quidem in femihaeren-
tem illam materiem, fed propter tarditatem fui motus, & de-
bilitatem virtutis abripere ipfam adhuc refiftentem nonpoterit ,
unde Sc ipfe fubfiftet (exprefla folum aliqua fui tenuiore, &
P z magis
n6 L. B E L L I N I
magis fluxili parte, quae traducetur in venas) & cum ic
continue repecatur, nova femper, ac nova materies fubfiftet
quae priori , & vafis agglutinabitur. Quare patet tota pro*
politio.
PROPOSITIO SEXTA.
VEna in omni morbo fecanda, in quo aut minuenda quan-
titas, aut augenda velociras fanguinis,aut refrigerandum,
aut humeclandum, aut aliquid haerens vafis dimovendum, at-
que abripiendum, aut danda occafio particuiis, ex quibus
fanguis componitur, ut intime dimoveatur, & ipfum fan-
guinem mutent. Quod fi morbus exigat quidem mifilonem
ianguinis, fed ncn mutationem ejusj per mifiionem tamen
mutetur, tum praevidendum, illane mutatio fanguinis offi-
ciat morbo, an fecusj & fiquidem non noceat, finendum,
& mittendum fanguinis quantum oportet: fi vero noceat,
occurrendum mutationi illi epotis ftatim a miflione fanguinis
iis liquidis, quae fiftere, atque impedire poflint ejufmodi mu-
tationem, ut refrigerantibus, fi in calorem folvaturj mol-
lientibus, fi durefcac, atque ita de caeteris. Si morbus dif-
tributus fit per omnia vafa fanguinis, perinde erit, ecujufcun-
que parcis vena ampliore, anguftiore, aut capillaribus, dum-
modo fervetur fuperius expofita proportio emiffariorum &
compreflionum, educaturj fi autem morbus venae fedtionem
exigens alicui folum parti corporis haereat, tutius erit fangui-
nem mittere ex venis venientibus quidem ab eodem trunco
cum iis, quae ad affe&am partem tendunt, feu abeuntibus
in latus oppofitum, quam ex venis partis affec~tae> tutiilimum
vero prius mittere fanguinem a quibufcunque venis ab altero
trunco veniencibus, & id praecipue, fi pars affecla fit ad ex-
trema corporis, ubi minima preffio , ac velocitas fanguinisj
poltea e venis ejus trunci, a quo rami deducuntur ad partem
affe&am, fed ad oppofitum latus tendentibusj poftrcmo ex
venis parcis affeclae, quae fi ita fe habeat, ut aliquid fpa\ii in-
ter ipfam, oc extrema corporis contineatur, tutius erit fan<|||ar
guinem mittere ex hoc ipfo fpatio, ita ut pars affe&a confti-
tuatur inter cor, & quae fiunt emiffaria fanguinis, fanguinem
autem mittere, ita ut emiffaria ejus fint inter cor, & partem
affe
DE SANGUINIS MISSIONE. ir7
affe&am, minus tutums tutiflimum autem, fi emiflaria un-
decunque fiant per circuitum partis affe&ae. Revulfio, ac
Derivatio non funt ncfmina prorfus inania, fed qui efreclus per
ipfam contingunt, a fola diverfa proportione velocitatum , &
quantitatum, qua languis dum mittitur, fluit per canalcs di-
verfos, pendet, non a tra&ione, aut qualibet alia caufa. Et-
fi vero vafa pulmonum fanguiflua communionem non habent
cura du&ibus fanguifluis reliqui corporis, quoties tamen mor-
bus iis haerens aliquo ex nominibus ad initium hujus expofitis
miflionem fanguinis exigit, favendum: & fiquidem pulmo
fitliber, nec fuam affe&ionem pleurae, pectorique commu-
aicet, nihil intererit ex hacne, aut illa vena fanguinem mit-
:as: at fi affe&ionem pleurae, pe&orique communicet, aut
:runco defcendenti venae cavac, aut ramis afcendentibus, tu-
:ifiimum erit fanguinem e vena ejufdem lateris, ac trunci fubi-
:o mittere, quocies certus efle poteris majorem quantitatem
"anguinis, quae ad partem affe&am majori per miflionem vclo-
:itate derivatur fimul cum preflione a pulmone proveniente
imovendo morbo funicere j fin autem minus, erunt mifliones
anguinis fucceflive inftituendae eo ordine, quem efle tenen-
lum in quibufcunque particularibus morbis, fuperius expofui-
nus, & eodem modo fe res habebit in dolore lateris, feuPleu-
: itide, & aliis affe&ionibus pectoris.
Cum etenim oftenfum fit in fuperioribus, aut ex fe pateat,
>er venae fe&ionem minus quantitatem fanguinis, augeri ve-
j ocitatem ejus, refrigerari , humeclari, dimoveri, atque ab-
ipi, fi quid haeret fummis vafis, & id ipfum eodem modo
liftendatur de iis, quae haerent quibuilibet vafis fanguifluis , da-
U occafionem intimae dimotioni fanguinis, & mutationi ejuf-
i>em$ quoties igitur dabitur morbus aliquis, qui indicet, ali-
Luid ex his efle moliendum in fanguine, manifeftum eft, id
ler venae fectionem praeftandumj quare patet prima pars.
I Secundo, exigat morbus diminutionem quantitatis ex. gr.
Inguinis, fed non mutationem ejus> fit tamen fanguis in da-
I) laborante illius naturae, qui per miflionem intime dimovea-
lir, 6c mutetur: vel igitur haec mutatio officit morbo , vel
Icus: nifi noceat, finendum, ut patet, & detrahendum fan-
luinis quarj||im oportec> fi autem noceat, erit prudentis Me-
ci difpicere, illa mutatio fanguinis in quo genere contineat,
P 3 &
;er
5i;
118 L. BELLINI
& prout haec aut illa fuerit, aptis occurret remediis flatim
miffione. Quia vero quo breviori temporis fpatio derivari po
teft remedium intra venas, eo tutiusj^hinc non eliget medi
camenta, quae longo tempore indigeant, vel ut folum fluar
a ventriculo ad venas , propter lentorem , vel ut fubigantur
& redigantur in liquidum acalore, & preflione partium j fe
illa eliget, quae ex fe facillime fluunt, & minima indiger
opeTa partium , per quas trajicienda funt , ad hoc ut in fangu;
nem deriventur, minimeque fubfiftant intra eafdem : cum au
tem hujufmodi medicamenta fint liquida, patet, ad id oper:
aptifEmas efle liquidorum potiones, 6c refrigerantes quidem
fi fanguis in calorem folvatur, mollientes, fi in quiddam der
fius, ac durius abeat> atque ita fingillatim de caetcris muts
tionibus; patet itaque fecunda pars.
Tertio, fit morbus per vafa omnia fanguinisj igitur fiv
diminutionem quantitatis, five augmentum velocitatis, fi\
quicquid aliud exigat flle morbus in fanguine, non dabitt
modus aliquis peculiaris , quo fiat, ut per hanc potius, quai
, per illam venam educendus fit fanguis, quare perinde fe r<
habebit, undecunque mittatur, dummodo aeque augeatur v<
locitas, & eodem tempore mittatur eadem certa fanguin
quantitas , quod fit ex fuperioribus fervata proportione illa h
ter emiflaria, & comprefliones canalium. At vero fit morbi
in aliqua folum parte ex. gr. inflammatio; quoniam per mi
fionem fanguinis variatur proportio naturalis quantitatum eji
fluentium per utrumque truncum, cum totus ducitur p<
canales fuos, & variatur etiam proportio velocitatum , & i
traque major eft per truncum arteriae, a cujus aliqua ex coi
tinuis venis ducitur fanguis, quam per alterum, & fimiliti
major per ramum arteriae, a cujus continua vena mittitur fai
guis, quam per alterum tendentem ad partem oppofitam, l
ab eodem arteriae termino venientem -y du&o igitur fanguir
per venam illius lateris, quod fit oppofitum lateri inflammi
to-y ita tamen ut vena proveniat ab eodem trunco cum ver
inflammati lateris, eodem tempore major quantitas fanguinii
& majori velocitate derivabitur in latus oppofitum , quam i
inflammatum, fi ab oppofito ducatur fanguis, & id fiet
totum tempus miflionis fanguinis. Quia vero inlfcmmatio irr
pedimento eft, ne fanguis etiam naturali quantitate , ac velc
r
DE SANGUINIS MISSIONE. 119
;itate fluens trajici poflit per inflammatam partemj fieri igi-
:ur poterit, ut major quantitas, quae breviori tempore influe-
e poffet, fi per inflammatam partem duceretur fanguis, fub-
ifteret ad eandem inflammationem, eamque proinde augeret:
}uin ipfa etiam aucla velocitas non folum poteft non promo-
^ere remotionem inflammationisj verum ipfam magis augere,
quod continget, fi velocitas fit tanta, ac tanta anguftia ca-
nalium (a quacunque caufa haec anguftia proveniat, five ob-
ftru£fcione, five exficcatione, aut fi quid eft hujufmodi) ut
incidat tanto impetu in fuperficiem arteriarum abfqueeo, quod
praeterfluere totus fanguis poflit, ut ad locum occurfus artc-
'iam extrorfum trudat partibus ejufdem arteriae fuccedentibus
ntrorfum inflexis, atque ita ejufdem arteriae cavitate ad ma-
orem anguftiam reda&a, hoc eft, praeterfluxu fanguinis ma-
gis impedito, ex quo continget, ut fanguis diutius fubfi-
lens, & in effluxum nitens prematur valide, unde exprime-
:ur pars ejus liquidior, atque acrior, Sc fubfiftet craflior, &
Oimor augebitur , & propter refluxum illius acrioris in venas,
anguis reliquus folvetur magis, & fuccedere poterunt mille,
itque omnis diverfi generis peflimae mutationes in toto fan-
guine, & nihil non morbofum, atque mexpectatum , & fin-
^ulare in ipfis. Haec autem omnia non folum evitabuntur
ducto fanguine per venam lateris oppofiti ab eodem trunco ve-
nientemj verum infuper remotio morbi facilior reddeturj
fluet enim in partem laborantem copia fanguinis minor, Sc
minori velocitate, quam per oppofitam, ex qua ducitur fan-
guis, unde cum interim quantitas minuatur, dabitur locus
i contraftioni arteriarum , 6c per illam contra6tionem mutabun-
) cur conta&us partium haerentium, & inflammationem confti-
I :uentium , 8c eaedem propterea minus nitentes in artcrias fa-
:ile abripi poterunt ab affluente fanguine, & idem fanguis
i,afHuens facile praeterfluere, cum 6c minus impedimentum of-
jfendat iis particulis haerentibus jam dimotis, & cum non fit
lcantae quantitatis, ut in dato tempore praeterfluere totus non
Ipoflit, nec tantae velocitatis, ut per nimiam trufionem ex-
Ifrorfum in aliqua parte arteriac cogat fuccedentes introrfum
Ifledti, Sc arteriam occludere. Patet itaque tutius efle fangui-
linem mittere ex vena oppofiti lateris, & ab eodem trunco ve-
lfiiente, quam a parte laborante. Quia vero tota ratio majoris
hu-
ixo L. BELLINI
hujus fecuritatis eft minor quantitas, atque velocitas fanguinis ,
qui in partem laborantem derivatur, quoties ab oppofita du-
citurj igitur ex iis venis tutiffime ducetur, per quas fit, ut
minima velocitas, & quantitas fanguinis derivetur in partera
laborantem, fed maxima quantitate, & maxima velocitate e«
volvitur in truncum arteriae, e cujus aliqua ex continuis venis
ducitur fanguis , minore in alterum j dufto igitur fanguine ex
aliqua vena illius trunci, qui nullum ramum mittit ad partem
afreftam , fiet , ut in hanc ipfam affe&am partem minor fan-
guinis quantitas, & mmori velocitate deducatur, adeoque fu-
perius expofita pericula tutiflime declinabuntur, & dimotio
mcrbi facilius inchoari poterit. Quia igitur per hanc miflio-
nem fanguinis a trunco nullum ramum mittente ad partem af-
fe&am minuitur tota quantitas fanguinis, & dimovetur interim
morbusj repetita igitur venae fe&ione minus imminebit peri-
culum a nimio affluxu fanguinis jam diminuti, a refiftentia
morbi jam dimoti j quare venae fe&io a vena oppofiti lateris,
& ab eodem trunco veniente tutius adminiftrari jam poterit,
quam fi fanguis prius miflus non fuiflet a vena illius trunci,
qui nuirum ramum mittit ad partem laborantem: poftremo
vero cum jam per duas illas mifliones & diminutio fanguinis
abunde fa&a fit, & dimotus magis morbus, miflio fanguinis
tuto fieri poterit ab ipfo loco inflammationis. Si igitur ia-
flammatio fuerit in fummis partibus corporis,ubi minima pref-
fio, & minima velocitas fanguinis, tum maxime miflio fan-
guinis ab oppofito trunco facienda j minima enim preflio , &
minima velocitas maximam refiftentiam pariunt praeterfluxuro
fanguini , adeoque maxime cavendum , ne major quantitas ad
eam partem derivetur, quam quae trajici minimis illis momen-
tis poflit, ne inflammatio, & caetera mala augeantur, quod
ex fuperioribus tutiflime contingit , fi ducatur fanguis primo
a trunco oppolito, inde a venis lateris oppofiti , poftremo a
parte inflammata. Ulterius fit pars inflammatione laborans
inter Poplitem,& fummum pedem ex. gr. & debeat mitti fan-
guis a parte, manifeftum eft venas, quae a fummo pede ad
inflammationem ufque continentur, dum ulterius progrediun-
tur, per locum inflammatum duci. Mittatur igitur fanguis
ex his venis inter fummum pedem, 8c locum inflammatum
pofitis} qui igitur fanguis mittitur cum effluat extra venam,
ex
DE SANGUINIS MISSIONE m
ix qua mittiturj per inflammationem non fluit, per quam
3uxiflet, fi vena non fuiflet fecta> unde toto tempore, quo
niflio fanguinis protrahitur, inflammatio levatur a nifu illius
juantitatis fanguinis, quae per venas feftas extra corpus mit-
itur j quare vafa in inflammatione contenta validius contrahi
wterunt, & materiam haerentem expellere, quae faciltus et-
am exprimetur propter impetum , & preflionem arteriae per
nflammationem du£tae> haec enim arteria ob miflionem fan-
^uinis majorem quantitatem ejus, Sc majori velocitate traji-
;it, unde hic ipfe fanguis materiam inflammationis jam dimo-
am, & nihil retardatam fuper affluxu fanguinis per vcnam
b&am facile trudet, atque abripiet. Ducaturautem jam fan-
juinis ex vcnis inter cor, 6c inflammationem pofitisj igitur
n inflammationem derivabitur fanguis, qui in ipfam influit,
•er venas inter ipfam , 6c fummum pedem contentas, unde vafa
nflammationis minus contrahi poterunt, & minus materiam
jusdimovere: velocitas etiam, Sc quantitas per arteriam m-
[ammationis minus augebitur, cum per venas, ex quibus fan-
;uis ducitur, exonerentur arteriae fupra inflammationem po-
itae, unde materia ejus minus dimota a tardiore fanguine mi-
us urgebitur. Infuper per miflionem fanguinis ab iis venis
ars inflammationis cor refpiciens, feu vafa, quae in ea parte
iflammationis continentur, levata preflione fanguinis ab iif-
em partibus validius comrahi poterunt, quam quae conrinen-
jr ad partes fummi pedis, unde periculum imminere poterir,
je magis contrahantur, quam opus-eft, ad hoc ut fanguis a
jmmo pede fluens poflit praeterfluere, & ad cor, feu ultra in-
ammationem derivari 5 quod fi fieret, non folum non tolle-
;tur, aut minueretur inflammatio, fed fieret multo gravior,
vehcmentior. Quando igitur ea in parte eft inflammatio,
inter ipfam, 8c fummos artus aliquid fpatii contineatur, in
c facta emiftaria fanguinis tutiora erunt, quam inter eandem
flammationem & cor. Quia vero tam fanguis contentus in-
venas inter cor, 8c inflammationem comprehenfas, quam
nguis contentus intra venas inter ipfam , 8c fummum pedem
titur in eandem inflammationem, tutiflimum erit cx ha&e-
ijs expolitis undecunque per circuitum inflammationis emif-
Iria fanguini aperire > ita enim nulla erit pars inflammationis,
uae non levetur nifu fanguinis, feu cujus vafa contrahi non
ll% L. BELLINI
poffint commodius atque validius abfque ullo periculo occlu-
fionis in eorum aliquibus , 8c fanguis arteriae trudere magis, .
ac tuto poterit. Atque ex his patet.
Quarto, Revulfionis, ac Derivationis nomina non efle tarn
inania, quantum ab aliquibus fupponunturj patet etiam ex his
propofitionibus, per miflionem fanguinis ex aliqua vena deri-
vari ad partem aliquam majorem quantitatem ejus intra datum
aiiquod fpatium temporis, quam fi mitteretur ex alia : atque
infuper cum pars aliqua affecla eft, tutiflimum efle fanguinem
mittere ab illo trunco, cujus nulli rami ad partem affe&atn
tendunt , deinde a venis oppoflti lateris ab eodem trunco ve«
nientibus, poftremo ab ipfa affe&a parte, 8c hoc non alia de
caufa, quam quia fi ftatim ab ipfa affe&a parte mitteretur fan-
guis, periculum immineret, ne augeretur morbus per folum
affluxum copiofioris materiae ad partem affe&am , cum ejufmo-
di affluxus copiofior contingat per folam miflionem fanguinisj
qui eft ipfe effeftus malus, qui derivationi tribuitur nimis ma-
ture admini.ftratae -> quia vero per miflionem fanguinis ab alte« :
ro trunco fa&am contingit, ut major copia fanguinis in ipfurr
devolvatur, quam in alterum , a cujus ramis irrigatur inflam-
mata pars, feu fit,ut in infhmmatam partem minor ejus copis
deducatur, cc hic eft ipfe effeclus, qui revulfioni tribuitur,
p.itet effeftus derivationis, ac revulfionis dari, & per revul
iionem quidem fieri, ut in partem affe&am minor humorurr
copia derivetur, per derivationem vero nimis mature fa&am
utmajor, 6c ut oneretur, ac prematur natura ab illa major
copia, atque augeatur morbus; per hanc ipfam vero deriva-
tionem apto tempore celebratam, nempe poft unam, & alte
ram revulfionem expofito ordine inftitutam levari magis mor- L
bum , ac plane tolli. Sed quia haec fingula non alia de necef L
fitate contingunt, quam quia per miflionem fanguinis muta :
tur, ut expofitum eft, ratio velocitatum, 8c quantitatun L
ejus per canales fuos, manifeftum eft dari quidem effe&us deri |
vationis, ac revulfionis, 8c revulfionem prius, dein derivatio-
nem efTe adminiftrandam cum aliis, quae expofuimus, 8c qua(
minime difcrepant ab iis, quae communiter de revulfione, &
derivatione circumferuntur,fed effe&us hujufmodi non prove
nire a traftione , metu vacui , inftinctu , aut confilio naturae , avo
carione morbi, 8c fi quae funt hujufmodi caufae vere inanes. "
Quin
DE SANGUINIS MISSIONE. m
Quinto, fit morbus aliquis intra pulmones, qui aut diminu-
tionem quantjtatis fanguinis, aut augmentum velocitatis intra
ipfos, aut aliquid eorum , quae expofuimus, ad initium hu-
jus, exigat, dico, faciendam miflionem fanguinisj licet nec
vena, neque arteria pulmonaria habeant communionem cum
vafis fanguifluis reliqui corporis*, quod patet. Cum enim fan-
guis, qui ducitur in pulmones, fitille, qui fluit per univer-
fum corpus-, quo minor eft quantitas univerli fanguinis, eo
etiam minor erit illa, quae per pulmones ducitur, adeoque
etiam haec ipfa minueturj fed diminuta quantitate minmrur
preflio, & hac diminuta crefcit velocitas (preffionem intelligo
ftipationem fanguinis in vafis provenientem a mutuo nifu u-
tridque fanguinis, qui fcilicet continetur in vena, & qui con-
tinetur in arteria pulmonaria) & datur occafio particulis fan-
guinis, ut intime dimoveantur, $c refrigeratur, & hume&a-
tur, & dimovetur, atque abripitur fi qmd haeret, & in pul-
monibus haec dimotio, & extrufio eo facilius fuccedet pro-
pter motum refpirationis agitantis, & fuccutientis, & abri-
pi, fi quid haeret, per impetum fanguinis a dextro finu ve-
iientis> igitur etfi nulla datur communio vaforum pulmona-
:ium cum vafis fanguifluis reliqui corpoi is quoties datur mor-
dus aliquis in pulmonibus mifiionem fanguinis exigcns, facien-
ium. At quia ex hac ipfa fejun&ione vaforum pulmonarium
i vafis fanguifluis reliqui corporis fit, ut pulmo, dummodo
iber fit ab omnibus partibus circumpofitis, nullique ipfarum
iFectionem fuam communicet, inhanc aut illam venam, hanc
ut illam arteriam nulla peculiari ratione nitatur, atque in-
uper fit, ut ita fe habente pulmone miffio fanguinis ex qua-
unque vena nullam majorem, aut minorem quantitatem ejus
ulla majori, aut minori velocitate in pulmonem derivari co-
at, & ab his folum velocitatibus , & quantitatibus pendet
tio mittendi fanguinem ab hac potius, quam ab illavena;
igitur pulmo fit liber ab omnibus parubus pe&oris, nulli-
ue fuum morbum communicet , perinde fe habebit res, a
uacunque vena mittatur fanguis. At vero fupponatur inflam-
latio in pulmone,quae infarcierido ipfum extenderit ejus cor-
us & coalefcere cum pleura coegerit, eique & pleurae con-
iliaverit tumorem fimilem, vel creverit tumor pulmonis ad
artes trunci venae cavae dcfcendentis, ita ut ab ipfa vena va-
z lide
ti4 L BELLINI
lide prematur tumor, vel ad partes venarum afcendentium ,
& ab iis pariter prematur valide, eafque viciflim etiam ita pre-
mat, ut ad ipfas fubfiftere cogatur fanguis, & producere a-
liam inflammationem, aut tumorem, Sc illum, qui in pul-
mone eft, validius premendo^ 8c fluxum fanguinis prohiben-
do confervet, vel augeat: manifeftum eft haberi jam morbum
particularerri ex iis, quos expofuimus, adeoque derivationem
non efle primo loco moliendam , feu non educendum fangui-
ncm e venis proximis, £c ab eodem latere, & parte inflam-
mationem abeuntibus, nifi quando certi' fimus, majorem quan-
titatem fanguinis, quae per miflionem ejus majori velocitate
derivatur in partem affe&am fimul cum preffione, quae ha-
betur per motum refpirationis a pe&ore, & pulmone, fuffi-
cere ad dimovendam atque abripiendam materiam morbi,
& univerfum fanguinem fuperaffluentem trajiciendum per in
flammatum locum. Quod fi dedic haec certa cognitio, erunt
inftituendae mifliones fanguinis eo ordine, ac modo,quem ex«
pofuimus cenendum in reliquis morbis partium miflionem fan-
guinis exigentibus. Gaeterum fi fit haec certa cognitio, mif-
fio fanguinis ex affe&o latere poceric efle prodigii inftar, 8c
fubito hominem ad fanitatem redigere> fubito enim abripie
tur materia morbi, & haec fubica reftitutio fanitatis facile, &
frequencer poteric concingere propcer motum refpirationis
prementis, Sc fuccutientis , hoc eft dimotionem materiae mor
bificae adjuvancis. Patet autem, hanc ipfam eodem modo fe
habituram in dolore lateris, Sc aliis peclons affe&ionibus : qua-
re pacec &cc.
PROPOSITIO SEPTIMA.
EQuacunque arceria mittatur fanguis, major ipfius quanti-
tas in dato tempore effluit, quam quae efflueret per conti
nuam , & aeque amplam venam , & aequali emiflario patentem
ad eandem diftantiam a corde eodem dato tempore. Et ex
his patet, qua ratione fieri poflit, ut quolibet dato temporc
educatur quantitas fanguinis ex arteriaminor, aucaequalis^quan
titati fanguinis, quae efflueret in eodem aflumpto tempore pei
concinuam venam , quae eflet inaequalis amplitudinis cum con
tinua arteria, vel inaequali emiflario pateret, vel hoc fadun
eflet ad majorem , auc minorem diftantiam a corde , quam e
mil
DE SANGUINIS MISSIONE. 115-
miflariura arteriae. Per totum tempus, quo fanguis mittitur,
quantitas ejus fingulis contractionibus cordis influens in trun-
cum, a cujus ramo mittitur fanguis, majorem proportionem
habet ad quantitatem eodem tempore influentem in truncum
alterum, quam quantitates eodem tempore in eofdem truncos
homologe influentes, quando nihil fanguinis mktitur j fed to-
tus fluit per canales fuos. Et fimiliter quantitas fanguinis fin-
gulis contra&ionibus cordis influens in arteriam , a qua mit-
i titur fanguis, ad quantitatem eodem tempore influentem in
arteriam partis oppofitae, Sc ab eadem origine venientem ma-
I jorem proportionem habet, quam quantitares eodem tempore
I in eofdem canales homologe influentes, quando nihil fangui-
I nis mittiturj fed totus fluic per canales fuos, & adhuc majo-
rem, quam cum mittitur fanguis per venam. At quantitates
f fanguinis eodem tempore ab altero trunco in fuos ramos ho-
l mologe influentes proportionales funt quantitatibus in eofdem
I ramos homologe influentibus, quando nihil fanguinis mitti-
, tur. Velocitas autem fanguinis, pertotum fpatium temporis,
| quo mittitur, in arteriis omnibus fit major, Sc major quidem,
Iquam cum per venam mktitur, 6c velocitas aucta, quae exer-
«cetur per arteriam, a qua fanguis mittitur, ad velocitatem,
iquae per eandem exercetur, cum nihil fanguinis mittitur, ma-
tjorem proportionem habet, quam velocitas aucta per quosli-
; bet homologos canales reliquos ad velocitatem per eofdem,
rcum nihil fanguinis mittitur, & au&ae velocitates per eofdem
| proportionales funt velocitatibus, quae per ipfos exercentur,
pcum nihil fanguinis mifllim eft. Brevi autem a fupprefiione
fanguinis ceMat haec inaequabilitas velocitatum , & quantita-
cunv fanguinis per canales fuos, folaque permanet au6ba velo-
:itas, quae per quoslibet homologos canales eft quidem major
velocitate, quae per ipfos excrcetur, cum nihil fanguinis mif-
fum eft, fed eft eadem hac velocitate proportionaliter major.
Oportet autem, ut, quae fanguinis quantitas mittitur, non
imminuat momenta contra&ionum in villis cor, mufculos re-
liquos, & membranas conftituentibus, a quibus concipit fan-
:guis momentum velocitatis fuae, cum totus fluit per canales
tiios. Sed & quaecunque oftenduntur in Propofitione fecun-
la de fanguine per venam miflb ex anguftioribus, aut am-
)lioribus emiflariis , exilioribus aut majoribus venis , una
i aut
iz6 L. BELLINI
aut pluribus cum reliquis omnibus ibi expofitis plane conve-
niunt miffioni fanguinis per arterias cum iifdem condition^bus
fa&ae. Sed 8c omnia, quae inTertia oftenduntur de mutatio-
ne fanguinis, & quae in Quarta ad caufam deliquii fine nimiae
quantitatis detractione. Similiter mifiioni fanguinis per arte-
rias conveniunt omnia, quae inPropofitione quinta oftendun-
tur, ni fi quod miffio fanguinis per arterias citius, & magisre-
frigerat, atque hume&at, quam miffio fanguinis per venas, et-
fi fanguis ejus naturae fuerit, ut per miffionem folvatur, aut
quomodolibet fermentefcat , per miffionem ex arteria poterit
haec ipfa natura temperari commodius, quam per miffionem
ex venis. Itaque etiam miffio fanguinis per arterias dimovet,
atque abripit , fi quid haeret fummis vafis, idque tutius prae-
ftat, atque commodius, quam miffio per venas, & (e&io e-
jus, compreffio, conftrictio, & quaelibet alia operatio, qua
impediatur penitus, aut ex parte derivatio fanguinisper ipfatn
in partem aliquam , cujus vafis haereat materia morbum quem*
libet producens, efle poterit prodigiofi remedii inftar morbum
fubito , atque in ipfo opere abripientis.
Quoniam enim velocitas fanguinis etiam naturalis eft major
per arterias, quam per venas, igitur miffio fanguinis per ve-
nam, & arteriam, ita ut reliqua omnia aequaliter fe habe-
ant, fupererit fola ratio majoris velocitatis per arterias, quac
determinabit quantitatem ejus in dato aliquo tempore effluen-
tcm, adeoque pofita eadem diftantia a corde, eodem emifla-
rio, atque infuper etiam eadem, fi velis, amplitudine arteriae
cum continua vena, erit major velocitas per arteriam , quanr
per venam: quare eodem tempore major quantitas per arte*
riam, quam per venam effluetj Si igitur fiant reciprocae illae
fuperius faepi.us expofitae, & quae ex fe ipfis patent , propor-
tiones emilTariorum , vel amplitudinum, vel multitudinum ad
compreffiones, feu velocitates in diverfis arteriarum partibus,
fieri poterit, ut per feftas arterias fluat eadem, major aut mi-
nor quantitas fanguinis, quam quae efflueret eodem dato tem-
pore per venas, ut patet ex fuperioribus, & doctrina liquido-
rum. Manifefta igitur eft prima pars.
Quae autem proponuntur de miffione fanguinis per arterias
funt eadem, ac illa, quae propofuimus de miffione ejufdemper
venas, & ukro patent ex ipfis, & ex demonftrationibus ea-.
rum
DE SANGUINIS MISSIONE. 117
rjm propofitionum , a quibus defumuntur. Ula igitur omit-
timus, nifi quod illud brcvibus exponendum, quod addimus,
quantitatem fanguinis, quae derivatur in truncum arteriae, a
cujus ramo mittitur fanguis per totum fpatium temporis, quo
mittitur, majorem efle, quam cum mittitur per venas ramis
illius trunci continuas> fimiliterque velocitatem efle majorem ,
cum mittitur fanguis per arteriam , quam cum per venam.
Quod tamen utrumque facile patet. Quoniam enim ex eo
major quantitas fanguinis devolvitur in truncum arteriae, a cu-
jus ramo mittitur, quod per miflionem qui fanguis ad emifla-
rium utriufque trunci nititur quaquaverfum , minorem refi-
ftentiam offendit ad eum truncum ,acujus ramo mittitur,quam
ad alterumj ubi igitur per ramos ejus codem tempore major
copia fanguinis effluit, minorem muko refiftentiam offendit,
adeoque in majori quantitate eo devolvetur : fed major copia
fanguinis ex arteria eodem tempore effluit, quam e vena fecta
iis conditionibus, quas recenfuimus in prima parte hujus* in
truncum igitur arteriae, e cujus ramo mittitur fanguis, ma-
jor illius copia derivabitur, quam in eundem derivaretur, (I
mitteretur ex aliqua venarum ejufdem illius trunci ramis con-
tinuarum. Quoniam vero, dum fanguis mittitur, ex eo cre-
fcit velocitas ejus per canales omnes, quod minuitur quanti-
tas, feu refiftentia, ac difficultas ad motum, feu fluxum, £c
idata quantitas fanguinis brcviori tempore ex arteriis educitur
iquam cduceretur e venis> igitur velocitas fanguinis per totum
fpatium temporis, quo mittitur exarteriis, in omnibus arte-
iriis fit major, quam cum mittitur per venas, ut propone-
Ibatur. Vide autem demonftrationes reliquorum ad ufque il-
la, quae ex Propofitione quinta deducimus fuis locis fupe-
' rius.
Millionem autem fanguinis per arterias magis refrigerare,
atque hume&are, quam miflionem ejus per venas ex eo patet,
quod fanguis artcriarum multo calidior eft, quam fanguis ve-
narum, quare fi mittatur ab ipfis arteriis, fiet, ut qui calidus
fanguis ad partes fluxiflet, & refluxiflet per venas ad ufque
[locum emiflariorum ad eafdem partes non derivetur, adeoque
E ipfas non calefaciat, & quod inde etiam fit, non exficcet,
quemadmodum contingat oportet, cum per venas ducitur.
S Nequefolum partes non calefaciet, atque ficcabit, verum Sc
1x8 L. BELLINf
fanguincm ipfum, reliquofque humores omnes, qui eo minus
humido exfugentur, & calorem concipient, quo minorem
vim a calore adurente, &abfumente humidum patientur. Mif-
fio igitur fanguinis per arterias magis refrigerat , atque hume-
£ht, quam per venas, & cum id contingat propter miflionem
fanguinis calidioris, & ejus data quantitas breviori tempore
educatur per arterias quam per venas, patet miflionem fangui- :
nis per arterias refrigerare, atque humeftare non folum ma-
gis, quam miflio fanguinis per venas, fed etiam citius. Quod
fi fanguis ejus naturae fuerit, ut per miflionem intimae ejus
particulae dimoveantur,fermentefcant 6cc. miflio fanguinisper « :
arterias huic periculo occurret commodius, atque tutiusj ab- I
ripiet enim fanguinem ipfum nondum mutatum in fluxu per I
partes corporis, neque permittet, ut in tanta quantitate per-
mifceatur fanguini venarum, qui nondum fit permutatus: ,:
quibus adde brevitatem temporis majorem, qua data quanti- f
tas ejus educitur per arterias, quam per venas, & majorem :
celeritatem , in quam venit univerfus fanguisfefta arteria,quam
vena, quae omnia commodiori funt auxilio faltem per brevita-
tem temporis, quo operantur. Quoniam vero fanguis ab iis ]
arteriis miflus educit id, quod trajiciendum eft per fumma r
vafaj fi igitur contincat aliquid facile iis agglutinabile, vel J
fupponatur aliquid jam agglutinatum, cujus impedimento fiat, :
ut nimia copia fanguinis praeterfluere libere non poflit, fed i
ad impedimentum (ubfiftat , & prematur valide, ita ut ex ipfo '
exprimatur liquidius, quod praeterfluere poflit, lentius non :
poflit, fed fiftat ad locum impedimenti haerentis, tutius erit, P
atque commodius fanguinem per arterias, quam per venas iu
mittere. Rurfus quoniam fanguis, qui per arteriam mittitur,
non pertingit ad fumma vafa, eadem igitur facilius, atque va- :'
lidius contrahi poterunt, & mutare contaftus cum partibus ac -
materiebus haerentibusj interim vero aliae arteriaeconfluentes
inter emiflariura , & fumma vafa deri vant in eadem aliquam quan- lr:
titatem fanguinis majori velocitate propter miflionem inftru&i, '
igitur abripientur facile quaecunque haerebant,& quidem faci- *
lius , quam miflb fanguine per venas , ob majorem fcilicet contra- !-:
ftionisvim,atquevelocitatemabripientem. Quod fi haec veloci- :i
tasdefitpropterminimumfpatium,quodinteremiflarium,8cfum- :il
ma vafa contineatur, folus motus contradtionis facile dimove-
bit, :
DE SANGUINIS MISSIONE. n9
bit, & extrudet utrinque, fcilicet & verfus venas, & verfus
emiflarium arteriae, ad partes enim emifTarii nihil obllat pro-
pter fanguinem effluentem , & figura arteriae refpicientis am-
pliore bafi partes emiflarii ad eafdem partes urget, unde hae-
rens illud effluere poterit cum fanguine, vel eidem permifce-
ri, & fieri liquidius, reliquum vero intra venas eodem rnotu
contra&ionis agi poterit. Si igitur pars aliqua corporis repe-
i riatur, in qua a nimio affluxu fanguinis per arterias conferve-
turmorbus aliquis, per folam miffionem ejus ex arteria ejuf-
l dem partis, vel eadem arteria comprefla, conftridta, vel quo-
modolibet ita accepta ut per ipfam fanguis ad partem labo-
rantem traduci non poflit, poteiit fubito ceflare morbus, &
fub ipfa manu medentis, & fiquidem abaliqua materia haeren-
te vafis illius partis morbus proveniat, patet ex expofitis, quo
neceflario operandi modo morbus ille tolli poflit, ac debeat>
quare conflat tota propofitio.
PROPOSITIO OCTAVA.
TN omni morbo, in quo per venam mittendum elTe fangui-
X nem fuperius oftenfum, utilius eflet eundem per arteriam
mittere, fed quia in majoribus arteriis imminet periculum
difficilis, aut nullius coalitus, aut fifti, & in aneurifma de-
Gnentis, faciendum ex minoribus, & capillaribus, in quarum
eftione nullum periculum offenditur. Itaque adminiftrandum
quicquid ad arterias capillares, aut educere fanguinem, aut
pfum loco movere poterit in iis praecipue morbis, in quibus
iiimmis vafls aliquid haeret, unde 8c fricabis, & fovebis, &
>alneum adhibebis, & intra calidam pedes detinebis, & intra
■andem fedebis , & frigidam fubito, & copiofe affundes, &
r:ucurbitulas ficcas admovebis, & eas fcarificabis, & fcarifi-
:'abis etiam fine cucurbitulis, & hirudines applicabis cuilibet
>arti corporis, & ligabis ligaturis fortibus, aut mediocribus:
fiquidem morbus per omnia vafa diftributus fit, fri&io-
)es, fotus, balnea, cucurbitulae ficcae, aut fcarificatae per
tnaximam partem corporis, aut ipfum totum maxirui prae-
;idii efle poterunt, ficut & hirudines pluribus applicatae
.artibus. Si vero morbus fit in aliqua folum parte, tum,
fieri paflet, arteriam illius partis apprehendere & ligaref
R aut
z3o L. BELLINI
aut urere, aut plane comprimere, vel ex ipfa fanguinem mit-
tere tutiflimum eflet: fi vero id fieri non poflit, primo fcari-
ficandum , vel hirudes applicandae ramis trunci , qui arterias
non mittit ad partem affeftam, & id faciendum plurimis fca- :
rificationibus profundis , aut hirudinibus, tum e ramis trunci
mittentis arterias ad partem affe&am, fed derivatis ad latus
oppotitum: poftremo circa affe&am partem profunde fcarifi-
candum , vel admovendae hirudines undecunque. Eodem or-
dine te gerere poteris in fotibus, frictionibus &c. Cum au-
tcm affedta pars ita fe habet, ut inter ipfam, & fummos artus
aliquid fpatii contineatur, velis autem ex artcria fanguinem
mittere, mittendus ex arteria, quae inter cor, & ipfam par- i
tem comprehenditur. Sivc autem frices, five balneum ad-
hibeas, five foveas, atque ita deinceps, nunquam movebis
folius arteriae fanguinem , fed etiam contentum in venis capil-
lanbus, unde expeditior operatio, & efficacia remedii. Hi-
rudines, quae applicantur ano, five ut revellant partibus fupe-
rioribus, five ut derivent a vifceribus abdominis, cito appli-
1 cantur, & juvent oportet, fimiliterque quae applicantur poft
aures in doloribus, &c. Capitis, atque ita fingillatim de pa|-
tibus aliis. Miflio fanguinis ex arteriis in morbis pulmonum
eodem modo fe habet, ac expofitum de miflione per venas
in iifdem morbis. Miflio autem fanguinis five ex vena, five
ex arteria, five ex utrifque canalibus tam copiofe fafta, ut
propter nimiam detractionem ejus, is, cui detrahitur, lini-
quatur animo, quantitatem fanguinis fumme minuit, fumme
refrigerat, atque hume&at, motus omnes plane filtit,' nifi
quod iis fuppreflis datur libertas villis omnibus fefe naturali
contraftione contrahere, quae tum proinde poteft efle fumme
valida, & fiquidem per motum fanguinis nimis infarcirentur,
& a naturali contractione prohiberentur villi canalium , iifque
haereret aliquid,quod per preffionem fanguinis in cohaefionem
validius niteretur, & calore ejus magis exficcaretur, poflet
haerens illud per deliquium animi mollefcere, ac dimoveri.
unde colleftis deinde viribus etiam ab affluxu minus copiofi.
& proinde minus infarcientis fanguinis abripi. Deliquiutr
igitur animi per copiofam miflionem fanguinis in omnibus ii:
morbis tentari poterit, in quibus vehementior aliquis motu;
r*onnaturalis,& in vitae difcrimen adducens fupprimendus fit.
ve
DE SANGUINIS MISSIONE. 131
vel exitialis aliquis affluxus fanguinis, vel exitialis calor, auc
ficcitas, vel haefio cujufcunque materiae ad fumma vafa, quae
fit mobilis per contra&ionem villorum.
Quoniam enim fuperius oftenfum eft, quae contingunt a
miflione fanguinis, citius acque tutius contingere, cum illa fit
per arterias, quam cum per venas: in omni igitur morbo, in
i quo convenit venae fe&io, conveniet aptius, feu erit utilius
| arteriam fecarej citius enim ac tutius, quam venae fe£Ho re-
[ medio erit. At quia in majoribus arteriis maximus viget im-
Ipetus, quo fit, ut vulnufculi infli&i labia ab invicem femper
I ab impetu trudente extrorfum dimoveantur, adeoque coale-
fcere non poflint, & maxima etiam viget vis periftaltici mo-
jtus, quofit, ut difciffi ad locum fciflionis villi fimiliter ma-
gis ab invicem, aut recedant, aut recedere nitantur, & utro-
que de nomine verus coalitus impeditur, eoque impedito ef-
ifluit fanguis totus, hinc fit, ut caeteroquin maxime falutaris
(arteriae feftio prohibeatur. Infuper quia arteriae tunica con-
iftat ex pluribus velut ordinibus villorum fupra fe invicem ad-
[volutis, fieri facile poteft validioribus remediis emplafticis,
'& cicatricem obducentibus, ut exterior tunica coalefcat in-
\ terioribus ordinibus villorum interim in divifione perfiftenti-
ibus, quo fiet, ut allabens, & appellens fanguis ad locum di-
I vifionis minorem refiftentiam offendat ab exteriore folum tu-
>nica ad coalitum perdufta, quare eandem diftraher, & ad eam
partem amplitudinem arteriae majorem faciet, eamque exten-
idet velut in tumorem pulfantem, feu aneurifma, quod rum-
peturfacile, ut patet, & hominem in fubitae mortis difcri-
jmen, atque irreparabile adducet. Quia vero in capillaribus
arteriolis minima eft vis fanguinis, igitur per ipfas fe&as idem
fanguis minus nitetur ad locum feftionis, & arteriolae fa-
cilius ad coalitum venient: erit etiam vis motus periftaltici
disjungentis minor tum propter tenuitatem , cum etiam
propter minorem diftra&ionem, quam patiuntur a minori
impetu fanguinis, unde minor nifus fefe reftituendi, qui is
ipfe eft, quo cicatrix prohibetur. Denique & nullum pe-
,riculum erit aneurifmatis , cum tenuitas membranarum, a
,quibus capillares arteriae comprehenduntur, faciat, ut or-
|dines villorum fuperimpofiti vix ulli fint, adeoque fi extc-
riorem ad cicatricem, atque coalitum perducas, totam craf-
R z fi-
i3x L. BELLINI
fuiem membranae callo obduxeris , & cicatrice firmaveris. Quo-
ties igitur oportebit aut fanguinem mittere, aut haerens ali-
quid vafis loco movere, aut abripere, utilius erit ad capillares
arterias confugere, & circa eas omnibus iis modis fe exercere,
quibus fieri poteft, ut dimoveatur fanguis, aut educatur. Pri-
mo igitur non funt rejiciendae
Fnctiones five ficcae fint, five humidae. Primo etenirn
quoniam per fri&iones cutis comprimitur ita ducendo manus,
aut aliquid cont-entum, 6c apprehenfum manibus, ut fuccef-
five ex hac in fuccedentem partem allabamur frictionej igitur
dum unam partem urgemus, fuccedens eft a preflione libera,
& cum fuccedens premitur, a preflione levatur antecedens.
Cum igitur fri&ione prematur cutis, etiam vafa fanguinis fub
cute diftributa neceflario prementur ad majorem , aut mino-
rem altitudinem fub cute, prout fri&ionis vis comprimens
fuerit major, aut minor. Si quid igitur haerebit vafis illius
partis, quae comprimitur, exprimi per vim fri&ionis poterit,
velfaltem dimoveri, & fejungi a contactibus , ad quos fiitic.
'Et quia pars, quae premitur, praccipue fi prernatur validius,
minus facile admittit influxum fanguinis^ igitur faltem illius
aliqua portio fubfiftet ad principium partis, quae primo pre-
mitur, arque deinceps ex ordine ad principium aliarum o-
mnium, quae fucceflive premuntur, adeoque ftatim ac a par-
te prelTa in preflionem alterius fuccedentis fit tranfitus, fanguis
qui ad partis preflae principium fubftiterat, majori velocitate
devolvetur in vala partis a preflione lcvatae } quare ab augmen-
to velocitatis fiet idem, quod contingeret, fi edudus fuiflet
ianguis ex arteriis, & materies per preflionem dimota, facile
ab au&a velocitate fanguinis toto impetu fe ferentis invafapar-
lis a preflione levatae, abripietur intravenas, & ideo facilius
contingere poterit, quod per preflionem illam e venis expn-
mi etiam potuit aliquid haerens, unde minorem refiflentiam a
refiduo adhuc haerente inveniet fanguis profluensj quare abri-
pietur per ipfum quicquid haerebat. A preflione igitur fri-
clionum oritur quiddam fimile utilitati, quae produceretur,
fi fimul emitteretur fanguis e venis, atque arteriis, per pref-
iionem enim cohibito fanguine ad partis preflae confinium au-
getur velocitas ejus per arterias, & per eandem preflionem
«xprefla aliqua portione materiae haerentis in venas produci-
tur
DE SANGUINIS MISSIONE. i33
:ur illud bonum, quod a miflione fanguinis per venas oritur.
>ed infuper ab eadem preflione augetur etiam velocitas fan-
^uinis per venas, ut in miflione ejus per ipfas contingitj pref-
io enim illa fuccefliva, 6c cum nifu fucceflive pariter, &
:um nifu premit , adeoque adigit humores, quo poflunt, na-
uraliter eo augmento velocitatis, quam concipiunt a vi pref-
ionis, & cum fanguis fluat jn venas libere, in ipfas rapietur
I najori cum impetu, 5c diftractio illa partium haerentium, at-
|ue dimotio, & afportatio facilius fuccedet. Ab hac autem
Drelfione fanguinis facile oriri etiam poterit folutio ejus in ca*
iorem, unde frictiones etiam non inutiles, cum calefacien-
!um erit vel promovenda folutio fanguinis, & tam ab hac
□lutione cjus, quam ab au&a ejufdem velocitate, & ablatio-
le partium haerentium fleri poterit illa evocatio caloris, ut
, ppellant, ad circumferentiam corporis, vel materiarum in-
ro, ut falfo plerumque creditur, haerentium , cum haereant
jn vafis fub cute, in quarum gratiam fri&iones a medicis plc-
umque fcribuntur. Neque folum incalefcere poterit fanguisj
sd & cuticula, & cutis vi preflionis ipfas atterentis, & calo-
iis particulas in libertatem aflerentis, unde abfumpta, Scafpor-
lata humiditate villi cutim, ,& cuticulam conftituentes fic-
ari magis poterunt, 8c proinde validius contrahi, atquc
:a emiflaria pororum anguftiora reddcre, & perfpirationcm
ifficiliorem facere faltem hoc de nomine, atque per difficilio-
-m perfpirationem graviorem morbum producere. Primo
imen cum etiam intime incalefcant omnia, igitur nifus per-
: ;?irationis in poros erit major, adeoque comparanda aucta
: jus vis cum au&a conftri&ione pori, ac pervidendum, haec-
Jetantafit, quae fuperare poflit momentum ejus, an venus
i ijftum momentum ejus , & nova materies eodem inftru&a
nomento continue fuccedens conjun&a cum augmento an-
uftiarum in poris tantam velocitatem perfpiratiojii conci-
•|et, ut quolibet dato tempore major ejus quantitas per illas
jiguftias poflit cffiuere, quam quae eodem tempore evapora-
t, fi illae anguftiae cflent minores, hoc eft cum non frica-
ir cutis, quod fieri pofle, patet ex do&rina liquidorum flu-
jitium. Etiamfi vero fupprimeretur, vel minueretur perfpi-
vtio per totum tempus, quo friftiones fiuntj cum tamen
ir ipias habeantur reliqua commoda quae ab augmento ve-
R 5 lo-
IfJ
134 L. BELLINI
locitatum, & dimotione partium haerentium pendent, per- I
videndum rurfus, illane majoris momenti fint, quam brevis I
fuppreffio perfpirationis, quae compenfabitur fubito a promoto
fluxu fanguinis remotis impedimentis per vafa capillaria occur-
rentibus, eoque magi3, quod perfpiratio illa fupprefla haerere
quidem poterit vafisj fed per vim fridtionis experimentis pcr
eadem vafa agetur. Adde his, quod eadem vis preffionis in-
calefcere quidem facit, atque ita contrahere villos, fed cum
eadem exprimat etiam valide, ipfa etiam eft, quae perfpira-
tionem exitum molientem per poros ad majores anguftias rcda-
£tos facilius trudit foras, ut cum nos per anguftum, & com-
preffilem aliquem canaliculum lente fluens corpus eodem cana-
liculo preflb facimus, ut facilius, & citius ad emiflarium per
ducatur,8c effluat. Poftremo ,etiamfi maximi damni eflet qua
lifcunque diminutio , vel fuppreffio perfpirationis,& vis friftio-
nis , aut caloris interioris tanti non eflent , ut eandem impedi
rent,nec reliqua commoda eflent comparanda, ne dum praefe
renda eidem.fuppreffioni ,huic ipfidiminutioni,autfuppreffion
occurrere poteris pereafdem friftiones, quod facile praeftiteris
vel fricando rarius, & minori vi,vel minori vi folum,& eaden
frequentia, vel non in omnibus partibus corporis, fed in illi
folum, in quibus opus eft majori compreffione, & calore, vc
fi totum periculum immineat a calefaftione , & exficcatione
non uteris frictionibus ficcis , fed humidis , hume&ando prius
atque identidem , dum fricas cutem , aut manus , aut utraqu
aptis liquidis, vel fricando non manibus, fed corporibus hu
mido apto plenis, & minus atterentibus, ut fpongiis, herba
rum manipulis, atque hujufmodi: haec etenim ratione prel
fionis eadem praeftabunt, quae in genere expofuimus de fri
(ftionibusj ratione autem apti liquidi, & minoris attrition
villos cutis a nimio calore, ficcitatc, 6c contraftionc vindica
bunt. Quod fi apta illa liquida penetrare etiam cutem po
fint, ut pofle patebit, cum de Balneis mox, humeftandc
partes vafis haerentes, earundem dimotionem, atque afport
tionem multo faciliorem reddent, ut patet. Caeterum e(
motus fanguinis, quos a fri£tionibus pendere expcfuimus, v<
ipfis oculis dignofcere potcris dufta altera manu fupra dorfur
alterius validius apprimendoj videbis enim prelTam partem a1
bam elTe ftatim , ac ab ipfa ducitur manus, & ftatim in ipfa
tot
DE SANGUINIS MISSIONE. iJf
oto impetu fanguinem fluere , &c ipfi rubicundum colorem
edderej immo hoc cuicunque notum, quifummo digito cu-
em preflerit; ftatim enim, ac ille abducitur, (efe orFerc in
ute circularis area candida per totum illud fpatium, quod di-
;itus preflerat, quae fubito per circumfercntiam undecunque
uborem recuperat,atque ita fucceflive verfus centrum > quouf-
jue rubefcit tota per fanguinem in ipfam undecunque con-
luentem. Hoc ipfum etiam confirmatur pcr . id, quqd in va-
is venarum majufculis, £c a fumma cute confpicuis, & com-
>reflibilibus operamur, cum fcilicet compreflb eorum aliquo
erfus extremas partes, 8c protra&a compreflione per longi-
ifculum fpatium temporis, quoufque nempe fanguis, qui intra
enam continebatur contentam inter locum compreflum , &
or, ex eadem vena praeterfluat, ac tum ablata facultate com-
rimente fubito fanguis a loco cpmpreflb velociflima vclocita-
e fluere confpicitur in venam exhauftam vcrfus cor, qua e-
iam operatione circuitus fanguinis ad oculum neceflario often-
litur, 8c valvulae etiam venarum. Ex his igitur omnibus pa-
et, quid praeftare poflint fri&iones ficcae, vql humidaej ne-
ue rejici ipfas dcbere. 1
Cucurbitulae pariter five ficcae, five .fcarificatae in eadem
brte funtj movent cnim illae, nec quicquam producere pof-
unt mali. Quoniam enim qua parte cutis in cucurbitulam af-
.urgip, in majorem fuperficiem extenditur (fit enim cx plana.
:urva, vel ex minus curva, magis curva) igitur totum illud,
quod cum cutc aflurgit, extendatur fimiliter oportet, adeo-
que quicquid canalium in tota illa afliirgente mole contine-
:ur, pariter extendetur-, fed canales, per quam dimenfionem
rahuntur, ut extendantur, anguftiores fiunt^ canales igitur
anguinis contenti in mole in cucurbitulam aflurgente per e-
us applicationem fiunt anguftiores,- adeoque fi quid iis haeret,
•rnutat contaftus, feu dimovetur, & ad faciliorem afportatio-
nem difponitur, quoties fuperveniet aliquid tranfverfe rapiens :
kjuin haec ipfa dimotio , 8c difpofitio ad afportationem magis
romovetur ab eadem vi trahente, feu elevatione, 8c trufione
tis: premit enirn illa magis, 8c ad fluxum difponit. Vel
_itur labrum cucurbitulae ita leviter cutim comprimit ,utfub
pfa fluere poflit fanguis, vel tam valide in cutum nititur, ut
occludat penitus canales ejus; li fluere poteft fanguis: igitur
fan-
i36 L. B E L L I N I
fanguis contentus in canalibus cutis in cucurbitulam aflurger
tis poterit per fuos du&us fluere, & extra fpatium acucurbi
tula comprehenfum derivari : fi vero fluere non poflit* igiti
per totum tempus, quo cucurbitula in applicatione detinetur
fubfiftet in canalibus ejufdem cutis intra cucurbitulam corr
prchenfae. Sed quia hi ipfi canales cum reliquis communic
nemhabent, non folum labro cucurbitulae fuppofitis, fed e
tiam parti cutis, quae extra cucurbitulam eft, & qui canale
cuti intra cucurbitulam comprehenfae fuppofiti, funt minu
comprefli, quam qui fubjacent labro cucurbitulaej igitur fan
guis, & quicquid haeret vafis fub labro pofitis preflum valid
per cucurbitulam , & dimotum per extenfionem canalium de
rivari poterit in ramos fuppofitos cuti intra cucurbitulam com
prehenfae, au&a interim velocitate fanguinis per arterias pari
ter fuppofitas fluentisj unde nec neceflarium erit, ut ftagne
per tbtum tempus, quo cucurbitula applicata detinetur: quo<
fi fanguis fluere poflit etiam per canales labro cucurbitulae fup
pofito, tum pariter 6c augebitur velocitas arteriofi fanguinis
& abripi poterit per venas quicquid haerebat, & dimotum efl
Neque periculum imminet , ne minuatur, aut fupprimatu
perfpiratio in ea parte, quae in cucurbitulam levata eft, quo
niam etenim cutis undecunque extenditur, igitur emiflaria po
rorum fiunt undecunque magis tra&a, feu difcluduntur & am
pliora evaduntj interius autem valide premitur totum compo
fitum aflurgensj igitur per preflionem illam conjunftam cun
amplitudine pororum facile exprimetur quicquid eft perfpira
bile. Et fane Medicinam facientibus, & poft remotionem ca
curbitularum pellem obfervantibus occurrit illa perforata maxi
me confpicuis, atque ampliflimis foraminulis, feu poris, & ic
tam eftevidens, ut in iis, qui funt texturae rarioris, vix fi-
dem invenire poflit apud eos, qui i p fi non vident: tanta efl
pororum dilatatio, & quafi hiatus. Infuper Medicinam &-
cientes norunt ex fe ipfis, cucurbitulas fejungi , atque excide*
re a cute , fi per longius temporis fpatium ipfi inhaerere finan-
tur, non alia certe de caufa, nifi quia fuliginibus, feu per-
fpiratione in cucurbitulae cavitatem evaporante, eamque fen-
fim implente fit, ut fenfim majori, ac majori momento ur-
geatfuppofitamcutem ,quoufque demum ipfarn ab internis par-
tibus cucurbitulae tantum premat, quantum premitur ab ex-
te-
DE SANGUINIS MISSIONE. i37
terioribus per aerem fupernitentem , unde fubfiftat oportec,
& tota cutis jaceat in aequilibrio cum cota cucurbitula, feu
haec cum cuce non cohaereat, adeoque ex fe excidat. Patet
itaque perfpirationem aut oon minui, aut non fupprimi. Li-
cctautem etiam minueretur, aut fupprimeretur, tum pervi-
dendum, ut de fridtionibus expofuimus, num brevis illa per-
fpirationis fupprefllo majoris eflet incommodi, quam fit utili-
tas, quae a dimotione rerum haerentium vafis Sc augmenta
velocitatis fanguinis deducitur* & hanc utilitatem majoris efle
momenti, nemo dubitare poteft, cum toca area cutis, quae
fubftat cucurbitulis etiam in maximo numero applicatis , mi-
nima fit, fi comparetur cum univerfa fuperficiecorporis, cum
e contra per totum ipfum intimum dimoveatur fanguis, quo-
ties in unica parte augetur velocitas ejus. Adde his, huic et-
:am incommodo profpici pofle detinendo cucurbitulas inappli-
catione breviori temporis fpatio, cum enim effcCbus preflio-
ais, atque extenfionis vaforum fiat in pun£lo temporis, bre-
viflimove ejus fpatio* fa&a igitur efie debebit preflio, & di-
motio poft adhaefionem non ita longum tempus protractam,
3c tum ablatis cucurbitulis declinabitur omne periculum, aut
uppreflionis perfpirationum, aut cujuslibet alius rrnli, quod
mminere poflet a nimia preflione, utexpreflio partium humi-
.liorum afanguine, aut villis, undc auferetur metus omnis nt-
niae ficcitatis, quae a validiori, aut diuturniori cohaefione
,>rovenire polTe, quis fufpicetur. Rurfus etiamfi fupponere
/elis,nullam dari pofle communionem inter vafa fanguinisfup»
>ofita parti, quae in cucurbituhm levatur, 6c vafa exteriora.,
.ieque cum iis, quae funt quidem fuppofita eidem levatae par-
ji, fcd profundiora, & minus comprefla, adeoque fupponerc
elis, coaftum efle fanguinem , ut fubfiftat in cute, quae in-
ira cucurbitulam levatur per totum tempus cohaefionis cucur-
,'itulae , Sc propterea magis compingi , atque ficcari : huic fup-
•ofito incommodo dupliciter occurrere poteris; primo deti-
cndo cucurbitulas in applicatione per fpatium brevioris tem-
•oris, ac tum eas abripiendoj fluet enim fanguis arteriarum
d locum cucurbitulae fuppofitum , & cum inveniat materiem
im dimotam , eandem abripiet facile, ac fubito, & id eo fa-
ilius continget, quod vafa prius vel conniventia, vel circula-
ter per extenfionem conftri&a, ftatim ablatis cucurbitulis
S fuae
,38 L. BELLINI
fuae fe figurae reftituunt, adeoque a fuperficie materierum,
quibus prius haerebanc recedunt, & quafi fpatium relinquunt
affluenti fanguini, unde facilius abripientur. Altera autem
ratto, qua buic periculo aut dubio occurrere poteris, erit
Scarificatio, feu incifio cutis prius in cucurbitulam levatae,
ita ut fanguis effiuatj cum etenim vafa minima cujufcunque
partis fint veluti rete compofitum ex fummis venis, & fum«
mis arteriis, quae funt fibi ipfis continuae, 8c multipliciter hic
illic variis ramufculis invicem hiantes, per fcarificationem fit,
ut multi ramuli venarum, multi arteriolarum fecentur, undc
fi in iis, qui fecantur aliquid haerens, atque dimotum contine-
bitur , facile abripietur per vulnufculum extra corpus, & curr
per miiTionem fanguinis augeatur reliqui velocitas, materiei
haerentes in canaliculis reliquis, qui in fcarificatione non fe-
cantur, facilius abripientur , & tota pars ab obftruentibus par-
tibus liberabitur. Scarificabis igitur prudenter, quoties fu«
perficies cutis , quae in cucurbitulam levata fuerit , coloris fa-
turioris, aut lividi perfiftatj indicabit enim ille color mo-
ram, 6c motum magis lentum fanguinis ad eam partem. Pei
fcarificationem vero non trahes a remotis partibus, fed ad lo-
ca fcarificationum devolvetur fanguis ratione mutatae & au-
£l;ae velocitatis, ut in generalibus Propofitionibus de miffione
fanguinis oftenfum eft. Neque timcbis majorem a fcarifica-
tionibus obftru&ionem , eo quod vafa incifa, & ad cicatricem
venientia occludantur propter exilitatem, tota etiam intimc
qua prius erant cava, atque ideo etiam intime calefcant, &
velut obtrudent cavitatem fuam , & ad locum calli fubfiftere
cogant fanguinem : primo etenim neceflaria non eft illa calli
obduftio etiam intime in vafisj quia tamen contingere illa po-
teft, efto & contingatj quiatamen, quod praecipui momen-
ti eft, de ablatione rerum haerentium folliciti fumus, & pro«
pter incifionem , & reticularem texturam vaforum continue k
fe mukis ramis hiantium fit, ut hanc ipfam ablationem confe*
quamur, nihil refert, aliquane vafa occludantur per hanc o-
perationem, dummodo fanguis in fuam naturalem fluxilem
habitudinem redigatur> poftquam enim hanc rurfus alTecutus
fuerit, cum obicem aliquem offendit, divertit per canaliculos
proximos, 6c per eos in venas refluit. Itaque non folum fine
metu fcarificabis, fed fcarificabis multis incifionibus, atque ie
pro-
DE SANGUINIS MISSIONE. i39
profundis, ut brevi tempore aptam quantitatem fanguinis ex-
trahas, quae neceflariam velocitatem reliquo conciliet. Haec
igitur ad partem cutis pertinent,quae levatur in cucurbitulam.
In cute autem reliqua circa cucurbitulas jacente ita fe res ha-
bebit. Quoniam partes jacentes circa cucurbitulam fuftinent
pondus totum fupernitentis aeris, quo per cucurbitulae adhae-
fionem levata eft pars cutis ipfi cucurbitulae fuppofita; igitur
partes circumpofitae cucurbitulis magis premuntur, deftitutac
nempe contra nifu aeris eafdem in aequiiibrio detinentis, &
quafi levantisi iis autem partibus admifta, 8c intexta funt va-
fafanguinisj igitur haec magis comprimentur $ preiTio autem
i maxima, fi ulla eft differentia, eft remotior a cucurbitulis,
cum hae fint veluti fulcimentum firmius totius aeris; igitur
fanguis, & fi quid haeret vafis, per ejufmodi majorem prefiio-
nem magis undecunque urgebitur verfus, cucurbitulas, & id
continget tam in venis, quam in arteriis: quia vero nifus
aeris unus eft, & idem ; igitur ex aequo communicabituf
tam fanguini venarum quam arteriarum, adeoque perinde fe
habebit, ac fi non efiet, nifi quod majorem effecl:um produ-
i cet in illo fanguine, cujus major naturaliter velocitas, & qui
: naturaliter fluit verfus cucurbitulas; ilie autem eft fanguis ar-
teriarum j igitur fanguini arteriarum velocitas augebitur verfus
cucurbitulas, fub quarum proinde labro, fi fluere pofiit ad
ufque partem in ipfas levatam, contingent, quae fuperius; firi
minus, aut totus, aut pars maxima derivabitur per venas ar*
i teriis ubicunque rcticulato opere continuas; reliqua autem
rpars ad ablationem cucurbitulae toto impetu devolvetur in ar*
iiterias, & venas cutis in eandem cucurbitulam antea levatae,
) ut fuperius. Itaque tum propter prefiionem auctam, quae
• dimovebit, fi quid haeret vafis, tum propter velocitatem fi-
militer auclam in partibus circa cucurbitulas jacentibus abri-
pietur quicquid haeret, nec quicquam crit timendum mali , ut
i ex fuperius expofitis patet; neque enim perfpirationis fufpicio
r oriri poterit, muteturne, aut fupprimatur, cum cutis cucur-
bitulae circumpofita vix trahatur propter coaptationem, & va-
lidara prefiionem cucurbitulae fupra cutim, qua fit, ut cu-.
5-tis exterior minime dimoveri poflit, nec in cucurbitulam tra-
t hijimmo vero 6c cutis exterior ad cucurbitulae labrum elevari
• cernitur,& cucurbitulisablatis remanetin cute foveola circula-
S i ris
,4o L. BELLINI
ris per aliquantulum temporis, velut exfculptum confervans
totum labrum cucurbitulae* etfi vero traheretur aliquantifper
cutis exterior, pororum emiflaria tam parum contraherentur,
ut haec minima contra&io conjun&a cum majori preflione ni-
hil officere perfpirationi poflet cum iis omnibus, quae confi-
deranda funt hac fuper re fuperius in hac ipfa diflertatiuncula
de Cucurbitulis, & de Fri&ionibus expofita. Caeterum cum
notum fit Medicinam facientibus, e fingulis cucurbitulis fca-
rificatis educi infignem quantitatem fanguinis, & illam edu-ll
dionem fieri applicando rurfus cucurbitulas parti fcarificatae,Bri
& cum ftatim ab illa applicatione fanguis non minima velo- 1
citate erumpat e fingulis incifionibus, argumentum inde dedu-
ci poflet ad evicendum, pofle fanguinem contentum in vafis
difperfis per cutem cucurbitulae circumpofitam fluere fub la-
bro ejufdem cucurbitulae, & perduci ad cutem, quae intra
ipfam leratur ; quia tamen illa infignis quantitas fanguinis, quaei
per cucurbitulas fcarificatas educitur, fingi poteft derivari fo-<(
lum a vafis profundioribus illi parti cutis refpondentibus, quae
• in cucurbitulam levaturjhinc forte pervicax aliquis ex illaeva-i
cuatione fanguinis infigni deduci ipfum non concedet a vafis
cutis, quae cucurbitulis circumponitur : quia tamen vafa fum-i
mae cutis ducuntur a profundioribus , & profundiora mittunt
ramos quaquaverfum , igitur profundiora vafacuris, quae cu-i
curbituiis circumponitur, communionem habebunt cum vafis
profundioribus cutis, quae in cucurbitulam levatur, ex qui-
bus tandem fiet, ut fanguis vaforum, quae diftribuuntur per:
cutim cucurbitulis circumpofitaro , poflit derivare ad cutem cu- m;
curbitulis inclufam, five flatim fub cucurbitulae labro fluen-
do, five divertendo in vafa profundiora, Sc per haec, vel eo-
rum ramos demum ad cutem inclufam, cucurbitulis devenien-
do. Patet itaque circa vafa capillaria operaturo , quid fuppe-
ditare pofllnt boni cucurbitulae ficcae, aut fcarificatae,eafque;
rejiciendas non efle. Patet infuper ante applicationem cucur-
bitularum adjumento efle pofle, & bene inftitui, praefcribique tu
Fricliones, cum & ipfae dimoveant, & velocitatem augeant,
adeoque vim, & operationem cucurbitularum majorismomen-
ti , & efficacitatis reddere poflint. Atque ex his omnibus de-
duces, quo pacto
Scarificationes etiam fine cucurbitulis profint, & faciendae
" finc
DE SANGUINIS MISSIONE. i4I
fint fine ullo periculo, aut metu obftru&ionum cicatrici fuc-
cedentiumi perinde enim eft, five fcarifices poft cucurbitulas
admotas, ablatafque in cute intra cucurbitulam prius levata,
(ive cutim incidas nullis admotis antea cucurbitulis : femper
*nimfacies, ut per vulnufcula effluat quidquid in vafis cutis,
proximifque in ipfa confluentibus continetur, £c ut augeatur
velocitas, & fuccedant omnia, quae a miflione fanguinis.
Scarificabis aurem profunde, ut fuperius, & incifuris pluri-
xis, verum non denfiflimis, fed tanto inter duas quafque
*eli£to fpatio, quod Medicus, aut incifor judicare poflit non
:fle majus, quam ex quo per augmentum velocitatis abripi
:>oflit quicquid haeret, 6c quidem vel ita abripi, ut ad vul-
lufculum pertingat, & effluat, vel in venas refluat, & fan-
giuni mifceatur $ neque tam parvum fit illud fpatium inter ■
iuas quafque incifiones , ut per fcarificationem incidantur va-
a omniaj quae in illo fpatio mutuo hiant , ne, dum cica-
ricem obducerent, fi etiam intimc coalefcerent , nimiam
juantitatem fanguinis fubfiftere cogerent, & in periculum
nflammationis, aut cujufcunque tumoris, vel alius mali ad-
lucere aegrum poflentj itaque fcarificabis etiam fine cucur-
>itulis.
Balnea vero multo minus contemnenda, aut rejicienda
fle videntur, five illa fint aquae communis, five aquarum
hermalium, five olei. Quoniam enim unumquodque ex his
quidis eft aere, quo circumprimimur, multo gravius, ac
enfiusj igitur quoties eorum quolibet demergemur, multo
lagis prememur, quam in aere, & cum ofla cedere non
oflint, quae partes propter minorem a cute diftantiam pref-
onem balnei poflunt perducere ad ufque os, valide com-
rimentur, adeoque illam preflionem patientur etiam inter-
: urrentes canales fanguinis, unde fi quid haereat, mutarecon-
iftus, atque exprimi facile poterit. Ab hac ipfa preflione
et, ut augeatur velocitas fanguinis tum ratione preflionis,
1 jm ratione anguftiarum , per quas in canalibus fluere coge-
■ir fanguis vi ejufdem preflionis, unde dimotae materies faci-
jus abripientur> neque haec expreflio juvabit folum canales
1 nguinis, fed fubfidio erit quibufcunque partibus, ac villis
Ijrporis, a quibus dimovere, exprimere, abripere, ac deri-
fcre in canales quoslibet poterit quicquid haeret, unde fieri
S $ po-
Hz L. B E L L I N I
poterit, utetiamG nihil balnearis aquae, aut cujuslibet aliua
liquidi corpus fubeat, poffit quis in balneo per urinatn redde- ! *
re liquidum aquofum, crudum ac lucidum inftar aquae : mate- i ;
ries enim ejufmodi liquidi eflc poterit corpus, quod minimii j
fuis particulis difperfum eflet per omnes, aut plurimos villosi
iifque haereret, & per balnei preflionem loco motum fit, m
exfudare coaclum in vafa fanguinis, per quae dedu£him adrei
nes ibi fecerni potuerit a reliquo fanguine,6c perurinamreddi:
quod fi aliunde pateat, ut mox, etiam balnei liquidum pene-
trare intra corpus, & partes ejus, illud crudum , quod per uri- »
nam redditur , poterit efle etiam ex parte faltem liquidum , quod ^
nobis pro balneo eft. Caeterum a liquido balnei valide premi
totum corpus, patet ex do&rina noftra liquidorum non fo-
* lum redta, fed ctiam quaquaverfum nitentium, & id ipfum
ulterius obfervatione mirabili confirmabis. Cum in balneo es
toto corpore merfus leva fenfim brachium per aquam , quouf-
que ad fuperficiem ejus ipfum perduxeris : nihil ponderis a te
fublevari judicabitur, tam parum gravari, atque tam mini-
' mam vim a te adhibendam efle fenties, ut brachium per aquam
attollas : at vero ftatim , ac ab aquae fuperficie idem brachium
removere, & per aerem lcvare voles, ac molieris, mirum
fane eft, quam ingens, & quam immane pondus tibi attol-
lendum efle videatur, ita ut arbitreris, millies crevifle in a-
quis tui brachii pondusj tanto major eft vis, quae tum ad- •
hibenda eft, fi comparetur cum illa, quae adhibebatur, ut t:
brachium per aquam elevaretur j illud autem non aliunde pcn- &
det, quam a nifu , quo ipfa ex fe aqua brachium urget ver- &
fus fuperficiem fuam, ipfumque etiam fine noftra opera levat, ^
qui nifus cum deficiat ftatim ac brachium ex aquis extrahi- \i
tur, animus autem jam aflueverit per illum motum fub aquia ui
minori derivatione fpirituum in mufculos brachium levantes, \k
adeoque judicaverit brachium minimi ponderis, 6c fenfum
incrementi in pondere non aliunde habeamus, quam per fen- ! ?u
fum incrementi refiftentiae ad elevationem, & hunc ipfum
non nifi per derivationem copiofiorem fpirituum in mufculos I
elevaturos, aflirmamus, vel nobis videtur brachium pondero- f
fius. Sed brevi etiam fpatio temporis intra balneum moranti- jlpfl
bus rugofi fiunt fummi digiti in fupremis monticulis, quod ii
verofimile eft argumentum expreflionis, & validae proinde'1'l
corn-
DE SANGUINIS MISSIONE. i43
compreflionis. Et fane cum in iis partibus minima vigeat mu-
fculorum vis cutem in tenfione detinens, 5c inter ofla, 8c fum-
mam cutem fit in iis partibus minima diftantia, ad ufque ipfa
ofla perducatur oportet balnei preflio, 8c exprimatur, ac de-
rivetur, qua poteft quicquid continetur inter villos fluxile,
3c facile mobile. Cum itaque propter inaequalem in diverfis
partibus monticulorum refiftentiam preflioni, diverfam cohae-
Gonem cum partibus fuppofitis, & diverfum gradum fluxili-
ratis in diverfis corporibus exprimendis, non eodem propor-
:ionali ordinc poflint omnes partes comprimi, fed aliaeplus,a-
[iae minus, fiat inde necefle eft, ut aliae fubfidant, aliae emi-
aeant, feu quod idem eft, ut monticuli cutis in rugas effbr-
mentur: adde his, quod, cum per compreflionem a liquido
undecunque faftam a partibus exterioribus verfus interiores
debeat monticulorum caro, & cutis ad minus fpatium, £c mi-
norem fuperficiem redigi , fit autem ejus partis natura ex car-
nedenfa, atque compacta, 8c quae vix cedere, coire, 8c ad
minus fpatium redigi poteft, oportet, ut fi quid eft inter
ipfam magis cedens, atque compreflile, illud locum faciat
l circumpofitis durioribus particulis, quae proinde deprimenrur
\ cedente illo extrufo, & in altiorem locum perducl:o, 8c ita
Set inaequalitas catis hic eminens illic deprefla, five rugae,
^ xut plicae. In caeteris autem partibus , in quibus diftantia of-
Gum a fumma cute eft major, perducetur preflio ad eam,
}uae poterit, altitudinem, compreflionemque in partibus ,
Sc canalibus producet, quantam permittet defedbus durae refi-
(lentiae ab ofle. Hoc igitur fubfidium deefle a quocunque
Dalneo non poteft, quod fi penetret etiam, ut fatis valide
nDftendi pofle videtur, erunt commoda, atque utilitates exi-
i miae, cc a quibus nihil non admirabile, ac fubito fperare pof-
fis. Primo igitur certum eft, aquam pervadere crafliflima co-
i ria etiam fole ficca, durata, atquedenfata, quod norunt, at-
jque oftendunt abunde, atque continue coriorum curatores,
qui ipfa coria aqua fubigunt & traftant, atque molliunt quan-
t tum & quomodocunque libet : argumento fatis valido vim a-
rquae tantam efle, ut inter duos quofque villos etiam valide
vper ficcitatem haerentes, atque compaftos fefe adigere pof-
fit. Ulterius illud occurrit admirabile, 8c tantum non incre-
Idibile, quod contingit in fune, a cujus altero extremo pen-
i44 L. BELLINI
dcat faxum, quantivis immcnfi ponderis, ita ut funem ii
maxima tenfione, & quod inde fit, villos ejus maxime cora-
pa&os, & quantivis momenti ad conta&um detineat: quc
fa&o fi per fuperficiem funis fpongiam aqua madidam ducas,
ita ut eadem illa fuperficies leviter humefcat, videbis paulc
poft faxum attolli non alia certede caufa, nifi quia particulac
aquae, etfi pauciflimae, & in tenuiflimum velum ad fuperfi-
ciem funis extenfae penetrant, & fuperare poflunt vim, qus
cohaerent villi funis, etfi illa menfuretur ab immani momentc
pendentis, & funem tendentis faxi. Poftremo, pellem ex hu«
mano cranio detraximus, illam in facculum efFormavimus exa-
ftiflime claufum, intra communem aquam demerfimus appen-
fo pondere, ut fub aquis fifteret, eamque ira demerfimus, ut
pars occlufa fuperficiei aquae fuperemineret quod fa&um eft,
poftquam cadaver per horas duodecim diriguerat, & nulla
fufpicio eflepoterat caloris refidui, fpirituum, aut hujufmo-
di. Sub aquis detinuimus per horam, tum difclufimus, & in-
venimus fuperficiem internam bene madidam humore, quan-
• tum videbatur, aqueo, quo digiti attingentes fatis humefta-
bantur : antequam autem pellcm illam in facculum efFormaf-
femus, eandem internam fuperficiem exficcaveramus , quan-
tum fieripoterat, perfeftiflime. Tum igitur fa£la rurfus ea-
dem exficcatione ejufdem internae fuperficiei demerfa rurfus
aquis pellis, & poft idem tempus inventus idem mador, quod
repetitum eodem modo tertia vice, mador idem non defuit
Ut igitur hinc exordium faciam, arbitrari quis poflet, hu-
jufmodi experimentum aptiflimum ad evincendum, certo fub-
ire aquam per cutem intra corpusj fed & forte fubeft aliquid
fcrupuli, qui faltcm fuboriri poflet, neque eft diflimulandus
Quoniam enim momentum horizontale aquae majus eft mo-
menro horizontali ae'ris, folliculus autem pellis, quam fuppo-
nimus, intro continet acrem, exterius circumdatur aqua , &
conftat pelle, materia nempe, quaecedit, 8c per extrinfecara
circumpreflionem in rugas formari poteftj igitur momentum
aquae majus momento aeris, eoufque premet, 6c corrugabit
folliculum , quoufque internus aer ita prematur, atque denfe-
tur, ut momentum ejus, quo extrorfum nititur, aequale fit
momento externi liquidi introrfum urgentis: fac~ta igitur hac
preflione, quae in punclo temporis poteft contingere, primo
DE SANGUINIS MISSIONE. i4y
aflerere quis poflet , nullam efle racionem, cur aqua exterior
fubire debeac per villos aequaliter ab oppofitis partibus com-
preflbs, velfecundo, madorem illum , qui reperitur ad fuper-
ficiem interiorem facculi, non efle aquam, quae penetrave-
ric, fed liquidum ejufdem cutis expreflum ad illam fuperficiem
pcr vim preflionum oppoficarum. Ec fane hoc fecundum fieri
equidem poteftj finge enim, incer villos illius cutis fuperefle
aliquid humiditatis haerentis, igitur ab oppofitis facultatibus,
interius nempe, atque exterius nitentibus exprimi illa humi-
ditas poterit fluxura, qua ducit pofitio, atque dire&io emifla-
riorum. Si igitur pofitio, & dire&io ifthaec fupponatur du-
cere, atque refpicere interiorem potius, quam exteriorem fu-
perficiem interiorem , quibus adde nobis innotefcere non pof-
fe, an aliquid exprimatur ad fuperficiem exteriorem, cum illa
I humcfcat liquido, in quo demergitur, quo fit, ut an alio li-
. quido perfundatur, dignofcere nequeamus. Atveroprimum
illud de penetratione minus verofimile eft, fieri enim poteft ,
ut dum aqua exterior cantum introrfum nititur, quantum
, aer incerior exrrorfum, particulae aquae fefe ndigere, feu cru-
j 3i poflint inter duos quofque villos pellis per fpatia, in quibus
| nihil aeris, auc alius corporis aequaliter contranicentis con-
;tineatur, intra quae tamen aer interior fefe adigere non pof-
.< 5t propcer implicacionem fuarum partium,ut adigere fe nequit
j n folliculos vitreos vino plenos, 6c tenui foramine pervios,
]uod, licet deorfum in aere refpiciat, aerem non admittit,
lec dimittit contentum liquidum, quod tamcn ipfum liqui-
i lum effluit, fi foramen in aqua demergatur. Secundum igi-
| ur illud admitti poteftj at, quia mador interioris fuperficiei
l.nfignis eft, & in eadem pelle repetitur faepius, hinc fatis ve-
l.ofimile fit, ejufdem madoris materiem efle potius repeten-
iam ab aquis circumfufis, quam ab humore expreflb a villis
ftellis, atque infuper addo, facta illa per compreflionem fac-
J-uli aequalitate momentorum ab interna fuperficie extrorfum^
ab externa introrfum, non pofle intra cavitatem facculi
i;oacervari quantitatem aquae, quae cavitatem facculi aut ex
J;arte, aut ex toto, aut ad libellam aquae exterioris impleat,
l,cet facculus immenfum tempus in demerfione detineretur,
t;d folummodo madorem levem inveniendum. Quoniam e-
im poft compreflionem facculi momentum exterioris aquac
T fup-
r
I46 L. BELLINI
fupponitur aequale momento aeris contenti intra facculumj I >
igitur non alia de caufa potent fubire aqua exterior, nifi, quis
nihil offendat refiftens inter utrumque villum pellis, fed aqu; r
dum fubit, implet haec ipfa fpatia, & poftquam perdu&a ef -;
ad intimam fuperficiem, occurrit ibi aeri, qui eodem mo-
mento nititur extrorfum, quo introrfum aqua exterior j igi
tur ad fuperficiem fiftetur, nec dabitur propter illius aeris xti
fiftentiam ulterior aditus aquae> fed fiftet, & fuperficiem fo<
lum leviter humettabit. Tentanda igirur res non in pelle ii «I
facculum efformata, fed expanfa in apertum finum, a quopen- p
deat grave ipfam ad aliquam altitudinem demergens aquis, & bi
fiquidem per iongius fpatium temporis protra&o experimentc!
major aquae copia in finu cumuletur, resvidebitur ex hoc no-
mine fatis perfpicua ; fed alias fuboritur fcrupulus majoris cer; ■
te ponderis, quam expofiti fimul omnes. Etiamfi enim ad« S
miitatur aqua penetrare craffitiem, ac denfitatem coriorumV i(
ut de fa&o penetrat, 8c fuljire cadaverum pelles,.fufpicari ali-
quis poffet ex ftatu frigido ac denfo harum pellium , non fo-
' lum argumentum defumi non poffe, quo evincatur aquas fubr f
ire in naturali ftatu, & cum calidum eft animal, immo e coh- «
verfo deduci potius debere, aquas, cum vivimus, intra corpus 1111
agi per pellem non poffe^ fi etenim tota ratio, cur agatur ir *
coriis, 6c cute demortuis eft, qua inter utrumque villum ni-
hil invenit refiftens, 6c penetrationem impediensj ubi igitui
invenict aliquid, quod non folum vi inerti & fine motu con-
tranitatur, verum a£tuali, vivido, & continuo motu ad exte-1
riora moveatur, tum equidem talis motus ad exteriora faciet,
ut nihil ab exterioribus partibus poffit intrudi, cum non fo-
lum adfit corpus fua mole & nifu refiftensj verum etiam aftua-
li, & vivido motu abripiens ad exteriora quicquid occurrit,1
& ingreffum molitur : hujufmodi autem corpus continue ab
interioribus ad exteriora fluens cum impetu datur, dum vi-' 1
vimus, & Perfpiratio nuncupaturj peripiratio igitur facere j
poterit fuo impetu continuo ad exteriora, ut aqua penetrare !
uon poffit. Scd an tu credis, perfpirationis impetum effe tan- I
tum, ut comparari poffit cum momento immanis faxi a fupe- '
rius expofito fune pendentis, cujus tamen refiftentiam fuperat !
leve velum aquae" per fuperficiem funis extenfum ? Quem e- 1
:iim finges conatum , aut motum fingularum partium perfpi-
ra- ,
DE SANGUINIS MISSIONE. 147
rationem componentium? Pendec hic a mole corporea, ita
ut impetus, atque motus a quantitate ejus pendeat: quae au-
tem magnitudo in fingulis parcibus perfpirationis, cujus uni-
verfa quantitas expirans fingulis minutis primis a villo, cujus
pondus fcrupulus eft, largiffime fubducto calculo millefima
ducentefima fcrupuli pars exiis, quae oftendimus propofitio-
ne tertia ejus Libelli, <juem de Villo Contra£rih olim infcri-
pfimus? Quod autem? Eftne peifpirationis impetus major,-
aut aequalis motui, quo flamma movetur, Sc e lignis erum- '
pit, atque avolat? 'Haec tamen ligna demergantur aquis non
£x alto defluentibus, atque ita in majorem velocitatem, atquc
impetum a&isj fed aquis quiefcentibus, fubito motum illum
flammae compefcimus , aqua etiam ad fenfum fubeunte ligno-
rura# intima. Jam vero fint in perfpiratione partes igneaej
illae tamen nec funt tantae molis, ac quantitatis, ut flamma,
unde nec tanti impetus, nec funt purae, atque liberae, immo
miftae atque implicatae cum partibus craflis, vifcidis, atque
haerentibus, ut patet ex fordibus, quae cuti inhaerent. #Ita-
que & parvae quantitatis erit perfpiratio ignei, 8c admifta
corporibus inertibus, quae tarditatem motus, 6c debilitatem
: impetus majorem facient : cum vero aqua etiam quiefcens vim ,
1 atque impetum vividum intenfioris ignis fubito fuperet , &
maximum funis pondus fublevet, verofimilius videtur, pene-
trare ipfam pofle etiam per corpora, dum perfpirant, feu
dum vivunt, Sc fiquidem penetrat,non premit folum ,adeoque
j non movet premendo folum extrinfece,fed fe fubito admifcen-
Ho univerfo fanguini, quid non producere poterit? Emolliet
Lilla, fi quid haeret vafis, 8c ad fluxum difponet, & in fua va*
jfa derivabit , refrigerabit , humectabit, & quae ab his pendent,
5 quae non eft opus enumerare. Sed fi penetrat, inquis, perfpi-
rationem impedit, quod malo eft. Hac autem infuper re illud
primo aflerimus, neceflarium non efle, ut perfpirationem im-
pediat, fecundo etiamfi ipfam fupprimat, fuppreflionem illarrt
comparatam cum utilitatibus reliquis malo efle non pofle. Et
primo quidem patet in experimento fuperius expofito de fol-
liculo chryftallino tenui foramine perforato, per idem fora-
men eodem tempore afcendere , ac defcendere aquam, Sc vi-
lum abfque eo, quod confundantur 5 cum tamen alterutrum
jeorum liquidorum non efHuat, cum fibi foli in aere patet fo-
T z ra-
i48 L. BELLINI
ramen totum, unde etiam pcr foramina, & fpatia corporis
facilius poterit exfpirare perfpiratio, cum fubit aqua, quana
cum in aere dctinemur. Immo vero fi velis aliquid perfpira-
tionis maceriei magis fimile, pannum lineum album, vel char-
tam aqua madefacito, eaque primo ita conftituico, ut pars j
madefacla medium locum teneat inter lumen, & oculum: 1
videbis partem madefa&am candidiorem, quam reliquae par- I
tes circumpofitae, licet candidae, fcd non humeftae : contra
.fi eandem conftituas ita, ut interipfam, & oculum confti- j;
tuatur lumen tum partes non humeftaecandtdioresapparebunt, i
quam madefafta pars : argumento certiflimo, partes luminis,
five ignis trajici facilius per partes, quibus admifta eftaqua, j:
ex qua faciliori trajedtione fit, ut cum charta ponitur inter |ti
lumen, & oculum plurimum luminis ad oculum feratur, cum | (
vero lumen ponitur inter oculum , & chartam plurimum lu« I f
minis trajicitur ad partem oppofitam, minimum refleftitur -
ad oculum, feu apparet obfcurior. Id ipfum contingit, fi in- j s
unganrur eadem corpora oleo, quo fuper ut res perfpirationi :
1 fiat fimilior, illud etiam obfervandum chartam igni expofi- :
tam, ut cum per ipfam friguntur pifces in cratibus, ignem k
non concipere tanta facilitate, quanta cum ficca eft, raclone »
non diflimilis facilicatis, qua trajicitur ignis per chartam oleo I
madidam, unde minus temporis fubfiftit, ac nititur in partes I
chartae, adeoque tantum otii ipfi non fuppetit, quantum re-B
quiritur ad earum diflblutionem , & liberationem ignis, feawL
ad combuftionem chartae. Cum igitur particulae perfpiratio- !
nis contineant multum ignei , vel lucidi , & haec corpora fa- i
cilius trajiciantur per madida, quam per arida, hoc eft faci- <
lius fluant pcr canales, cum per ipfos ducuntur etiam alia cor- '
pora, quam cum iidem toti patent iifdem materiebus lucidis,
aut igneis, conftat, neceflarium non efle, ut fi aqua balneo-
rum cutem penetrat, continuo fupprimatur, aut minuatur
pcrfpiratio} cum e contra fieri poflit, ut eo ipfo nomine pe-
netrationis fiat effluxus ejus facilior, feu promoveatur, feu
eodem tempore magis perfpiretur. Ex quibus ratiociniis ad-
huc majoris momenti fiunt, quae fuperius expofuimus de ra-! 1
tione fuperandi impetum, quo perfpiratio evaporatj fi etenim
perfpiratio fe habeat, ut lumen, aut ignis ad chartam madi-
dam, vel inunctam , penetrare aqua poterit non folum abfque. m
eo,
DE SANGUINIS MISSIONE. i49
eo, quod fuperet impetum perfpirationis, verum ita ut ipfum
augeat, & penetret tamen: patet autem ex experimentis co-
riorum, & funis, inelTe aquae vim penetrandi etiam, cum
impetus nullus refiftitj patere igitur undecunque videtur, a-
quas balneorum non penetrare folum cutem pofTe, fed ita pe-
netrarc, ut perfpirationem ne minuat quidem, nedum fuppri-
mat, immo vero eandem augeat in dato tempore. Perfpiratio-
nem autem augeri , dummodo evaporare pofllt, ut pofle often-
dimus, non proveniet folum ab aucta velocitate per emilTaria,
fed a compreflione copiofius exprimente, & ab aquis emolli-
*ntibus,& perfpirationi materiem uberiorem fuppeditantibus j
Sc revera crefcere etiam ad fenfum , deducere ex San&orio po-
reris Seftione fecunda de Aere, 6c Aquis. At vero efto fe-
:undo loco, aquam,dum corpus penetrat,perfpirationem fup-
primere: ajo, fuppreflionem ejufmodi comparatam cum uti-
itatibus a balnei penetratione provenientibus malo efle non
pofle: cum enim balneum per compreflionem exprimat, &
)er penetrationem , & admixtionem fui cum fanguine refrige-
et, atque humectet , atque emolliat, & ad fluxum commodio-
em, & expediciorem difponat, etiam aerem perfpirationis ma-
eriem temperabit, 6c fluxilem reddet, & cum fanguine per
otum corpus fluere faciet, unde expurgabitur per urinam, al-
um &c. 6c cum abfoluto balneo emollitum corpus magis per-
pirabile faftum fit, fi quid eft reliquum, facilius evaporare,
C optime corpus illud fe habere poterit: quare patere fatis
pte videtur univerfa res. Caeterum quod de aquis communi-
us pronunciavimus, id ipfum affirmandum aquis de reliquis
bermalibus, aut quomodocunque medicatis arte, aut natura,
ummodo fermo fit de partc folum ipfarum aquea, quae ab
imiftione aliamm illarum rerum, quaecunque fint, libertatem
lam , compofitionem , nifum , 6c fluxilitatem non amiferit : haec
lim omnia nifi dentur, fieri poterit, ut aquae illae medica-
ie,ne quidem fola pura parte aquea fubire cutem poflmti pre-
lent tamen: fi autem fubeant non parte aquea, fed aliis ad-
liftis non notae virtutis, oriri fubito poterit nullum non ge-
Jsexitiale, ac novum morbi,quod determinare poflibile non
Fluxilitas autem requiritur ad hoc , ut partes fubiturae
:jungi poflint a partibus extra relinquendis, quam facultatem
efle aquis communibus patet iifdem exemplis fuperius addu-
T 3 ftis
ifo L; BELLINI
ctis in coriis , ac fune per immane pondus tenfo. Quoniam
vero oleum etiam affufum pellibus , & craffis coriis eadem pe-
netrat, craffius eft aere, & fluxile, patet ex huc ufque expo-
firis, & ejus balneum fubire pellem, & corpus pofle, &
iplum primo premere. Licet autem fit partium multo magis,
quam aqua, cohaerentium , tamen cum notum fit, per fervo-
rem fieri multo liquidius, & per folum calorem fluxilius,
balneum calidum fluxilitatem, & fejun&ionem partium olei
faciliorem reddet, & penetrationi proinde ipfum magis ac-
commodatum. Lentor autem ejus, hoc eft vis, qua natura-
liter facile haeret, efTe adjumento poterit penetrationi , non
quidem eo, quod faciat, ut breviori tempore penetret, fed
ut tutius, atque certius, illa etenim adhaefio faciet, utfta-
tim , ac particula quaelibet olei fua cufpide penetrare incepit
inter utrumque villum cutis, difficile abripi, ac retrocedere,
divelli, ac deturbari poffit, unde vi trufionis, ac nifus nun-
quam ceflante demum perducetur tota ultra cutem in partes
intimas corporis. Reliqua eodem modo fe habent, ac aqua
communis, atque ex his nullo negotio patent, quaecunque
a balneorum uiu fuccedunt, & quoufque balnea olei prode(Te
poffint praecipue in calculo renum laborantibus, & verum ef-
fe, quod ajunt, per balneum olei laflari, & laxari corpus> fed
& plurimum fpirituum refolvi tum propter laxationem, cum
etiam propter ignem, quem oleum continet. Balnea igitur
nullo pa&o contemnenda, immo plurimi facienda.
Fotus funt e genere balneorum. Itaque fiquidem fotus fit
materia fovente tam copiofus, ut vis perfpirationis, 6c caloris
partis fovendae ipfum non exficcet, atque abfumat pro ratione
quantitatis ejus temporis, quo fovetur, & caloris abfumentis
admitti poterit, atque praefidio, & bono efle. Itaque pluri-
mum liquidi adhibendum, 6c plurimo tempore detinendum,
& eo longiori tempore, & majori quantitate liquidi, prout i
calor abfumens partis fovcndae intenfioreft, &magisexficcans.
Hinc iis fovendum , quae humidum diutius detinent, ipfum-
que depluere faciunt, cujufmodifpongiae, eaequead contaftum
cutis diu detinendac. Si vero fotus breviori tempore protra-
hantur, aut minori quantitate liquidi fiant, aut cum nimis
accr elt calor, & totam vim fotus exficcans irrita prorfus
erunt ejufmodi remedia, cujufmodi fintoportet, quae vulgo
fiunt
DE SANGUINIS MISSIONE. 15-1
hunt a Medicis, cum madefaciant leviter, & per brevifli-
mum fpatium temporis, & pannis utantur coccineis, vel H-
quidum brevi abfumentibus, vel calorem augentibus. De his
igitur fatis.
Pedum demerfio intra calidam cft pariter e genere balnco-
rum,unde ea omnia ab ejufmodi balnei ufu provenire poflunt,
quae de balneo in genere dicla funt, fed commodum infuper
quoddam particulare praeftare poterit pendens a folo aquae ca-
1 lore fanguinem rarefaciente y fit enim in abdomine ex. gr. fup-
:>reflus alicubi motus fanguinis, vel derivatio alicujus alius hu-
moris in canales fuos : pendeat autem illa fuppreflio a quacun-
^ue caufa intercipiente motum fanguinis praeter nimiam co-
Diam, aut fervorem ejus, quae vim nimiam faciendo, iidem
anguini viam occludant, & fluxum impediant modo iuperius
^xpofito. Calor igitur aquae fanguinem canalium inferiorum
rarefaciat, feu ad majus fpatium extendet, unde nitetur qua-
quaverfum majori cum impetu, & fi quid obftat, loco mo-
/ere, atque abripere canales aut per longitudinem nimis con-
,:raftos, aut per amplitudinem concidentes, aut fi per natura-
|.em aliquam divulfionem, ut in partu , camles refidui nimis
fntorti fint (ut contingere poteft in fuppreflione lochiorum)
itque ita occlufi extendcre atque difcludere poterit. Neque
dem fakem tuto confequi poteris dctinendo pedes intra frigi-
> 3am, haec etenim coget fanguinem: quare convertet quidem
i :urfum ejus, & quantitatem majorem per truncum inrerio-
rem, & augebitur velocitas ejus, & fiet, dabiturque proinde
loccafio dimotionibus rerum haerentium, difclufionibus &c.
led quia frigus illud cogit fanguinem , fiefi poteft, ut magis
llenfetur, quam quod neceflarium eft, ut ipfe fimul cum iis
fmpedimentis abripi poflit vi fuperadditae velocitatis, Sccopiae
Ji^nguinis per truncum inferiorem j quae acquiritur ab ufu fri-
I jidae ad pedes.
I Infeflus intra calidam funt ejufdem generis, 6c eodem modo
ijiperantur, 6c eodem de nomine, atque in eofdem fines in u-
lum revocari poflunt, fic ex. gr. in contumacibus haemorrhoi-
Ilum tumoribus adhiberi poteruntj in iis enim tuberculis at-
Ijue facculis fanguinis aliquid durum contineatur oportet,quod
■1 balneo molliri, hoc eft ad fluxum difponi facile poterit:
lflterim vero aquae calidae vi fanguis rarefcet, & majori cum
im-
iSz L. B E L L I N I
impetu quaquaverfum nitetur : quare cum materiam illam hae-
morrhoidum balnei vis molliverit, hoc eft fluxui minus refi-
ftentem reddiderit, & interim fanguis per longitudinem cana-
lium majori vi eandem materiam urgeat, ipfam tandem loco
movebit, & fecum abripiet in majores venas. Eodem autem
modo , ac de ufu frigidae ad pcdes pronunciavimus , ipfam mi-
nus tutam efle,ita idem pronunciandum patet de infelTu in fri-
gida,quoties quis de ejus adminiftratione cogitaret ad locomo-
vendum , 6c abripiendum aliquid. Ufu tamen efle poterit.
Aquae frigidae, immo etiam frigidioris, & gelidae affufioad
quamlibet partem corporis,quoties in vafis fanguinis fiftendum
eritaliquid, ut infignis haemorrhagia, ac tum juvabit affufio
frigidae fa&a ad vafa illius trunci,qui ramos non mittit adpar-
tem haemorrhagia laborantem : fic fi fit haemorrhagia narium,
juvabit aquam frigidam affundere partibus inferioribus , pedi-
bus, crunbus, lumbisj frigida enrm coget fanguinem , & quo
frigidior, eo magis coget,& eo major quantitas fanguinis,eo*
que velocius in truncum inferiorem arteriae derivabitur, ad-
eoque eo minor ejufdem quantitas derivabitur in fuperiorem,
& ad nares, & haemorrhagia ceflare poterit ceflante diftenfio-
ne canalium, Sc imminuta quantitate fanguinis. Id vero feli-
cius continget, fi affufio frigidae fuerit copiofior, eo etenhn
magis denfabit,& adhuc felicius, fi eadem affufio fa&a fit fub-
ito, nempe ita, ut nihil tale cogitet, aut expeftet aegerj
tunc enim non poterit praevenire vim rrigoris, &, quae a fri
gore provenit, conftipationis, quam tamen faltem aliquaex
parte minuere poflet, fi de facienda affufione frigidae aliquid
noviflet, excitando nempe illas fpecies, quae vehementiores
motus conjun&os habent, & fanguinem a coaftione,quantum !:
poffunt , vindicant. Haec autem ab affufione calidae prove-
nire non pofle patetj calida enim molliendo, quae duriufcula
funt, & rarefaciendo totum fanguinem , membranas canalium
magis extendit, atque infarcit, unde fi qui earum villi divulfi
funt, ut in qualibet haemorrhagia contingat oportet, vel
faltem maxime lafli, magis laflabuntur, aut divellentur per
vim magis nitentis quaquaverfum fanguinis.
Hirudines quid praeftare poflint, acdebeant, patet ex iis,
quae de fcarificationibus diximusj neque enim facit aliud ejuf-
modi animalculi morfus, quam incifionem vaforum, quaecun-
quc
DE SANGUINIS MISSIONE. r^j
que morfui occurrunc , unde fanguis prolicicur cam ex venis, quam
ex arteriis,quo de nomine prodefle plurimum poflunc,cum ar-
terias eciam evacuenc ab ipfis abripiendo fanguinem, anrequam
pcrducacur ad parces. Quocies igicur res ferec, uc fanguis
miccatur ab arceriis, applicare hirudines bono eric, & cum
arceriae, ac venulae capillares in quacunque parre corporis
finc, poceric cuilibec parci corporis hirudines applicare, non
uaucem foli ano, Sc pone aures, uc ufus obcinuic. Arque
j hinc incelligis, cur fanguis, qui hirudinibus per anum du-
. citur, fit coloris maxime vividi, atque micancis, licet juxta
licommune placitum efle deberec maxime nigricans, acque ob~
fcurum, cum fupponatur efle fanguis melancholicus, craflus,
l cerreusi eft enim fanguis miftus ex venofo, atque arceriofo,
jnde color ipfi micans, ac rutilus, qualis eft fanguis arte-
-iarum. Vides pancer, quam inanicer aflerarur, per hirudi-
les anum admordentes duci fanguinem e venis folum haemor-
hoidalibus, cum fieri non poflit, uc etiam arteriae non ad-
nordeanrur, 6c incifae fanguinem non effundant. itaque,
k hirudinum ufus admittendus, & cuilibet parti corporis ad-
nibendus. Sed Sc
• Ligaturae fortes, aut rncdiocres viccs miflionis fanguinisge-
ere pofluntj per conftri&ionem enim majorem, aut minorem
■ib arftiore, vel laxiori vinculo provenientem plus minus coer-
:etur motus fanguinis influentis ultra ligaturam, unde vala
:ontenta inter ligaturam, Sc fummam parcem contrahi validius
ooflunt, & loco movere, fi quid haerec: Sc fiquidem ligacu-
a fueric mediocris, influec aliquid fanguinis per arcerias> fcd
najori velocicate tum propter minorem quantitatem, tum quia
iliquantum fubfiftens ad locum ligaturae majorem preflionem
■ fanguine fuccedente patitur, unde majus momentum conci-
:>it, quo demum fuperat ligaturae refiftentiam, Sc toto devol-
itur impetu in arterias, Sc facile abripit jam dimotas mate-
ias, quae haerebant. Et quia ligatura eadem facit , uc fanguis
efluens per venas ligacae partis ad ligaturam fubfiftat (unde
ars in tumorem attollitur) continue autem per arterias influic
liquidj igitur univerfa quantitas fanguinis per reliquum cor-
oris fluens continue minuitur, unde fuccedunt illa omnia,
■uae a miflione fanguinis pendent, hoc majori commodo ac-
ue ucilicace, quod poftquam id confccuci fuerimus,cujus gra*
V tia
I?4 L. BELLINI
tia ligaturam adminiftravimus, ea refoluta univerfam quanti-
tatem fanguinis in corpore, ac naturali motu habere poteri-
mus, quam habebamus ante ligaturam. Illud autem in liga-
turae folutione cavendum, ne tota fimul fiat, & fanguis toto
impetu ac quantitate in cor devolvatur, praecipue fi longiori
temporis fpatio partem in ligatura detinuerimus: quiete enim
refrigeratur fanguis, unde duplici de nomine tradu&us ad cor
nocere poftet, velSyncopem, vel intermiflionem pulfus, vel
etiam mortem producendo, primo quidem ratione frigoris,
nervos, aut arteriolas, autvillos, vel omnes has partes fimul
conftringendo 6c fiftendo fluxus, vel contentos humores coa-
gulando, a quibus Syncopes, & intermiflio pulfus, & fi diu-
tius protrahantur, etiam mors fieri poterit, ut patet ex Ana-
tomicis, & iis, quae fcripfirnus ad hos morbosj & fecundo
ex his ipfis morbis patet, nimiam quantitatem fanguinisad cor
fluentis Syncopi, & iniermiflioni pulfus, & fi ulterius pro-
trahatur, morti etiam producendae fufficere. Ligaturae igitur
non revellunt, neque ab aliqua parte fanguinem trahunt, fed
faciendo, ut fanguis, qui in ligatam partem per arterias in-
fluit, per venas ejufdem partis refluere in totum corpus non
poflit, fed in eadem parte quiefcat, & continue novus influat,
praeftant, ut univeria quantitas fanguinis in corpore refidua
minor femper, ac minor evadat, celerius fluat, & abripiat,
quiequid haeret affectis partibus, unde imperitis rerum vide-
tur, cum reliqua in corpore in melius evadere per adminiftra-
tionem ligaturae videant,hanc ipfam ligaturam efle, quaemor-
bum revellat, atque attrahat.
Ex quibus omnibus patet, cum morbus diftributus eft per
emnia vafa fanguinis, & foveri totum, Sc balneo mergi, &
fricari, & cucurbitulis tra£hri, & hirudinibus per plures par-
tes admorderij fmmo etiam ligari pofle, praecipue fi quid a;
vafis dimovendum fit, & abripiendum, permifcendum fan-
guini, & in motum, ac fluxum agendum> haec enim fingula
ex fuperius expofitis unumquodque genus horum remedio-
rum praeftat. Si vero morbus fit in aliqua parte corporis,
tutiflimum erit ex arteria ducente fanguinem ad illam par-
tem ipfum fanguinem mitterej ita enim fient omnia, quac
a miflione fanguinis pendent, cum hac majori utilitate, quod
fanguis ex arteria muTus faciet, ut materies morbi ad partem
DOO
DE SANGUINIS MISSIONE. kft
non deducatur, abripiatur, dum fanguis mittitur, & abfolu-
ta miflione, cum quantitas diminuta fit, & audta ve!ocitas,
minor erit materies morbi in toto fanguine diminuto, & mi-
nus facile haerebit parti , quae & levata eft materia prius hae-
rcnte, & per auftam velocitatem fanguinis faciliorem fluxum
permittit advenienti continue. Sed erit multo tutiflimum ean-
• dem arteriam, fi fieri poflit, ligatura, uftione, praecifione,
I compreflione ita conftringere, ut nihil fanguinis per ipfam
|, fluere poflitj ita enim fiet, ut nihil materiae peccantis derive-
I tur ulterius per truncum infignem ad partem, quod jam deri-
vatum eft, exprimetur, & reliqua vafcula minora alendo, at-
que movendo fufficiant. Quod fi a ligatura, &c. arteriae im-
roineat periculum refolutionis,exficcationis &c. in parte,tum
pervidendum, majorifne momenti fit vis morbi, quam refo-
lutio, &c. partis, 6c fi illa fit potior liganda, &c. arteria,&
permittendum, ut pars refolvatur , arefiat, &c. fin minus, fi-
nendum. Cum vero aut finendum eft, aut ligari &c. arteria
partis non poteft, tum eodem modo inftituenda res ex arte-
riis, ac ex venis, nempe mittendus fanguis e ramis truaci, qui
arterias non mittit ad partem arTeftamj ita enim pars maxima
fanguinis devolvetur in hunc ipfum alterum truncum arteriae
non mittentem ramos ad partem affeftam j & minuctur quan-
titas ejus influens in eandem : tum e ramis arteriae venientibus
quidem a trunco mittente ramos ad partem affeftam , fed ab-
euntibus in partem oppofitam> ita enim devolvetur quidem
fanguis copiofior in truncum mittentem ramos ad affe&am par-
tem, fed plurimum ejus derivabitur in ramos fe&os, & qui
ducitur per ramos partis affedbae, facilius propter augmentum
velocitatis abripiet, quicquid eidem affe&ae parti haeret, nec
•periculum imminebit, ne propter nimiam copiam nimis infar-
iciat, & maximam vim morbi producat, cum jam quantitas
univerfi fanguinis per primam miflionem fit fatis diminuta.
Poftquam vero fecunda etiam miflione adhue magis quantita-
tem fanguini*diminuerisi tum tuto ad ipfam partem accedere
.poteris, ex cujus toto ambitu fangijnem mittes, ut ex fupe-
•rioribus patet, Hae autem mifliones fanguinis a nulla re pro-
:hiberi tibi poterunt; praefto enim funt hirudines, & fcarifica-
tiones,quae etiam ex arteriis ducunt,& cum hae applicari,at-
.queadminiftraripoflintin partibusomnibus, patet, quoordine,
V z &
is6 L. BELLINI
& quibus in partibus prius, quibus pofterius fcarificare, aut
hirudines applicare debeas* cum morbus alicui folum parti
haeret. Quod autem dicimus de hirudinibus, & fcarifica-
tionibus, patet ex antea expofiris, dicendum defotibus, di-
cendum de cucurbitulis, de fri&ionibus, de ligaturis, de
balneis, in quorum adminiftratione idem fervandus eft or-
do, cum illa fingula quafi mifiionis fanguinis vices gerant.
Scarificationes autem profundas facies, tum ut brevius quan-
titatem datam fanguinis elicias, & majorem velocitatem reli-
quo concilies, tum ut plura vafa feces, atque ita materiam
haerentem promptius abripias. Quod fi pars affe&a ita fe ,ha-
beat, ut inter ipfam, & fummos artus aliquid fpatii continea-
tur, velis autem ex arteria fanguinem mittere, tum illa fecan-
da,non quae continetur inter eandem affe&am partem , &fum-
mos artus, fed quae collocatur inter affectam partem&corj
quae etenim conftituitur inter fummos artus, & affe&am par-
tem, jam depofuit in parte affe&a, fi quid eft peccans in fan-
.guine, & cum certo icire nequeamus, an per mitfionem fan-
gutnis tantum augeatur velocitas, ut non folum non abripiat,
fi quid haeret parti, verum deponat, & infarciat magis, tu-
tum erit mittere fanguinem, antequam ad partem deriveturj
ita enim augebitur velocitas, 6c minuetur quarrtitas influentis,
& influxuri fanguinis, quod certo confequimur milTo fanguine
per arteriam fitam inter cor, & affectam partem, cum per
ipfam fluat fanguis in eandem. Quicquid autem ex fuperius
expofitis adminiftres, balneum , fri&iones , ligaturas &c. nun-
quam movebis, aut extrahes folius arteriae , aut arteriarum
fanguinem, fed venarum fimul, ut abunde ex demonftratis
patet, eritque ex fuperioribus expeditior operatio , efficaci-
tafque remedii.
Patet autem ex his omnibus rurfus, hirudines, quae appl
cantur ano, five ut revellant a partibus fuperioribus, five ut
ducant ab abdomine, fcite inftitutas effe, & juvare debere,
non equidem quia trahant, fed quia, ut expofuimus, pars ma-
xima fanguinis per truncum ramorum, quibus hirudines ap-
plicantur, devolvitur, & minor ejus quantitas derivatur in af-
fecTram partem , unde fi ejus tota quantitas tam moderata fit
ut ftatim ad derivationem, feu potius ad miflionem fanguini
«ex arteriis trunci mittentis ramos ad partem affe&am devenire
pof
DE SANGUINIS MISSIONE. iS7
poflimus, miflio haec ftatim abfque ulla praecedente revulfione
facienda, atque ita ftatim facta juvare debebit. Prout autem
haec, aut illa pars abdominis affe&a eft, miffio fanguinis per
hirudines ano applicatas erit magis aut minus icite fa&a fine
ulla praevia revulfione, fi arteriae ani illaefint, quae fangui-
nem ad affectam partem ducant, vel aliae ab illisdiverfaejdum-
modo autem nimia quantitas fanguinis non obttet, nunquam
nocere poterunt hirudines illi parti applicatae. Idem dicen-
dum, ut patet, de hirudinum applicatione poft aures, 6c ad
quamlibet aliam partem corporis: quare manifeftum eft, quic-
j-quid ad hanc rem propofuimus.
In morbis autem Pulmonum miflio fanguinis cx arteriis eo-
dem modo fe habet, ac miflio fanguinis ex venis, ut patebit
cuicunque conGderanti , nullam connexionem ductuum pul-
! monarium cum du&ibus fanguifluis reliqui corpons, & quae
hac fuper re expofuimus fuperius, cum de miffione fanguinis
per venas in morbis pulmonum, & pc&oris verba fecimus.
\ \ Quae de mifiione languinis ad ufque animi deliquium propo-
i fuimus, five illa per vcnas, five per arterias fiat , tam eviden-
ifcia funt ex fuperioribus,ut nullamajori explicatione indigean;,
|.quare patet tota propofitio»
PROPOSITIO N O N A.
I '
T Oco miflionis fanguinis efle poflunt vi&us ratio , medica-
JLf menta quaelibet alterantia, praeparantia, furfum aut dear-
jlfum purgantia, fudorifica, diuretica, bechica, feu expeclo-
i^antia, caputfpurgia, feu apophlegmatifmi, five illi per na>-
:es, five per os expurgent, ut falivam moventia, 6c fternu-
j:atoria, repellantia, quaecunque fortius haerentia cuti, em-
iolaftra, linimenta, cerata, dropaces, finapifmi, qui etiam
I "ubificantia medicamenta dicuntur, fonticuli , fetacei , vefican-
|,;ia, & inuftiones quaelibet, St quomodocunque faclae. Sed
J&fubitae, & violentae pilorum evulfiones, digitorum dimo-
i iones, atque intorfiones dolorificae, titillationes in partibus
pfis ferendis minus afluetis, & in quibus earum fenfus vividior
-xcitatur, odores acriores, graviores, vividiores, flagellatio-
:tes, & quae funt hujufmodi dolorem intenfiorem excitantia,
liC ad vim ftimuli pertinentia. Horum fingula aut minus ex-
V j pe-
x58 L. BELLINI
pedita, aut minus tuta, quam miffio fanguinis, & tutiffimuri
quidem , fed tardiffimum vi&us ratio : expeditiffimum , fed peri
culo non carens omne dolorem excitans, feu ftimulans, &ma
gis minufve periculofum, prout ftimulat magis aut minus, eo
demque de nomine plus minus expeditum. Sed & quomodo
cunque evacuetur, five peralvum, five per vomitunr, fudo
rem, urinam, fonticulos, &c. periculofius eft, quam miffic
fanguinis,etfi evacuans conjun&um fit,& operetur cum fubitci
ftimulo, efle quidem poterit aeque expeditum, ac miffio fan
guinis ,fed multo etiam efTe poterit periculofius. Praeparantia
& alterantia & ipfa minus expedita,fed poflunt efie aequetuta
ac miffio fanguinis : fi notum effiet aliquodmedicamentum ,quo(
in unoquoque morbi genere certo fifteret, aut certo movere/
aflumptum per os infufum,aut cuti quomodolibetapplicatum
quicquid in iis fingulis movendum eft, aut fiftendum ,adhocu:
corpus convalefceret,tuto praetermitti poflet, immo&meritc
deberet miffio fanguinis, fed ejufmodi medicamenta adftruere
& pro certis divendere,atque adhibere non ita certum videtqr
Plura, atque diverfa a miffione fanguinis provenire , patei
-ex fuperioribus. Itaque cum aflerimus loco iliius miffionis efli
pofle rationem vicT:us, alternantia 6cc. non intelligimus eorurr
fingula ejus efle naturae,ut poffint praeftare omnia fimul,qua(
fola miffio fanguinis praeftare poteft, fed ab eorum fmgulii
haberi pofleunum, autalterum, aut plura fimul, aut omnia.
quae haberi poflunta miffionefanguinis,adeoquefi quandocon-
veniret venae feftio ad refrigerandum folum, aut folum hume-
ftandum, aututrumque, atque ita de caeteris, ufurpari poflc
aliquid ex recenfitis, quorum feculcatem efle, fciamus, refri-1
gerare, humeclare &c. Itaque
Vi&us ratio confiftere poteft vel in fola diminutione quanti-
tatis alimentorum,vel in hac ipfacumaliquarationequalitatum
incibis, & potibus, qui aflumuntur. Sit primo cum diminu-
ta folum quantitate. Quoniam ex iis, quae de Villo Contra-
dtili, 8c Motibusmufculorum fcripfimus, continue deterimur,
neque quod teritur recurrit ad reparationem partium detrita-
rum, fed evaporat, & quod deperditur reparandum eft per ali-
menti materiam , fivefanguinem ,& hic reparatura viclu. Cum
igitur fieri non poffit, quin moveamur, neque impcdiri pof-
fit reparatio detritarum partium, quoufque fanguis datur in
cor-
DE SANGUINIS MISSIONE. *f9
rorporej igitur a fanguine continue aliquid deducetur ad re-
•>arationem partium abfumptarum, adeoque quantitas ejus
ninuetur, nifi a victu tantum fuppeditetur, quantum in re-
^arationem abfumptarum partium abit: diminuta autem quan-
itate cibi, £c potus, minor materiae quantitas fanguini fup-
)editatur, quam quae abfumitur in reparationcm partium j
gitur per diminutam quantitatem victus minuitur quantitas
anguinis, feu producitur unum ex iis, quae a miffione fan-
ruinis praeftatur, cujufmodi eft diminucio ejus. Hoc ipfum
:tiam oftendi poteft defumpto argumento a menfura San-
loriana perfpirarionisj cum enim diebus fingulis libras circi-
er quatuor perfpiremus, 6c ejus materies rcparanda fit a fan-
uine, Sc hic a cibo Sc potu, fi horum quantitas fit minor,
uam quae fuppeditare poteit hbras quatuor perfpirationis,
odem modo, ut prius minuctur quantitas fanguinis, undc
(Te poterit vi&us ratio loco miffionis fanguinis, quoties non
I ilio de nomine mittendus eflet, quam ut minuererur quanti-
as ejus. Quoniam vero diminuta quantitatc fanguinis crefcit
L'elocitas ejus, £c contraftionum vis, & per haec abripitur,
c dimovetur quicquid haeret vafisj cum igitur diminutaquan-
||itascibi, & potus quantitatem fanguinis minuat, haec vi&us
latio loco mitfionis fanguinis efle poterit etiam, cum dimo-
'endum eft, atque abripiendum a vafis. Quia vero, ut pari-
. et ex fuperioribus, diminuta quantitate fanguinis, oritur
| efrigcratio, £c hume&atioj quin etiam calefa&io, & exfic-
r ;atio, & intima dimotio fanguinis ipfum ad quamlibet-novam
hompofitionem difponens, atque perducens, patet, haec
pmnia proficifci pofle ab ea ratione vi&us, quae in fola dimi-
) lutione quantitatis eorum, quac per os afTumuntur, fita fit,
| ideoque haec vi&us ratio loco miflionis fanguinis efle poteft.
3it fecundo ratio vi&us in diminuta quantitate, £c aliqua ra-
i:ione qualitatum in cibis, & potibus. Ratione igitur dimi-
liutae quantitatis jam erit ex prima parte hujus loco mifllonis
Languinis, & fi refpiciatur ad qualitates cibi, Sc potus, per
sas poterimus magis hume&are, magis refrigerare, magis
Imollire, hoc eft difponere ad dimotionem, & afportatio-
fjnem e vafis, 8c impedire fervores, £c dimotiones intimas
^fanguinis, non fecus ac fieri pofle, ac debere expofitum
left, cum idem fanguis mittitur: Sc haec igitur vi&us ratio
loco
t6o L BELLINI
loco miflionis fanguinis efle poteft, & cum non alia vi&us ra-
tio videatur eligenda Medico, patet quod propofuimu:, m ge-
nere. Quoniam vero ex iis iifdem , quae de Villo Contra&ili
oftendimus, facilius deteruntur,atque avolant humidiora,rnol-
lia, cedentia, Sc minus valide haerentia* igicur per viclus ra-
tionem primi generis fanguis fiet compactior, cum reparari
ex ipfo debeant fluxiliora illaj & calidior, cum folvi calor per
illam reparationem debeat, fejunctis illis fluxilioribus, a qui-
bus calor temperatur, & calor liber magis reliquum fangui-
nem, & totum corpus incendet, unde deveniendum erit ad vi-
ftus rationem fecundi generis, quae fcilicet conjunctacum qua-
litate eorum, quae aflumuntur, deducat in languinem chylum
coagulantem, humectantem , refngerantem. Hac igitur vi-
ctus ratione utentes, iiquidem certo aflerere valeamus, hoc
aut illud ciborum, ac potuum genus efle refrigerans, hume-
ftans, infpiflans, atque ita de caeteris, patet, vidtus rationem,
quae refpicit ad qualitates eorum, quibus vefcimur, efTe aeque
tutam , ac miflio fanguin;s praecipue cum etiam ad hoc ut mif-
flo fanguinis tuto adminiftretur , confugiendum fit ad illa,quae
intimas dimotiones ejus impediuntj de quibus impedientibus
nihil magis certi fumus, ac de refrigerantibus , humeftanti-
bus , &c. quibus nobis opus eft ad re&um ufum viftus. Non
erit tamen fic inftituta viftus ratio, aeque expeditae opcratio-
nis , ac miflio fanguinis 5 quoniam etenim fpatio 24. horarum per-
fpiramus libras 4. fi igitur opus fit evacuatione canalium fan-
guifluorum per quantitatem librae fanguinis, & haec evacuari
debeat per infenfilem perfpirationem , requirentur horae fex ad
hoc, ut libra fanguinis abfumatur, adeoque fiet mutatio mo-
tus in fanguine tam leniter, ut vix fentiri poflit a villis, &
augmentum velocitatis, 6c contractionis, quae fit alicujus
momenti, vix fiet poft tres, aut quatuor horas, cum e conver-
foin miflione fanguinis librae quantitas educatur tam brevi fpa-
tio temporis, ut hoc ad fex horas comparatum vix ullam no-
tatu dignam proportionem habeat. Quod fl morbus fueritpar-
ticularis exigens dimotionem , atque alportationem alicujusma-
teriae haerenns,fi fola vidhis ratione uti velis fine miflione fan-
guinis, carebis expeditiflimo commodo revulfionis, quae per
miflionem fanguinis habetur, & quae devoluto fanguine, e-1
jufque maximo impetu aliorfum facit, ut dum idem mittitur,
mor<
DE SANGUINIS MISSIONE. 161
morbus ille localis fubito minuatur, & aliquando tollatur peni-
tus. Similiter fi is fit univerfus fanguis, ut fubitam aliquatn
mutationem exigat, cum ejufmodi mutationes fubitae haberi
debeant per fubitam intimam dimotionem particularum fan-
guinis, & haec haberi poflit a miflione ejus, non autem a ra-
tione vi&us , patet, his omnibus de caufis efle quidem pofle
rationem vidbus aeque tutam, ac miflio fanguinis, fed efle mul-
to minus expeditae operationis. Atque hic obiter intelligis,
jvi&us ratione acutos, acutiores, & multo minus acutiflimos,
& peracutiflimos morbos curari po(Te, cum illi breve tempo-
ris fpatium dent remedio> fi vero fint acutiflimi, aut peracu-
jtiflimi, breviflimum , aut perbreviflimum. Neque erfc quod
quis arbitretur, in aliis morbis, qui longius tempus remediis
permittunt, tutiorem miflione fanguinis rationem vi&usefle,
; eo quod pcr hanc exfpiratur, atque expellitur, quod folum
noxium eflj per miflionem autem fanguinis deperditur etiam
aliqua pars ejus utilis,ac naturalis: primo etenim eo ipfo quod
morbus fupponitur longius tempus permittere, argumento
i certiflimo ell, non efle datum morbum ex eorum genere, in
i quibus nobis cavere debeamus a diminutione utilis alicujus
I portionis fanguinis, cum haec etiam per fuccedentes dies ad-
: hibita viftus ratione abfumi debeat, etiamfi non mittatur
fanguis. Secundo cum a miflione fanguinis levamen , 8c di-
minutio morbi pendeat, ipfo miflb, idem morbus non protra-
heretur per folam victus rationem , & quod inde fit habita ra-
jxione quantitatis naturalis fanguinis, quae per longiorem mor-
Jbi durationem abfumeretur, 6c quantitatis quae per miflionem
» ;jus deperditur, cum breviori morbi duratione, quae per mif-
.; lonem illam acquiritur, minor quantitas naturalis fanguinis
1 leperditur per miflionem ejus in data minori longitudine#mor-
Ibi, quam per perfpirationem in data majori longitudine ejuf-
. lem fine miflione fanguinis. Nequc addo , certam non efle il-
am perfpirationem folius materiae peccantis, nec conftare,
lum illa femper « fieri a natura poflic , cum e contra quae
id miflionem fanguinis pertinent, fint evidentia, 6c rem con-
kere penitus videantur. Quare patet propofitum.
Praeparantia , 6c alterantia, cum idem fint, nifi quantum
•raeparantia dicuntur agere primis, &>fecundis qualitatibus,
lterantia folum primis, nihil habent, quod non utrifque fi-
X mul
j6x L. BELLINI
mul conveniat. Itaque cum praeparantia, five etiam alteran-
tia fintvel concoquentia humores noxios admiftos naturalibus,
atque ita feparationem eorum, & derivationem in fua locapro-
moventia, vel feparatos (five id fiat per concoquentia, fiveex
fe ipfis fa&um fit) a naturalibus evacuantia, quae dicuntur aut
removentia impedimentum evacuationis , aut attenuanttia, hoc
eft liquiduro, vel fluidum facientia, manifeftum eft, totam
ipforum operationem cum vichis ratione fecundi generis con-
venire, in qua fcilicet refpicitur ad qualitatem eorum, quae
per os fumuntur. Eadem igitur plane, quae de illa vi&us ra-
tione di&a funt, manifeftum eft convenire praeparantibus , at-
que alterantibus : etenim illa vi&us ratio nihil aliud eft, quam
viclus medicamentofus, ut appellant, 6c medicamentofa vis in
his ipfis praeparantibus atque alterantibus fita eft, qua humo-
res , Sc fibrae difponuntur ad amandationem rerum noxiarum.
His igitur npn immoramur ulterius, cum abunde pateat ex fu-
perioribus, praeparantia etiam , atque alterantia loco miflionis
fanguinis efle pofle, nec minus tuta, fed multo minus expedi-
tae operationis, non fecus, ac de vi&us ratione diximus: qua-
re & de his parent, quae propofuimus.
Caetera, quae proponuntur, efle pofle loco miflionis fan-
guinis, facile patere poterunt cuicunque, qui cogitaverit de
fingulorum operationibus: quae enim evacuant, undecunque
& quomocunque id fiat, aliquid educunt e corpore, quod
prius pofterius a fanguine ducit originem, unde alicujus, aut
plurium , aut omniurn eorum habebitur efFeftus, quae contin-
gunt a miflione fanguinis. Quae autem ftimulant, cum toti
corpori vim faciant, fanguinem etiam afficiant oportet vel
movendo, vel mutando qualitatem, aut quantitatem , ad quae
fumm^ capita redigitur, quicquid a miflione fanguinis prove-
nit. Ttaque pauca haec fortafle fuflicere poflent ad evincen-
dum, quod propofuimusj quia tamen fingulorum operationes
comparandae funt cum miflione fanguinis, & ftatuendum,
hanc efle prae caeteris tutiflimam, atque expeditiflimam, ut
haec comparatio apte atquc perfpicue haberi pollit, necefle
eft de ratione, qua illa fingula medicamenta, aut operan-
tur, aut operari poflunt, difleramus, quod eft ab ufque
fua origine repetendum. Cum igitur plura illorum evi-
denter, aut per ftimulum agant, aut non agant fine ftimu-
lo,
DE SANGUINIS MISSIONE. 163
lo, de hujus natura prius in genere verba faciamus oportet,
ut quid ab ipfo neceflario pendeat, intelligamas addituri cx
ordine, fi quid aliud ad modum, quo operantur medicamen-
ta, pertinet.
<De Stimulis.
EX noftra do&rina Operationum Animalium patet, gcne-
rale fundamentum ftimulorum, ad quam etfi remifimus
Le&orem noftrum, quoties aliquid ad ftimulos pertinens ex-
: plicandum contingitj quia tamen hic de re in arte Medica
I momenti maximi, 8c plane admirabili agicur, rem totam de-
ducere luculenter, atque perfpicue ex iis ipfis cogitationibus
noftris placet. Eft igitur Stimulus, ut ex iis patet, motiocmidficih-
Iquaedam momenti majoris, cujus proinde fenfus ad dolorem mulus-
I revocandus eft, 6c ejus excitatio ad fpeciem momenti majoris
I productam in nervis ab aliquo impetu vehementiori. Hic
| igitur impetus nervos urgens, vel ita iis occurrit, ut ad locum
1 occurfus partes nervorum in eo loco ad contactum pofitas , £c
lin ipfum nitentes, & cohaerentes disjungat, & divellat ab in-
Ivicem, feu dividat vera, 8c manifefta divifione, vel premit Quot mo-
ifolum, & introrfum agit, feu inflectit, hoc eft dividit qui- ^uius? ftl"
|dem, fcu partes a naturalibus prioribus contadlibus dimovetj
leafdem tamen ducit ad conta&um aliarum abfque eo, quod
lunquam a contaftu aliquarum abfint, 8c fint divulfae penitus.
lUtralibet ratione operetur impetus ftimulans.
Dico primo, a ftimulo debere fuccedcre majorem motuum Abejus^vi
jnifum partium, ex quibus omnes membranofae partes compo-j^sTex-
inuntur, expreflionem cujufcunque liquidioris corporis, 8c de- prc-5°IUro
[rivationem ejua, qua poteft. Sit enim primo vis ftimuli folum
fle&ens. Quoniam igitur ftimulus ad dolorem pertinet 5 flexio-
nes igitur in omnibus partibus fentientibus erunt citiflimae,
8c undae denfiflimae, feu faftae in longitudine nervorum per
intervalla minima: quare per illa minima intervalla dum eunt,
redeuntque nervorum partes dimovebuntur multo magis,quam
fi ofcillarent per partes longiores, eruntque divulfioni proxi-
maej quare quemadmodum contingit in omnibus corporibus,
quae tendi, ac fle&i pofTunt, quae per ejufmodi arFedtiones ,
I tenfiones fcilicet, atquc flexiones exiliora fiunt partibus pro-
i*4 L BELLINI
pe medium pofitis, excurrentibus verfus extremas ad carum
conta£tum5 & in eafdem illas magis nitentibus, fic in nervis
fiet, ut per tremorem, feu flexionem vividiorem partes, quae
ducuntur in flexione ad conta&um aliarum, in eundem con-
ta&um magis nirantur, adeoque fi quid eft expreflile, ac per
niium ilium mobile, moveant defa&o, 8c exprimant. Quia
vero per eandem flexionem oportet, ut totius nervi partes ur-
geantur ab excurrentibus ad conta&um, & partes minus hae-
rentes, hoc eft liquidiores divelkntur, atque abripiantur, ut
ex iis, quae de VilloContraftili oftendimus, patetj igitur per
vim ftimuli dabitur vis exprimens, hoc eft nifus partium ad
contadtum excurrentium major in magis vivida flcxione ftimu-
li, & partium liquidiorum libertas, feu exprdlio facilisj par-
tesautem, quae fentiunt, funt membranae univerfi corporis^
feu corpus totum > igitur per vim ftimuli dabitur mutuus ni-
fus partium, ex quibus membranae omnes componuntur . ma-
jor naturali y & expreflio uniufcujufque liquidioris corporis ,
quod intra ipfas comprehenditur. Sed per vividiorem flexionem
vividius etiam urgetur, ac truditur, quicquid eft ad conta-
clum membranarum pofitumj igitur quicquid ejus ad conta-
&urn poflti liquidius eft, per vim illam fimiliter exprimetur;
quare per vim ftimuli liquidius quodcunque fit five intra vil-
los membranarum , five ad conta&um ipfarum, exprimeturj
expreflum autem, qua poteft, derivetur necelTe eft : igitur per
vim ftimuli major ille expofitus nifus, expreflio cujufcunque
liquidioris corporis 6c derivatio ejus, qua poteft, contingent,
ut fuerat propoficum.
Dico fecundo , a vi ftimuli membranarum , hoc eft uni-
« ^Ho^va- ver^ corP°"s vi^os naturali contraclione debere contrahi va-
lidior, un- lidius, tc expreflionem liquidiorum hoc de nomine futuram
^l\£iZ£~fac***orem' ^at^one Aexionis partes flexi corporis , quae ad
lius. 1 conta&um aliarum excurrunt , nituntur per craffitiem , feu
diametrum villi > illud autem infuper oftendendum , per vim
ftimuli majorem etiam nifum, immo vero etiam verum mo-
tum vehementiorem fuccedere per longitudinem , feu villos
ex vi ftimuli niti in fe ipfos , cogique validius. Quod mani-
fefte patet , Sc facile. Cum enim tremor in ftimulo dimo-
veat , atque abripi cogat partes liquidiores , ex quibus villi
componuntur} in fpatiis igitur, ex quibus illae dimoventur,
at-
DE SANGUINIS MISSIONE.
atque abripiuntur, nihil fupereft, nifi forte aliquid rarius, $C
magis cedensj quare facultas contrahens, quae extrinfeca eft,
femper viget, & femper eft eadem, minorem refiftentiam in-
venietj quare eam facilius fuperabit, feu vividiorern contra-
ftionem producet. Exemplum habes in chordis muficis, qiue
igni admotae fubito, & validiflime contrahuntur , igne tum
penetrante atque abfumente quicquid ineft humidi, atque ita
liberam permittente totam preflionem , quam facultas contra-
hens undecunque exercet. Per majoiem autem hanc contra-
iftionem flet, ut villi breviores fiant, magis tenfi, rigidi, ac
idurij unde tremor vividior, & excurfus partium ad contadtum
adhuc majori cum nifu per diametrum , unde ratione aucti u-
■triufque nifus facilior expreflio liquidiorum, & eorundem de-
rivatio, qua fieri poteft, ut propofuimus.
Dico tertio, a vi ftimuli mufculorum contradtionem , quae
5t a liquidis intra ipfos confluentibus* debere fieri validiorem,
.itque hinc expreftionem liquidiorum facilius fuccefluram, at-
3ue infuper a itimulo aueeri velocitatem fanvuinis. Quoniam Set&con;
1 . • n- • j r tractiomuf-
inim per vim ltimuli liquidum nervorum m undas frequentiu-cuiorum
•esagitur: igitur per motum derivationis deducetur in nervos^j1^^64
nufculorum omnium liquidi quantitas naturali majorj quare^nguinis
nufculi orones validius contrahentur ea contra£tione,quae perma'or*
nfluxum liquidorum fit, eritque illa adhuc validior propter
:ontrac"tionem naturalem membranarum villos mufculorum
:onftituentium, per quam, cum iidem villi membranarum fint
igidiores, fiet, ut illa altera contra£tio hanc fuperans villos
ofdem multo rigidiores ac nitentes reddatj igitur exprimetur
alide, quicquid intra eofdem villos continetur : fed cum to-
us mufculus, dum contrahitur, loco infignitur, moveatur,
[^C extrorfum nitatur valide villis fuis , fiet , ut exprimat
uicquid eft liquidius ad contadtum fui , & intra fpatia, per
uae fucceflive movetur, dum contrahitur j unde per hanc
imnium mufculorum contractionem adhuc facilior fiet ex-
reflio liquidiorum omnium , quae in corpore continentur.
)um vero cor fit mufculus, a vi ftimuli derivabitur in ner-
ejus quantitas liquidi naturali major , unde vis . con-
I *ac"tionis in villis cordis major, & impetus fanguini commu-
i icatus major , feu velocitas ejus crefcet, quae quidem omnia
^ntingent vel in ipfo pritno impetu invadentis ftimuli. Suc-
X 3 cef-
166 L; BELLINI
ceflu autem temporis, nec ftimulo quiefcente propter expref-
fionem liquidiorum , & aquearum partium , & abfumptionem
earundem fiet fanguis, & fpiritus, feu liquidum nervorum a«
crius,hoc eft mufculos in contra&ionem urgens validius,undc
fingula, quae demonftravimus. Quia vero major quantitas li-
quidi excidentis in villos cordis facit , ut eorum contra&io fii
frequentior, hinc ratio pulfuum arebus ftimulantibus, & mil-
le hujufmodi, quae ultro occurrunt, & etiam in morbis parti-
cularibus per occafionem expofita funtj quare patet propo-
fitum.
Dico quarto, pro diverfitate partis, in qua fit ftimulus
pofle illam rubefieri fine tumore, vere inflammari, nihil tu
mefieri, necrubefieri, intumefcere tumore quolibet alio; im
mo vero evacuare plurimum cujufcunque materiae abfque eo
quod eandem materiam ad illam partem ftimulus vocet, au
a ftimuio trahat, aut ullae fint ejus in illo negotio partes. Sit enim pai
'artefti1 ^li^l0^ corporis laxae compaginis , 6c facile cedens, atque ad
lata! ir^u"mittens influxum quorumcunque liquidorum: quoniam maxi'
vcrT^aut0 ma v*s un(^arumJ 9uae &unt in nervis, eft ad locum, und
nuija, aut principium fenfus, hoc eft, in re noftra, ad partem ftimt
Uus tumor Jatam > *bi igitur preflio , & expreflio majorj fi igitur ftimi
aut evacua-lata pars fit laxa, & admittens facile afHuentia liquida, in ear
dem partem derivari poterit, quicquid a proximis villis es
primitur: laxitas autem facit, ut derivatam materiam mint
facile poflit alio exprimere* pars igitur illa detinebit quicqui
influit, & continue nova materie fuperafHuente in tumorer
attolleturj Hic tamen nullius coloris elTepoterit, nifi fubfi
ftat fanguis, qui non fubfiftet neceflario in parte, quae cut
fupponatur naturaliter laxa, illalaxitas naturalis fufficit trajc
«Stioni fanguinis pariter naturalis, adeoque ejus velocitate, t
contra&ione villorum aufta per vim ftimuli , & aucta preflic
ne per affluxum materiae in partem, quam fupponimus, ac
huc facilius fluere poterit. Si igitur pars non hujus conditic
nis fuerit, fed maxime compa&a nihil admittens expreflarut
materierum , vel derivatas expellere , atque alio divertere vj
leat per fuam vim , & auc~hm contra&ioncm a ftimulo, hab<
bitur acerrimus fenfus ftimuli, feu doloris abfque eo, quo
in parte ftimulata quifquam occurrat tumor, dummodo paii
ejufmodi intexta fit paucis vafis fanguinis, vel vis ftimuli t\
m
|
n
DE SANGUINIS MISSIONE. 167
ninor, quam quae occludere per contraftionem villorum pof-
lt fummos canaliculos capillares venarum, atque arteriarum.
n omnibus igitur iis parribus, in quibus dabitur vaforum co-
)ia, & flimulus vim fecerit validiorem, ita, ut contraftio
'iolentior occluferit fummos ejufmodi ramulos , adeoque fan-
^uinis fluxum magis, aut minus ad eam partem fuppreflerit ,
iet in ftimulata parte folus rubor abfque tumore, feu phlogo-
;iis, aut eryfipelas quaedam pauco fanguine fubfiftentej fi ve-
ho impedimentum fuerit validius, 6c fanguis in majori copia
[ jbfiitat, tum novo femper fuperaffluente fier vera inflamma-
hio cum tumore, feu fyftrophica, ex quibus contingere po-
^ erit 9 ut fuboriatur infignis calor ad partem ftimulatam, do-
Ipr pulfatorius, Sc quae ex his ultro patent. Quia vero hu-
pores fubfiftentes fermentefcunt, putrefcunt, durantur, hinc
umores, quicunque fint a ftimulis modo expofito produfti,
•oterunt fuppurari, expurgari in fcirrhos, Sc cancros abire,
C quae funt hujus generis ex fe perfpicua. Ulterius ftimule-
ur pars aliqua glandulofa, ut ex. gr. ventriculusj igitur a to-
o corpore exprimetur, quicquid eft liquidius : liquidius tum
lemporis expreflile per ftimulum fit ex eorum liquidorum ge-
ere, vel iis natura quam proximum,quae fecernuntur inglan-
^ulis ventriculi. Itaque liquidum ejufmodi per preflionem
■lembranarum , & mufculorum trudetur in venas, atque ar-
erias, & ducetur per partes fingulas univerfi corporis, &cum
pter illas nulla alia fit praeter glandulas ventriculi, in qua fui
reneris humor fecernatur, in nulla partium, per quas fluit,
ecernetur, fed in glandulis folum ventriculi, 6c pervomitum,
Ut alvum reddetur. Ejufmodi igitur evacuatio proveniet qui-
,em a ftimuloi fed non quatenus faftus in ventriculo, neque
uia ejus vis materiam illam vocaverit, aut traxerit intraipfum ,
id quia folum ftimulus eam vim contraftionis pcperit, per
juam illud liquidum expreffum eft, quod folum in ventriculi
rjandulis fecerni poteft: quare nullae funt partes ftimuli in
ijufmodi evacuatione, quatenus per ventriculum fit, cum illa
*ariter fuccedere poftet, fi cuilibet alii parti corporis appli-
ifaretur ftimulus, dummodo ftimulus in illa parte tantae elTe
!>oflet virtutis ad eam contraftionera in toto corpore produ-
?endam, quantae eft applicatus ventriculo: quare manifefta
unt fingula.
!i Di-
i68 L BELLINI
Eadcm a Dico quinto, haec eadetn fecutura, fi cum ftimulo conjun-
ftimuio &a fit facultas aliqua intro penetrans, & humores fubig?ns,
cum^aii-fc^ poBe etiam nihilnon malorum inde provenire, & nil non
qua fet- piane diverfum a folo ftimulo. Quae equidem evidentiflima ex
ftSir* fe funt. Quatenus enim ftimulus fupponitur, illa omnia pro^
non^c ducentur, quae a ftimulorum natura neceflario pendent, fin- I
&vfimme gula fciiicet, quae ha&enus expofuimus, fiquidem vis ilJa, |
maium. qUae fUpp0nitur fermentans, & humoribus admifceri, nihildi-
verfum,Sc nihil mali poflk producere} fed fit illa alius generisj
& admifta humoribus conciliet ipfis craflitiem, lentorem, co-
haefionem : fient undae refluxuum per nervos minus vividae,
villi minus fle&entur j minus exprimeturj quod exprimitur,mi-
nus urgebiturj craflius liquidum nervorum mufculosminuscon-
trahet, & velocitatem fanguini non folum majorem non conci-
liabit, fed naturalem minuet^ quare tum diverfa plane ab iis,
quae a folo ftimulo contingunt, orientur in corpore, & haec
quidem fola ,.fi in longiufculum tempus protrahantur , fatisma-
la, atque lethalia funt: verum infuper fi fermentans illud fit
alicujus naturae, qua humores fundat, vel adhuc acrius fti-
mulet villos particulatim , atque ita in vividiorem contra&io-
nem & expreflionem agat, vel quomodocunque fanguinem, &
liquidum nervorum pervertat, & a naturali ftatu diverfum fa-
ciat,tunc enimvero nihil non malorum producetur, &quidera
breviflimo temporis fpatioj imo etiam fiibito, ut patet.
Eadema ^co iam fexto, fi ftimulus fit etiam divellens, non autem
Simuio di-folum flectens, & fit aut ipfe folus, aut conjunftus cum vi fer-
veiicnte. ment\^ eadcm , quae expofuimus, haQtenusfucceJura. Quod
patctj cum etenim divulfio nihil aliud fit, quam vera divifio,
feu diftradtio, ac remotio a conta&uj ejus autem fenfus un-
das in nervis faciat, atque exigat, fient flexiones eorum, &
caetera, quae fuperius expofuimus, & quae pendent a ftimu-
lo flectente. Sed quia ftimulus divellens eft fleftente vehe-
mentior, hinc illae flexiones &c. erunt majoris momenti a
caiiomm ^mu^° divellente , quam a fleclente folum , unde flexiones , ten-
& veficuia- fiones, tumores facilius , quam a ftimulo flectentc folum. Sic,
uc rem exemplo ut^n etiam ad intelligentiam dicendorum de
du&io. medicamentis illuftrem, calli & veficae, quae ab atta&u ferri
igniti,vel carbonis, aut affufione aquae ferventis producuntur,
funt operationes ftimuli divcllentis, quae contingant hunc in mo-
dum,
DE SANGUINIS MISSIONE. u9
dum^oportet. Quoniam ignis penetrando vel abripit ftatirn
liquida contenta in poris villorum , vel fpatia, intra quae fe a-
git, dilatat, & minus refiftentia reddit preflioni intrinfecae,
atque inde liquida contenta etiam abripit, unde refiftentia ad-
huc minor j ab aftione igitur ignis contra&io fubfequetur.
Quoniam itaque cuticula cuti adhaeret vis igitur ignis inten-
fior poterit vim illius cohaefionis fuperare , quod fieri poterit
dupliciter, vel quia fcilicet penetret, St fua vi divellat partes
cohaerentes, vel quia propter vim validam contraftionis,quae
in cuticula contingit, haec ipfa, dum tranfverfe cuticulam ra-
pit magno cum impetu, ejufdem particulas cum cute haeren-
tesdivellat, & haec tranfverfa motio vivida facile fuccedit,
cum nulla adfit vis, quae detineat truticulam undecunque per
ambitum, prohibeatque ne dimoveaturj cuticula enim uni-
yerfa, quae pofita eft per circuitura ejus partis, quae igne ten-
:atur, cedens, mollis, & undecunque duftilis eft, Ab a£Ho-
ne igitur ignis contrahetur cuticula partis, quae uritur, Sc di-
velletur a fubje&a cute: fed contrahi non poteft, quin lecum
iucat undecunque circumhaerentem cuticulam, neque haec duci,
nifi premat partes fibi haerentes, atque haerentes haerencibus,
nempe fuppofitam etiam cutem ,neque haec contingere poflunc
iine expreflione, quam folus ftimulus ex fe ipfo contra&ionem
lugendo auget, & vis preftionis maxima ad partem ftimulatam
/igetjigitur ad partem ftimulatam fiet maxima expreftio : cum
/ero in hac ftimulata parte jam fucccflerit faltem prioritate
^rdinis fejunftio cutis a cuticula, Sc per divulfionem hujus dU
ninutio preflionis in fubjectam cutem j igitur in locum inter
livulfam cuticulam , 6c cutem comprehenfum exprimi , ac
terivari poterit, quicquid per ftimulum, 6c contra&ionem e-
icitur ex partibus proximis, 6c cum cuticula divulfa poflit at-
:olli, atque extendi (cuticula enim circumhacrens divulfae fa-
:ile cedit) fiet folliculus aqua, feu humore pellucido plenus,
]ui humor erit praecipue lympha, cum haec ubicunque re-
^eriatur, & humor aqueus \ 6c hic fi evaporet calore, fri-
^ore, 6c preflione concrefcere lympha poterit, 6c produce-
eid, quod callum nuncupamus. Reliqua autem feries pro-
luctionis caliorum fe habet, ut produ&io veficularum > cum
tenim calli a labore proveniunt, labor autem aut exticcat,
ut calefacit, aut utrumque fimul, & calefacere quidem nihil
Y du-
i7o L BEL.LINI 1
dubiumj cum autem calli oriantur praecipue tra&atione in-
ftrumentorum , & haec fecum.ferant validam appreffionem cu-
ticulae ad inftrumenra, fieri fortafle poteft, ut etiafn fola haec
appreffio fine caloris opes a exficcet, atque ita contraftionem
&c. pariatj cum tamen calor certiffime adfit, & hic fufficiat
contra&ioni producendae, hic forte folus efle poterit totius
^humori-^^* autor, vel concurrere etiam ficcitas ab appreffione. Hac
busacri- etiam ratione produci pofiunt hydatides ab humoribusacribus,
kus* quoties fcilicer in aliquam partem perducitur mordax aliquid,
quod divellat inter fe cohaerentes villos, eofque ftimulet, hoc
eft, expreffionem pariat, unde contra&io, & productio folli-
culi humore ^pleni, five hydatidis, qui tamen folliculus etiam
fine ftimulo, aut contra&ione oriri poterir, dummodo villi di-
vellantur, poftquamenim divulfio fucceflerit, nifi ceflet afflu-
xio novae materiae in eundem locum ,quantitas major in ipfum
confluet, & divulfos villos elevabit, feu generabitur folliculus
aqua plenusi quare patet propofitum.
Dico fcptimo, a ftimulis fimplicibus, nempe non conjun-
ckis cum vi fermentante, 6c cvacuantibus, five evacuatio fiat
per emiflaria naturalia, five ab ipfis ftimulis facta, cvacuari po-
tcft & id, quod pcr ftimulum exprimitur ab humoribus, &
id, quod exprimctur a fubftantia villorum, idemque fit a fti-
Quaccun- mulis cumfermento. Efto ftimulus quilibet fine fermento, ut
^use^"U2taliquid afFnftum naribus ftcrnutationem, & mucum movens,
abhumori- vel fonticulus, aut fetaceum , aut veficans igne a&uali excita-
dbus*roPii-"tum5 nempe fine ullo fermento : patet fternutatorium illud du-
cere materiam per emiffarium naturale, cujufmodi funt na-
resj reliqua vero per emiflaria ab ipfis fafta. Quoniam igitur
haec, & omnia ftimulantia faciunt, ut villi quilibet valide
contrahantur, & exprimant, quicquid poteft fluerej hoc igi-
tur ipfum effluens derivabitur, qua poterit, 8c quod quidem
a vafis quibushbet exprimitur, extra ipia derivabitur, & du-
cetur inter membranas, & ad earum fuperficies, 6c intra ipfa-
rum poros, £c viciffim quod a villis membranarum elicitur,
traduci poterit intra vafa: peremiflariaautem ftimulorum , quos
reccnfuimus, evacuaturid, quod e membranis„exftillat, & ad
inembranas duci poteft, quod a vafis exprimitur, & quod ex«
primitur a villis earundem membranarum , femper praefto eft
ad erniflaria ftimulorum} igitur ftimuli evacuantes etiam con-
jun-
DE SANGUINIS MISSIONE. xyt i
junfti cum fermcnto ducere poflunt per emiflaria, five tiatu-
ralia, five ab ipfis fa&a & quod exprinaitur ab humoribus, &
quod exprimitur a fubftantia villorum. Efto jam medicamen-
tum aliquod purgans,cujufmodi remcdia efTe pofle ex iis,quae
vim fermentandi habent,, patebit inferius : notum eft, quan-
tum eorum plurima conjun&a fi nt cum ftimuio, & fenfu do-
loris acerrimo. itaque 6c ipfa contrahent totum corpus, ex-
primentque valide, & cum per ejufmodi contra&ionem fieri
•poflit, ut quod a villorum fubftantia exprimitur, in vafa fan-
guinis derivetur, & per ipfa in eos ductus, per quos fit trans-
;itus ademiflaria naturalia ducentia materiem, quae evacuatur,
.patet etiam ftimulos cum fermento evacuare pofle id, quod
cxprimitur a fubrtantia villorum > quod autem exprimitur a
vafis, five humoribus, pcr illos duclus fccerniturj quare pa-
tet, quod propofuimu^. Et idemdicendum eft de quibufcun-
que ftimulis,qui evacacn: pcr emiflaria naturaiiaperfpirationis.
Dico o&avo, ftimuli non evacuantes maxime movent , &
folvere poflunt, id ipfum praeftant evacuantes non conjun&i
cum fermento, fed infuper liquidorufn quantitatem minuunt,
utrique exficcent plurimum oportet: vacuantes autem cum
fcrmento conjun&i eadem praeftare poflunt, fed pro diverfita-
tefermenri, cum quo conjuntti fun: , denfare, fundere, coa-
gulare, fiftere, denique quicquid velis, produme. Quac fin- stimui*
gula facile patent> cum cnim per vim ftimuli fiat maxima con-^mUb«
:ra£tio, & per hanc inGgnis expreflioj ftimulus igitur maxi- °Peratia-
ne movet, qua liquida, qua dura* quare fi quid praeter na- ncs*
:uram lentum eft, ac folubile, per vim preflionis auctam fub-
gipoterit: in vafis fanguinis per eandem auftam contraftio-
iiem mutabuntur conta&us lenti illius fubfiftentis, & cum ve-
ocitas totius fanguinis augeatur, dabitur vis major tranfverfe
>bripiens per longitudinem canalium , & deducens ad vifcera,
>er quae fubigi ulterius poflit. Id igitur praeftent oportet fti-
nuli non evacuantes : evacuantes autem haec non folum prae-
labunt^ verum infuper quantitatem liquidorum minuent* cum
,;tenim evacuare fupponantur id, quod cvacuatur, eft portio
iquidorum, quae continebajiturin corpore: quare eorum quan-
;itas minuitur. Quia vero etiam ftimuli, qui nonevacuant,
ytr vim motuum, quos excitant in toto corpore, plurimum
lumidi divellunt.a partibus, eumque tenuant, atque abfu-
Y z munt.
,7i L. BELLINI
munt j evacuantes autem portionem etiam ejus per fua emiiTa-
ria extra corpus mittunt $ igitur utrique ftimuli exficcent plu-
rimum, oportet. Quod fi flimuli cum fermento conjunfti
funt, eadem praeftare poterunt, ac ftimuli fine fermento, at- i
que infuper alia mille cujufcunque diverfi generis, ut patetex
quarta, 6c quinta parte hujus, 6c exemplo ab aquis regiis, ac
fortibus defumpto, mcnftruifque Chymicorum, quae agunt in
hoc aut illud corpus, hoc aut illud producunt, prout men-
ftrua , aut aquae illae diverfae funt. Patet itaque propofitio.
Modusope- Dico nono, fi partes liquidi illinentis membranas noftricor- I
ftantcs par- poris , fefe mutuo omnes premerent, atque urgerent quaqua-
tes- verfum non fecus, ac partes fanguinis intra vafa, polTet ratio-
ne illius preffionis materies etiam diftantiffimarum partium de-
rivari ad emifiaria ftimulorum, 8c per ipfa expurgari, fed ni- ;
fus ille mutuus in ejufmodi liquido non videtur rationi conve- |
niens, Similiter fi cutis, & membranae omnes noftri corpo- )
ris in ea tenfione efle naturaliter deberent, ut ftatim ac ad ali-i
v quam partem divelluntur, undecunque contraherentur per am-
bitum divulfionis, 6c iila contraftio per totum corpus fucce-
deret ita, ut nifus ejus tenderet ad locum divulfionis, & ver-
fus eundem urgeret, quicquid eft liquidum, ut contingit in
vefica urinaria, dum urina exprimitur, fa&o emiftario per fti- 1
mulum polTet ejus contra&ionis ratione derivari ad emiflarium i
ftimuli, 6c expurgari materies remotiflimarum partium. Sed
6c ejufmodi naturalis tenfio in membranis omnibus, & ejuf- J
modi contraftio, 6c ejufmodi nifus verfus ftimulum non vide-
tur rationi conveniens. Materia inhaerens alicui parti dimo-
veri per ftimulum diftantem poterit, fi nervus, aut tenfaquae- ';
libet membrana, cui ftimulus adaftusfit, perveniat, 6c inte-
xatur parti, cui inhaeret materies: per emiflarium autem fti<
muli evacuari, fi vel fit etiam intra nervum, aut per villos
membranae labi poflit, aut intra eofdem derivari, 6c cum pet|!
vim ftimuli mota eft, atque ad fluxilitatem reda&a, ad emifla-
ria ftimulorum fluere. Modus autem certiflimus, quo ftimuli
etiam ad diftantes partes agunt, eftj quia totum concutiunt,
expriniunt, 6c quantitatem totam minuunt, Membranas noftr
corporis illitas efte quodam liquido, norunt vel ruditer verfat:
in fedtionibus Anatomicis tam cadaverum, quam vivorum. S
igitur partes hujufmodi liquidi fe ita undecunque premerent:
ui
DE SANGUINIS MISSIONE. 173
ut nifus ille eflet per totum corpus continuus, quemadmodum
eft continuus nifus fanguinis per omnia vafa j fa£to igitur quo-
libet emiflario ad quemlibet villum cujuslibet ex membranis,
co devolveretur, quantum poflet liquidi membranas iliinentis,
ut ex fe patet, & fuperius de fanguine oftenfjm, adeoque per
emiflarium illud expurgari poflet materies cujufcunque partis
maxime diftantis ab emiflario, cum ad ipfum ratione commu-
nis nifus quaquaverfum facti derivari deberet materies a qua-
cunque membrana, licet maxime diflita ab emiflario. Quiave-
ro ad hoc,ut fieri poflit ejufmodi devolutio liquidorum , opor-
, tet , ut & liquida ex fe ipfis facile fluxilia fint , & fuperficiebus
minime refiftentibus allabantur, & hoc tum fit facilius, cum
liquida cumulata funt in moles majufculas, & akiufculas ex
mechanicis, & ut explicabimus in febribusj nifi igitur haec
dentur in membranarum liquido, non videbitur rationi con-
fona ejufmodi derivatio ad emiflaria ftimulorum per preflio-
, nem liquidi illinentis villos. Quoniam itaque qui humor hae-
ret villis, lympha eft, igitur liquidum fatis vifcidum, hoc
•eft, ad fluxum difficile , & extenditur fupra villos in lamel-
lam tam tenuem, ut ej-.:s craflities ne diftinguatur quidem >
igitur ducitur ad fuperficies maxime refiftentes, a quibus
: equidem ne vi quidem infigniori ita abripi poterit, ut in
fluxum agatur, cum moles etiam majufculae praecipue liqui-
: dorum vifcidorum haerentes alicujus corporis fuperficiei , vix
vehementiori motu fieri poflk, utdifHuant. Unaquaeque igi-
tur villi particula fuftinebit particulas lymphae haerentes, &
mutuum nifum, 8c diffluxum impediet. Adde, quod media
iin via univerfa vafa occurrunt, intraquae adigi poterit quic-
:quid difflueref mille fpatia, intra quae colligi j quare non vi-
detur rationi confonus talis nifus m illo liquido, qui poftit a
: diftantibus partibus derivare ad emiflarium ftimuli materias in
iis partibus contentas. Jam vero intelligatur folliculus nullibi
;perforatus, & compofitus ex villis tam intro, quam ad fuper-
nciem maxime tenfis, contraftilibus tamen , ita ut, fi alicubi
perforaretur folliculus , hoc eft alicubi divellerentur villi , fta-
itim propter mutuam cohaefionem, & tenfionem omnium,re-
motionemque refiftentiae ad locum divulfionis undecunque
contraherentur non fecus, ac fides tenfae, fi divellantur,
utrinque fubito , & valide contrahuntur. Manifeftum eft , to-
Y 3 tam
i74 L. BELLINI
tam amplitudinem folliculi minorem efficiendam,proptercon-
tra£Honem villorum undecunque fa&am, adeoque duos quof-
que villos ad fe invicem magis accefluros, & fi quid fluxile
in interje&is fpatiis contineretur, ex iis fpatiis exprimendum,
qua daretur exitus, hoc eft, per locum minime refiftentera,
hoc eft foramen divulfionis, & ejufmodi materiem fluxilem
derivari debere etiam ex partibus folliculi maxime diftantibus
a foramine divulfionis. Huic autem folliculo fimilis eft ve-
fica urinaria, quatenus villi a cervice ad fundum excurren-
tes expreffionem urinae faciunt, ut in Anatomicis noftris. Ita-
que fi totum corpus elTet folliculus ex ejufmodi villis maxime
tenfis intro extraque continuis conftans, fafto ubilibet emlfla-
rio per ftimulum diftantiflimi quique villi etiam valide contra-
herentur, & exprimerent, ac derivarent ad ufque emifTarium
ftimuli, quicquid continetur fluxile in remotiflimis etiam
partibus. Sed revera totum corpus non videtur compofi-
tum ex villis naturaliter ita tenfis; imo vero fumma quidem
cutis eft quid maxime laxum, pluribus in partibus concidens,
in aliis plicata: fub cute mufculi tunc laxi, nunc in plicas mi-
oimas per contraftionem a£ti, nempe natura fumme cedentes.
Quid mollius pinguedine, aut magis cedens illius folliculis?
Tum pulmonem vide vix dolentem, ita flaccidum , & mini-
me tenfum: tum vifcera abdorainis, quae maxima ex parte
funt canales infignis amplitudinis, atque membranei laxiflimi :
cerebrum tantum non dilabitur, tam minime haerens eft parti-
bus fuis. Itaque nulla datur ejufmodi tenfio in plerifque par-
tibus, & propterea neque expreflio, & derivatio materiae a
diftantibus partibus: quibus adde fimiliter, ut fuperius fpatia
mille occurrentia per corpus, intra quae materies coliigi pof-
fet & vafa, intra quae trudi. D^rivatio itaque ad cmiflaria fti-
mulorum a remotis partibus per tenfionem villorum non vide-
tur rationi confona. Sit vero inter emiflarium ftimuli , & par-
tem quamlibet fumme diftantem nervus , aut membrana fimili-
ter tenfa, & utraque intexantur, ac diftribuantur per illam
partem,in qua fit aliquid haerens movendum, atque expurgan-
dum. Per ftimulum igitur corpora illa maxime tenfa,& conti-
nua ftimulo vivide concutkntur , & ofcillabunt, adeoquedimo-
vere poterunt , & liquidius facere, quicquid haeret fuppofitae par-
ti : fi igitur haerens illud fit intra nervi ramos , cum per fenfum fti-
muli
DE SANGUINIS MISSIONE. x7s
muli plurimum liquidi per nirvos derivetur ad ftimuli locum*
per nervum expurgari poterit pars maxime diftans, quod idem
continget, fi materies haerens non fit quidem intra nervi ra-
mos, fed poftquam dimota eft per vim concuflionis , & con-
tradtionis, poflit intra ipfos adigi. Similiter derivari poterit
ad locum ftimuli materies partis diftantis per continuam mem-
branam tenfamj facilius enim diffluec propter tenfionem, mi-
nus haerebit propter concuflionem , & ad emiflarium ftimuli
pervenire poterit propter continuationem membranae cum fti-
mulo, &c parte evacuanda. Quoniam itaque ftimulus contra-
hendo concutit totum corpus, irfumque totum exprimit, &
exprefta fluunt, qua poflunt, in vafa fanguinis, 6c undecun-
que, & per emiflarium aliquid expreUae materiae expurgatur*
igitur, cum per eam expurgationem minuatur univerfa humo-
,rum quantitas, minor copia ad partem quamlibet, adeoque et-
iam diltantem confluet, interim tamen & illa diftans concu-
titur, atque exprimitur, hoceft, materies, quae jam eo con-
fluit, alio, qua poteft, derivaturj modus igitur ccrtiflimus,
quo ftimuli etiam ad diftantes partes opcrantur, eft,quia con-
cutiunt,exprimunt,6c quantitatem minuunt, & haec praeftant
non in aliqua certa parte, fed in toto corpore j quare patent
.flngula, quae propofuimus.
Dico io. tutiftimum efle , ftimulos adigere in parte re-
mota ab iila, quam expurgare eft animus , quoties a ftimulo
imminet aliquod periculum affluxus nimii ad ftimulatam par-
tem, ut expofuimus in quana pafte hujus : quod (i nullum
ex iis periculis immineat, prope ipfam partem evacuandam
adigi poteruntj plures, quam pauciores : magis juvant quoad
motiones excirandas , ficut ad amplius , quam ad anguftius
fpatium extenfi: rcpetendi, vel refricandae plagae ab ipfis fa-
clae, cum ceflat dolor, & fenfus ftimuli: cum praefens, in-
gens, & fubita aliqua utilkas expe&atur a ftimulis , plures,
•& ampliores, & acriores adigendi, & exficcationi , calefadtio-
ni, & fermentationibus, quae inde pendere poflent, fuccur-
rendum frigidis, humidis , 6c quae ejufmodi fermentationes
aut iiftunt, aut moderantur. Qui vero ad longius fpatium
temporis funt protrahendi, minores, ac pauciores efle pote-
runt, & cum fcnfus, ac dolor ceflat, pariter repetendi, aut
refricandae plagulae: fed hi vix erunt uilius utilitatis, & fenv-
i7« L. BELLINI
per humores & corpus ad exficcationem , inflammarionem,
tjbi, quot, & quae ex iis pendent, fermentationes difponent. Quoniam
piu^uid" enim in quarta parte hujus diflertationis de Sumuln oftendi-
j£emdo.mus' **er* ^tiltipliciter pofle, ut materies colligitur in parte,
loreTquid^cui adigitur ftimulus* quoties igitur aliquod periculum immi-
^af"cdc^s nebit ex iis, quae ibi recenfuimus, non erit applicandus fti-
atque aiia 'mulus parti , in qua materies jam collecta iit, fed in remo-
fucccdant, tjfljmaj ne addatur materiae materies -9 fed remotiflime cu-
muletur , fi quid cumulandum eft , & quod jam cumula-
tum eft, liquetur, & derivetur alio. Si vero nullum ex iis
malis immineat, optimum erit prope ipfam partem ftimularej
cum etenim ibi fit expreflio maxima, ubi vis maxima ftimuli,
feu ubi ftimulus admovetur , & pbi expreflio maxima , ibi
maxima facilitas ad fluxumj pofito igitur itimulo prope partem
evacuandam, eadem facile evacuabitur, in fluxum facile afta
materie infarciente: Haberi tamen debet ratio partis mitten-
tis, cujus fufpicio fi adfit, prope ipfam adhibendus ftimulus,
( ut patet. Plures, & ad amplius fpatium corporis extenfi fti-
muli, magis juvabunt, quam pauciores, & ad anguftius fpa-
tium j plures enim , 8c ampliores majorem quantitatem nervo-
rum aflicient , & tremores vividiores parient , & contraftiones
magis exprimentes, & erunt dimotiones, quae ab iis pendent,
magis expeditae, faciles, copiofae; fi igitur ingens, fubita,
ac praeferis aliqua utilitas a morbo expoftuletur, quae per fti-
mulos obtineri poiTe videatur , plures , & ampliores ftimuli
adhibendij per ipfps enim dimovebitur, 8c concutietur to-
tum corpus vehementius, quam a paucioribus, & anguftiori-
bus, & fubita excitari poterit dimotioj a qua proveniat fubi-
tailla, atque ingens neceflaria utilitas. CeiTet jam fenfus fti-
muli j ceflabit igitur etiam conrradtio , concuflio , dimotio
cprporis , & quae ab ipfis fubfidia fanitatis pendent , & fi-
quidem ftimulus fit fine emiflario, cum ipfe ftimulus ceflat,
ceiTabunt prorfus omnia : ii vero fit cum emiflario, adhuc ali-
quid per emiflarium expurgabitur, fed fine expreflione totius
corporis, quae proinde expurgatio erit minus utilis, cum fo-
lummodo univerfam quantitatem humorum diminuat fine ex-
preflione ulla partium , neque expurgatio illa laudanda, nifi
cum eft opus illa diminutione humorum. Itaque ut habeatur
expreflio commuuis villorum omnium, quoties illa neceflaria
efti
I
DE SANGUINIS MISSIONE. 177
eft, ftimuli repetendi, qui fi emiflarium habeant, ipfius pla-
gulae refricandae, quod doleant, & concuflionem, atque ex-
preflionem pariant. Cum autem ejufmodi ftimuli aui expira-
re folum, aut expirare, & expurgare per emiflaria faciant hu-
midi plurimum, & humores moveant, & fanguinem conci-
tent, exficcationibus, calefa&ionibus, & fermentarionibus in-
de facile procefliiris, occurrendum frigidis, humidis, 6c iis,
quae fermentationes fiftere, aut moderari poflint. Si vero fti-
muli ad longius fpatium temporis protrahi debeant, tum mi-
nores, & pauciores adhiberi poterunt, non folum, quia dolo-
ris gravitas proveniens ab eorum multitudine, atque amplitu-
dine per longum tempus protra&a corpus plane ficcaret, &
fpiritus abfumereti fed quia ipfa longitudo temporis, minori
dolori conjun£ta,compenlabit magnitudinem ejusbreviori tem-x
pore faftamj fed oportebit ftimulos repetere, & plagulas re~
fricare, ne dolor ceflet. Quia tamen ufu continuo flt, ut et-
iam dolor non folum vix, fcd 6c ne vix quidem fentiatur oc*
callefcentibus nervis ad flexiones undarum , atque ita minus vi*
vide trementibus, ufu longo & continuo ejufmodi ftimulorum
fiet, ut natura, ut dicitur, afluefcat, feu non concutiatur, at-
que exprimatur corpus, unde ab iis nulk utilitas, nifi quac"
procedit a fola expurgatione per emiffaria ftimulorum, quae
nulla eft, nifi cum morbus poitulat diminutionem quantitatis^
quare ejufmodi ftimuli diuturni vix ullius erunt utilitatis, &
propter evacuationem iilam continuam femper difponent ad ex-
Gccationem, &c. quare patent omnia, quae propofuimus. Ex;
lis autem deducuntur aliquot, quae fequenti propofitiuncula
:omplcc~timur.
Dico igitur u. ex his patere, a ftimulis fieri magnam ab-AStImu,is
umptionem, ieu diilipationem /ptrituum. Cum etenim ftimu- fumptio,
i excitent fenfum, feu concuflionem vehementiflimam univer-J^lJ??**
1 corporis, fcu nervofi, ac membranofi generis, ex quo fo- tuum.
um conftamus, requiritur ad hujufmodi concuflionem vehe-
nentem, ut ex do&rina fenfuum patet, magna, Sc vivida flu-
tuntio, & preflio fpirituum, expreflioque, &expiratio, feu
onfumptio, & ditfipatio eorundem. Patet infuper ftimulum stimuitts
fle, quicquid acrius fenfum movet , adeoque quicquid illud J^g"^.
t, Sc cujufcunque generis, operari eo modo, quo ftimulos vct.
1 genere operari , oftenfum eft, nempe valide concutere,
Z mo-
178 L. BELLINI
rnovere, folvere humidam, & fpiritus abfumere, & quae
vel ab iis pendent, vel cum iifdem conjuncta funt. Ex qui-
stimuii io-bus rurfus patet, ftimulos efle pofle loco miffionis fanguinisj
co miffio- movent enim, & augent velocitatem fanguinis ex fuperiori-
«is. an£Ul"bus, quod miffio fanguinis praeftat: minuunt quantitatem e-
jus, quatenusid, quod evacuant, vel per infenGlem perfpira-
tionem , vel per emiflaria a natura aut ab ipfis fafta prius po-
fterius a vafls. fanguinis, & ipfo fanguine elicitur , &. per h^nc
motionem,& diminutionem quantitatis difponere poflunt fan-
guinem ad quamlibet mutationem, ut fimiliter difponitur per
miffionem.
stimuH Dico tamen 12. ftimulos, etfi elTe poflunt loco miffionis
minus^tuti fanguinis quoties aliquid ex diftis exigitur, & efle poflunt ae-
Snguinis, que expeditae operationis, praecipue, fi acrius ftimulent 5 efle
^ffant bCli tamen ^^os mult0 minus tutos miffione fanguinis: habere ta-
«utc^cum men aliquid peculiare,quod a miflione fanguinis nonconfequi-
l«vofum mur> movent nempe, contrahunt, concutiunt univerfum cor-
gcnus. , pus, etfi pericula reliqua declinari poflint, cum laborat nervo-
fum genus, ita, ut a villis corporis divelli ac dimoveri, & in
fiuxum agi dcbeat aliquid , non videntur improbandi. Patet pri-
ma pars> & efle pofle aeque expeditos, ac miffionem fangut-
nis, limiliter patet, quia ita acer fieri poteft ftimulus, ut in
dato tempore tantum moveat,quantum moveret miffiofangui-
nis per totum illud ipatiurri temporis protra&a : quia tamen plu-
rimum humiditatis abfumunt, & eximiam quantitatem fpiri-
tuum diffipaat, & villos omnes infringunt, oportet, ut totum
corpus ad exficcationem, calefaftionem, imbecillitatem difpo-
nant, & humores ad fermentationes minus notas, quam quae
a fola miffione fanguinis proveniunt, cum a ftimulis oriatur
concuffio, quae humores vivide urgendo poteft eofdem folve-
re, atque compingere miris modis. Neque rniffio fanguinis
comparari poteft cum ftimulis, quoad diffipationem fpirituum3
cum hi per ftimulos a toto corpore evaporent in magna quan-
titate, & fint jam elaborati, atque perfe&i 5 per miffionemve-
10 fanguinis exfpirent ab illa folum parte ejus, quae educitur,
& fanguis, qui mittitur, & fi qui pauci fpiritus expirant pei
emiflarium ejus, non funt ii fpiritus jam formati, qui ducun-
tur per nervos * fed folum eorum materia. Quia tamen miflic
fanguinis vix movet villos ccrporisj fed folum auget velocita*
ten
DE SANGUINIS MISSIONE. 179
tem fanguini contento intra canales fuosj villos vero non mo-
vet, nifi quatenus cohaerent cum villis vaforum, ad quorum
contra&ionem leviter contrahi , aut diftrahi, fed fine fenfu
pofluntj ftimuli autem e converfo villos omnes vivide dimo-
vent , atque concutiunt , & ipfa motio fanguinis a ftimulis
proveniens pendet ab hac ipfa agitatione villorum ex fuperiori-
bus; habent igitur aliquid ftimuli , quod non habet miflio
fanguinis, nempe agitationem, & concuflionem villorum o-
mnium,ex quibus compocimur: quare fi qui dentur morbi, in
quibus per hanc villorum agitationem dimoveri , abripi , liqua-
ri, & fluere poflit id, per quod morbus eft, & pericula fti-
mulos comitantia , nempe himia diflipatio fpirituum , nimia
exficcatio, debilitas 8cc. evitari, aut fuftineri poflint, in e-
jufmodi morbis non erunt improbandi. Haec autem de ftimu-
lis intcrim, ad quorum claflem cum revocandum fit, quicquid
movet acrius, & doloris fenfum vividiorem excitat, patent.
Pilorum evulfiones fubitas , 8c vehementes ad ftimulum per-
tinere, & a fubita illa violentia fieri, ut nervi tendantur, aut
q etiam divellantur in minimis fuis particulis, unde tremor vivi-
. idior, Scpreflio, ac raotio major. Utilis igitur, & adhiben-
■'jdus hic ftimulus, £c faepius repetendus, & qua fieri poteft,
majori induftria curandum , ut evulfio fiat toto impetu in
- pun&o teraporis, ut major, 6c validior fiat dimotio : 8c ad-
. ,hibendus in omnibus fuppreflionibus fenfus , & motus , le-
thargo, apoplexia, 8cc. & ab iis partibus evellendi, in qui-
bus naturaliter fenfus acrior , ut a labro fuperiori , 8c fub
axillis. Hacc igitur operandi ratio, haec vis in evulfione pi-
lorum.
j , Digitorum dimotiones , atque intorfioncs dolorificae ad
eandem claflem pertinent, 8c eodem modo operantur, iifdem-
S[ue funt adhibendae morbis , ut ex fe patet : hae quoque fi
ubito, 8c vehementius fiant, magis praefentis erunt utilitatis,
& maWis eflicacitatis. Atque hic intelligis, quae fit ratio,
8c vis excitandi apople&icos clave mafcula, quam ipfi manu
ftringant , fi aliquis eorum digitos complicet ; neque enim
ulla vis eft in clavi, fed tota efficacitas eft in violenta compli-
catione digitorum , quae maxime dimovet, 8c fpiritus per ner-
) vos in fluxum agit, unde excitatio,8c mufculorum contraftio,
feu motus. Qui autem , 8c quam acer excitetur dolor per
i8o I. BELLINI
violentam dimotionem digitorum ad articulos, facile intelli-
get quifquis in memoriam fibi revocaverit, quam ake doleat,
quoties, dum fenus eft, digitos ad articulos ita dimovere ten-
lat, ut ofla mutuo attrita, & affri&a vehementer dent foni-
tum , quafi cujufdam follis fubito cum impetu crepantis , &
huic violento motui cum quiddam fimile contingat in dimo-
tione digitorum, cum hi in Apoplexia deprehenfis difficillime
moveri poffint, patet quantae motionis, ac violentiae debeat
efle ipforum complicatio. Nos certe femel non quafi excita-
vimus iis morbis correptos per folam dimotionem, & intorfio-
nem digitorum abfque ulla clavi.
Titillationes, cum nemo noverit, quantum agitent totum
corpus, non eft cur multis profequamur, aut ad itimulos per-
tinere plui ibus admoneamus: faciendae autem illae in parribus,
ubi fenius acriorj movebunt etenim facilius , atque vahdius,
aut in iis, in quibus minus ferre titillationes valeamus: illa e-
nim repugnantia nihil aliud eft, quam vehementior, & pro-
prerea moieftus fenfus, quem proinde ferre non pofllimus. Ti-
tillabis igitur fub plantis pedum praecipuej in iis enim folet
efle titillationum fenfus omni tolerantia major, fub axillis, ad
narium foramina adhibitis majoris pennae plurais, ad lumbos,
& ad has alias partes fummis digitorum monticulis, vel un-
guibus leviter allaberis. Vellicabis autem in iifdem fuppreffio-
nibus fenfus, & motus.
Odores acriores, graviores, vividiores, & ipfi funt e gene-
reftimulorum; fenfum enim afficiunt, & cum graves, acres,
vividi fupponantur , fenfum etiam afficiant oportet vivide ,
feu moveant acriter, exprimant , &c. Et id quidem prae-
llare poterunt abfque eo, quod quicquam ex odoro corpore
villos fubeat, fed folum urgendo, ut fenfus omnes producun-
tur, & pertinebunt ad ftimulos fimplices. Quod fi ahquid
ab odoro corpore expiret, quod villos fubeat, erunt ftimuli
cum fermento, a quo procedere poterunt illa omnia plus mi-
nus tura, quae a fermentis oriri pofiunt, ut in fuperioribus.
Et hi igitur adhibendi in fuppreffionibus illis , & fatis acres, at-
que agitantes funt oleum Charabe,& fpiritus Salis Ammoniaci.
Hos autcm omnes ftimulos non ideo fuppreffionibus expofi-
tis fenfus, & motus adhibendos, afleruimus, quod iis folum
conveniantj fed, quia cum ufus tulerit, ut in iis praecipue
adhi*
DE SANGUINIS MISSIONE. j8i
adhiberi foleant, facli ratio oftendi debuit. Caeterum in o-
mnibus morbis, in quibus validius concutiendum efl villorum
genus, & ab iis dimovendum , atque abripiendum aliquid,
videtur confentaneum , in ufu efle pofTe ftimulos expofitos,
& cum per eofdem dimoveatur etiam fanguis, convenire ipfos
pofle, affirmandum videtur etiam, cum quid intra vafa fan-
guinis dimovendum eft.
Flagellis ufos Veteres ad bonam habitudinem macilentis con-
ciliandam, autor eft Galenus 14. Methodi Cap. 16 & id operis
Factum aflerit ferulis parvis, levibus, modice illitis, quae gra-
:ilibus partibus. incuterentur , donec modice intumefcerent.
[taque & haec funt ftimuli, qui perdolorem movent,8c juxta
ea, quae in quarta parte hujus oftenfa funt, ad partem per-
cuflam per expreflionem villorum proximorum colligunt ,
quicquid fluere poteft. Bene autem jubere videtur Gaienus
sodem Capite, ut poftquam pars percufla, & quae melioris
babitudinis facienda eft, leviter intumuit, a percuflionc defi-
(tamus, ne quod attra&um eft, digeraturj poteft etenim lon-
^iori percuflione tanta excitari vis ftimuli, ut vel per nimium
:alorem quicquid confluxit , digeratur , feu abfumatur , ut
Galenus 5 vel fiat tam vehemens contractio , ut per expref-
ionem eadem refolutio, & perfpiratio contingat : dicebatur
mtem hoc remedii genus Epicrulis, aut Catacrufis: & patet
;x demonftratis, vim operandi in ipfo, quaecunque illa fit,
itam efle in derivatione liquidioris corporis ad partes macic
:enuatas,-eafdemque pev illius affluxum impleri, & melioris
labitus fieri.
Quaecunque fortius haerent cuti, duplici de nomine ad fti-
nulos pertinere poflunt, vel quia dolorem pariant, dum hae-
ent, vel quia eundem excitent, dum a cute fejunguntiu*: dp-
orem autena pariunt, dum fejunguntur , eo quod violenter
it illa divulfio. Hac ratione ftimuli habcndi funt, feu dolo-
em excitant.
Picationes, nempe pix navalis liquida extenfa fuper corium
dvolutum parti emaciatae, quae prius pilis abrafa fuerit, &
>oftquam firmiter haeferit, maxima vi feparetur, & avellatur.
iujus ufus epicrufi fimilis, & repetenda picatio diebus fingu-
is, quoufque pars rubefcat, & intumefcat, tum ab ufu ejus
efiftendum iifdem de caufis, ac in epicrufi: eft proinde mo-
Z 5 . dus
tU L. BELLINI
dus operandi m picatione idem , ac in epicrufi. Sed 8c ad
ftimulos pertinet alia picatio huic plane fimilis, quae apud
Veteres fiebat per illitum picis liquatae in oleo, qua adhuc
calida illinebant partem prius fricatam , detinebantque, donec
frigerct, mox abripiebant, novamque fufficiebant, quoufque
pars ruberet, 6; intumefceret. Sed & hujus operandi ratio &
vis partim ex hac do&rina ftimulorum, partim ex doctrina
friftionum fuperius expofita patet. Hie autem picis! oleo li-
quatae illitus Dropax Simplex dicebatur.
Sinapifmi ftimulant, feu dolent, & cum haefent, & cum
abripiuntur, & dolorem excitat finapifmus, quia divellit fila-
menta vi Sinapis cum Caricis, ex quibus parabatur apud anti-
quos, atque ita fermentefcebat , & ftimulabat divellendb.vtl-
los cuticulae, & cutrs: nunc vero illi maflae ut adferuc violefr-
tius-agere., atque divejlere poflit, additur fermentum, atque
acetum fcylliticum. Sinapifmus igitur eft ftimuli gemis nor
fimplex, fed cum fermento, unde abipfoomnia, quae ab e^
jufmodi ftimulorum genere. Cum autem finapifmi etiam
Rubificantia dicerentur, patet, cjufmodi medicamenta ru-
bificantia ad ftimulos pariter pertinere, 6c cum ita appellaren-
tur, quod cutem rubefacerent, patet ex iis, quae de epicrui
diximus, aut in quarta parte hujus oftendimus, quae ratio fii
producendi ruborem ilium. Veteres autem , antequam ftna-
pifmum, feu rubificans remedium applicarent, agglutinabani
cuti tanquam quiddam promovens operationem finapifmi.
Dropacis aliud genus, quod Compofi<um dicitur, eo quol
non conftet ex fola pice, fed ex hac ipfa, pyrethro, vel pi-
pere , fi calefaciendum erat y ex pice, bitumine, fulphure
&fale, fificcandum. Stimulus igitur etiam dropax compofitus
& quidem ftimulus cum fermento, cum pyrethrum , piper ,fui-
phur, fal penetrare, & erodere pollint. Patet igitur operand
ratio in dropacibus,finapifmis,picationibus,quaeftimulantve
haerendo euti, vel cum abripiuntur, vel utroque tempore, &
fingulaeiTe ftimulos vel cum fermento,vel fine ipfo. Quia verc
etiam plurima alia applicantur cuti, iique haerent tcnacius,at«
que agglutinantur, 6c dolent, vel cum haerent, vel cum fejun-
guntur, patet, ilia omnia efle ftimulos eodem modo operantes.
acdropaces, finapifmive, unde nil de iis ulierius. Qnia ve-
ro, dum haec fingula haerent cuti , non refpiciendo etiam ac
DE SANGUINIS MISSIONE. 185
dolorem, quem pariunt, vel durcvhaerem, vei dum divellun-
tur, poflbnt pr.aecipue in parte, cui apphcata funt, movere,
liquidum facere,ad motum difponej'e,non fecus, ac faciat mif-
fio fanguinis, quid id rei fit, £c quo pacto poflk contingere,
fuperefiet exponendum: fed quia illud ad ftiroulos non perti-
ner, rem exponemus inferius, ubi exphcabimus modum ope-
randi in ceratis, emplaftris &c. qitfe yei non excrtant, vel nc-
ccffarium non eft , ut excitent doloremi
inuftiones etiam quaelibet, aut meri ftimuli funt, aut non
(Ine ftimulo: cum enim urere dicamus, tam quando actuali,
at appellant, igne, nempe per inftrumenta candentia catern
urimus, quam cum per cauftica applicata cuticulae eandem a
cute divellimus, notum eft, neutrum fieri fine dolore, adeo-
que inuftiones quaslibet non fine ftimulo efle. An vero fint
merus ftimuius, ut dubitemus, faciunt eadem cauftica*, quae
cum fint compofitum ex rebus fermentantibus , effe fortafle
poterunt ftimuli cum fermento : quia tamen his uti noo fole-
mus, nifi in veficantibus , quid de iis judicari poflit, mox pa-
tebit. Reliquae vero inuftiones , quac per aftualem ignem
fiunt, videntur puii , ac fimplices ftimuli fine fermentoj ne-
que enim quicquam occurrit. aliud , quod operetur, praeter
ignem, eumque definentem, ftatim ac cutim terebravit, ne-
que in tam brevi appiicatione, & mora ad contactum villo-
urn, videtur verofimile, quicquam agere poflb per eam,quae-
:unque eft, fermentans in igne vis. Quia vero veheraens, 6c
rividus eft motus ignis, diveilet ille fubito cum impetu villo-
um particulas., Sc dimovebit valide, atque concutiet univer-
Cum corpus, unde humorum liquatio, dimotio, derivatio in
/enas, evacuutio per emiflaria naturaiia, £c per illum ipfum ,
quod factum eft ab inuftione: unde fieri poterunt in omnibus
.is rnorbis, in quibus vivide movcndum ell, ut cum motus,
ac fenfus perditur : fic in doloribus ab afrluxu materiae, & de-
cubitu cjus ad aliquam partem corporis provenientibus. Et
quia, ut ajebat Hippocrates, cum uruntur ^ humor exfolvitur^
in habitibus humidis folius diminurionis, Sc evacuationis gra-
tia inuftiones fieri poterunt. Eadem autem de caufa in corpo-
ribus ficcioribus atque aduftis ab inuftionibus abftinendumj
tunc enim abfumcur id, quod parum fupereft humiditatis,
Sc adufta puriora, & magis acria, feu vividioris operationis re-
i84 L. BELLINI
manent, feu, ut dicamus verbis Hippocratis, quod liquidiffi.
mum eft, atque aquofiffimum, abfumitur , quod vero acerrimum,
y crajjiffimum , remanet. Itaque pariter in doloribus a ficci-
tate provenientibus, quae etiam effe fine materia poteft, inu-
ftiones locum habere non videntur* ficcitatem etenim auge-
bunt $ ficut etiam cum loco movendum eft aliquid plane com-
pa&um, atque denfum, & majufculae molis j per motionem
enim a ftimulo liquari illud, & loco moveri non poterit, nifi
forte ab agitatione ftimuli fuboriatur in humoribus intima di-
motio, ac fcrmentatio, durum illud difiblvens, quae tamen
ignota eft, nec pericuio vacans. Cum autem inuftionibus uti
volueris, plures adhibebis, fi operatione fubita opus fit, &ad
partes maxime fentientes, cujufmodi funt membranae oflibus
fuperextenfae, 6c prope locum, unde movendum eft, nifipe-
riculum immineat nimii affluxus, vel tunc temporis hic ni-
mius affluxus ratione majoris mali non fit curandusj & iri pri-
vationibus fenfus & motus inuftiones adhibere poteris ad futa-
ras quaslibet cranii, & ofla ejus, cum inibi fit morbi fedcs,
& per futuras trajiciantur filamenta durae matris,ficut per po-
ros quoslibet oflitfm cranii. Aptius autem erit uti ferramentis
candentibus, quam quolibet alio inftrumento minus denfae ma-
teriae, in iis enim magis ftipatur, atque compingitur ignis,
adeoque erumpit etiam confertior, feu majorem vim exerit, &
ftimulat acrius. Cum igitur ex inuftionum genere fint fonti-
culi, patet etiam
Fonticulos ad ftimulos pertinere, & quidem fine fermento,
cum fiant per ferramentum candens impaftum cuticulae , eo-
rumque operandi rationem efle eandem, ac ftimulorum omni-
um , & praeftare illa , quae de iis in genere oftenfa funt. Ex
iis autem, quae praemifimus de inuftionibus, patet, quando
adhiberi pofflnt minori cum periculo, & quibus in corporibus.
Quia tamen emiflaria fonticulorum angufta funt, & non ita
longo tempore poft inuftionem ceflat dolor, hinc minima ma-
teriae quantitas evacuatur, unde plaga refricanda, & excitan-
dus dolor quotidie, vel globuli ftimulantes intra fonticulutn
gerendi, aut iidem agitandi, acdimovendi, ut dolor excite-
tur. Ratione autem exigui, aut nullius doloris minime di-
movebunt, nec ita multum evacuabunt, unde geri, 8c con-
ftrvari diutius poterunt abfque infigni periculo. Quia tamen
eva-
DE SANtSUINIS MISSIONE, ig;
evacuant fempcr aliquid, & per temporis diuturnitatem fieri
poteft,utinter quofque villos etiam a tonticulo magis diftantes
materia, quae exprimitUT, fibi viam aperiat , & erodendo,
hoc eft , ftimulando partej, quibus allabitur, exprimat, Sc
humido abfumpto, & cvacuato duriores faciat, « veluti in*
callum convertat, & hoc ferjfim ad parces magis ac magis
diftantes extendatur , ita ut plurimi villi 6c partes corporis
exprimantur, atguc ficcentur* hinc etiamfi plaga non refri-
cetur , poterit uccari corpus, & aduri humores. Cum au-
tem hoc periculum non immineri , auc declinari per potio-
ncs &c. poteft, poterunt adhibcri fonticulir & per longum
tempus geri, quoties evacuandum eft, aut loco movendum
aliquid leniter , & quod intcrvalluin temporis poflit admit-
terc. Fonticuli autem vera inflammationc per ambitum in-
flammantur non raroj quod unde, & quando contingat, paj
tet ex iis, quae de ftimulis in genere dicia funt. Sed & patet
ex iis, quac ibidem de produ&ione vcGcularum ab atta&u can*
dentium, & de produftione callorum diximus, cur fonticuli
diuturnioris temporis pcr ambitum emiflarii labrum veluti fo-
ciant durioris carnis, &c quafi callofum* villi enim undecurt*
quc contra&i per ambitum emiflarii validc nituntur verfus cen*
trum cjus, & cum globus cereus, ligneus, cicer,&c. faciant,
ne materies exprefla intra emiflarium derivari, & colligi poflir,
neque introrfum fub cute partes aliae cedantj tota vis expref-
fionis ad fupcriora vertitur, & partim cvacuata, partim refo-
luta, opera perfpirationis, liquidiori parte, remanet denfifli-
mum, quod concrefcit, & duriorem carnem efficit per ambi-
tum aliquantifper aflurgentera ad inftar labri. Caetcrum cum
opus eft acriori fenfu , 8c ipfi excitari poterunt ad partes ma-
xime fentientes, & ita perforari pellis, ut ignis deveniat ad
ufque attaflum pelliculae fuccingentis mufculos , eorumquc
tendincs, quod Viri etiam do&iflimi in ufum redigunt.
Setacei funt fonticuli duplicis emiflarii traje&o per majus,
aut minus fpatium fub cute crafliore filo ferico, aut fimili tenui
funiculo. Cumautemillatraje&io fiat plerumque per ferramen-
tum candens , vel non candens , Gne ope alius fermentantis corpo-
ris,manifeftum eft,etiam fetaceosefleegenereftimulorum fim-
^licium, fed fine fermento, neque aliud, quam fonticulos du-
Micis emiflarii. Setaceus autem unicus, etfi eft fonticulus du-
Aa pli-
186 L. B E L L I N 1
plicis emifiarii,non tamen viccs gerit duorum folummodo fon-
ticulor.um, imo quilibet fetaceus exiftimandus elt aequivalere
tot fonticulis, quot inuri poflent in toto illo traftu, per quem
fub, cute trajscitur funiculusj per totum enim ilium- tractum
divulfae funt villorum partes ab invicem, 8c excitatur dolor,
& quantitas eorundem , quae per fingulas partes illius tra&us
aequales emiflariis fonticulorura divellitur,non eft minor quan-
titate villorum , qui divelluntur in eorundem fonticulorum c-
miflariis : Itaque finguli fetacei aequivalent pluribus fonticulis:
quare ii adhibendi, quoties ingens dolor, atque dimotio, &
liquatio, & folutio exigitur, vei maxima eva(cuatione opus eft.
A diuturnitate autem eorum magis cavendum , quam a diutur-
nitaie unius, aut akerius fonticuli. Quia vero etiam infeta-
ceis dolor ceftat, traje61:um filum ab altero in alterum emifla-
rium trahendum, ac retrahendum, faepius allabendo, & af-
fricandofuperficiemplagae,quoufque excitetur dolor intenfior:
detinendum autem filum intro, ne plaga brevi coalefcat,quem
etiam in ufum globi , ciceres &c. detinentur in emiflariis fon-
ticulorum. Caetera ex fonticulis atque ftimulis in genere pa-
tent. Et hi quidem funt magis notabiles inurendi modi per i-
gnem actualem: qui autem fiunt per c^bltica, funt praecipuie
Veficantia,in quorum compofitione cum adhibeantur Can-
tharides, Euforbium, & alia plurima, quae forte ultra vim
ftimuli,aliud aliquid praeftare poflunt in humoribus, videamus
oportet, fintne, aut efle poflint Veficantia fimplex ftimulus,
an etiam fermentanti alicui facultati tribuendum fit aliquod ex
iis, quae a veficantibus producuntur. Primo autem veficantia
non operari fine ftimulo, patere credimusj dolorem etenim
excitant , & cum hic non excitatur, aut vefica non produci-
tur, aut parum, aut fere nihil expurgatur, & nullius funt u-
tilitatis, fecus cum dolorem pariunt. Ad elevationem autem
cuticulae in veficam aqua, & lympha plenam faciendam patet
cx iis, quae de callis , & veficulis per atta&um rerum canden-
tiura fuperius expofuimus, non efle opus aliquo fermento, fed
igne, aut qualibet materia, quae motu igni refpondeat,& ex-
primit , & in iis, quae veficantia componunt, nihil non eft a-
cre, fi femen Ameos excipias: haec igitur interim, quae a ve-
ficantibus producuntur, pendere pofle a folo ftimulo, patet
fatis. Quia vero veficantium ufus movct urinam fanguineam,
DE SANGUINIS MISSIONE. 187
hinc fa&um, ut veficantibus tribuatur vis alia quaedam , quam
hic interea fub fermenti genere collocabimus, & hanc ajunt
inimicam elTe viis urinae, Renibusputa, Ureteribus, Sc Ve-
ficae, quod has folum ulceret, & ex ulceribus fanguinem du-
cat. Hanc autem inimicam viis urinae vim non totius vefican-
tis efle propriam aflerunt , neque plurium ex componenti-
bus, fed folarum Cantharidum ; quod equidem (undecunque
provcniat cruentus ille miftus, de quo mox:) videtur fatis cer-
to fuaderi. Si etenim, poftquam cutis detra&a eft veficanti-
bus, iidcm pulvere Cantharidum infpergantur, tum dolores
lancinantes in vefica excitantur, mingunt cruentum, & rcd-
dunt cum urina pelliculas, quafi membranas erofas: fi vefican-
tia applicentur,quorum compofitionem non ingrediantur Can-
thandes, etiarafi caeteroquin fint vehementiora, dolores illos
ip vefica non pariunt, necurinam cruentam ducuntj cum ta-
mcn haec evcniant, fi veficantia componantur ex majori dofi
Cantharidum. Denique Cantharides per os afliimptae hacc ea-
dem pariunt in urina, & viis ejus, dolores nempe in Vefica
lancinantes, membranulas, & fanguinem cum urina ducunt.
Hinc aflerunt Cantharidum aliquid pcnetrare corpus, quod,
dum fanguis circumfluit, & Cantharidum illud cum urina in
Renibus fecernitur, vel per vafa ad partes ducitur, fuo pecu-
liari fermento adverfo folum urinae viis eafdem feriat, divellar,
ulceret, fanguini e vafis erHuxum aperiat, qui deinde mixtus
cum urina rcddatur. Nos autem a Canthatidibus illas viarum
urinae, & urinae ipfius affediones provemre minime dubitan-
dum efle judicamus, cum experimema fuperius expofita vi-
deantur rem plane conficere, fed an a peculiari inimicitia cum
iis viis id proveniat, illud eft, de quo dubitari pofle credimus,
& id omneafolo, ac fimplici ftimulo provenire pofle, non
ipenitus alienum a verofimilitudine judicamus. Ec primo qui-
dem illud etiam libens admiferim , Cantharidum aliquid (ubire
corpus, tum quia eadem cxperimcma fuperius expofira viden-
tur rem perfpicue fuadere, tum etiam,quia partim cx iis,quae
de Balneis fuperius difleruimus, partim ex iis, quae inferius de
medicamentis exponemus, patere poteft ratio, ac modus, quo
corpora applicata cuti etiam non detraftacuticulapenetrare in-
tro pofljntj hoc autem pofitp. Quoniam Cantharidum aliquid
fubit fanguinemj funt autem illae acre quiddam , ac veilicans,
Aa i fi-
,88 L BELLINI
five erodensj fi igitur conjungantur intra corpus cum aliiscor-
poribus maxime erodentibus , utraque vim fuam augebunt , &
magis erodentia evadent: ex his autem, quae novimus intra
corpus noftrum, nihil magis erodens eft, quantum urinae Sal,
vel Urina ipfa, & haec nullibi foluta, & fejunfta eft a fangui-
ne, nifi in viisfuis, nempe Renibus, Ureteribus, &Vefica>
igitur in his folummodo partibus acre illud Cantharidum fejun*
£lum a fanguine intra Renes, & cum urina conjun&um vim
fuam exeret, quae erit multo major, quam fola vis erodens
urinae naturalis. Haec autem erofio,hoc eft,divulfio partium
vel fiet, quia partes illae acres, & proinde fatis mobiles, &
fefe adigentes ipfae divellant villos, vel quia penetrando abri-
piant humidum, a cujus ablatione fit, ut in fuperioribus ubi
de callis, divulfio cum vehementi contra&ione , & compreffio-
ne villorum , vel utroque modo > quocunque autem modo id
contingat, membranulae per urinam reddi & fanguis poterunt
abfque ulla peculiari inimicitia, vel fermento, &quod ad mem-
branulas attinet, manifefta res eft> acres enim illae partes ero-
dent, feu abripient fenfirn, quod divulferunt, & facient, ut
cum urina reddantur. Sanguis autem ab erofis partibus facile
effluet, ut notum pariter. Sed illud ulterius aflero, etiamfi
nihil erodatur, pofle fanguinem a renibus reddi perfolam illam
validam compreflionem , & contra&ionem , quae divulfioni in-
ter duas quafque partes villorum fuccedit. Cum enim mem-
branae, ex quibus fummi canaliculi fanguinis componuntur,
fint tenuiflimae, fit inde, ut fanguis ipfe facillime exfudare
pofiit, & ftillare in pelvim, quoties aliquanto validius premi-
tur. Patet id in fuciibus amatoriis, cucurbitulis, vibicibus,
a quibus fanguis ad fummam cuticulam fiftitur nimis prefius,
& propter crafiioris membranae obicem non exfudans, & per
fufibus exfudat etiam: quam facile igitur exfudabit a tenuibus,
cujufmodi componunt fumma vafcula, & exftillabit in pelvim,
cum nihil impediat? Ejus certe rei argumentum certiffimum
nobis fuppeditant, qui equo currente vehuntur non aflueti , ita
ut corpus totum valide fuccutiant: iis facile midus cruentus
redditur, ac purus fanguis, non alia certe de caufa, quam quia
illa fuccuflionis vis preflit fanguinem, & illa preflio conjun&a
cum ftimulo, qui fit continuo in renibus ab urina, hoceft,.
cum contra£fcione adhuc vehementiore, expreflit fanguinem in
DE SANGUINIS MISSIONE. 189
pelvim: quod multo facilius contingere poteft , utpatet, fi
illa fuccuflio, & ftimulus ab urina erodat, ac rump3t vafa,
quod multo magis praellabit, quicquid eft acre illud in Can-
:haridibus. Memini, cum le&ica veherer aeftivo tempore pei
3ieridiem, ita ut lumbos obverterem le&icae parti, quae a
ble feriebatur, me in mictum fanguineum incidifle, qui fola
}uiete, ac refrigerio aeris fublatus eft, ubi fane conjuncra cum
ervore fanguinis contra&io villorum per calorem major, 8c
)er illam auciam expreflio major, & licet tum fanguis fuppo-
latur faftus tenuior, & ideo ad effluxum e vafis aptior, nihil
d cum Cantharidibus, quae viis urinae non fanguini inimicae
licuntur, nec aliunde ulla earum innotefcit operatio intra fan-
juinemj quare miftus cruentus, & membranulae a Canthari-
iibus perfolum ftimulum ab earum partibus acribus, vel con-
rahentem, & comprimentem validius, vel etiam rumpentem
fafa. Etfi vero dantur in corpore aliae partes, in quibus fe-
:ernuntur humores acres, ac falfi non minus, quam urina, i-
110 vero, qui vix ab urina differant , ut funt glandulae lacry-
nales, & fudorifluae, nec tamen per eas (anguis excernitur,
icet etiam per eas glandulas fcrri debeat cum languine, quic-
]uid eft illud acre, quod in ipfum a Cantharidibus derivari
upponiturj inde tamen falfitatis argui non pofliimus. Primo
Jtenim partes fubcutaneae facere pbflunt^utfanguisexilire non
)oflit, ut non effluat in vibicibus. Secundo vero, quia cum
llud Cantharidum, quicquid eft^ efle debeat alicujus deter-
ninatae naturae, fecerni non poteft, nifi in partibus determi-
)atae velocitatis, & preflionis, cujufmodi docet experientia,
fle renes, cum per renes vis Cantharidum fefe prodat. Certe
utem, etfi fal in fudorc, & lacrymis continetur, ficut etiam
quae communis plurimum, & hyeme plus mingimus, quia
ninus fudamus, acftate contra -y non tamen inde fit, ut urina
it prorfus idem cum fudore, & lacrymis, cum horum neu-
rum flavefcat, oleat &c. ficuc urina, unde nec partes fepa-
antes funt ejufdem conditionis, guarc nec quicquid per renes
xpurgatur, per glandulas lacrvmificas, aut fudorificas excer-
tipoterit: cum autem fit evidens, vim Cantharidum pcr re-
cs expurgari, non erit neceflarium , ut eadem etiam fecerna-
jr in recenfitis glandulis, & quod inde fit, neceflarium non
rit, ut cum fudore, ac lacrymis reddatur fanguis per vefi-
Aa ; can-
i9o L. BELLINI
cantia, aut Cantharides. Videntur igitur CantharideS folum-
modo 'ftimularej ita tamen,ut illius ftimuli materies per renes
exourgetur, & adjun&um fali urinae vellicet acrius, aut exe-
dtft vafa fanguiriis,ade6que veficantia efTe e genere ftimulorum
fimplicium fine fermento. Quod fi innotefcat, ultra haec in-
efle Cantharidibus vim reddendi fanguinem ad effluxum magis
difpbfitum, tum addi poterit fermenti vis, fed haec non erit
inimica viis urinae : ex eo autem, quod ab ufu Cantharidum
fiat ftnguis calidior , 6c majori vehementia motus, argui non !
poteft^haec determinata vis in ipfis reddendi fanguinem fluxui i
magis aptum, cum fola vis fimplicis ftimuli ex fuperioribus
id abunde praeftare poflit. Interim igitur exiftimabimus, ve-
ficantia efle fimplicem ftimnlum, nec Cantharides alia de caufi i
venenum efle, nifi quia divellaijf villos, & vafa rutripant,nor j
fecus , ac eo de nomine vehena etiam dici poflTent pugiones, cul-
tri , globi plumbei ex tormentis explofi, percuffiones vafa di-
vellentes,&quaecunque alia effluxum fanguinis faciunt abrum* I
pendo vafa ejus, unde motus vitae fuppnmitur, & mors fuc-
cedir. Itaque ex his patet huc fimiliter traduftis, quae fupe-
rius de ftimulis in genere difleruimus, veficantia haberi poflc
pro ftimulis fimplicibus, feu fine fermento, atque ideo vefi-
cantium operationem efle movere, fundere, evacuarc:& qui-
dem haec omnia maxime,*cum per infigne fpatium corpori;
ftimulant, & plura fimul applicantur. Diflipabunt igitur illa
plurimum fpirituum , atque humiditatis, fed & movebunt, &
ad fluxum difponent vividc, & propter vim maximam ftimuli
erunt fubitae &praefentis operationis, quare iis morbis,in qui-
bus plurimum ac fubito movendum, cujufmodi funt pleriquc
eorum, quorum prae morbi vi falus in ancipiti, & fere con-
clamata eft, adhiberi poterunt, dummodo nimia diflipatio fpi-
rituum non agat aegrum magis praecipitem in mortem, aut
idem praeftet abfamptio humidi % quorum neutrum per mecfi-
camenta, & potiones reparari, aut declinari poflit. Sed &
dubium eorum ufum faciet ignota intima dimotio humorum,
quae ab eorum agitatione poteft oriri , & mutare fanguinem
miris modis, quae mutatio ad naturalem ftatum redigi per na-
turam , aut arrem ulterius non poflit. Cavendum autem a diu-
ttirnitate veficantium 5 evacuabunt enim continue plurimunr,
& nihil non mali ab llfe evacuatione poterit fuccedere, ut ni1
mi;
DE SANGUINIS MISSIONE. 191
nia ficcitas, & ab ipfa deinde generatio' quaelihet pravorum
lumorum, & fleri poterunt leucophlegmatici, tabidi, & hu-
us generis rmlle prodigiola, quoru.ni aliquqt vidimus. PouVe-
no veficamia rubicundi coloris, qualis naturaliter fe habentie
rarnis, boni ominis 6c fere tutiflTma*, argumenro enim funt,
anguinem, qui eo colore carnem inficit, non efle corruptum,
uc longe a naturali diveifum-, neque in merabri* efle obitru-
Hones eandem fanguinis corruptionem promQventesj neque
imiliter fubftantiam villprum efle corruptara, aut vitiatami
omra fi fim nigra, livida, pallida, vel in ipforum area, cae-
eroquin rubicunda, enafcatur aliquid lividum, pallidum, ni-
;rum , mali ominis 8c exitio efle poterunt i ibi enim corruptio
inguinis, aut villorum, aut rerum omnium: fimiliter fi arida
int, malumj neque enim moventur liquida, adeoque vel quia
illi contrahi nonpofiunt,; vd quia liquida ita durata funt, ut
d liquidum redigi, & fluere nequeant \ contra, fi fint humi-
fa, & expurgent. Ex his autem ultro patent, quaecunque ad
>raenotionem ex veficantibus pertinent*, alia vero, quae. ad re-
iquas eorundem veficantium afFectiones pertinentia defrderare
juis poflet, ex generali doftrina ftimulorum ultro patent.
zl\ lomurt 37x1 f iuiUMiif\ • i.Ifi &olcnjrj v \\ . !i tovi Hin
T)e Medicamentis.
. /^Um vitiofus aliquis humor reperitur in corpore* nequc
\+J extra ipfum alicunde derivatur, id vel ideo fic, quia
mlla datur in corpore glandula, quae humorem vitiofo fimi-
em naturaliter feparet , yel quia aliquid quomodocunqias
abftruens canales fanguinis, aut corpus glandulae facit , ne i-
3em humor trajici poflit, & feparari per corpus glandulae,
lli muneri caeteroquin aptae, velquia, etfi feparatio contin-
*at, datur aliquid canales deiivantes quomodocunque obftm-
sns, quod facit, ne derivetur, vel quia velocitas, quam con-
cipita corde & villis,non ea eit,quae in glandulis humores co-
haerentes fejungit, aut ad nudum contaclum permiftim pofi-
tos fecernit, & ad ufque emiflaria canalium derivantium per-
ducit, vel quia tam vifcidus eit, craflus, & quafi durus, ut
fluere per canales nequeat, vel quia , etfi liquidior alicubi qua-
cunque de caufa detinetur, & coercetur, ne per canales fluere
twffit. Ex iis, quae de feparationibus a aobis oftenduntur , pa-
tet5
i9x L. B E L L I N T
tet,ad cujufcunque humoris, qui in glandulis fecernitur, fcpa-
rationem Sc derivationem neceflario requiri determinatae cujuf-
dam compofitionis glandulam , fluxum fanguinis liberum per cor-
r*isgiandulae,fluxum humoris fecreti liberum per canales deri-
vantes , & talem velocitatem fanguinis , ut per ipfam poflit humor
in glandulis feccrni , hoc eft , fejungi a reliquis , & ad ufque o-
rigines canalium derivantium exprimi. Sive igitur defit glan-
dula, five defit apta veiocitas fanguinis, five defit liber fluxus
cjus per arterias, & corpus glandulae, five liber fluxus humo-
ris per canales derivantes, humor extra corpus derivari non po-
terit. Quia vero deefle poteft fluxus fanguinis, & humoris
percanales fuos, vel propter aliquid obftruens, vel quia hu-
mor fit vifcidus, adeoque tam haerens membranis canaliculo-
rum, ut per prefliones, & momentum proprium ab iis divel-
li, & fluxum concipere non pofliti infuper, etiamfi fit ma-
xime liquidus , poteft, ut in tumoribus cum folliculo humo-
res maxime liquidos continente (dantur enim & hujufmodi)
colligi , & coerceri velut intra finum ab aliquo compa&o cor-
pore, vcl qualibet alia ratione prohibente communionem illi
liquido cum vafis, adeoque minime fluere, &derivari} ma-
nifeftum eft, five canales illi obftruantur, five huraor fit cfat
fus, acdurus, vel etiamfi liquidus alicubi colleftus, & prohi-
bitus , nc fluat , tollendam derivationem ejus cxtra corpus.
Quoniam vero nulla eft glandula,quae ita comparatafit,utper
ipfam unius fimpliciffimae naturae humor fecernatur,&derive-
tur, fcd in fingulis fejungitur a fangujne humor cx pluribus naturis
compofitus, earumque naturarum coalitus & unio fit in iifdem
glandulis, dum a fanguine illae naturae divcrfae fcccrnuntur
ac fejungunturj fi igitur fiat, ut, dum glandula naturaliter
operans (ejungit naturas illas a fanguine, intra eandem glandu-
lam ab eodemTanguine fecernatur aliquid aliud, quod cum re-
liquis naturaliter in ea glandula fecretis, & ad unionem reda-
^is compingi poflit , & derivari fimul, intimeque permiftum
cum illo humore, qui naturaliter ab eadem glandula derivaturj
eflet quidem derivatum illud non naturalis aliquis humor, cum
compofitus fupponatur etiam ex humore quodam , qui non per-
tinet ad naturalem compofitionem illius, qui in data glandula
generaturj eflet tamen naturali illi humori fimilis, quoniam
contineret omnes, vel pluriraas partes ex iis, quae neceflario
re-
DE SANGUINIS MISSIONE. t9i
requiruntur ad naturalem conftitutionem ejus humoris, atquc
infuper, quoniam in illa glandula fecerni poteft, quac in na-
turali ftatu permanens, non nifi unius naturae humorem fe-
cernit, eflet tamen non naturalis, fed vitiofus, quoniam etiam
illud aliud contineret, quod juxta Naturae leges contineri non
debet in illo humore, qui per illam glandulam derivatur. Po-
teft itaque glandula naturaliter fe habens humorem ita vitio-
fum, ut fit llli fimilis, qui ab ipfa naturaliter producitur, fe-
cernere, ac derivare, ejufque rei mille fuppetunt argumentain
glandulis ferme fingulis, & quae evidentiflima funt: fic inglan-
dulis falivam, & mucum ducentibus nemo eft,qui non videat,
quot veluti falivae genera, 2>C muci, feu pituicae diverfis tem-
poribus reddamus, tenuem, craflam, pellucidam, albam,vi-
ridem, fiavam , vifcidam, fluxilem : ita fe habet mucus inte-
ftinorum, itabilis, itaurina, &c. Si igitur detur vitiofus ali-
quis humor in corpore, neque excra ipfum alicunde derivetur,
8c nihil obftruens adfit, detur apta velocitas fanguinis, apta
humoris fluxilitas & libertasj nulla tamen detur glandula: quac
in naturali ftatu humorem vitiofo fimilem fecernat, humor ille
vitiofus fecerni, & derivari extra corpus non poteftj quare pa-
tet tota propofitio.
II. Cum humores vitiofi non transfluunt , non derivantur,
lut licet fint fluxiles, alibi fiftuntur per obftruens aliquid aut
:oercensi illius obftruentis, aut coercentis momcntum non
It minus, oportet, momento eorundem' humorum : cum eo
;amen momento obftruens illud , aut coercens efle poteft li-
juidiflimum quidlibet atque rarijfimum. Prima pars propofi-
ionis patetj funt enim duae facultates invicem comraniten-
es, obftruens atque obftruftum, coercens atque coercitum :
•bftruftum fiftitur, & a motu quiefcitj igitur obftruens vei
ft ejufdem momenti cum obftructo, unde utraque aequalibus
iribus contranitentia quiefcunt aequilibria, vel obftruens ma-
oris eft momenti, quam obftruc~him, Sc hoc adhuc magis
irgebitur, & prohibebitur, ne in fuum mottfm veniat, adeo-
|ue obftruens, atque coercens vel majoris, vel ejufdem rao«
nenti cum obftrufto, coercitove, feu quod idem eft, mo-
lenti non minoris, fecus enim obftruftum, atque coercitum,
uod fupponitur, non eflet tale, fed fuperare refiftentiam
bftruentis, aut ccercenti* polTet, & fluere, qua deberet:
R b qua-
I94 L BELLINI
quare patet prima pars. Affero jam licet obftruens illud, ut
coercens efle debeat aequalis, aut majoris momenti, quam
obftru&um aut coercitum 5 obftruftum autem illud , aut coer-
citum efle poflit quantivis, & maximi momenti, adeoque
momentum obltruentis debeat efle aequale, vel majus ma-
ximo: hoc tamen momentum Tam ingens neceffarium in
obftruente corpore, reperiri pofle in corpore quolibet liqui-
diflimo, atque rariflimo, feu quod idem eft, obftruens illud
effe poffe liquidiflimum quidlibet atque rariflimum. Sit enim
ad contactum alicujus canalis, vel intra ipfum, vel qua
duo , aut plures canales confluunt, materies aliqua, quae
fubito rarefcat cum impetu, eaque fefe effundat quaquaver-
fum > fluat autem per eundem , vel per alterum canalem li-
quidum quodlibet, quocunque etiam maximo momento ve-
locitatis inftrudum verfus locum, in quo rarefacl:io illa &
motus quaquaverfum contingit. Cum igitur motus ejufmo-
di flat per illam rarefaftionem , quae in diverfis corporibus
poteft efle major, ac major tantum nonimmenfum, poterit
etiam efle major maximo illo momento velocitatis, quo li-
quidum verfus locum rarefaclionis fluere fupponitur, & fi
majus efle poteft, multo facilius dabitur aequale. Sit igitur
alterutrum. Quoniam ad hoc, ut liquidum illud fluat, ne-
cefle eft ex hypothefi, ut ad locum rarefaftionis nihil impe-
dimenti offendatj rarefaftionis autem impetus quaquaverfum
ferens facit, ut corpus rarefa<5lum moveatur etiam per. ean-
dem lineam afBuxus ad parres affluxi oppofitas , movetur-
que momento , quod non eft minus momento liquidi afflu-
entisi liquidum igitur affluens fubfiftat, oportet, feu fiat
obftru&io. Re igitur fic fe habente, dabitur obftru&io per
rariflimum quidlibet , & quia obftruendi vis quantumvis ma-
xima a rariflimo corpore proveniens non operatur, quatenuj
corpus illud rarum eft, fed quatenus maximo impetu praedi-
tum, patet hinc, fi detur liquidiflimum quidlibet tanta velo-
citate inftrudtum, ut impedire poflit fluxus per eundem ve
alios canales, etiam a liquidiflimo quolibet obftrui pofle ca-
nales cujufcunque datae maximae velocitatis. Hoc autem ir
animalium corpore fieri poffe, patet ex vi fpirituum mufculoi
moventium , quae tanta eft,ut nulla fit data refiftentia,quaeat
ipfis fuperari non poflit. Itaque ea fit vis fpirituum , ut validiffi
murr
DE SANGUINIS MISSIONE. i9f
mum quodlibet contra&ionis momentum in corde excitencj
fanguis igitur fummo momento velocitatis per arterias fluet,
jafque pari vi extrorfum urgebit, & cum vis fanguinis per
yenas fit minoris velocitatis feu impetus* arteriae autem plu-
rimae fint ad conta&um venarumj fi igitur tanta fit trufio ar-
:eriarum extrorfum, ut prorfus comprimere poffit venas, eae-
3em faltem alterne occludentur feu obftruentur : cum vero
xopter vim fpirituum cogatur cor frequentiffime contrahi,
ieri poterit, ut alternae prefliones ab arteriis fint tam frequen-
:es, ut venae rurfus comprimantur, antequam reftitui poffint,
ideoque in perpetua obftru&ione perfiftanr. Sed iifdera pofi-
:is non fuccedat obftructio venarum fanguifluarum > erit per
llas igitur velocitas maxima refpondens, quantum per venas
Seri poteftj velocitati arteriarum. Si quae igitur funt liqui-
da, quae ex aliis canalibus debeant in venas derivari, & facere
Gbi locum intra eafdem tranfverfe trudendo, & loco moven-
io fanguinem, oportebit, ut fuperent momentum illud maxi-
mum,quo fluit, adeoque fi derivanda illa liquida fint momenti
ninoris , non poterunt loco movere praeterlabentem per fuam di-
I -eftionem tanto momento fanguinem, neque e canalibus fuis
:ffluere,fed intra eofdem quiefcenr,ac fiet obftruftio. Dantur
autem hujufmodi liquida in animalibus, ut lympha ex du&U
thoracico, & lymphaticis dextri lateris, & chylus ex eodem
Juctu: quare fi detur fanguis ejufmodi momento velocitatis
per venas fluens, illa liquida momenti tanto minoris in venas
derivari non poterunt. Ulterius fit fimiliter ex. gr. fanguis
liquidiffimus quidem, fed tantae quantitatis, ut omnia fua va-
fa ad fummum infarciat: premet igitur fumma vi, quicquid
canalium vafis fuis intcrjicitur, & fi liquida per ipfos fluentia,
vel naturaliter ad certum tempus fluxura fint minoris preffionis
extrorfum, fifteteadem, 6c vafa obftructa dicentur. Nec de-
funt harum rerum exemplaj fic in plethora ad vafa vires defi-
- ciunt, licet maxima fit humorum copia, 8c ex eorum quidem
genere, qui vires quafcunque maximas exerunt, fed in eo fta-
tu vafa fanguinis infarciuntur, ut extrorfum trufa comprimant
penitus capillares nervulos, per quos liquidum defluxurum in
villos mufculorum lentiffimo fluxu fluit , .fimiliterque com-
primuntur iidem villi, unde utrique obftruuntur, fubhftit li-
quidum, & vires exeri non poflunt. Sed 8c varices funt his
Rb : quid
i96 h. B E L L l N I
quid Gmile, copia enim fanguinisfubfift.it, extenditque venas,
& fluxum per arterias ac venas impedit, & cum a nimia quan-
titate iangumis proveniunt , ad velocitacem revocari poflunt fu-
perius expofitam, vel ad copiam fimiliter. Conflrmantur haec
ulterius per illud elegantiflimum, quod nos oftendimus de de-
rivatione finiftrae venac fpermaticae a finiftra vena emulgente,
non autem a trunco venae cavae, ut in dextra fpermatica con-
tingit. Cum enim ex truncis defcendentibus , venae & arte-
riae finiftrum locum teneat , qui arteriae eft , dextrum , qui venaej
fi igitur vena feminalis finiftra ad finiftrum tefticulum dedu-
cenda derivata fuiflet a trunco venae dextrorfum pofito, per-
duci non potuiflet finiftrorfum ad conta&um trunci arteriae
abfque eo, quod aliqua fui parte extendcretur fupra vel fub
trunco arteriae, & in utroque cafu major aut minor obftru-
ftionis neceflitas, & minor quidem, fi fupra* major, fi fub
arteria a dextra in finiftram partcm protrafta fuiflet } dila-
tatio enim fola arteriae extrorfum prefliflet venam fuperex*
currentem , eadem autem fimul cum obice fpinae multo va*
lidius adhuc eandem venam prefliflet, fi perdufta fuiflet ad
finiftram partem fub ipfa arteria 5 quare patet per illud ar-
tificium natura cautum , ne a corpore liquidiflimo , cujuf-
modi eft fanguis arteriarum, fieret obftruftio in vena femi-
nali , per quam fanguis minimo momento velocitatis in-
ftruclus refluit a teftibus. Patet itaque, obftruens efle pofle
Jiquidiflimum atque rariflimum , licet momentum ob-
ftruendi corporis fit quantumcunque maximum , quod erat
&c.
III. Cum vitiofus aliquis humor reperitur in corpore,&me-
dicamenti opera extra ipfum alicunde derivatur, id vel ideo
fit, quia ea fit medicamenti vis, ut non mutata velocitate, &
cohaefione humoris cum fanguine, novam glandulam & aptam
feparationi ejus producere, aut aliquam naturaliter in corpore
jam exiftentem eidem feparationi aptam reddere poflit , vel
quia velocitatem humorum ita cohaefioni, aut contactui eorun-
dem attemperet , ut poflit humor vitiofus per aliquam natu-
ralium glandularum extra corpus derivari , vel quia tollat,quic-
quid obftruit vafa fanguinis aut canales derivantes , vel quia fa-
cit fluxilem humorem fui lentoris caufa non diflluentcm, vel
^uia removet, quicquid ipfum caetcroquin fluxilem inaliqua
parte
DE SANGUINIS MISSIONE. r97
partc corporis ftftit. Patent autem haec omnia facile partim ex
prima hujus, partim ex doctrina feparationum -> cum etenim
\d humoris feparationem a fanguine requiratur humor fluxilis
rerta quadam velocitate fluens,certomodocum reliquis humo-
•ibus cohaerens, & certa glandulae fabrica, per quam iis con-
Jitionibus trajeftus poflit a reliquis fecerni, atqueinfuperut pa-
eant, & pervii fint canales, humores feparatos derivantes ex-
ra glandulam,patet,cura humor vitiofus reperitur in corpore,
leque per vim corporis naturaliter fc habentis extra ipfam ali-
:unde dcrivatur j derivatur tamen adhibito medicamento, ali-
juam ex diftis conditionibus defuifle , quae derivationi extra cor-
)us neceflariae funt, hoceft, defuifle glandulam, vel defuifle
'elocitatem, vel fluxilitatem, aut fluxum cum expofitis cac-
eris, & cum medicamenti" opera ille idem humor exira cor-
>us dcrivetur, manifeitum efl, eam inefle debere medicamento
acultatem , quae vel novam , vel aptam glandulam poflit pro-
lucere, vel aliquam ex praeexiftentibus aptam reddere, vel
ittemperare velocitatem humoruro conftitutioni praeexiften-
ium glandularum, 8c cohaefionibus, & conta&ibus eorundem
lumorum, vel tollere quicquid obftruit aut fiftit, vel fluxi-
em humorem facerej quare patet propofitio.
IV. Cum humor aliquis vitiofus repentur in corpore, &
nedicamenti opera extra ipfum alicunde derivatur , id ex eo
it, quia cohaefio, aut permiftio aliqua inter liquida, aut fo-
ida, aut inter utraque tollitur a medicamento,iW ponitur So-
idum in corpore hie intelligi volumus,quicquid non elt liqui-
lum, nempe villos omnes cujufcunque generis, membrana-
um, nervorum, mufculorumj imo etiam ad ufque oflium:
ohacfionem au-.em a permiftione diftinguimus, vel quo pa&o
iftinguitur fimplex contaftus a contaftu cum nifu in eun-
em, vel etiamfi in utrifque contingat nifus, non fit mutuus
artium fe tangentium, vel quia, etfi mutuus fit, id fiat ex
ccidenti,& praeter inftitutum Naturae. Itaqueafierimus,cum
ledicamenti opera humor vitiofus extra corpus derivatur, id
ontingere, quia aut villi, aut humores, aut utrique fimul in
Jarum partium contaftibus immutentur, quicunque ii conta-
:us fint ante medicamenti applicationem , ita, ut quae prius
eque cohaerebant, neque permifcebantur, fiant plus, minus,
at fimpliciter, atque ex toto cohaerentia, 6c permifta, aut c
Bb i * coo-
i98 L BELLINI
converfo quae prius cohaerebant, atque permifta erant plus,
minus, aut prorfus, vi medicamenti disjungantor & fecernan-
tur. Quod eciam patet facile excurrendo per fingula, quae fu-
perioribus propofitionibus oftenduntur neceflariafeparationibus.
*Fac enim prirho , ad feparationem ac derivationem alicujus
vitiofi humoris opera medicamenti faciendam requiri vel gene-
rationem novae glandulae, vcl alicujus praeexiftentis, talem
mutationem in fabrica, ut per ipfam humor vitiofus excemi
poflk : patet in primo cafu totam glandulam penitus compin*
gendam , quod fieri non poteft fine novis partium glandulam
conftituentium contafribus, cohaefionibus, & permiftionibus,
cum haec neceflaria fint in cujufcunque compofiti nova com-
pofitione, & haec quidem cohaefio per medicamenturn pone-
tur, & ponetur inter partes folidas, cum ex earum genere fit i
glandulaj & iiquidem materies, e qua eft formanda glandula^
a reliquis humoribus corporis fit deducenda, idem medicamen-
tum, per quod partes glandulam conftituentes ad contaftum
veniunt, tollet eafdem a cohaefione, aut permiftione cum hu-
moribus, a quibus deducitut. Quod fi glandula aliqua praeex-
iftens folum immutanda fit r id ex dodtrina feparationum fiet
vel addendo alios canaliculos, vcl jam fabrefaftos extendendo,
aut dilatando, quae fingula aut mutationem conta&uum in vil-
lis glandulae exigunt, aut novae etiam materiae additionem,fi
novi canaliculi datae glandulae fint adjicendi. Quare patet pri-
mus hic cafus. Neque admirarer, fi alicui medicamento inef-
fet vis glandulam aliquam generandi , qui videam nefcio quid
ex cibo integra animalia, cujufmodi funt Vermcs, intra ven-
triculum generare, in quibus fane non unica folum glandula,
fed glandularum ingens numerus , & univerfa tam admirabilis
compago corporis continetur, & videam infuper, fi vera te-
ftantur Harvaeus,&Cornelius,animalia intra aves generariper
folum ingentem motum ab ipfis conceptum,avehementi nem-
pc agitatione humorunv Similem vero agitationem, & fortc
majorem, a medicamentorum vinbus excitari, nemo eft, qfii
non noverit : quare id , quod fupponitur , non videtur haben-
dum prorfus inter ea, quae fieri non poflunt. Sit jam fecun-
do obftru£tus canalis aliquis , vel per velocitatem fanguinis
vehementiflima contraftione cordis conceptam, quae provc-
niat a vividiflima contra£tione fpirituum contrahentium , vel
DE SANGUINIS MISSIONE. i99
obftru&us per alicujus liquidi in eodem canali, vel extra ipfum
ad contactum, aut intra ad confluxum vehementillimam pari-
ter effervefcentiam quaquaverfum valide nitentem , licet liqui-
dum illud fupponatur fumme rarum, ut in fecunda hujus expo-
fuimus. Spiritus igitur illi, vel liquidum illud tantum, actam
valide rarefcens erunt humores vitiofi , qui cum fint velocita-
tis naturali quacunque majoris, quae reperiatur in corpore, fe-
cerni in eo ftatu, hoc eft, cum eo impetu velocitatis in nulla
^landularum naturalium poterunt, adeoque erit ille impetus,
5c rarefcendi vis attemperanda, quod fieri non poteft, nifi pro-
hibendo, ne rarefcere poflint, hoc eft, ne poflint disjungi,at-
que divelli ab invicem, vel poftquam illae partes divulfae, &
disjunctae funt, eafdem compingere, atque unire tenacius, ita
Jt per glandulas naturales naturali velocitate, vel alia aliqua
fluentes fejungi, 6c derivari extra corpus poflint. Haec autem
operatio nihil aliud eft, quam pofitio novae cohaefionis, aut
permiftionis intcr partes illas > fi igitur id contingatmedicamenti
opera, ponet illa novam inter compofitas partes cohaefionem.
l^urfus fit cohaefio humoris vitiofi cum reliquis, ut data velo-
citate fluens per glandulam fecretioni caeteroquinaptam , ab iif-
dem reliquis humoribus fejungi,fecernive non pofiit,6c fuppo-
natur non immutanda velocitas j erit igitur immutanda cohae-
fio, & fiquidem fit major, quam quae requiritur ad fecretio-
nem in data glandula cum data velocitate, fieri debebit minor,
feu tollenda erit ex parte cohaefio, fi minor, fieri major, feu
ponenda. Denique fi humor vitiofus non fit fluxilis, fiftatur
per aliquid durum alicubi ,aut per quid durum obftruantur ca-
nales, haec omnia medicamenti opera liquentur, feu folvantur,
oportebit, hoc eft, cohaefiones plus, minus, aut ex toto tol-
lantur, in qua tamen operatione, ficut & reliquis fuperioribus
fieri poteft,ut dum cohaefioncs inter aliquas tolluntur, ponan-
tur inter alias, & e converfo : quare patet propfitio.
V. Cum medicamenti opera cohaefio, aut permiflio illa tol-
litur, vel ponitur, medicamenti aliquid ad humores ufque tra-
jiciatur oportet, quod vel fit pars ejus inftrufta momento apto
ad cohaefionem, aut permiftionem illam tollendam, vel po-
nendam, vel -quidlibet aliud diverfum a medicamento, & qua-
cunque ejus partej ab ipfo tamen concipiens momentum Jimi-
le. Id vero facile evinciturs neque enim ulla cohaefio, autper-
mi-
ZQO L. BELLINI
miftio tolli poteft, nifi fupcretur momentum , quo divulfioni
refiftit, adeoque quicquid cohaerentia, aut permifta disjungit,
aut fegregat, ejus fit momenti oportet , quod valeat fuperare
momenta cohaefionum, aut permiftionum, & e contra quic-
quid conjungit, oportet, ut fit momento inftru&um, quod
requiritur ad unionem faciendam , & momenti aliquid necefla-
rium eft faltem ad removenda impedimenta, quorum refiften-
tia fieri poteft, ut duo quaelibet corpora, quae caeteroquinex
fe ipfis in cohaefionem venirent, & fais naturalibus nifibus per
candem lineam ad oppofitas partes nitentibus cohaererent, aut
cohaefionem non efficercnt , aut ne quidem verfus conta&um
moverentur. Cum igitur talis cohaefionum pofitio, aut abla-
tio medicamenti opera continget, oportebit , ut ejus vis ad uf-
que corpora disjungenda, aut unienda deducatur ad hoc, ut
in ipfa agi per contadtum poflic, adeoque haec medicamenti
vis vel inerit toti medicamento, quod ad ufque divellenda, aut
compingenda perveniat, vel alicui medicamenti parti, quae
illuc ufque fimiliter traduci poflitj & utrumvis fupponatur, in-
ftru&um etiam efle debebit illo momento, quod requiritur vel
ad fuperandam refiftentiam cohaefionum, vel ad cohaefionem
producendam. Si vero vis ejufmodi non infit medicamento,
aut partibus ejus, ut fi penetrarc non poflint ad ufquehumores
medicamenti opera extra corpus derivandos, oportebit, ut
medicamentum fubfiftens ad eas partes, quibus applicatum eft,
cuilibet alii corpori a medicamento , fuifque partibus diverfo,
quod tamen penetrare ad ufque humores valeat, communicet
illud ipfum momentum, quod requiritur ad cohaefiones illas>
& permiftiones tollcndas aut ponendasj cum etenim medica-
mentum, & partes ejus ad ufque humores pertingere non pofle
fupponantur* humores tamen extra corpus deriventur medica-
menti opera , neque derivari poflint abfque momento apto co-
haefionibus tollendis aut ponendis, patet, vim divellendi com-
municandam a medicamento cuilibet alii corpori,quod fitqui-
dem a medicamento diverfum j fed penetrarc ad ufque humores
pofliti patet itaque propofitio.
VI. A medicamentis corpori ubilibet applicatis, five inte-
rius, five exterius, videtur traduci pofle aliquid ad ufque hu-
mores eo momento inftru&um, quod fufSciat cohaefioni illi
tolkndae, vel ponendae \ Loquimur hic de medicamentis cujuf-
cufl-
DE SANGUINIS MISSIONE. ior
cunque generis, etiam purgantibus, feu folventibus, feufolu-
tivis, ut appellant, quae ultra primas vias ferri, exiftimarene-
fas vulgo eft. De omnibus tamen primo dicimus, quod prima
loco proponitur. Vix ulium medicamentum reperies, quod
vel abfolute ficcum fit, vel abfolute ficcum applicetur corpo-
ri,& fiquidem ejufmodi aliquod aut reperiri, aut applicari po-
teft per fpatium temporis, quo ad conta&um corporis detine-
tur, brevi humefcit per humores ad eam partem naturaliter
confluentes, fi interius appliceturj vel per partes humidas per-
j)irationis, .fi exterius. Plura rurfus funt, quae cum humidis,
cu aqueis partibus oleagineas conjun&as habent, ut pinguia
Dmnia, cerata, unguenta,&c. funtdeniquetantum nonomnia.,
quae ut careant his utrifque, vel alterutro, fpiritibus non de-
lituuntur. Quoniam itaque ex iis, quae de balneorum ufuf
:orumque traje&ione per cutim commentati fumus, patet, a-
juas per totam pellem interius ad humores ufque duci poffe;
juae igitur medicamenta aqueis etiam partibus componuntur ,
ifque liberis & fluentibus poterunt, ubilibet applicentur ad
^xternam fuperficiem corporis, & ad ipfam per aptum tempus
ietineantur, tranfmittere ad ufque humores eafdem aqueas par-
:es: pclliculae autem inteftina luccingentes, ventricukjm, fau-
:es, nares, funt ejufdem gcneris, accutis, & multo tenuio-
es,& aqueae illae partes pofliint per cutem excurrere ad ufquc
iumores> igitur multo facilius, atquc celerius altitudinem ea-
umpellicularumpenetrabunt> ftatim autem fub ipfis occurrunn
'afa fanguinis, & ipfa ejufdem generis membranulis iifque te«
luiflimis comprehenfaj igitur partes aquae medicamentorum
d ufque humorcs trajicientur. Et id quidem in medicamentis
pterius applicaiis, ventriculo nempc, inteftinis, faucibus, na-
ibus eo facilius contingere poterit, quod caior in iis partibus
igens eafdem partes medicamentortim aqueas tenuet, magif-
|ue mobiles, ac pervadentes reddat , oportet, quae fane cum
vaporare quodammodo per patentia non poflint, calore qua-
uaverfum urgente, ferenteque, facilius 8c citius adigentur m
afa fanguinis vi caloris reda&ae, velut in formam perfpiratio-
is,quam vel ex imis quibufcunque partibus corporis ad ufquc
iperficiem ejus agi pofle per poros pellium, evicimus in tra-
tatu noftro de Villo Contrattili. In iis vero, quae exterius ap-
licantur, vis illa caloris penetrattonem promovens vix notatu
Cc di-
aox L. B £ L L I N I
digna eritj calor enim ab interiori corpore expiranstrudetex-
trorfum eafdem partes -humidrtS, & a cak re circumfufi medii
vaganre quaquaverfum, abripientur facile per tranfverfum,un-
de. nifi diutius, derineatur ad contaclum fuperficiei corporis,
vel operiatur re aliqua, quae exfpirationem aquae e medica-
mento prohibeat, humorem fubire difficile pofle, exiftiman-
dum videtur: pofito autem illo lmpediente, non abripietur me-
dicamenti humor , aut ad ipfum medicamentum fubfiftet ille , qu:
cum perfpiratione e corpore evaporat, eoque medicamenturx
confervabitur humidum , & aliqua ejus humoris.pars poterii
rurfus intra corpus adigi. Humoris vero perfpirantis aliquic
ad medicamentum fubfiftere, vel experientia patere poteft
Cerata enim diutius detenta ad fuperficiem corporis, infuperfi-
ciefuacorpuscontingente, funt magis hume&a, quam inreliqu;
Vui altitudine five igitur interius , five exterius applicentur medi-
camenta partes aqueas continentia ,poterunt hae fubireadufqut
humores, facilius, fi interius i difficilius, fi exterius applicentur:
& fruftra laborant , qui communifcuntur ofcilla vaforum, per quat
medicamentorum partes deriventur ad humores, cum membra-
nae omnes porofae fint, & pororum foramina iuniciant ad de- i
rivationem earum partium ad ufque humores. Non abfimil
ratione ofiendetur, partes oleagineas medicamentorum ad hu-i
mores ufque perduci pofle ex iis, quae fuperius oftendimus d(
balneisolei fimiliter per poros cutis penetrantis,de quibus olea-
gineis partibus quantum exiftimandum fit, promoveri ipfarurr
penetrationem vi caloris , ex ibidem expofitis abunde patet.
parique ratione, ac de aqueis diclum eft, intelligimus, fa«
ciliorem efle derivationem oleaginearum partium, quaeinme-
dicamentis continentur, cum applicantur interius, quam cum
cxterius: hanc tamen penetrationem ab exterioribus partibu;
in interiores efie fimiliter poflibilem. Poftremo confirma-
tione non videtur indigere, fpiritus medicamentorum efle eos
pofTe, qui valeant ad ulque humores fefe agere, cum fpirituum
corpora fint quiddam omne fere genus impedimentorum elu-
dens, ac fuperans, fefe adigendo vel per tenuiflimos quofque
poros, vel fibi viam aperiendo inter duas quafque partes cohae-
rentes, & inter contactum nullum fpatium relinquentes. Illud
tamen folum indico fpiritus etiam minus elaboratos evanefce-
re, etiamfi plures pelles fuperimpofitae, atque agglutinatae,
DE SANGUINIS MISSIONE. zo5
vel corium craflius alligentur orificiis vafculorum fpiritus con-
tincntium, iifdemque exacliflirao quolibet arcificio obturen-
tur. Si igitur pelles ejufmodi, quae infuper ficcae funt , hoc
eft, pororum ac partium minus diftra&ilium , non poflunt co-
hibere motum, atque evaporationem fpirituum ; quanto faci-
lius iidem fpifitus fuperabunt altitudinem tenuiflimae pellicu-
lae cujufmodi eft faucium inteitinorura , &c.: quaeinfupermol-
lis eft, atque humida, hoc eft,partium faciilimc diftra&ilium ,
8c aditum excurfumque permittentium , vel altitudincm crafllo-
ris membranae, ut cutis, quae fimiliter mollis eft, & facile
diftraftilis? Quoniam itaque nullum eft medicamentum , quod
aut ex fe aquam non contineat, aut per applicationem nonhu-
mefcat, aut non contineat oleagineas partes, aut fpiritus, aut
horum aliquot , automniai igitur medicamenta five ihteritis,
five exterius ubilibet applicata trajici poterunt adufque humo-
res. Dicofecundo, pofitis pluribus medicamentis, quae tra-
ducere non poflunt ad ufque humores aliud, quam partes,
quae fenfu judicentur folum aqueae, &c a fingulis diverfis illis
medicamentis, quae aqueae partes traduci pofle fupponuntur
ad ufque humores , fint etiam mole aequales ; fieri tamen pof-
fe, ut aqueae illae partes, licet etiam aequales mole fupponan-
tur, fint diverfiflimarum plane facultatum, & cujufcunque
maximi momenti. Senfus enim fapore, feu guftu excepto,
aquam indicat a fluxilitate & perfpicuitate, & omnia liqui-
da, quae fluunt, atquc pellucent inftar aquae communis, aqua
dicuntur. Si tamen guftu cxaminentur, fenfus ille a frpore
deducit aliquid a communi aqua diverfum in iis liquidi reperiri.
Sed 6c funt infipida plurima permifta aquis determinatis, quae
communi aquae non infunt, & determinatae illae aquae peril-
lam infipidorum intimam admixtionem ab aqua commiini dif-
ferunt, de iis proinde ne guftus quidem ferre poteft judicium ,
eafque ab aqua communi difcernere. Certum autem eft, aquas
permiftas falibus, aliifque notis corporibus, infipidis, trajeftas
per pelliculas etiam crafliufculas non fecerni apermiftis illis jfed
totum compofitum ex iifdem, 8c aqua fimplici percolare,
5c id contingere muko certius, fi trajectio illa femel fiat , &
cum preflione. Itaque fint quidem medicamenta quotlibet, a
quibus nihil derivari poflit in humores praeter fimplicem ad
fenfum ctiam guftus aquam , 8c portiones ejus derivandae a fin-
Cc i gu-
*o4 L. B E L L I N I
gulis medicamentis fupponantur aequales. Quoniam fieri po-
teft, ut in fingulis iis aquae portionibus contineantur quidem
etiam infipida, fed divcrfiflimae inter fe naturae, cceaedemil-
iae aqueae portiones ad hoc, ut ad humores deveniant, perco-
landae funt per tenuiffimas inembranas,quarum altiffima eft cu-
tisj igitur infipida etiam illa contenta in aquis cum iifdem ad
humores derivabuntur, in quibus illa producent diverfiflima, ac
plus minus vivida, quae neceflario pendent ab aftione eorurn
corporum, quibus aquae portiones admifcentur. Idem dicen-
dum efle patet, de oleis medicamentorum ad fenfum iifdem,&
mole aequalibus jetiam enim olea per pclles , & crafla coria rra-
jiciuntur cum iisomnibus,quae intra fe continent. Idem etiam
de fpiritibus ftatuendum > funt etenim & ipfi quid compofitum ,
& propter fubitam penetrandi vim, ac vehementiam multodif-
flcilius in transitu per pelles fejungi in partes fuas poterunt, &
alias traducere ad ufque humores, alias extra membranas cana-
lium relinquere. Ex his igitur aftero jam tertio, quicquid fit
id, quod a medicamentis traduci poite videtur ad ufque hu-
mores, efle pofle inftruftum momento, quod fufficiat fu-
perius expofitae cohaefioni tollendae, vel ponendae. Quod
facile explicatu eft. Sit enim tollenda, vel ponenda quaelibec
quantumvis maximi momenti cohaefio> requiretur igitur ali-
quid momento maximo praeditum, quod fe inter duas quafque
particulas momento maximo cohaerentes adigat eafque ab in-
vicem extrorfum trudat,vel abripiaceafdem a fuperficie extrin-
feca, & ad oppofitas partes trahat, vel oblique eas extrorfum
percutiat, quoufque disjungantur. Vel e contra duas fejun-
£bs partes urgere, & premere in contactum, & ad eundem
ipfas detinere valeat eodem femper momento maximo, fi nifu
proprio careant, vel fi nifum habeant infitum , nec lllum exer-
cere poflint in contactus, propter aliquod impedimentum ma-
xime refiftens, hoc ipfum maxime refiftens exiget momentum
maximum, ut amoveatur: notum autem eft, nihil efle magis
vividum aut majori momento naturaliter praeditum, quam fpi-
ritus, faies liberi, & hujufmodi, & haec corpora a medicamen-
tis traduci ad ufque humores pofle videntur. Quod igitur a
medicamentis traduci pofle videturad ufque humores, elTepo-
teft inftruftum momento, quod fuperius expofitae cohaefioni,
& quidem quantumvis maximi momenti tollendac , vel ponendae
fuf-
DE SANGUINIS MISSIONE. zcs
fufficiat: qua in re illud infuper addendum, etiamfi quo tem-
pore trajiciuntur medicamentorum falia, fpiritus, Scc. non fint
tantae liberratis, ut totam fuam naturalem vim, & quanta re-
quiritur, ad ponendas, vel tollendas cohaefiones illas, exerere
poffint; tamen dum praecipue per pulmones,& deinde reliqua
vifcera cum fanguine feruntur, pofle ita folvi , ut quamlibet
maxime vividam operandi poteftatem acquirant , & quidlibet
moliendi, quod quolibet mornento maximo indigeat. Quare
patet propofitio.
VII. Etiamfi ponamus, a medicamentis nihil traduci pofle
id ufque humores expofito momento inftruc"tum$ fieri tamen
poflevidetur,ut per medicamentum traducatur quidlibet aliud,
ib ipfo diverfum , ad cofdem ufque humores, cohaefioni, aut
permiftioni illi ponendae, veltollendaeaptum , & id fieri poteft
vel fupprefib pcr medicamentum calore, qui continue e corpo-
re naturaliterexfpirat, vel fupprefiis aliis perfpirationis partibus
i calore diverfis , vel iis non fuppreffis quidem , fed ab occur-
u, & tranfitu per medicamenti corpus ita dimotis, per totarn
fuam feriem ad humores ufque , c quibus perfpirant, conti-
nuam, ut in iis cohaefionem , aut permiftionem tollere, aut
ponere valeant, vel quia liquidum per omnia means, ac re-
neans, dum per medicamentum tranfit, aptum illi operationi
"nomentumconcipiat ,vel denique quia medicamentum fit cum
\\muX\fenfuconjunttum* Primapars propofitionis oftenditur per
;a, quae evincuntur figillatim de fuccedentibus j fi etenim ea
jngula, quae proponuntur ex ordine, oftenderimus fieri pofie,
eu pofiibilia efle, patebit, etiamfi nihil medicamenti trajicia-
ur in humores, ejus opera trajici aliquid aliud pofle, quod
?aleat conjungcre, disjungereque. Efto igitur cohaefio aliqua,
juac tolli,vel poni poffit virtute majoris caloris,quam qui na-
uraliter intra corpus continetur, dum corpus idem in perfpi-
atione conftituitur,& perfeverat: fumatur autem medicamen-
um quodlibet, ut Ceratum ex. gr. exterius applicatum, quo
ieri certo fciamus fuppreffionem perfpirationis, & calidae po-
iffimum partis ejus. In eo igitur ftatu , & tota duratione ejus
etinebitur fub arte ille calor, qui per totam illam extenfio-
em temporis, quo medicamentum ad contaftum cutis detine-
ur, exfpiraffiet, quare calor univerfus, qui in corpore reperi-
ar, per lotum illud fpatium temporis erit naturali copiofior,
Cc 3 at-
206 L BELLINI
atque validior : fed ad tollendam , vel ponendam cohaefionem
datam requiritur ex hypothefi calor naturali major} protrafio
igiturilliusmedicamentiufu ad tantum fpacium temporis,quod
fufficiat cumulando caloris momento , quantum data cohaefio
poftulat , tolletur illa tandem , aut ponetur. Contra vero fi
ad idem opus requiratur calor naturali minor, adhibe medica-
mentum perfpirationem promovens, & laxans fibras , calof efn-
ve refolvens, ut balneum olei fudorificum , &c. fiet , quod pro-
pofuimus. Eodem modo liquet fecunda pars > fi enim cohaefio
ponenda, vel tollenda non exigat caloris operam, fed aliarum
partium cum calore perfpirantium , adhibito medicamentd,
quod eVaporationem calori permittat j non autetri illis deteiV
miriatis partibus conjungerido aut fejungendo aptis, vei earun-
dem perfpirationerri faciliorem , citatiorem, & copiofiorqfh;
reddat, idem continget, ut patet. Jam vero neque caloris pdr-
tes, neque reliqcae perfpirationem cum ipfo componentes pef
vim adhibiti medicamenti fupprimantur , fed ad pf imurri oc;
curfum, aut excurfum per rricdicamenti corpus primae tranfpi-
rationis partes medicamento occurrentes, vel per ipfum excur-
rentes ita dimoveantUr , ut dimo veant etiam fuccedentes fecundas,
fecundae tertias , atque ita deinceps ex ordine fucceffive dimoven-
do agitent totam feriem perfpirationis , quae continua eft ad ufque
humoresj igitur ad ufque humores perducetur vis ejus dimo-
tionis, quam medicamentum communicavit perfpirationi , a-
deoque fi vis illa fufficeret cohaefioni,aut permixtioni tollefidae
velponendae,pateret ,eandem tollendam aut ponendam modo,
quem tertio loco propofuimus. Primo autem dico, eiTe ejuf-
modi dimotionem per occurfum, aut excurfum intra medica-
mentum poffibitem. Concipiatur enim quaelibet feiies perfpira-
tioniscontinua,nempecujuspartesperejus longitudinem difpo-
fiiae fint ad conta&ummutuum,qui etiamfifupponaturfinenifu
mutu6,fatiseftprorenoftfa:eritigiturilla feries continue e po-
ris cutis,quafi fyphunculus aquae,aut cujufvisatiusliquidicon-
tinue ex anguftis canaliculis exiliens, vel inftar fluminis, cU-
jus per alveum profluens continue fluat. Quoniam igitur par-
tes liquidorum per quamlibet dire&ionem fluentium poflunta
mutuo conta&u dimoveri, abfque eo, q.uod earum fluxus ifi-
tercipiatur, pofiiint magis comprimi, urgerique eodem flilxu
fimiliter perfiftente, polfunt etiam ita folvi, atque in direftio-
nem
DE SANGUINIS MISSIONE. 207
nem contrarii fluxusagi,ut eodem tempore, & ad partes primo
fluxui oppofitas moveantur momento impetus concepti ab ex-
trinfcco, 6c fluant per dire&ionem primi fluxus per ipfam
raptae a reliquis ejufdem liquidi partibus fuccedentibus> qua-
cunque igitur ex his rationibus fluxus perfpirationiscontingat,
vis ejus extendi poterit ad ufque humores : poteft autem ta-
iis fluendi ratio, nitendi aut dimovendi per folum occurfum ad
medicamentum , autexcurfum per ipfum perfpirationicommuni-
caii,ut aqua fluminum occurrens lapidibus per alveum difperfis
infle&itur atque agitatur . intorqueturque mille modis, & aqua
e vafculis eftluens ab occurlu alterius aquae, in quam depluat,
in minimas undulas pliculafque difponitur, & lapillus in pro-
fluentem proje&us circulos excitat ad oppofitasetiam profluen-
tis partts > per folum igitur obicem medicamenti dimotiones,
nifus,aut fluxus expofiti contingere poterunt in perfpiratione ,
& qurd praecipue ad rem noftram facit, fiet produdHo in illo
fyphunculo perfpirationis velut undarum, qualis in aqua de-
oppofitas partesprofluentis,fejungit ac folvit particulas perfpi-
rationis, inter quarum utramque nititur, ck cum ejufmodi
njfus extendatur per totam feriem perfpirationis ad uique hu-
mores, pariter ad ufque humores fiet perfpirationis folutio,
feu vis ejus ad ufque humores pertingetj quare patet pofitum.
Secundo autem dico, dimotionem illam perfpirationis cohae-
fioni, aut pcrmixtioni tollendae, vel poncndae polTe fuflicere.
Perfpiratio etenim efi: quid aqueum oleagineum, & fpiritibus
nnaxime refertum j haec autem tria cohaefioni illi jtollendaje , vel
ponendae fufficere oftenfafunt ;quare perfpiratio id ipfum prae-
ftare poterit , St id tum facilius continget, cum per nifum a
medicamenti obice provenientem , fa&umque ad partes oppo-
fitas fluxui perfpirationis, perfpiratio eadem magis folveturj
tum etenim partes aptae conjungendo, fcjungendovc liberiores
& potentiores fient^ quarepatet, &c. Sit jam q.uarto liquidum
per omnia means ac remeans ejus naturae, comparatum cum
natura medicamenti, quod applicatur alicui parti corporis, ut
per ipfum transiens, ac deinde corpus fubiens concipiat in ex-
cuvfu per idem medicamentum vim, qua cohaefionem illam
tollere, vel ponere poflit, manifeftum eft, ejqs liquidi tollen-
.dam illam, aut ponendam, quam tamen vim illud liquidum
cum fiet cum nifu ad
non .
zo8 L. BELLINI
iion ex fe habuerit, fed a medicamento conceperit. Mutari
autem liquidum illud omnia penetrans pofle, dum per medica-
mentum excurrit, patet. Primo, quia omnis mutatio fita eft
in tnutatione impetus, aut momenti, & alterutrius, aut utriuf-
que mutatio provenit ab excurfu per corpora eidem excur-
fui quomodolibet refiftentia. Secundo, exemplo luminis,quod
de fa&o mutatur, dum per vitra quomodolibet colorata traji-
citur, & flt per viridia viride, per caerulea caeruleum, &c.
Tertio, exemplo odorum, qui forte nihil aliud funt, quam il-
lud ipfum commune liquidum ex odoro corpore effluens, quod
in excurfu per idem odoratum corpus talem impetum acquifi-
verit, qualis requiritur ad fenfum odoris in nobis excitandum,
6c qualis odor, talia plurima in corporibus. Patet igitur, &
quod quarto loco propofuimus. Poftremo, fit medicamentum
cum ftimuli fenfu conjun&um, dico, cohaefionem aut permi-
xtionem illam tolli , vel poni pofle abfque eo , quod quicquam
medicamenti ad humores derivetur j fed aliquid aliud ab ipfo
diverfum,ab ipfo tamcn vim operandi cancipiens trajiciaturad
ufque humores. Id autem patet ex do&rina de Stimulis fupe-
rius expofita; agitat enim ftimulus qua liquida, qua folida,
& folida agitata adhuc validius in ipfa liquida nituntur, &
haec validius comprefla vim rurfus majorem inferunt folidis,
unde viciflim premuntur ac reftituuntur, & ex illa mutua
preflione & reftitutione fit, ut plurimae liquidorum partes
inter duas quafque proximas, aut ad fuperficiem exteriorem
duarum quarumcunque non fe contingentium nitantur intror-
fum, unde cohaefio ac permiftio tollitur, velponitur, &id
ipfum fieri patet a folidis in fuas partes, dum dimoventur, &
a liquidis in folida, & a folidis in liquida mutua a&ione} qua-
re patet tota propofitio. In Medicamentis autem cum ftimu-
lo conjun&is per diverfa mcdicamenta diverfi humores extra
corpus derivari poterunt abfque eo , quod eadem ad humores per-
lingant, fed aliquo ex modis expofitis operenturj medicamen-
taenimilla, utpotediverfa, diverfimode communicabunt im-
petum corporibus penetrantibus, vel diverfitnode ftimulabunt,
& diverfitas ftimuli fatis erit, cum & ipfa nihil aliud fit, quam
diverfitas impetus, quae diverfo modo nitatur oportet in ea,
quibus ad conta£lum ponitur, (quae ex do&rina fermentorura
clarius) & tota res experientiae erit, qua didicimus, permedi-
ca*
DE SANGUINIS MISSIONE. zo9
camentum tanci impetus, aut tanti ftimuli hunc, autalium
huraorem fecerni , cum de hujufmodi humorum cohae-
fione & applicatione apti momenti nihil per fcientiam fcirt
poffir.
VIII. Vis tra&rix, quae in medicamentis communiter po-
nitur, non videtur ab inftitutis Naturae tam aliena, ut negari
prorfus,8c irridcri mereaturj illa tamen etiam admifia,eaefunt
conditiones in corpore, ut minus facile a plurimis medicaraen-
tis exerceri pojfe videatur. Cum alterum ad alterum corpus fua
fponte movetur , licetvita, fenfu, atque anima careat, quo-
rum vi caeteroquin motus ille fieii poiTet, dicuntur ilia corpo-
ra habere fympathiam inter fe, & eo quod vis. quaedam tra-
hens in ipforum alterutro, aut utrifque vigeat, quae poflit eaj
dem corpora magis adinvicemtrahendoducere,Scideoadinvi-
cem accedere, 2c conjungi vulgo traditur crediturque, 8c vis
illa facultas tra&rix nuncupatur. Qua autem ratione ejufmodi
facultas operetur, ignotum atque inexplicatum vulgo eft, 8c
Dbtrudunt qualitatera quandam, aut totam fubftantilm , quae
:um ultra nomen nihil habeant, nihil pariter ipfis immoramur.
C^tiia vero re ipfadantur corpora vita, animaque carentia.quae
id invicem fponte moventur; fi igitur facultatis traftricis no-
uine contenti fimus intelligere viro illam, qua duo corpora a-
lima, vitaque carentia ultro ad inviccm accedunt,quoufque in
ontadtum ,imoetiamin cohaefionem aliquando veniant, nemi-
li dubitandum , facultatem hanc tra&ricem dari , cum noturn
it ferri & magnetis conjugium ,ele&ri plurimarumquegemma-
um, imo fere omnium durorum corporum, fi leviter affficen-
ur, vis, qua leviflima quaeque corpora proxime collocata mo-
ent,& ad fuum ufque conta&um deducunt. At vero cum hu-
jfmodi operationes fieri conftet, per quid corporeum, aut
ellens medium pofitum inter tra&um & trahens., aut ipfius
rafti particulas ita dimovens, ut fuis fingulae axiculis ad tra-
ens convertantur, & ad ejus partes moveantur, aut quid cor-
oreum continue means, ac remeans per corpora trahentia 6c
a£ta,quod eadem ad conta&um perducat,ut olim de magne-
: commentabamur : hinc patet id, quod tra&ionem appellare-
ius, traftionem re ipfa non effe, fed trufionem, pulfionem,
jrtam quandam difpofitionem motus a corporibus tra£bs, aut
ahentibus, aut Utrifque produclam vi tenuiorum quorundam
D d cor-
iio L. BELLINl
corporum, quae ex ipfis expirant. Hoc autem pofito cum in-
tegrum cuique fit nomina ad arbitrium rebus imponere,fi hanc
puVfignem appellare velis tra&ionem , per nos licet, dummodo
illud conftet, tra&ionem quam tu nuncupas, efie motum fa-
c~Uim a trahenteper tradu&ionem rerum corporearum ad ufquc
tra&um, nec in motu utriufque corporis ullas habere parces
aliam qualitatem , aut quidlibet aliud praeter expofitos rnotusi
& in hac tra&ionis acceptione afTerimus, vim tra&ricem, quae
in medicamentis communiter ponitur, non videri ab inftitutis
Naturae tam alienam , ut negari prorfus, & irrideri mereatur,
quod exemplo corporum fe mutuo trahentium patet: eodem
enim modo,quo magnetica ferrum, &c. manifefte fe trahunt,
cur fieri non poteft, ut eodem modo, quoillafe trahunt, ita
fimiliter medicarrientum aliquod trahat humorem aliquem:
Profe&o quemadmodum a magnete expirat aliquid continuc
aptum moyendo ferrum verfus magnetem ; non autem moven-
do lapidi , aliifve corporibus> quid prohibet, quo minus poffi-
bile fit, dari medicamenta, quorum expiratio poffit verfus ea- j
dem movere non hunc, fed alium humorem? Et obftat quidem j
experientia in medicamentis, qua nempe patet, Rhabarbaruno |
ex. gr. etiam ad corita&tim bilis^pofitum extra corpus, ne mi-
nimum quidem ipfamextra fuum locum movere,adeoquequan-
to difficilius eam ad fe trahet intra corpus, ad*cujus contactum
non perducitur, verum longe ab ea fiftitur. Sed forte illac
funt conditiones intra corpus, quae vim Rhabarbari rorjorent
faciantque, ut tum tantum ab ipfo expiret corporis bilem ac
fe moventis,ut ipfam loco movere poflit,8c ad fe traherejcun
tamen in aere libero , & extracorpus, cum conditiones illac
defint, tanta colleclio halitus haberi nequeat> profe&o in ma-
gnete conftat dariejusportionesaliquas,quae hihil plane trahant
quoufque nudae funt j trahant autem plurimum ftatira, ac cha^
lybe armantur, quod non aliunde provenit, quam a fimili col
ledione magnetici fpiritus. Quis igitur fcit, an vifcerum &
membranarum involucra, & calor fe habeant ad medicamenta
& eorum vim , ut fe habet «ircumpofitio chalybis ad magne
tem, atque indefiat, ut intra corpus fuos humores trahant
cxtra non item ? Pofita igitur illa traclionis natura, ut corpu
trahens immittat corporeum aliquid ad ufque tra&um , videtu
non ita ridiculum faltem fufpicari, num etiam in medicamenti
tra
DE SANGUINIS MISSIONE. zu
tra&io detur: licet tamen facultas tra£fcrix hunc in raodum ac~
cepta,&explicatadareturin medicamentis refpe&u humorum,
affero, eas tamen efle conditiones in corpore, ut minus facile
a pluribus medicamentis exerceri pofle videatur. Elto cnim ,
& detur ejufmodi facultas tra&rix in medicamentisjadhoc igi-
tur ut intra corpus exerceri poflir, & extra ipfum derivare hu-
mores cujufcunque medicamenti tra&ioni propiios, oportebit,
ut ex medicamentis traducatur corporeum aliquid ap! ufque hu-
mores Canti momenti, ut eofdem humores ubihbet pofuosmo-
verc verfus medicamentum pofllt, eofquc per membranarum
poros exprimere, & fuperare refiftentias omnes, quae ejufmodi
motui contranituntur. Trahendi igitur humores vel funt ali-
cubi quiefcentes, fed compacti & quafi duri, feudifficile mo-
bilesj vel per canales fluunt liquidi (imiliter, & fejuncTti ab
aliorum particulis, vel tcnaciores, aut cohaerentes cum parti-
culis reliquorum, & quomodocunque fe habeant,vel funt, aut
fluunt in parte proxima medicamento trahendi, vel in remota.
Sint primo quomodolibet, fed in remota: quisadmittet ,tantam
ine(Te vim exiliflimae quantitati Caputpurgii. ex. gr..alicujus f
□t hoc ipfum intra ventriculum , aut inteftina coniiiturum pof.
fit fua facultate pertingeie ad ufque caput,ad diftantiam nenj-
pe ulnae Florentinae, ad cujus diftantiae menfuram ne validif-
fimi quidem magnetes etiam armati vim fuam tractivam exten-
dunt? Adde, dedu&ionem jllam a capite ad intellina ficri non
pofle, quin humor tractus tranfeat per quicquid eft valorum ,
& membranarum a capite ad inteftina ufque, quaeeft refiften-
tiarum multitudo maxima, & maxime vivida, cum ad poros
fingulos fubfiftere cogantur humorcs, Sc fui momenti amitterc
aliquidj infuperque cum humores crafli fint corpora non mi-
nimae craflitiei , nec maximi impetus, abripi, atque agi tranf-
verfe poflent, dum transfluuat per vafa fanguinis, £c vim tra-
ftionis fruftrare. Licet enim fanguini permifti deduci demum
poflent ad vafa inteftinorum , ubi propter trahentis viciniam
extra poros venarum virtute ejufdem trahentis duci, afleye-
re quis poflet, obftabit huic operationi ac motui, quod mox
sxponemus de humoribus trahendis, cum fluunt per cana-
les, infuperquc tractione non erit opus , fi circa inteftina fit
§landula, quae humorem fimilem illi , qui trahendus fupponi-
r.ur, naturaliter feparet, cum hujus ipfius eriam fcparationi
Dd 2 apta
■
liquidius, cum fuperari debeat ingens refiftentia coercentis,
neque cum eft compa&ior & durior, & quiefcens ob fimilis
aut majoris refiftentiae impedimentum : & fifluitintra vafa,fru-
ftra aut fidtitia eft tra&io a capite ad ufque inteftina per quaf-
quomodolibet impedira non trahuntur. In parte igitur remo-
ta conftitutus humor,. quomodocunque fe habeat , minus faci-
le videtur attrahi pofle, etiamfi in adhibito medicamento fup-
ponatur vis trahens. Sit igitur in parte proxima, & fit aut
liquidus, fed coercitus, auc compa&us 6c quafi durus: ut
igitur uterque moveri poflit, erit in liquido quidem fuperanda
refiftentia coercentis* in duro vero refiftentia compa£r.ionis,&
haec a mcdicamentisdiu detentrsad conta&um , & cohaefionem
partis fortalTe protrattione temporis poflunt contingerej fed
aliunde oritur fcrupulus. Quae medicamenta diu detinentur
ad conta&um corporis in ea parte, in qua quiefcit humor,
five liquidior, five durior, funt unguenta, emplaftra, cera-
ta, cataplafmata , & hujufmodij haec autem nihil extra cor-
pua trahuntj fed humores ad fuppurationem perducunt,, qui
vel erodunt cutim, eamque perrumpunt, vel fi id facere
non poflint, feftionem exigunt, vel eofdem humores ita te-
nuant, ut perfpirando refolvantur j in iis igitur medicamentis,
quae diu ad conta&um partis ab humoribus expurgandae de-
tinentur,vis tra6tix locum nonhabet:reliquaigitur medicamen-
ta , quae minimo temporis intervallo ad eundem contaftum de-
tincntur, vi tanta trahendi pollebunt, ut refiftentias illas bre-
viflimo traftu temporis fuperare poflint,quas alia non poflunt,
]icet per longiflimum tempus vim fuam exerant ineafdem. Et-
iamfi igitur humores fint in parte proxima medicamento tra-
hendi, & fint quidem liquidi, fcd cohibiti,vel compa&iores,
& quafi duri, minus facile trahi polTe videntur extra corpus a
medicamentis etiam diu in tractionem nitentibus, nedum ab
Aiis nitcntibus per breviflimum fpatium. Sint igitur humores
DE SANGUINIS MISSIONE. n3
trahendi, 5c proxim* medicamento, & non quiefcente* , fed
fluentes per canales, refiftentia igitur fuperanda per tra&ionem
medicamenti menfurabitur a refiftentia, quam parietur trahen-
dushumor, dum ducitur per membranarum poros, & a mo-
raento cohaefionis cum humoribus reliquis: fiigitur humortra-
aendus folum permifceatur humoribus reliquis, refiftentia fu-
^eranda erit minor: fi cohaereat, major, & diverfimode ma-
or, pro diverfo momento cohaefionisj erit igitur etiam in hoc
:afu refpiciendum ad has refiftentias, comparandufque occurfus
id membranarum poros cum vi trahente, neque enim ille eft
ninimus, & proinde aditus refiftentiae majoris,aut minoris co-
laefionis momentum componet fuperandumavitrahente,quod
atis infignem illius trahentis facultatem exiget,& hanc admit-
:ere in tantilla mole medicamentorum non erit ita tutum, fi
:um magnis & validis etiam magneticis conferantur^ quae for-
:e minoribus refiftentiis cohibita ferramenta loco non movent.
>ed adhuc majorem difficultatem tra&ionis facitfluxus, qui
n humoribus fupponitur. Quoniam enim humor trahendus
luit per directionem canalis fui, ut autem ducatur extra ipfum
'i tradlionis ad fuperficiem ejufdem canalis operantis, necefie
:ft5 ut verfus eandem fuperficiem moveatur, hoc eft, movea-
ur tranfverfe} momentum igitur tranfverfi motus, nempe
nomentum traclionis, ad hoc ut humor per canales fluens ex-
ra ipfos trahi ac derivari poflit, majus fit oportet momento
elocitas, qua idem humor per longitudinem canalis fluitj
^cusenim, nifiejufmodi tranfverfum momentum majus eflet,
umor trahendus ab humore profluente, feu momento velo-
itatis per longitudinem canalis per longitudinem ipfam abri-
eretur, nec permitteret humori tranfverfum effluxum. Non
:>lum igitur refiftentia occurfuum ad membranas, & cohaefio
um humoribus proximis fuperanda eft a tractione, cum tra-
endi humores fluuntj fed ipfum etiam momentum fluxus,
uod fane momentum nifi fubito fuperetur, poterit abripere
:cum humorem, caeteroquin trahendum, ipfumque ita ab-
ucere a trahente per longitudinem canalis, ut ad illam diftan-
am vis tra&ionis non operetur. Ulterius fi humor trahendus
on fit pofitus ad fuperficiem canalis, fed ipfius partes medias
iccupet, vis fluxus inibi erit major, adeoque majori opus eric
j lomento tra&ionis, quod adhuc alio de nomine fit majus o-
Dd 3 por-
ii4 L BELLINI
portebit, quantum fcilicet requiritur ad*perducendum humo-
rem illum a medio canali ad ufque fuperficiem ejus, inquomo-
tu plures & validas refiftentias patiatur, oportet, cum debeat
cxcurrere inter duas quafque partes permiftorum humorum,&
inter eorum angulos, acies, fuperficies fibi viam aperire, quod
nemo non videt, quanti negotii atque momenti fit. Forte au*
tem huic facto adjumenti aliquid ferre poteft circuitus fangui-
nis, qui pluries ac pluries refluens per canales eofdem facere
poteft, ut quae partes in aliquibus circuitibus medium alicujus ]
canalis o.ccupabant, in aliis fluant ad fuperficiem ejufdem. Ut-
cunque autem hac de re fit, fatis patere videtur ex reliquis ,
ctiam polita traftionc in medicamentis, non ita facile a pluri-
mis eorum, cujufmodi funt, quae non per longum tempus ad
contactum partium perfiftunt, exerceri pofle,& in illis etiam,
quae diu detinentur ad contac~tum , non efle ita certam traftio-
nis operationem. Patet itaque propofitum.
IX. Quocunque ex his modis praeter ftimulum , & tra&io-
nem medicamenti opera humor vitiofus extra corpus derivetur,
in ea derivatione medicamentum nullas aliashabetpartes,quam
ita difponere humores, aut glandulas, utdum per ipfas fluuntj
fecerni & amandari poflmt: ipfa autem derivatio eft confuetum
opus, & naturale fingulis glandulis. In ftimulis vero potefl
per vim contra&ionis 6c preflionis exprimi , ac derivari per ex-
fudationem aliquid e liquidis confluentibus, eritque illa deriva-
tio medicamenti magis propria , quod ipfum poterit continge-
re per vim traElricem. Haec autem omniaex praemiflis ex ft
paterit> quocunque enim modo ex demonftratis, exceptis tra-
ftione&ftimuio, medicamenti opera humor vitiofus extra cor-
pus derivetur, id fit, vel quia generatur apta glandula, vel ali-
qua ex naturalibus apta derivationi redditur, vel mutatur, aui
temperatur velocitas cohaefionibus,aut hae ipfae tolluntur,aut
ponuntur. Poftquam vero medicamentum praeftitit haec, aut
horum aliqua, nihil conducit ulterius ad fecretionem 8t deri-
vationem humoris, fed ipfae glandulae confueto,& naturali fi-
bi more humorem illum fegregant, atque amandant, adeoque
me^icamentum in derivatione humoris vitiofi aliquo ex dati1
rnodis comparata nullas habet partes praeter eorundem humo«
rum, & glandularum difpofitionem aptam> ipfa vero fecretio,
& derivatio eft opus confuetum , & naturale fingulis. At vero
cum
DE SANGUINIS MISSIONE. ziS
cum per ftimulum plurimum humoris ad partem ftimulatam
confluat, valideque prematur, & per preflionem membrana-
rum pori laxentur, fieri illa laxatio tanta poteft, ut vitiofus
humor non per glandulas, fed per ipfos poros exprimatur> ac
tum illa exprcflio ac derivatio extra corpus erit medicamenti
magis propria, cum ipfius facultas ftimulans fit, quae conflu-
xum copiofi humoris ad eam partem exigit, St vividam villo-
rum contra&ionem , ex qua preflio, & laxatio foraminum.
Quod vero hic de ftimuli operatione fupponimus, patet ex fu-
periori doctrina ftimulorutn. Similiter G medicamentum per
tractionem operetur, derivatio humoris vitiofi extra corpus
eflet ejus maxime propriaj imo ipfius unice propria in hoc fo-
lum cafuj tra&io enim ne ftimulum quidem fupponit,qui exi-
git neceflario majorem affluxum liquidi ad locum ftimulatum ,
8c majorem contra&ionem , ex quibus oritur major & valida
preflio, & ex hac demum laxatio foraminum, & expreflio,
ac derivatio humoris \ applicatio autem folius vis trahentis e-
yocat, educitque humores e canalibus per poros membrana-
rum abfque ulla cujuslibet alius facultatis opera j quare patent
ex fe ipfis omnia.
X. Quocunque ex his modis praeter tractionem vitiofus ali-
quis humor derivetur extra corpus, neceflariura non eft, ut in-
ter reliquos praeextiterit , qualis derivaturj praeextitifle tamen
in humorum mafla, qualis derivatur, aflerendum eft, fi me-
dicamenta operantur per eam traclionem , quae ctnumfertnr.
Nihil aliud fenfu patet poit medicamentorum operationem,
quam derivatio alicujus liquidi extra corpus, quod proinde li-
auidum a medicamento quomodolibet operante extra corpus
erivari, meria) aflerimus. An vero illud liquidum, quod mc-
dicamenti vi extra corpus ducitur, intra idem praeextiterit ,
quale amandatur opera medicamenti,hoc fane fenfu non patet:
,neque folum fenfibus ignotumeft, verum infuper, fi rationis
momentum eft attendendum , dubitare jure poflumus, num
quod derivatur* fuerit fub alia fpecie intra humorum maflam,
& medicamenti vi quocunque ex modisexpofitis praeter tra&io-
nem operantis mutuetur in humorem ejus generis,cujuseflcdi-
cimus, cum exernitur. Et fane cum ex ha&enus oftenfis,quo-
cunque modo operentur medicamenta,debeant cohaefionestol-
lere, vel ponere, vel utrumque praeftare , aut inter folida , aut inter
xi6 L. BELLINI
liquida, aut intcr utraque* igirur in quacunquc ratione opc-
randi per medicamenta continget folutio, & compofitio aliqua
in liquidis, aut utrifque. Et fieri quidem poteft, ut folutio,
aut compofitio, quae contingit, eo folummodo fpe&et, ut hu-
mor vitiofus praeexiftens, qualis excernitur, fiat feparabilis,
& derivabilis extra corpus, & folutiones illas, aut compofitio-
nesexigat, ad hoc, ut liberari a cohaefionibus partium con-
tingentium, & expdrgari valeatj fed quia fieri etiam poteft,
ut per ejufmodi folutiones,& compofitiones generetur humor,
qui is ipfe fit, qui expurgatur, (cum omnis generatio fit fo-
lutio, & conjunftio) hinc dubitare merito poflumus ac debe-
mus, num qui humores medicamentorum opera extra corpus
ducuntur, praeextiterint intra ipfum, quales excernuntur, an
eorundem medrcamentorum vi folvente,ac componente totam
humorum maflam in novam habitudinem generetur ille , qui
expurgatur. Efto igitur talis partium humorcs omnes confti»
tuentium coinpofitio non naturalis,quaeeorum univerfam mo-
lem,autaliquam partem , aut partem aliquam folidam a naturali
ftatudefle&erc^&aegrotare cogatjper obfervationes autem di-
dicerit Medicus, ejufmodinonnaturalem liquidorum ,autfolido-
rum habitudinem medicamenti opera humoremquendamccor-
poreducentis tolli j medicamentum autem nihil aliud in liquidis
illis,aut folidis male habentibus facit,quam ablatio^em , & po-
fitioncm talium cohaefionum in humoribusfingulis, ut peril-
Ias apte finguli compofiti fint, & in ftatu naturali, idemque
contingat in folidis. Dum autem medicamentum naturales il-
Ias cohaefiones molitur, producit humorem quendam , qui vel
per expreflionem & exfudationem , vel per veram feparationem
in glandulis extra corpus derivari poflit: manifeftum cft, Me-
dicum ad pauca refpicientem , cum viderit humoris expurga-
tionem medicamenti ufui fuccedentem, & ex his humorum,
aut folidorum reda&ionem ad naturalem ftatum, pronuncia-
turum, ab eo humore intra corpus praeexiftente, qualisedu-
citur, pependifle ftatum non naturalem corporis, cu;m tamen
ille, quatenus talis , nihil partium fortafle ea in xe habueritj
fed tota res fita fuerit in non naturali liquidorum , aut folido-
rum compofitione, qua per medicamentum ad naturalem fta-
tum reda&a producatur ille humor, qui excernitur antea non
exiftens, qualis redditur: quod equidem cum pateat efle faftu
DE SANGUINIS MISSIONE. xi7
poffibile, manifeftum eft, non efle neceflarium, ut quocun-
que ex modis fuperius expofitis medicamenti opera humor vi-
tiofus extra corpus derivetur , intra ipfum praeextiterit, qua-
lis excernitur. Si autem velis, plurima, eaque elegantiflima,
& maximi momenti argumenta, quibus evincitur ingenere,
neceflarium non efle, ut quae educuntur ex compofitis alicujus
agentis opera , in iifdem praeexiftant, qualia educunturj fed ta-
Jia generari pofle opera ejufdem agentis, adi Robertum Boyle
in Chymifta Sceptico parte ejus praecipue fecunda. Quoniam
vcro tractio fieri fupponitur inter fimilia,& ideo medicamenta
hunc aut illum humorem trahere dicunturj quia hic aut ille
humor aftu fimilis eft huic vel illi medicamento trahentij cum
igitur medicamenta operari fupponuntur per tra&ionem, ex
hacipfa pofitione traftionis non nifi in fimilc actu exiftens vim
fuam exercentis, evincitur, aflerendum efle, quoties medica-
mentaper tra&ionem derivant extra corpus humorcm aliquem,
bunc praeexiftere debere intra ipfum,qualisexcernitur, fecuse-
nim tra&io nullius eflet facultatis, cum illa non agat, nifi in
fimile actu exiftensj quare patet quod propofuimus.
XI. Si vera funt,quae a plurimisChyrnicis afleruntur ,pofle
a medicamentis purgantibus vim ftimulantem auferri, falva in-
terim purgandi facultate, multo minus molefta, & multo ma-
gis tuta eflet purgatioj licet autem vis ftimulans tolleretur,fal-
va purgandi facultate, adhuc tamen femper cum gravibus mali
iifpicionibus conjuncta purgatio. Etfi videtur audax fponfio,
quae fit a pluribus Chymicis,notum fcilicet ipfis modum,quo
i medicamentis folventibus auferri poflit vis dolorem excitans f
reu ftimulans, abfque eo, quod amittant folvendi facultatemj
leque enim racio movendi corpus in fola medicamentorum fa-
cultate abfolute continetur,ficuti nec ratio, qua quid dolorem
sxcitatj fed utraque facultas refertur & ad humores, & fabri-
:am nervorum, &corpus, pro quorum diverfitate fieri po-
:eft, ut etiam illa, a quibus arbitramur ablatam facultatem do-
orificam, dolorem pariant, unde non videtur, nifi minus tu-
te pronunciatum , pofle ejufmodi facultatem abfolute tolli a
nedicamentis folvcntibus , ita nempe,ut a quocunque,& quo-
:unque tempore ac loco fumantur, abfque ullo ftimuli fenfu o-
)erationem iuam, & vim exerant. Etfi , inquam ,ejufraodi pro-
nifllo videtur audacior,tamen,ut hoc etiam concedatur Chy-
Ee mi-
xi8 L. BELLINI
micis, illud aflerimus,fublata a medicamentis ftimulandi facul- 1
tate, falva vi altera purgatrice, efle quidem purgationem mul-
to minus moleftam , magifque tutam , adhuc tamen femper efle I
conjun&am cum gravibus mali fufpicionibus. Et quidem mul- I
to minus moleftam futuram purgationem, patetj deefletenim I
dolor, qui a vi ftimulante producitur. Multo autem magis I
tutam,patet primo ex do&rina ftimulorum , qua conftat, par- I
tes folidas etiam a ftimulo plurimum dimoveri,concuti, atque j
diflblvi, ex quibus folidarum partium concuflionibus, folutio- I!
nibufque quid non mali timendum ell? Similiter agitationes,
diflblutiones , mutationes contaftuum, violentiae, expreflio-
nes Hquidorum a ftimulis pendent, ut in eadem doftrina expo-
nitur,ex quibus pariter ibidem patet, quantum periculi immi-
nere poflit, adeoque fublata a mcdicamentis vi ftimulante, ho- i
rum omnium malorum caufa ceflabit, eritque proinde magis
tuta purgatio. Quia tamen ex iis , quae per totam hanc difler-
tationem de medicamentis expofuimus, patet,a medicaTnentis,
non quatenus vi ftimulandi praeditis , fed folum quatenus deri-
vantibus humorem aliquem abfque ftimulo,poni, aut tolli co- j
haefiones inter liquida, aut folida,aut inter utraque,6c tollere,
aut ponere cohaefiones idem eft ac diflblvere, in aliam natu-
ram componere, mutare contaftus, agitare* &c. quae necef- •
faria funt ad tollendam; vel ponendam cohaefionem, vel ejus
pofitionem, aut ablationem , neceflario comitantur, aut fub-
fequuntur j patet a medicamentis etiam quatenus non ftimulan-
tibus fieri concufliones, agitationes, produ&iones novas in hu- i
moribus, & partibus folidis corporis : ejufmodi autem motio-
nes cum inccrtae fint,6c infinitae,inter tam immenfam varieta-
tem poflibilium mutationum certum eft, plurimas efle debere
noxias corpori,cum ipfius naturaliftatuinaturalisillaunicacon-
veniat, (efto, illa latitudinem habeat, nec in individuo con-
iiftatj latitudo tamen illa eft femper fub eodem genere,8c mu-
tationes illae poflibiles funt toto genere diverfae)j adeoque cum
per quodlibet medicamentum veniat corpus qua liquidis ,
qua folidis fui partibus in motiones nobis ignotas, incertaf-
que, purgatio a medicamentis fa£ta etiam vi ftimulante fpo-
liatis erit femper conjun6ta cum gravibus mali fufpicionibus.
Neque eft, quod quis exiftimet, per obfervationes certo con-
ftare, motiones, quae a purgantibus proveniunt, efle deterroi-
DE SANGUINIS MISSIONE. 219
natas ac Medico notas, certafquej quis enim eft in arre Mcdi-
ca leviter verfatus, qui non viderit, quam diverfa ab eodem
purgante a diverfis hominibus, imo etiam iifdem, fed diverfis
temporibus, ac locis aflumpto producantur? Cum igitur e-
tiam praxis diverfitatem hanc, & nobis ignotas oftendat efle
motiones,quae a purgantibus in corpore proveniunt, patet un«
decunque, quod propofuimus.
XII. Purgatio efle quidem poteft loco venae fe&ionis, & &
conjungatur cum infigni ftimulo, efle poteft aeque expedita,
tc venac fe&io > fed eft venae fe&ione fempcr periculofior, &
eo magis periculofa, quo expeditior. Quoniam purgatio ducit
humores extra corpus, & illi educuntur e vafis fanguinis, &
hujus nomine intelligimus, quicquid in vafis fanguifluis conti-
netur*, igitur purgatio minuit quantitatem fanguinis,quamcum
& minuat venae fectio, ejus loco poterit efle purgatio > cum
vero purgantia plurima cum ftimulo conjuncta fint, & per fti-
mulum fiat valida expreflio, atque dfmotio etiam vifcidiorum*
fummis vafis haerentium, poterit & hoc de nomine efle pur-
gatio loco venae fe&ionis, cum & haec ipfa abripiat e fummis
.vafis. Tum tamen videndum, num humoraqiieus, vel quic-
quid id eft maxime liquidum, quod per purgationem excerni-
tur, fit tantae copiae, ut reliquos humores reddat ficciores,6c
illa fummis vafis haerentia tam exficcet, utdimoveri, atque
abripi per vim ftimuli non poflint: tamen 6c in hoc cufu efle
poterit loco venae fectionis, quatenus & per ipfam intime di-
moveri poteft fanguis, & calidior, & ficcior fieri, nifi quod
faneuinem a purgantibus diflblvi pofle, Sc miris modis mutari,
ac rermentefcere,patct ex expofitisjimo vero per venae fe&io-
nem mutatio , folutio , fermentatio fanguinis incerta eft , per pur-
gationem certa. Sed & cx hac certa vi diflblvendi, mutandi,
fermcntandi,quaeineft purgantibus, patet ita mutari pofle fan-
guinem, ut etiamfi per medicamentum non derivaretur extra
corpus pars humorum calidior,undereliqui refrigerarenturjre-
frigeraretur tamen fanguis a purgante, fi ita per ipfum muta-
rctur, ut fifteretur calor, ficut ctiam humefceret abfque eo,
quod humor, & humida pars liberior, aut fejun&ior fieret a
uccis, vel abfque eo, quod ifta expurgarentur, fi per fermen-
:ationem, aut folutionem a purgante fa&am iicca etiam funde-
derentur, feu liquarentur. Tam per ftimulum, quam per mu-
Ee z ta-
^xo L. BELLINI
tationem humorum poteft augeri velocitas fanguinis, quoties
illi fiant vel acriores, vel fpiritibus copiofioribus , ficuti fola
diminuraquantitasfanguinispoteftex praemiflis propofitionibus
reliquo majorem velocitatem conciliare. Efle igitur poteft
purgatio pluribus de nominibus locomiflionisfanguinis,&cum
ex doftrina ftimulorum pateat,vehementes ftimulos etiam fubi-
to movere polTe corpus , aut non longiori temporis fpatio,
quam quo moveat , & fuos effeftus pariat venae feftio in produ-
ftione fuae operationis. Quia vero quicquid eft fufpicionis in
miflione fanguinis ad folam fermentationem non naturalem,
quae poflibilis per ipfam eft in reliquo fanguine, redigitur, &
hoc uno de nomine periculo non vacat; fi igitur hujus mali
fufpicione careret purgatio, illa poiius adhibenda, quam venae
feftio, cum purgatio caeteroquin ejus loco efle poflit. Sed
res e converfo fe habet 5 fufpicio enim illius mali a miflione fan-
guinis eft fufpicio rei poflibilis, non tamen necelTario prove*
nientis,autneceflario conjunftae cum qualibet miflione fangui-
nisj in purgatione autem neceflarium femper eft , ut fuperius
oftendimus, fanguinem folvi a naturalibus cohaefionibus , feu
recedere , & dimoveri a fua compofitione > in purgatione igi-
tur periculum erit certum, in venae feftione dubium,hoc eft,
erit purgatio venae feftione periculofior. Cum vero perftimu-
lum augeatur vis cohaefiones mutans, fipurgatioconjunftafue-
rit cum dolore, feu vi ftimulante, eo erit periculofior, quam
venae feftio, & cum per ftimulum fit expeditior, erit purga-
tio femper venae feftione periculofior, & eo magi§,periculofa,
quo expeditior, quare patet, quod propofuimus. Haec igitur
de medicamentis, fub quorum nomine cum comprehenderimus
omne medicamentorum genus, quod e corpore derivat humo-
remaliquem vitiofum,undecunque illa derivatio contingat -y de-
rivent autem etiam , quae per extrinfecam impofitionem fup-
purant, quaefalivam movent, ori aut faucibus impofita, quae
cutem inungunt, quae vomitum , quae alvum cient, denique
moventium alicunde medicamentorum omne genus,patet, eo-
ram fingula quoufque efle poflint loco venae feftionis, & qua
ratione derivationes fuorum humorum extra corpus praeftent.
Sunt autem fingula, quae m propofitione recenfuimus,breviter
percurrenda, & quae funt fingulis propria, ex generali expo-
iita raedicamentorum doftrina paucis oftendenda. Itaque
DE SANGUINIS MISSIONE. m
Cerata, emplaftra, linimenta, unguenta, cataplafmata , 6c
quaecunque applicata cuti humores fub ipfa colle&os adfuppu-
rationem perducunt, digerunt, concoquunt, refolrunt, etiam
rationem ftimuli nihil hic attendendo, quem plura ipforum ha-
bent, vel habere pofllint conjun&um, aut cum applicantur,
aut cum divelluntur, fubire cutem poterunt fuis partibus
aqueis, oleagineis, aut fpiritibus, dummodo tamen horum fin-
gula non fint ita in ipfo applicati corporis compofito tam illi-
gata, atque coercita, ut nequeex fe ipfis, neque per prefllo-
nem medii poflint intra cutem adigi , vel non fint tantae te-
nuitatis, ut vis caloris ambientis, atque preflionis illas partes
aqueas, oleagineas, aut fpiritus huc illuc agitare, & extra ap-
plicatum corpus facilius evaporare faciat , quam intra cutem
penetrare. Et haec quidem agitatio, & evaporatio per ae-
rem facile contingere poterit in iis applicatis, quae funt maxi-
meliquida, utfomenta, epithemata, &hujufmodi; illa vero
fuppreflio, & illigatio in emplaftris, & ceratis ficcionbus fieri
ita poterit,ut partes caeteroquin pcnetraturac , fi liberaeeflent,
non poflint fuperare refiftentiam, quam undecunque patiuntur
a partibus craflioribus, tenacioribufque motum & diffluxum
impedientibus. Nifi igitur haec impedimenta & mala viten-
tur detinendo diutius emplaftrum &c. ad conta&um cutis,
" ipfumque removendo, ita ut quae paucae partes emplaftri pri-
mo moliuntur penetrationem , per diuturnitatem temporis , ac
tiovam applicationem a paucis aliis continue fucccdentibus ur- "
geantur, quoufque demum aliquae faltem fubeant, operatio
sjufmodi medicamentorum exterius applicatorum pendebit vel
i fuppreflione caloris perfpiraturi , qui ex fuperioribus, fi deti-
leatur intra aliquod corpus, quod per additionem illius caloris
iindi, digeri, concoqui, fuppurari poflit, humorem fub cute
letentum removebit, vel a fuppreflione alicujus corporis a ca-
orediverfi, &c. quae ex fuperioribus patent. Humorautem
ub cute refolutus poterit expurgari per quamcunque partem
-'orporis, aut evaporando per totam cutim, prout in illa refo-
utione mutatur in aliquid perfpiratione evaporabile, velaman-
labile per glandulas falivae , urinae, bilis, 6cc. Similiter
1 Inunftiones Mercurii,& iis fimilia eodem modooperari pof-
unt, & licet exterius applicata movere humores, vel fluentes,
el quiefcentes in quibufcunque imis partibus corporis,velquia
Ee } ipfae
L. B E L L I N I
ipfae penetrent, vel quia aliquid fuppriraatur, vel quia, quae
expirant, immutenturad ufque humores, vel quia quae meant,
ac remeant, mutandi vim fecum afportent ab applicato corpo-
re, dum per ipfum intra cutem agunturj & in omnibus,quac
exterius applicantur, fieri quidem polTe patet, ut moveantur,
atque expurgentur humores, a quorum expurgatione fuccedat
falus* non tamen inde deducendum medicamenti vimreftaa
cute, ubi medicamentum ipfum applicatur, ad partem affe&am
trajici,nec ad aiias partes corporis derivari jfed ad illam folam,
in qua fupponatur coercitus humor vitiofus. Primoetenimcum
a cute ad profundam aliquam partem plurimum altitudinis me-
dium fit,in qua innumerae arteriae,ac venae continentur,fieri
nonpoterit, ut vis medicamfnti, antequam ad profundam il-
lam partem deveniat, vafa fanguinis non fubeat, intra quae fta-
tim ac derivata eft, fieri poterit , ut tranfverfe agatur a praeter-
fluente interim fanguine, & cum iplo per vafa omnia ducatur,
quoufque demum fluat etiam per canalesillos,ad quos,velintra
quos humor noxius contineri fupponitur, ac demuminibifuam i
operationem exerat. Itaque cum ifta contingent, fatiserit, fi
applicati illius remedii vis tantillum penetret fuperficiem cor- :
porisj ftatim cnim vafa fanguinis occurruntj ex fuperioribus <
vero fieri & illud poterit , ut ne tantillum quidem medicamenti i
ad affeftam partem cum fanguine derivetur, fed ftatim ac tan-
tillum illud penetravit cutem, & fanguinem fubiit, totum fan- i
guinem fubito fic immutet, ut vim medicamenti concipiat,
adeoque partem afFeftam reftituere fanitati pofiit , quod fi con-
tingat , fieri poterit , ut remedii vis breviflimo temporis fpatio
operetur, prout vis trajicienda intra cutim , ejufmodi trajectio-
nem fubito facere poteft , & aptam fimilitcr fubitam mutatio-
nem fanguinis. His autem fa&is noxius humor liquatus in flu-
xum adtus, & feparationi intra glandulas, fubeundae aptus in
iis fecernetur, in quibus poterit, effiuetque perfalivam, fu-
dorem &c. non quia medicamentum illud ducat per glandulas
falivales, 6c cutaneas &c. fed quia praeexiftens humor eft na-
turali falivae, aut fudori fimilis, vei quia, nifi praeexritit, a
vi medicamenti produ&us eft is, qui poflit per ejufmodi glan-
dulas, non per alias feparari. Par itaque ratio eft de
Sudorificis cujufcunque generis cuti applicatis five nempeli-
quidae formae, five emplaftri , cerati, &c. eadem eft enim o- i
DE SANGUINIS MISSlONE. %%)
perandi ratio, & non ideo applicantur cuti , quia ad cutem
jucant (tra&ionem enim , cum minus facilem , poilibiiemque
Dftendenmus, hic non curamus, £v itimulum panrer prueter-
Tjittimus,cum de vi ipfius fuperius,hic vero iermonem habea-
raus de fola vi movendi abfque ulla vi ftimulante, fed ideo per
:utis glandulas ducant, hoc eft, fudorem moveanr, vel quia
lumor, quem movere poflunt , praeextitit fudori fimilis, vel
juia ipforum vi talis oritur, qui fit pariter fimilis naturalis fu-
lori. Sed eadem ratio, ac modus operandi eft in fudorificis
:!tiam interius applicatis, puta per os afTumptis, & in ventri-
i:ulumacT:is,hoc folum difcrimine,quod penetratio medicamen-
i in vafa fanguinis eft multo facilior duplici de nomine,primo
ruidem, quia pellicula fuccingens fuperficiem ventriculi, &
: mteftinorum, fub qua vafa fanguinis ftatim occurrunt, multo
enuior eft, quam cuticula, & cutis, St multo laxior,hoc eft,
. nulto facilius diftradtilis , & in ampliores poros didudtilisj in-
upcrque calor non eft liber,ut in aere ad cutem fufo,fed intra
:orum vifcerum cavitates quodammodo cohibetur, huc illuc
. ^agans quidem* fed fi ab altcra fuperficie erumpit ,,incidic in
>ppofitam, quam fubiens rurfus vala fanguinis penetrat, & ft
juid fecum vehit, hoc .ipfum derivat in fanguinem , ipfique
>ermifcet. Itaque quae fudorifici vis, fi exterius applicaretur,
>o(Tet per calorem aeris ad exteriora corporis abripientis , vel
pfa ex fe expirans,& promota ab exfpiratione corporis perae-
em difpergi abfque eo, quod fanguini mifceretur), per os af-
umpta facilius in vafa fanguinis derivari poterit, & cum reli-
juae operandi rationes etiam intra vifcera haberi poffint, pa-
£t, idem e(Te ratiocinium de fudorificis interius adhibixis, ac
v;le applicatis exterius, & illa fimiliter ducere fudorem , hoc
:ft,humorem per glandulas cutis non alia de caufa, quam quae
ixpofita eft. Sed & ex his pateti
Diuretica applicari poffe ubilibet, dummodo humores mo-
/ere per renes valeant qualibet ratione ex expofitis. Quod fi
pfa etiam diuretica reddi per urinam debeant, & de fa&o red-
lantur , ipfa corpus penetrent oportebit , & de iis quidem , quae
:xterius applicata reddi per urinam poflunt, adfcum eft, ubi de
^alneisj ea vero, quae per os aflumpta redduntur per urinam,
crajici in vafa fanguinis poflunt duplici de nomine, hoc eft per
viam duplicem, per laftearum fcilicet ofcula, & per poros
mem-
XX4 L. BELLINl
membranarum, quod manifeftum eft, & utrique hi canalcs,
vel immiflaria patere poterunt tam puris aquis,quam aliis par-
ttbus etiam craffioribus. Et poros quidem tam diduci pofle,ut
per eos detur exitus craffioribus etiam partibus, patet, quiali-
gatis, aut compreffis venis exfudat lympha, vifcidus feu craf-
Tus humor, per fu&um ducitur fanguis ad ufque fummam cu-
tim, pus agitur in membranas pulmonumj la&earum autem
ofcula admittunt chylum,quo nullus humor in corpore craflior
excepto vehiculo feminis. Hinc igitur fiet, ut per urinas reddi
poffint diuretica ipfa, quamvis craffiora, & urinae infici colo-
ribus, atque imbui odoribus diureticorum, rhabarbari, cafliae,
allii, afparagorum, caepae albae, & hujufmodi > & haeccon-
tingent quoties diuretica erunt illius naturae,ut etiamper plu-
res circuitus mutari in fanguinemminimepoflint,fedperquarn-
cunque vifcerum feriem trajiciantur , vim, & naturam fuam
confervent,eo quod in nullis glandulis detur vis, ac velocitas,
quae ipforum texturam, cohaefionemque partium conftituen-
tium mutare, ac folvere poffit, unde femper ejuflem naturae
perfiftent, & cum fecerni per renes caeteroquin poffint, per
urinam reddentur, qualia aflumpta funt. Neque id fingulare
quiddam, aut admirabile naturaeeft} neque enim chylus ipfe
primis circuitibus mutatur in fanguinem > imo adminiftrata ve-
nac feftione ad diverfas horas a paftu , ut pro diverfitate hora»
rum, quibus fanguis mittitur, ex infpe&ione ejus intelligatur,
quid chylo contigerit, poftquam fanguis in vafculo quievit,
occurrit in fuperficie ejus purus putus chylus etiam per plures
horas, poftquam ex inteftinis ipfum efle derivatum in vafafan-
guinis,certum eft. Vide autem & de his inFebribus. Detem*
pore vero, quo redditur omne genus aquarum diureticarum,
quod videtur plurimis admirabilis brevitatis, & multo brevio-
ris; quam quae fufficiat excurfui earum per venas lacteas, du-
ftum thoracicum , &c. patet ex Anatomicis noftris , quid fta-
tuendum fit, & quam minimo temporis fpatio, nempe multo
breviori, quam quo re ipfa redduntur, pofle per venas lafteas,
& du&um thoracicum, & circuitum fanguinis derivari ex in-
tcftinis ad renes fex , ofto , duodecim , &c. aquae libras. Quc-
niam vero ad excurfum hunc aquarum , fi ve per lacteas, five
per poros inteftinorum ad ufque vafa fanguinis,five per utrum-
que hoc genus immiflariorum confequendam , nccefle eft, ut
DE SANGUINIS MISSIONE. tif
la&eae pateant,& membranae inteftinorum fintdiftra<9:iles,at-
que infuper ut tanta vis vigeat in mufculis inteftina prementi-
bus, ut detur etiam aquis fubituris , quo pervadere immiflaria
illa poflint, antequam a vi preflionis abripiantur. Si igitur aut
omnia haec, autaliquadam, aut aliqua contingant, aquae etiam
maxime diureticae non penetrabunt ex inteftinis in vafafangui-
nis, aut la&eas. Sint igitur primo inteftinorum fuperficies vi-
fcidis humoribus oblitae, 111 i partim obturabunt, partim com-
priment utraque immiflaria, unde difficilior influxusj quarein-
terim aquae vel diffluent ad anum, fi tanra adfit compreflio ,
vel detinebuntur intra ventriculum, aut inteftina, fi preflio ab
iis partibus proveniens fit debilior, vel copia humorum tanta,
ut cavitatem etiam inteftinorum impleat, atque ita praeterla-
pfum impediat. Sit fecundo ftimulus intra inteftinaj membra-
nae igitur contrahentur valide, unde pori magis occIudenturf
& fuae dilatationi magis refiftent, & fluxum per ipfos prohi-
bebunt} fed per has membranas ducuntur ofcula la&earum in
cavitatem inteftinorumj igitur contra&is iis membranis etiam
illa ofcula conftringentur, unde & hinc piohibitus influxug
aquis: & occludentur quidem, & conftringentur eo validius,
quod curn & ipfa fint in cavitate inteftinorum , vim flimuli fi-
mul cum membrana fentient, unde etiam abfque contraftione
membranae ipfa ex fe ofcula in contra&ionem venirent, &quid
influxum moliretur, excluderent. Ulterius inteftinis advolu-
tus mufculushanc ipfam utriufque immiflarii contradtionem ad-
huc promovebit j & ipfe etiam contrahetur valide , & contentam
membranam cum ofculis lactearum magis conftringet, vel fa-
:iet, ut ipfa ex fe facilius, hoc eft,magis conftringantur, dum
uomotuipfatruditincavitateminteftinorum , intra quammem-
)rana nititur, dum contrahitur. Interim vero ab tuc ipfa con-
;ra&ione mufculi fiet, ut velocitas contentorum intra inteftina
)er longitudinem eorum fit major, hoc eft, nifus per latera
>revioris temporis, hoc eft, difficilius derivari quicquam po-
erit per ofculaquaeque, licet patentiaj haec autem magis oc-
:lufa oftenfa funtj igitur multo minus aquae diureticaeintrave-
las derivari poterunt, cum ftimulus in inteftinis viget. Suma-
ur itaque medicamentum aliquod> exeret illud ininteftinisfen-
um aliquem doloris ftimulando, vel humores in inteftina deri-
abit, hoc eft,obtinetur fuperficies inteftinorum liquidis ofcu-*
Ff U
%i6 L. BELLINI
la obturbantibus j quare in prirao cafu per ftimulum, in fe-
cundo per illitum prohibebitur derivatio ex inteftinis in vafa
fanguinis. Si igitur, poftquam primo medicamentum vim
fuam exeruit, aquae diureticae fuperbibantUr, per alvum red-
dentur, & quidem brevi fpatio temporis, cum exitus alio non
pateat, & cum adeft ftimulus, preffio inteftinorum iubito ad
anum trudat: illitis autem inteftjnis poterunt aquae fubfiftere,
plus minus detineri, prout illitus ille vel impedit excurfum,vel
fi fit lubricus, promovet, aut faoit, ut mufculus plus minus
contrabatur, vel laxando, vel ficcando, &c. fncertum autem
eft, citiufhe, an tardius excerni per anum pofiint, prout cali-
dae, autfrigidae, gelidaeve bibuntur $ tam calor enim , quam
frigus diverfa ratione poftunt comprimere, 6c celeritatem au-
gere. Nos equidem diureticas aquas etiam geHdas prbpinavi-
rnus,ut per renes redderentur , & redditae funt non majori tem-
poris fpatio, quam cum calidae hauriebantur. Quod autem
aquis diureticis contingit fumptis poft medicamentum purgans,
id etiam contingat opertet aquis communibus ftillatitis, deco-
ftionibus, juri &t cuilibet alii liquido, ut patet j oportebii: igi-
tur ad hoc, ut aquae diureticae, per urinam reddi poflint, ut
inteftina fint munda, & naturalis contractionis in fuispartibus j
hinc feliciter redduntur per renes, cum expurgatum eft cor-
pus,nec ante ipfarum potionempotum eft medicamentum pur-
gansj hinc vero patet, cur aqua Tettutii, 6c vehementer fal-
fae fale communi,etiamfi potae non poto medicamento folven-
re, non reddantur per urinam , fed vel per anum ^ vel detinean-
tur intra corpus> Sal enim ejus generisconftringitvalide,adeo-
que geritvicem ftimuli vehementis ladteas , poros, 6cmufculum
inteltinorum valide conftringentis,adeoqueaugentisvelocitatem
per longitudinem inteftinorum, Stoccludentis eorum canalium
calices, &fiinteftina, autminusmunda, &expeditafuerint,aut
visftimulitanta, utinteftinorumcavitasprorfusoccludatur, pro-
pter hanc occlufionem aquae defl uxus per anum prohibebitur, vel
fi haec defit, detineri poterit a foecibus inteftina occupantibus.
Sed adhuc tertio fieri poterit , ut per anum non reddatur, fi aliquae
illius pavticulae, puta aqueae, & fluxiliores trajiciantur in vafa
fanguinis reliquo aquae compofito fubfiftente ininteftinis,quod
utpote fluxiliflimarum partium defec~hi craffiusfa<5tum,&velu-
u vifcidum haerere, & fiftere poterit ad fuperficiem intefti-
no-
DE SANGUINIS MISSIONE. 217
norum, dum ad ipfam labitur, Quoniam vero ut aquae diu-
reticae ad renes ufque deriventur, ipfispraeterflucndaeft la&ea-
rum longitudo, duftus thoracici, atque arteriarum, vel fi per
poros venas fubeant , practerfluendum eft aliquid longitudinis
venarum, &arteriarumj fi igitur aut fuperficies inteftinorum
munda non fit,aut excurfus per canales reliquos non poflit efle
liber, puta propter impedimentum, aut intia canales, aut ex-
tra ad conta&um eorundem comprimens, ad hoc ut diuretica
operari, ac reddi poflint per urinam oportebit prius inteltina
mundare, & impedimentum quodlibec a venis removere: hinc
purgationes, & praeparationes ante diureticarum hauftum, &
potio lenientis ante primam potionem cum vel fine potu aquae
Tettutii, quo inteftina mundantur, atque deinde facilis, ac
fluxus earum per totum corpus, 6c expurgatio per urinam.
Aflero jam, etiam in diureticorum ufu, atque vi reperiri plura
eorum, quae venae fcftioni conveniunti rcfrigerare enim pof-
funt, atque humefacere, fluxum addere fanguini, ipfum etiam
dimovere, fejungere, atque componere agendo fuas particulas
inter duas quafque particulas fanguinis, vel. quantitatem etiam
minuere, fi fluendo aliquid ab ipfo abiipiant. Haec igitur de
diureticis interim.
Vomitoria, feu hemetica poflunt quidem movere ventt icu-
lum abfque eo, quod ipfa ftimulent,& dolorem excitentj nun-
quam tamen dari poteft vomitus praecipue violentus, & coa-
ftus, quin fenfus doloris, aut faltero cujufdam faftidii, 8c ne-
ceflitatis in vomitum excitetur. Hic fenfus, quo admonemur
. neceflitatis in vomituin, dubius efle poteft, num a vomitorio
oriatur, an vero vomitorium nullas hac in re habeat partes,fed
, aliquid aliud fit, quod in vomitum agat,poftquam vomitoriura
abfumptum eft. Et quidem vomitoria non ftatim vomitum
movent,ac ingefta funt, nec ftatim ab ingeftione vomendi fti-
mulus, neceflitafque percipiturj imo vero longiufculum tem-
pus intercedit non raro, poftquam vomitorium ingeftumeft,
ac tandem vomitur, cum fenfu in vomitum agente,eoque vo-
mendi attu, ac neceflitate ceflante, quiefcit plane ftomachus
non a fuo nifu folum, fed a quocunque fenfu moleftiae, fafti-
diive, ne dum doloris. Poftquam vero ita fe habuit diutule,
rurfus invadit vomendi ftimulus, vomiturque denuo, denuo
fit quies, atque ita deinceps tertio, quartove, & ex ordine ul-
Ffz te-
1
xi8 L. B E L L I N I
terius per intervalla fit vomitus, fenfufque faftklii, mox quies,
& nullus moleftus fenfus. , His autem pofitisj quoniam quo-
modocunque operentur vomitoria, neceflarium non eft ex fu-
perius demonftratis , ut ventriculum moveant, eo quod ad
ipfum trahant humores noxios, fed fatis eft, ut eos humores
pariant,aut fecernant,qui non in aliis glandulis expurgari pof-
fint, quam in iis, quae funt in ventriculo > igitur etiam fine
ftimulo poterunt in cavitatern venrriculi humores noxii deriva-
ri, quoties vi vomitorii tales fuerint, ut in ejus gtandulis, &
non in aliis fecerni pofiint. Sint jam ejufmodi humores tantae
copiae, ac tam faltidiofi, ut vel cum in cavitatem ventriculi
derivati funt, vel cum adhuc funt in glandulis, eorum vi fti-
mulante cogatur ventriculi mufculus valide contrahi. Ex iis
gitur, quae de vomitu commentati fumus propofttione 18.& i
fecundae partis de refpiratione , vomitus fuccedet, qui fuccede-
re tamen non poterit ex ibidem oftenfis,nifi cum materies ali-
cujus molis, 6c quantitatis eft. Itaque in hoc cafu flet vomi-
tus, & vomitus cum fenfu moleftiae, qui fane fenfus efTe etiam
poterit maxime intenfus , Sc cujufcunque fummi doloris, prout
humores excernendi erunt plus minus acres, magis minufve
ftimulantes: in hoc tamen vomitu nullas habebit partes vo-
mitorium, cujus unica operatio eo folum pertinuilTe poterir,
ut produceretur, vel fecerneretur a fanguine talis humor, qui
efiet ftimulans, & expurgabilis per folas glandulas ventriculi.
Quia vero tanta -quantitas humoris, qui poffit reddi per v
mitum , non poteft coacervari in punfto temporis j ant
quam igitur vomitus provocetur , 6c fenfus inftantis vomi-
tus fiat , oportebit , tantum temporis excurrat , quantum requiri-
tur ad coacervationem quantitatis, quae ftomachum movere
pofiit,adeoque per totum illud fpatium temporis,quoillaquan
titas cumulatur, quiefcet, 6c bene fe habebit ventriculus. Ea
vero cumulata jam rurfus moleftia anicietur ventriculus, £c in
vomitum rurfus veniet, unde dabitur alterna quies, & alteratio
ventriculi , quoufque vomitorium intra fanguinem quomodo
cunque agens,omnem vim fuam confumpferit ,& a fecretione
aut produ&ione vomendi humoris deftiterit. Dabitur igitu
moduspofiibilis,quo vomitoria agant,6c moveant ftomachum
abfque eo, quod ipfa ventriculum ftimulent > quo dato patebit
etiam, cur vomkoria plurima moveant ftomachum, non in-
DE SANGUINIS MISSIONE. xi9
:eftina, &alvum, idque fieri poterit, quoniam humor extra
rorpusdcrivandus fecerni poteft non in glandulis inteftinorum,
ed in glandulis ventriculi ,adeoque non haec, fed illum in con-
ra&ionem agit. Adde his, videri cuipiam pofle verofimile,
i vomitoria agerent per ftimulum,debereceflarevomitum poft
inam,autakeram eje&ionem , praecipue cum illae funt violen-
ae, & copiofae*, vis enim ftimulans, nempe vis vomitorii fi-
titur ad fuperficiem ventriculi, a qua quis credat non abripi,
,cdivelliper vim vehementis, St copiofi vomitus totum ven-
iriculum exprimentis undique , 6c abluentis, abftergentifque
•enitus allapfu vomendi humoris? Aflero tamen, fieri polTe,
t etiam operantibus vomitoriis per folum ftimulum haecomnia
ontingant, licet etiam in primo vomitu quicquid eft medica-
aenti intra ventriculum peros reddatur. Sit enim vomitorium
ale, ut aliquod temporis ad fui diflblutionem exigat ad hoc,
it ita titillare nervos ventriculi poflit, ut in iis excitetur fen-
js doloris ; per totum igitur illud fpatium temporis, quod ad
Dlutionem illam vomitorii, poftquam aflumptum eft, requi-
itur, nihil doloris, aut difpofitionis ad vomitum fentiet ven-
riculus> ea autem peracta jam fentiet, & in primum vomi-
um veniet, & ab eo primo vomitu reddi per os fupponatur,
uicquid hemetici in ventriculo continebatur. Quoniam per
timulum villi contrahuntur, & ejus contraftionis , ac con-
uflionis fenfus eft fenfus ftimulij quo igitur minus concutien-
ar, & contrahentur, eo erit minor fenfus, 6c debilior mo-
^ftiaj in illa autem contraclione maxima fit expreflio, & ex-
ccatio villorum > quo igitur illa magis prohibebitur,eo etiam
lagis fenfus ftimuli fupprimetur. Per primum igitur vo-
litum abripiatur quidem hemeticum a ventriculo, fed affluxu
umoris vi ftimuliinventriculumconfluentis ita humefcant ejus
iembranae,ut ad naturalem ftatum,moliitiemque redigantur:
uoufque igitur in eo ftatu perfeverabunt ,nequeficcitasearum,
eque expreflio , neque contraftio dolorem pariens generari pote-
t. Senfim autem abfumatur illa humiditas adhuc perfeverante
ifu in contractionem , quem a vi ftimuli villi conceperunt. Sen-
m igitur contrahentur, quoufque tandem fenfus doloris exci-
bitur, concuflio, contra&io , & expreflio valida,unde rurfus
)nfluxus humorum in ventriculum, vomitufque; fed interim
amefactio raembranarum , a qua doloris fuppreflio , donec
Ff 3 rur-
z}o L. BELLINI
rurfus exficcata illa humiditatc excitabitur rurfus dolorcun
reliquis. Si igitur hac ratione fe habeat vomitorii vis, pote
rit etiam per folum ftimulum movere. Alii etiam excogitar
poflunt modij fed minus verofimiles ex hoc ipfo, quem expo
fuimus, videnturj in hoc enim vides, interim villos maxim>
contra&os efle debere ejus facultatis, ut breviffimo tempor
poffint combibere humorem in ventriculum fluentem, huni
abfumendum, & exficcandum efle, & poft exficcationem de
bere perfeverare nifum in eandem contractionem a vi ftimul
conceptam 5 cur autem nifus ille non extinguitur, dum hum
pehetrat inter utrumque villum? Si deinde concipias, vo
roriaefTetalia,ut in vomitu non abripiantur e ventriculo,hae
quantae cohaefionis efle debebunt! Si penetrare, & haerere ir
ter duos quofque villos membranae ventriculum fuccingentis
cur non exprimuntur, ac divelliintur in vomitu, & nifi di
luntur, cur non continue fenfum ftimuli pariunt, fed fol
per intervalla, cum nempe vomitus per intervalla inftat? ,
terum inefle vomitoriis vim purgativam fine ftimulo,oftend
fe aflerunt ii, qui vomitoria fpoliare fe pofle contendunt facu
tate vomitum excitante, falva facultate purgandij quod fi v<
rum eft,argumentum indico fatis evidens ad cvincendum , vii
vomitoriorum in ftimulo non confiftere. Utcunque tamen )
rcs habeat,poteft vomitorium efle praeditum facultate movei
di etiam alvum > nec tamen alvum moveat, fed ftomachum di
plici de nomine, vel quia in inteftina (intellige fi moveat p(
ftimulum) non devolvatur, fed fubfiftat intra ventriculum,v
ftimuli fit tam vehemens, ut convulfio mufculi fubita occh
dat janitorem, & totum vomitorium reddatur cum vomit
per os. Quod fi non per ftimulum operetur, inefle ipfi nc
poterit haec vis ducendi per utramque partem,nifi defaftodt
cat pofita eadem vomitorii vi, & quantitate: fieri tamen p(
terit, ut alia ejufdem vomitorii quantitas etiam alvum movea
illa etenim poterit feparare humores , qui per glandulas inteft
norum amandari poflint, non autem poterit altera. Poftrem
ftomachi, Sc alvi motio facta eodem tempore ab eodem vc
mitorio non arguit, illi medicamento inefle vim per utramqu
partem movendi> quod enim per anum ducitur, ftuxiflepc
tuit a ventriculo , & quod per vomitum redditur, potuit
converfo ex inteftinis refluxifle. De vomitu plura vide Pro
Pc
DE SANGUINIS MISSIONE. i?i
ofitionibus fuperius memoratis in refpirationis noftrae fecun-
a parte.
Purgantia per alvum nihil jam habent, quod fpeciatim addi
ebeat, poftquam tot de reliquis, & in genere, & feorfim ex-
3fuimus> fimiliter enim purgantia per alvum vel funt folus
imulus,vel quid conjun&im cum illo, vel fine ftimulo pror-
s. lllud plane intelligendum , qui humores fingulis folutivis
.nquam proprii tribuuntur ,non ab iis duci per fimilitudinem ,
im du&io, feu tra&io illa fit minus factu facilis ex fuperiori-
jsj fed, fi verum eflet, bilem ex. gr. a rhabarbaro trahi, id
dum ex eo fieri, quod ea vis eft ejus plantae, ut vel bi-
m praeexiftentem folvere, vel non praeexiftentem produce-
, atque ita fluxilem facere poffit, ut in glandulis inteftino-
:im,aut jecoris fecerni,8c derivari in eorundem cavitatem va-
lat, & ejufmodi tra&ionem humorura medicamentis trahenti-
js fimilium non ulla ratione a Medicis inveftigatam , ac de-
rehenfam, fed fola obfervatione continua, Sc diuturna ufquc
>rfuafam , fed fallaci perfuafione. Defumpta enim ejus rei ar-
jmenta a coloribus, cujus funt illa, quae per medicamentum
jrgans redduntur, Sc cum ab epoto medicaraento flavo flava
qpurgentur, a nigro nigra, atque ita deinceps, (quanquam
*que id perpetuum ac conftans elt, neque efle debet) exifti-
larunt, a flavo medicamento flavos humores trahi, a nigro
igros, &c. cum tamen magis vero proximum videatur, afla-
d medicamento humores flavedine tingendos efle, a nigroni-
redine, atque ita de caeteris, ex quo maxime dubium fit
gumentum illius fimilitudinis, Sc tractionis.
Bechica,feu expe&orantia admifceri fanguini, eo ufque cer-
im judicabimus, quoufque quis oftenderit, patere ipfis libe-
im influxum a faucibus in pulmones per laryngem, quod
jm nemo hadtenus praeftiterit, nec nos, qua ratione fieri
offit, videamus, exiftimabimus, non alia ratione ab expecto-
intibus promoveri, £c ficiliorem reddi expurgationem mate-
ae in pulmonibus contentae, quam quia expedtorantia per
entriculum, inteftina, ladteas, Scc. trajecta demum pertin-
ant ad fanguinem, atque pulmonesj &c in his autillo, aut
trifque id praeftent, quod requiritur ad facilem ejus materiae
jectionem per os, quae intra pulmones congeritur : 6c fiqui-
em haec fit crafla , vifcida Scc. hoceft, nimis haerens mem-
L. BELLINI
branis, oportebit, ut expe&orans fit ejus facultatis, ut liqui
dius facere, & ab iifdem membranis divellere poflit \ fi verc
fit tam foluta, ut undecunque difHuat , neque colleftim con
cipere , ac retinere valeat impetum ipfi ab aere communica
tum, & excreationi neceflarium, fed hac illac per tracheaeca
vitatem effundatur, ac diffiliat velut in guttulas, ut aquj
extrufa e fyphunculis cum impetu, quae in quadam diftan
tia ab emiflario huc illuc difpergitur, & in terram delabi-
tur deperdito impetu extrufionis, & proinde femper in ca-
vitates afperae arteriae relabatur, antequam dedu&a fit adfau-
ces, oportebit, ut expe&orans fit ejus facultatis, qua ad co-
haefionem ducere partes illas poflk, crafliores reddere, magif
que tenaces, hoc eft minus facile diffluentes, dilabentefque.f :
Apophlegmatifmi, feu Caput-purgia cujufcunque generis
fint, hoc eft, per quamcunque partem capitis caput ipfuno
expurgare dicantur, five nempe fint ,rJ;
Sternutatoria , five falivam per os & fauces moventia, 8cipfa
operari per ftimulum pofluntj imo vero plurima operari fal«
tem non fine ftimulo, nemo eft, qui non noverit, cum mor< -
deant linguam, aut nares follicitent fenfu quodam acrisvellica-
tionis: cum hoc tamen fenfu, & ftimulo poflunt etiam con« :
jungi fuperius expofitae aliae operandi rationes,ut ex fe patetj
quare id ulterius non perfequimur. lllud folum indicamus,
quae dicuntur purgare caput per nar-es , fauces, autos, pofli
quidem, ut mox oftendemus, id praeftare, non tamen pci
vias, quas vulgo ponunt a cerebro per os cibrofum, cum nul«
lus inde pateat humoribus exitus. Quia tamen ratione ftimuli
villi omnes quatiuntur, contrahuntur, exprimuntur humorcs
quiefcentes, trudi primo poteft per eam vim, fi quid haeret
villis capitis, inde vero, quoniam per os, fauces, & nares
plurimum falivae emittitur, vis igitur caputpurgiiinfanguinem
derivata difponet humores noxios ad eam naturam, quae per
glandulas falivales excernitur, adeoque in eas tradudba per os,
& nares reddetur, & caput per eas glandulas poft plures cir-
cuitus fanguinis, eam noxiam materiam per totum corpus
ducentis, velut ex accidente repurgabitur ab illo humore, qui
in iis glandulis fecernitur, non quia funt in capite, aut quia
ille humor caput offenderet> fed quia talis humor a quacun-
que parte duceret originem & cuicunque eflet noxius, non po-
tcft
DE SANGUINIS MISSIONE. z3J
teft in aliis glandulis fecerni, quam in falivalibus, quae func
in externis partibus capitis conftitutae. Quod de apophlegma-
tifmis dicitur refpe&u capitis, idem dicendum de quibufltbet
aliis, quae fingularum partium propria exiftimantur.
Repellentia pertinent ad eorum claflem , quae digerunt, li-
quant, refolvuntj humor enim repellcndus vel ideo repellitur,
quia vis contraftionis major a villis exeritur, quod fit vi re-
pellentis ftimulante , vel per frigus , vel per calorem , vel per
quamlibet aliam rationem , quae ad ftimulos reducatur, vei
jdeo repellitur, quia liquidius fit, & in fluxum agitur, & re-
ducitur ad fuperius cxplicatos alios operandi modos in medi-
camentis, vel utraque de caufa, & ad utrumque reducitur,
feu ex utrifque componitur vis operandi, Sc producendi repul-
ifionem, nec quicquam peculiare addendum eft. Atque ex his
omnibus patet, fingula medicamenta, quae recenfuimus,quo-
ufque fimilia fint venae fe&ioni, & quanrum haec cum iis fin-
gulis conveniant, & efle fingula aut minus tuta, aut minus
2xpedita,aut utrumque, quam fit venae feftio, & hanc proin-
4e illis praeferendam.
Poftremo aflero j fi notum eflet aliquod medicamentum,
quod in unoquoquc morbi genere certo filteret, aut certo mo-
veret aflumptum per os, infufum, aut cuti quomodolibet ap-
plicatum ,quicquid in iis fingulis movendum eft ,aut fiftendum,
ad hoc ut corpus conva^fcat, tuto praetermitti poflet,imo &
nerito deberet miflio fanguinis > fed ejufmodi medicamenta ad-
druere, & pro ccrtis divendere, atque adhibere non ita cer-
:um videtur. Patet prima pars propofitionisj cum etenim et-
iiam in miflione fanguinis fufpicio alicujus mali fubeflepoflitj
igitur daretur medicamentum aliquod , quod ejufmodi etiam
fufpicionem tolleret, & corpus fanitati reftitueret, illud eflet
/enae fe&ioni praeferendum , cum omni mali fufpicione carere
fupponatur, hoc eft, venae feftio non folum tuto praetermitti
poflet, fed merito deberet : cum vero uniufcujufque morbi
-xpulfio nihil aliud exigat, nifi ut fiftantur, aut moveantur,
quaefiftenda, aut movenda funt, ad hoc ut corpus bene fe
labeat > fi igitur notum eflet medicamentum ubilibet, £c quo-
nodolibet adhibendum, quod in fingulis morbis fifteret, aut
noveret, prout iidcm finguli exigunt, corpus tuto convalefce-
;et fine miflione fanguinis. At vero hoc ipfum medicamen-
Gg tum
234 L. BELLINI
tum certo nofle, hoc opus, hic dubium eft, & periculum
maximumj facenim, medicamentum aliquod alicui aegre ad-
jumento, & juvamento fuifle, quis jure aflerere poterit, idem
bonum ab ipfo producendum in omnibus? Qji novit,in quam
minimis differant morbi , qui judicantur plane iidem , aut quis
audebit aflerere, minima illa nihili facienda, aut ab ipfis nihil
mali metuendum, cum vis omnis, 8c ratio operandi in mini-
mishabeatur? Infuper cum omnis medicamentorum aftio in I
momentis confiftat, & momentorum diverfa quaelibet pariat,
quis audeat exiftimare , corpora omnium, temperamenta, ae-
tates, regiones, humorum generales motus, feu intimos qui-
bufcunque particulis proprios efle tam eofdem, ut in omnibus
idem medicamentum eaidem poflit motiones producere, quae
ad fanitatem tendunt-, ac neceflariae funt? Quid loquar de mu-
tationibus, quas fubire medicamenta pofliint per os aflumpta,
praecipue an.tequam deducantur in fanguinem? Vides venenum
viperarum, quod fi fanguini ftacim admifceatur, mortem in-
fert, fumptum per os ne minimum quidem mali parit, non a- I
lia certe de caufa, quam quia per os, oefophagum, inteftina, "
la&eas Scc. ita mutatur compofitio ejus, ut nocere corpori ul- F
terius non poflit,quod vero veneno Viperarum contingit,quis
certo fciat, atque oftendere poterit, in aliis medicamdntis non
dari, aut faltem dari non pofle, itafcilicet, ut eorum facul-
tas immutetur? Et obvium quidem^ft refpondere , venenum
viperarum in omnibus hominibus amittere vim veneficam fum-
ptum per os, adeoque mutari eodem modo in omnibus, & tu-
tum efle in omnibus venenum illud propinare, fed ut omit-
tam, generalem hanc propofitionem non efle cercam ex eo,
quod plures homines, in quibus res tentata eft, a poto vene-
no viperae nihil mali pafli fint, nullos proinde pafluros, iilud
confidero, venenum viperae potum non nocere hominibus na-
turaliter fe habentibus, at vero permutato naturali ftatu cor-
poris, ut in morbis contingit, res fane alicujus diverfitatis efft
poteft,ut patet. Cum vero mutationes morbofae, etiamfifen-
llbusvideantureaedem, poflinthabere in minimis partibus com-
ponentibus mutationes, & diverfitates fummas, vi quarum me-
dicamenta in diverfis hominibus,& in eodem etiam, qui morbo
adfenfumeodemlaboret,mutanturdiverfismille modis,nihilcer-
tihaberepoteft Medicusab obfervatioaedefumptum,cui itafide-
re
DE SANGUJNIS MISSIONE. z3S
rc deheat, ut pro certo divendat ab ipfo fanitatem reftituen-
dam. Et fane quaecunque affumuntur per os in ftatu aegritu-
dinis, per tot partes fluere debent, antequam ad fanguinem
deriventur, Sc humores tot generum ad eafdem partes con-
fluunt, quorum finguli in ftatu non naturali poflunt fe habere
non naturaliter, ut prodigio fimilc - videatur , fi medicamen-
rum per os afiumptum in diverfis hominibus,autetiam,eodem
ad fenium eodem morbo laborante, diverfiffime non alteretur,
& vim fuam mutet, aut perdatj pofita enim velocitate fan-
guinis non naturali ,falivadiverfaeerit naturae plusminus, prout
illa velocitas plus minus a naturali ftatu recedit, illaautem dif-
ferentia majoris, aut minoris velocitatis fentietur quidem ana-
tura per minima operante; ipfam tamen non poterit diftingue-
re Medicus, cujus inftrumenta funt crafTa, ac riidia, cujuf-
modi funt fenfus omnes externi. Quia vero prout major,
aut minor eft velocitas fanguinis, diverfa etiam corpora cum
faliva mifcentur,quae naturaliter ipfius compofitionem non in-
grediuntur, vel quae naturaliter ipfim componunt, magis fo
lutae, ac liberae, Sc operativae funt, vel magis illigatae, im-
peditae,& inertes,6c ex iis fingulis fieri poteft, ut faliva admi-
fta aliis corporibus diverfimode eadem alteret, atque immutet,
fubito patet, humorem falivae itavitiari, aut immutari pofic
in ftatu morbi, ut quod medicamentum ingeritur,mille diver-
fis modis poflit mutari, cum admifcetur falivae in diverfis, aut
:©dem homine, abfque eo, quod Medicus fentire, 8c fenfu di-
ftinguere polTit caufam, a qua mutatio illa procedit, cum ve-
o neque rationis vi eo ufque potfk diftinguendo pertingere,
Jt fingillatim concipiantur modi, quibus a majori, autminort
/elocitate fanguinis falivae compofitio vitiari poteft, & quara-
|:ione afingulis illis vitiari,& mutari poflit medicamenr.um ,pa-
:et minus certum exiftimandum adftruere, 6c divendere, 8c
ldhiberc cjufmodi medicamenta pro certis. Cum vero in mor-
X)fo ftatu non fola mutata velocitas fanguinis humores vitiare
x>flit, fed iidem ex fe fint, aut efle poflint vitiati in quanti-
ate, 8c qualitate, vides, fi omnia haec vitia,*aut aliqua ipfo-
um fimul reperiantur in corpore, quot de caufis, 8c quot pro-
nde modis, quorum nulli diftingui, 8c fciri poffunt, vitiari
,aliva debeat, ac proinde quot modis fimiliter ignotis medica-
nentum poflit alterari. Quoniam autem,quod de faliva dictum
Gg z eft,
x36 L. BELLINI
cft contingere pofle patet in humore, qui intra oefophagum,
in humore ventriculi, in muco inteftinorum, in fucco pan-
creatis, in bile, vides, quot noti fint fontes, a quibus in ltatu
non naturali derivari poftunt humores non naturaliter fimiliter
fe habentes , 6c quot proinde de caufis mutari poffit ignotis
modis medicamentum per os afTumptum. Quid? quod chylus
in diverfis partibus duftus fui diverfi faporis reperiatur? An
non illud eft argumentum evidens, mutari ipfum fucceffive?
Quid fi hoc ipfum medicamentis contingat, &quae erit eorura
mutatio, cujus origo repeti debebit a tot non naturalibus per-
mixtis humoribus? Quid lympham dicam, quae in lafteas, &
duftum derivatur? An non & ipfa fe habere poterit non natu-
raliter, medicamentum pro fua diverfa non naturali habitudine
diverfimode mutabit? Denique & perfpirationis materies ad I
partes hujus incertae, ignotaeqe mutationis revocanda eft,cum
in ftatu nonnaturali, nec quantitatis , nec qualitatis naturalis
eflb poffit, & medicamento mifceatur, dum per expofitos ca- i
nales ducitur, per quos & ipfa evaporat j res igitur nimis ma-
nifefta videtur in iis medicamentis, quae per os fumuntur. Re-
liquavero, quae applicantur cuti> infunduntur, &c. pauciori- i
bus quidem a caufis mutationes fubirepoteruntj fed nullum per-
fpirationis vim evitabit, nec poftremo vim illam, quae a mutatione
fanguinis, autinmotu, autinquantitate, autinqualitate, autin
horum aliquibus, aut in omnibus ipfi medicamento inferenda eft :
haec autem mutatio, cum plures fiabeat gradus non in diverfis
folum , fed in eodem homine etiam , eodem ad fenfum morbo
laborante, nec ullo fenfu diftingui, aut ratione concipi a Me-
dicopoffint, fingulique valeant immutare fanguinem fimiliter
ignotis modis, patet in genere, medicamenta efTe pofle plena
fallaciarum, & in proinde ipfa pro certis divendere, atque ad- i
hibere non ita certum videri. Quia vero eodem modo, quo
ftatus morbofi latitudinem habent, eandem fimiliter habet &
fanitas, temperamenta, &c. eorumque minimae differentiae,
neque diftingui fenfu, neque mente attingi pofllintj & per
cas tamen differentias minimas operetur naturaj igitur nec in
ftatu fanitatis adhiberi poterit medicamentum aliquod ad prae-
fervandum, quod in omnibus, imo & eodem, feddiverfotem-
pore, loco, &c. poffit praefervationem amorbo, & confer-
vationem fanitatis certo pollkeri. Patet itaque, quod propo-
fa-
DE SANGUINIS MISSIONE. i37
fuimus, 6c ex n. propofitiuncula hujus conftat, venae fe&io-
nem efle tutiffimam omnium. Atque his demum per ram lon-
*am, atque tam variam rerum feriem expofitis fatis fibi con-
hre credimus omnia, quae in p. propofitionc afieruntur.
PROPOSITIO D E C I M A.
IN febribus tutiflimum tempus venae fe&ionis eft declinatio,
reliqua vero tempora conjun&a cum gravibus fufpicionibu?.
n quibus igitur febribus venae fe&io convenit, illa indeceflio-
libus eft adhibenda: convenit autem in iis omnibus febribus,
n quibus aut ipfa ex fe febris materies, aut calor, qui per fe-
>rim producitur, naturae vi, cc tutis aliis artis praefidiis adna-
:uralem ftatum redigi non poteft. Quod fi febres graviores fu-
irint, continuae, 8c fine acceflionibus rrranifeftis, proderit ar-
:erias etiam capillares movere per hirudines, fcarificationes,
ibmenta, balnea, cucurbitulas ficcas, Sc hujufmodii quod 6c
prodefle poterit in febribus minus gravibus,etiam intermitten-
:ibus, & accefliones manifeftas habentibus, fed contumacibus,
Scdiuturnis. Atquc in his ipfis diuturnioribus venam etiam ma-
lorera fecare, efle poterit opportunum, etiamfi fub morbi ini-
:ium ductus fit fanguis. Sed $c in die critico fanguinem mit-
:ere non licebit folum, verum erit omnino neceflarium, quo-
:ies indicium fit, non fecuturam crifin impedimento detenti
anguinis. Non ita multum diverfa dicenda funjt de majorisar-
:eriae fe&ione, quae tamen, partim quia ex fuperioribus pro-
^ofitionibus abunde patent, partim quia ad ufum revocari non
Doflunt feftiones eorum canalium,non exponentur perdemon-
trationem peculiarem. Similitcr in quibus reliquis morbis du-
:endus fit fanguis, fatis patet ex propofitione tf.Scc. quare nec
3e iis. particulatim rem oftendemus, Venae feclionem autem
n febribus, aliifque morbis femper intelliges cum conditione
firium, quam in prima propofitione conftituimus.
Cum febres ex eo praecipue noceant ,quod fanguincmfebrili
nateria vitiant, five haec materies fit folura mutata quantitas,
Ive vitiata haec ipfa per motum, aut qualitatem,atqueinfuper
loceant, eo quod calorem non naturalem producant, ex quo
urfus alia vitia in fanguine, Sc toto corpore^ facile autem pa-
eat ex doctrina febrium, & iis, quae ha&enus de miflione fan-
Gg 3 gui-
158 L BELLINI
guinis difla funt, St iis, quae in hac propofitione exponentui
quid a miflione fanguinis in febribus per vitium motus, au
quantitatis fanguinis ortis contingere debeat,dehis non erimu
feorfim folliciti, cum tota res ultro pateat. Cum vero in febr
mutata eft qualitas fanguinis, fi conveniet miflio ejus, conve
niet equidem tanquam praefentiflimum remedium earum affe
fiionum, quas praecipue per febrem patitur fanguis, ac totun
corpas, nempe occurrcre poterit 8t materiae febrili, & calo
ri,qui per febrem excitatur. Hic itaque non extendimus ,qui<
a miflione fanguinis contingere poflic, quatenus illa movet, re
frigerat, hume&at &c. quae fingula licet in febribus maxim
attendenda fint, tamen ex fuperioribus facile patent: fed vena<
fectionem confideramus folummodo , quatenus evacuat , e<
quod ratione folius evacuationis poteft venae fectio, diverfi
febrium temporibus adhibita,majorisaut minoris praefidii effe
imo etiam malo elTe tam ratione materiae febrem producentis
quam caloris cum ipfa conjuncti, ac tutiflimum tempus vena<
fectionis aflerimus deceflionem. Quoniamenim febris a fua ma
teria producitur, tutiflime igitur febri occurreretur , fi mate
ria febrem excitans evacuareturj eft autem illa materies in va:
fis fanguinis , Sc ad derivandum ex iis extra corpus nihil tutiu
venae feftione j igitur venae fec-Ho erit tutiflimus febrilem ma-
teriam evacuandi modus. Cum autem febrilis materies nec fi
quid individuum, nec quid immobile, fed e venis in arteria:
fluat, & ex arteriis in venas j aptum igitur erit febrilem ma-
teriam, quanto majori fieri poteft quantitate per venae fe&io-
nem evacuare, adeoque ipfim adminiftrare, quo tempore ma-
xima febrilis materiae quantitas in venis continetur, &per ipfa:
jfluit cum fanguine. Quoniam igitur in acceflionibus febriurr
febrilismateriaeplurimumhaeret fummis canalibus capillaribus;
igitur in venis ejufdem materiei continetur quantitas rninor,
quam cum nulla ejufdem portio iis agglutinatur canaliculis.
fed per vems fluit* miflb igitur fanguine tempore accefljonum
ad quamlibet datam quantitatem, minor quantitas materiae fe-
brilis in duta illa quantitate fanguinis continebitur , quam in
aliis, fi quae funt, temporibus, quibus tota febrilis materies
fluit cum fcnguine: quare reliqua materies febrilis poft venae
fe&ionem ad reliquum fanguinem majorem proportionem ha-
bebit,quam totaad to:um,& illa materies ex dodlrina febrium
po-
DE SANGUINIS MISSIONE. z39
ooted calorem fanguinis cohibere, ipfumque fanguinem mag/g
encum, & craflum redderej igitur a venae fectione in accef-
lonibus quanritas materiae febiilis, quae fupereti major refpe-
lu fanguinis, qui a venae feclione fimilicer fupereft, facilius
ninus illud reiiquum cohibebit, Sc in lentorem rediget. Hinc
utem fiet, ut acceltio fiat magis contumax, 6c lentor vifci-
ior, magifque haerens, atque tenacius, unde pro majori di-
erfitate cohaeGonis, 6V diverfo gradu lentoris fieri poteiit,ut
iiri fanguis melior per capillaria vafa trajicitur, folvatur ma-
is, & calorem pariat magis intenfum, aut diuturnum , quam
•eperiiTet, fi tempore accefiionis non fuifiet adminiftrata venae
.dtio : mifib igitur fanguine in accelTionibus nec febrem leva-
imus minuendo quantitatem materiae febrilis , neque tempe-
i ando calorem five fpe&ata duratione, five fpectata violentia
jus. Nequehis malis tutam operam conferre potcrit velocitas
mguinis, quae per venae fe&ionem ex fuperioribus augetur^
cer enim admittamus, mjlTo fanguine in accefiionibus veloci-
atem ejus augeri} quia tamen naturalis velocitas ejus in accef-
tonibus minuitur, fieri poterit , ut velocitas, quae acquiritur
t »er venae feclionem , non fit tanta,ut conciliare poflit fanguini
elocitatem naturali aequalem ,adcoque cum velocitas mturalis
inguinis prohibere non potuerit acceflionem febris ante venae
-ftionem , multo minus eandem prohibere poterit poft venae
?6tionem fa<5tam in accefiionibus, quo tempore velocitas fan-
;uinis licet aucta, poteft efie naturali minor. Quin neque ean-
em accefiionem febris prohibere pofiet , licet velocitas ad na-
uralem gradum redigereturj imo etiam licet eflet ad certum
fque gradum naturali velocitate major. Quoniam poft venae
:c1:ionem in accefiionibus reliquum materiae febribs ad reli-
luum fanguinis majorem habet proportionem , quam tota ma-
eries ad totum fanguinem, &. cum tota materies ad totum fan-
;uinem minorem habeat proportionem, quam reliquum ad re-
lquum, hoc eft, ante accefiionem non potuit per naturalem
elocitatem fanguinis prohiberi accefiio j> igitur etiamfi rediga-
ur fanguis per venae fectionem ad naturalem velocitatem, non
)oterit naturalis illa velocitas fuperare majorem refiftentiam,
juam patiatur oportet, per proportionem iliana materiae febri-
' is ad.reliquum fanguinis majorem,quam ante venae fectionem,
ed oportebit, ut augeatur ad ufque lllum certum gradum,
qui
%io L BELLINI
qui requiritur ad fuperandam refiftentiam illam, & ejufmod
augmentum an confequi valeamus per miflionem fanguinis fint
detrimento virium, incertum eft, & minime tutum. Suppo-
tiatur fecundo venae feftio adminiftrari in ftatu febris, & fup-
ponatur omnis febrilis materies derivata in venas, ftatumqui
iiium febris efie purum fervorem fanguinis ab anteceflione fe
briiium affe&ionum ejufmodi fervorem producentium penden
tem > erit igitur tum velocitas fanguinis maxima, & foluti<
ejusfumma, & fummus calor > quare erit idem fanguis maxi
rne in fuis partibus liber, & ad ulteriorem folutionem maxim
faciiis: per venae fe&ionem autem augetur velocitas, calor
atque folutio , Sc in ftatu febris fanguis eft ad hanc ipfam folu
tionem paratiflimus> a venae fe&ione igitur tum temporis ad
miniftrata de iis merito fufpicari poterimus, quae maxime vi
tanda eflent, nempe augmento velocitatis, caloris, & folutio
nis in fanguine. Nequc vero haec timenda folum in illo circui
tu febris, in cujus ftatu fanguis mitti fupponitur, fed in cii
cuitibus fuccedentibus fieri poterit, ut praecedant accefliones
& fiant febres contumaciores, & majoris difcriminisj fieri c
nim poterit, ut aucta velocitas abripiat majori velocitate, fc
trajiciat in arterias breviori tempore lentorem febrilem, und
recurfus praecedent, fed per folutionem, & per calorem at)
ftum erit ille ficcior, & febres deteriores. Quod fi folutio
& calor fit tantae vis, ut exficcet magis lentorem adhuc pc
venas fluentem , adeo , ut fanguis tota fua velocitate audfca ab
ripere ipfum in arterias non poflit , fient febres propter ficci
tatem, & calorem deteriores, 8c earum accefliones nonante
cedent, fed fuccedent. Tertio, mittatur fanguis in augment
febrium* erit igitur tempus inter acceflionem, & ftatum fe
bris medium , adeoque cum in acceflione pericula imminear
ratione materiae febrilis praecipue,ac deinde ratione calorisji:
ftatu autem plus timendum ratione caloris, quam ratione ma
teriae febriiisj a miflione igitur fanguinis in augmento febriur
timendum erit & ratione materiae febrilis, quae adhuc hae
ret artcriis ex parte faltem, & rationc velocitatis, folutionis
& caloris fanguinis , ad quae idem fanguis magis ac magis dii
ponitur , prout febris magis ac magis verfus ftatum duci
tur. Patet itaque, acceflionem , augmentum, ac ftatum fe
brium elfe tempora, quibus fi adminiftretur venae fectio , de
DE SANGUINIS MISSIONE. i4*
bebit haec efle conjunfta cum gravibus fufpicionibus. AiTero
igiturjam, tutiffimum tempus mitendi fanguinem in febribus
efle declinationem earundem. Quoniam etenim tum temporis
univerfa materies febrem excitans tradu&a eft ex arteriis in ve-
ias> roiflio igitur e venis fanguine ad certam aliquam quantita-
:em, major pars materiae febrilis in data illa quantitate fangui-
lis continebitur, quam contineretur in eadem mifla in accef-
ionibus, aut augmcntum febriumj quare primo minuetur ma-
.ys illa quantitas materiae febrilis , & efle poterit aliquid ma-
,eriae maxime vifcidae, & lentiflimo motu fluentis, quae fit
>rope emiflarium in vena fac"r.um,& plurimum tenuiflimi quafr
)ulvifculi febrilis, qui innatans toti fanguini cum ipfo rapitur,
leque ex fc febrem excitare poteft. Secundo vero propter ma-
orem illam quantitatem materiae febrilis, quae in venis conti-.
letur, & cum data quantitate fanguinis ducitur extra ipfas,
eliquum materiae febrilis ad reliquum fanguinis minorem pro-
>ortionem habebit , quam tota materies ad totum fanguinem ,
nde reliquum fanguinis difficilius in lentorem convertetur, &
aitior febris excitabitur. Quia vero per miflionem fanguinis
ugetur velocitas, & imminuta eft etiam pro ratione reliqut
inguinis materies febrilis: igitur minus timeri poterit de ex-
ccatione majore lentoris ab aufta velocitate, aut de acceflio-
um praeceflione perniciofa : & praeceflio quidemabfolutefum-
ta contingere etiam poteritj a miflione enim (anguinis lentor
Dripi poteft, & in arterias trajici citius^ fed cum idem len-
)r fit in minori quantitate, & ratione ejus quantitas falu-
iris fanguinis major, etiam ab arteriis abripietur facilius, &
et praeceflio acceflionum ad falutem tendens. Neque infupcr
2 nimio calore dubitandum eritj facilior enim trufio lentoris
fummis vafis faciet, ut fanguis minus folvatur, ficincalefcat,
um per anguftias illas trajicitur, ac denique minus etiam erit
menda folutio nimia, aut caloris libertas, quae contingere
pteft in fanguine per folam miflionem$ deceflionis enim tem-
)re jam fanguis deferbuit, aut ad defervefcendum eft difpofi-
js^ cum contra in augmento, aut ftatu, vel in maximo
rvore, & folutione fit, vel ad eandem continue magis ,
: magis difponaturj quare erit in deceflione minus facilis
ilutio , & caloris exceflus in fanguine per venae fectionem ,
<iam fit per eandem reliquis febrium temporibus. Patet ita-
Hh que,
i 4x L. B E L L I N I
que, tutiflimum tempus venae fe&ionis in febribus efle decef-
lionem * reliqua vero tempora e(Te cum gravibus fufpicionibus
conjundta, quod erat primo loco demonftrandum. Ex his
autern patet, quod
Secundo loco proporiitur, nempe in quibus febribus venae
feflio convenit, illam in deceflionibus efleadhibendam , Sccon-
venire in iis omnibus febribus, in quibus aut ipfa ex fe febris
materies, aut calor, qui per febrim producitur, naturae vi,
aut tutis aliis artis praefidiis ad naturalem ftatum redigi non
poteft. Et prima quidem pars ex fe ipfa patetj in quibus enim
febribus venae fedtio convenit, convenire non potelt, nifi quo
tempore praefidio efle poteft,nec tuto praefidio eflepoteft ma-
gis, quam in deceflionibus. Secunda vero pars fimiliter mani-
fefta eftj cum cnim febris per febrilem materiem, & calorem
maxime noceat, nifi haec aut naturae vi, aut tutis aliis ar-
tis remediis fupprimi poflint, conveniet confugere ad uni-
cum tutum, quod fupereft, & facit ad ejufmodi fuppreflio-
nem, cujufmodi eft miflio fanguinisj quare patet &c. J
Tertio,fint febres graviorcs continuae fine acceflionibus ma-
nifeftis. Dico in his profuturum, fi moveantur etiam arteriae
capillares per hirudines , fcarificationes, fridiones, 6c caetera
propofita. Quod partim ex do&rina febrium patet, partimex
iis,quae fuperius oftendimus de miflione fanguinis per arterias,
& operationibus neceflariis ejufmodi remediorum , dimovebunt
enim, atque abripient, & partim evacuabunt quicquid haeret
fummis vafis. Et hoc ipfum profuturum, patet ex iifdem pro-
pofitionibus, in febribus minus gravibus etiam intermittenti-
bus, 6c accefliones manifeftas habentibus, fed contumacibus,
& diuturnisj illa etenim diuturnitas r & contumacia arguere
poteft maxime refiftentem , 6c haerentem valide lentorem, qui
a fummis vafis per earum rerum adminiftrationem poterit abri-
pi, aut evacuari, aut utrumque. Quod fi etiam fub initium
harum febrium minus quidem gravium , fed diuturnarum mif-
fus fit fanguis, & adhuc febris perfiftat, nihil repugnat a ve-
nae fectione illud praefidii procurare, quod ab illa apte admi-
itrata quocunque tempore fuppeditatur, ut mox oftenfum elt,
6c cum id, quod mox oftenfum eft, nulli febri praeteritae,aut
futurae durationi fit alligatum , neque ulli majori , minori, aut
capillari venae, pater, profuturam in ejufmodi febribus etiam
raa-
DE SANGUINIS MISSIONE. x43
majoris venac fe&ionem, non Haemorrhoidum folummodo,
aut Salvatellae.
Quarto, fanguis qui intra vafa detinetur, impedimento fit ,
quacunque de caufa id fiat, ne crifis lliccedat, & innotefcat in
ipfo die critico. Ex fe patet, removendum eiTe impedimentum
crifis eo caeteroquin ipfo die fuccelTurae, & illud ipfum impe-
dimentum eo ipfo die removendum, & cum ejufmodi impedi-
mentum fit fanguis, fanguinem e(Te detrahendum eo ipfo die
criticoj quare in die critico fanguinem mictere non licebit
folum, fed erit omnino neceflarium, quoties indicium lit,non
fecuturam crifin impedimento detenti fanguinis. Crifim au-DeCrifi,&
tem,&dies criticos fupponimus, non eos quidem alligatos ter-dj^Jf
nariis aut feptenariis numeris, qui nihil funt praeter nomina, Cl$a iqo<K
cogitationes hominum, 6c figna res exprimentia $ neque alli-
gatos numero dierum, ternario, aut feptenarioj finge enim
dies pauciorum horarum , quam fi funt in ufu apud nos, omnia
illa prodigiofa de feptenariis, ternariifque diebus fubito cor-
ruent: neque demum alligatos motui Lunac ,aut cujuslibetalius
ftellae > Lunaenim curzS. diebus fuum circulum abfolvit?num
quiaejus motus ab alia Luna pendeat , atque ita deinceps in infinn
tum ? an verius, quia ejus velocitatis,ut tantum fpatii , quanta
eft circumferentia fuae orbitae, data illa velocitate excurri non
pofTit,nifiintradatum illud tempus viginti o£to eorum dierum,
qui apud nos in ufu funt? Dies igitur criticos illos appellamus,
atque admittimus, in quibus materies morborum perducitur ad
finem fuac maturationis,ut ita loquar , 6c expurgatio ejus,quae
eodemdie critico,nempe ipfo ultimo maturationis gradu debet
contingere,nobisCrifis. Et quemadmodum alii Planetarum ci-
tius,alii tardius ad finem fuae revolutionis perveniunt,nonnifi,
quiaprorationefpatiorumafingulisexcurrendorum funt diverfis
velocitatibus inftrufti, ita diverfi humores, cum ad hoc ut
perveniant ad hunc ultimum fuae maturationis gradum , diver-
fis temporis fpatiis indigeant , prout initio magis, aut minus
funt fluxiles, pervenient etiam diverfo tempore ad perfe&am
fluxilitatem, feu diverfis temporibus producetur crifis, & qui
maturari poterunt tertio quoque die ex iis diebus,qui apudnos
in ufu funt, tertio quoque die crifim facient, non quia ulla fit
vis in tertio quoque die,fed quia in fpatium trium dierum tan-
tum temporis comprehenditur, quod requiritur ab illo humo-
Hh: re
x44 L. BELLINI
re ad maturationcm perfe&e confequendam. Quod equidem
totum fpatium trium dierum erit folummodo apud eos,in qui-
busdieseft 24. horarum, fed fi qui adhuc eflent, quibus dies
finguli conftarent ex horis oftodecim ex. gr., humor, qui ad
peifectam fui maturationem exigit nuraerum horarum feptua-
ginta duarum , non tertio, fed quarto quoque die crifim pare*
ret, cura folum in quatriduo, cujus finguli dies contineat ho-
raso&odecim , contineatur horae feptuaginta duae. Haecautem
neceffitas menfurandi tempus non per dies, fed per horas cer-
to datur in fphaera paraliela, unde corruit tota illa machins
plena myfteriis, quae ternariis, feptenariifve dierum innititur,
Exempla autem rei manifeftiffima defumenda funt a fru6HbuSj
& plantis, qxiarum aliae unicum diem vivunt, intra cujus fpa-
tium nafcuntur, crefcunt, florem, fruftum, femen faciunt,
atque arefcunt, aliae aliquot annos infumunt, antequam fru-
ftum faciant: & illam fpeciem Aloes memineris , quae centeG-
mo quoque anno, vel quinquagefimo, vel trigefimo ad mini-
mum magno cum impetu, ac ftrepitu emittit caulem cum flo-
ribus, qui breviflimo fpatio temporis fit infignis altitudinis, &
craffitiei. Haec autem interim hac fuper re. Cum autem re-
liqua in ipfa propofitione enunciata demonftrationcm non po- ■
ftulent, patentomnia, quae propofuimus.
PROPOSITIO UNDECIMA.
DAto maximo tempore, quo quis in naturali ftatu fineali-
mentifumptione vivere poteft,inveniremaximamquanti-
tatem fanguinis, quae in ftatu fimiliter naturali mitti poteft
fine laefione virium, Vel. Data maxima quantitate perfpira-
tionis, quae in naturali ftatu fingulis diebus fit, eandem maxi-
mam quantitatem mittendi fanguinis invenire. Vel. Eandem re-
perire, data maxima confumptione fanguinis, quae, naturali-
ter fe habente corpore,fit diebus fingulis per operationes. San-
guine ita vitiato, ut vires laedantur, perinde eft, ac 13 fanguis
qualitatc quidem naturaliter fe haberet, fed ea imminuta quan-
titateeffet, quae requiritur ad datam illam laefionem virium
producendam. Vitio igitur fanguinis ira noto, ut conftet, ad
quem ufque gradum vires laedi per ipfum poffint , ex inveota
quantitate fanguinis mittenda in eo naturali ftatu, quifit quoad
vi-
DE FEBRIBUS. i4J-
vires fimilis fuppofito vitiato ftatui fanguinis,dabiturquantitas
fanguinis mittenda in hoc ipfo vitiofo ftatu ejus. Num, &
quando noceat indormire miflioni fanguinis.
DE FEBRIBUS.
ANTECEDENTIA, CONJUNCTA, ET SUCCE-
DENTIA SINGULIS FEBRIBUS.
CUm inftituerimus inveftigare , quid fit Febris , progre-
diemur ad hujus morbi inquifitionem, non fecus ac pro-
jredi foliti fimus in inquifitione reliquorum , cum nempe pa-
eat per medicas obfervationes, quid unicuique febri proprium
it, quid antecedat fingulis, quid fuccedat, quid cum iifdem
ronjungatur, & in horum omnium antecedentium, conjun-
lorum, & fuccedentium colleftione fita fit uniufcujufque mor-
>inatura, haec ipfa antecedentia, conjunfta, & fuccedentia
ingulis febribus primo exponenda efie, patet, ut conftet qua-
umaffe&ionum fimul contingentium necefiariam aliquam cau-
am, & operandi modum inveftigare debeamus, feu (quod i-
tem eft) ipiam naturam febris. Cum igitur haec febrilium af-
e&ionum enumeratio non alio refpiciat, quam ut per ipfam
>rogredi valeamus ad neceflariam earundem caufam , & ope-
andi modum 5 debebunt igitur eaedem affectiones fimpliciter
)roponi , nullam earum caufam aut fupponendo,autrecenfendo,
mta putredinem , fervorem , qualitatem occultam , venenum,
ermentationem,aut fi quae his fimilia tanquam caufae febrium
:ircumferantur 5 fed quaecunque fint caufae, quaecunque in iis
•perandi virtus, ac modus (quae fingula per fequentes propo-
itiones deducenda funt) enumeranda folum erunt illa, quae in
uacunque febre contingunt, & fenfibus objiciuntur, ut inde
lobis fiat gradus ad eorundem neceflarias caufas, de quibus du-
>ii, ac folliciti fumus. Nullus igitur in febrilium affeftionum
numeratione effet caeteroquin neceffarius ordo,dummodofin-
ulaexponerentur, quae fingulis febribus competunt, & cum
utredo, fervor, & reliqua mox recenfita cau fis febrium an-
umerentur, eadem recenfere febrilibus affeftionibus, hoc in
\lh ? lo-
246 L B E L L I N I
loco non folum non erit neceffarium * imo vero, fiidfieret,
praeter rem omnino effet, atque infti^uto noftro contrarium ,
qui "caufam febrium non hic fupponimusj fed in eandem tan-
quam dubiam, nec plane notam inquirimus. Si igitur aliquem
fervare ordincm in hac febrilium affe&ionum enumeratione,
licet id minime neceflarium fit, conftitueremus , non illum
fufcipiemus ordinem, qui pendere poffet ab illa vurgatifliroa, j)
atque acceptiflima febrium divifione in Ephemeram, Humo-
ralem & He&icam haec enim divifio fupponit febriuir
caufam , in Ephemens quidem accenfionem fpirituum , aui
fanguinis, in Humoralibus humorum putredinem , aut accen-
fionem, in He&ica partium folidarum. Sed ille nobis erii
inftituendus ordo, qui, fi; cum aliqua divifione febrium de-
bebit efle conjun&us, nullam fuppofitionem.contineac de ea
rundem fcbrium caufis, in quarum cognitionem, ac fi efletr
penitus incompertae, devenire ftudemus per cognitionem eo
rum, quae in unaquaque febre fenfibus patent. Cum itaqui
nihil magis amemus in rebus noftris, quam ordinem, difpo
nemus hanc febrilium affeftionum enumerationem per du»
quaedam ipfis cqnjuncta obvia fenfibus,&quae non folum cau
fas non fupponuntj fed ne minimam quidem ejus fufpicionen
moverepofliint, 6c fecum ferunt facilem febrium omnium par
titionem, ac differentiam, cum duo illa conjunfta fint qual
fumma genera, in quibus febres fingulae continentur. Du
autem illa conjun&a cum febribus obvia fenfibus, & nihil cau
farum fupponentia, a quibus febres fingulae deducuntur,. fun
quidam modi ratione temporis, quibus. febres inhaerent corpc
ri: ecce fiquidem nullam febrem invenias, imo vero ne ullar
quidem dari pofle, demonftres, quae aut per nullum tempor:
fpatium omnino ceflet, aut omnino ceffet per aliquod interva
lum temporis,feu nullam febrem invenias , quae non fit,ut ap
_ pellant , Continua , aut Intermittens , duo fumma genera febriur
neS^fc-^ fenfibus obvia, & nihil caufarum, a quibus febres producur
continua tur, fupponentia. Ponamus igitur tanquam fumma genera fe
&inter- ' brium Continuam,& Intermittentem (neque enim a febris d(
mittens. finitione in genere exordiri poffumus, qui ipfam ignorare fup
continua poni interim volumus,) & Continuaenomineintelligamus,qug
,uld' per totum temporis fpatium, quo aeger quifpiam tali febrela
boraredicitur, nunquam relinquit corpus integrum, feu cuju:
nul
DE FEBRIBUS. t47
iullu$eft finis integer intra datum iilud tempus,feu qiue nun-
(uam ex toto finitur,feu nunquam plane definit (funt enim hae
>mne$Celfiforrnulae ad exprimendum fummum deceflionis ter- Jib. 3.0. $.
ninum in febribus) nomine autem Intermittentis febrem, quae^crmit-
itra fpatium temporis, quo aeger quifpiam laborare dicitur,tensquid.
eltnquit aliquando corpus integrum, vel cujus eft aliquis finis
titeger intra illud tempus, feu finitur penitus aliquando, vel
lane definit. Quoniam igitnr febris continua illacft, quae
»er totum tempus, quo quis febrire dicitur,nunquam relinquit
orpus integrum j vel igitur vis caufae moventis ot confervantis
sbrem per unicum ,6c fimplicem febris circuitum tota abfumi-
ur, ac plane deficit, vel ita poft unicum circuitum fupereft,
tque perfiftit, ut alios circuitus excitare potTit, eofque vel ita
tt alter invadat, antequam prior plane defierit, vel aliquo tem-
►oris intcrvalio, poftquam defiit, & utrumque vel certo quo-
lam, acftato, vel nullo ordine. Siperunicum, fimplicem-
|ue febris circuitum vis caufae ipfam moventis, & confervantis
ota abfumitur, ac plane deficit, igitur ceflante caufa ceflabit
imiliter Febris illa per unicum circuitum, atque fimplicem , at-
pe ita cefiabit, ut ulterius pcr novum circuitum ab eadem cau-
a productum invadere non poflit,cum caufa haec prorfuscom-
iimpta fuppbnatur. Erit igitur hujufmodi febris continua unius ,
c fimplicis circuitus,quae proindcContinuaSimplex appellari Contimta
iebebit, fi vero per unicum febris circuicum caufa ipfam mo- hmpkx*
fens, atque confervans alios circuitus cxckare poflit, 6c recur-
at alter, antequam prior plane dctierit, 6c recurrat femp*r eo-
lem certo, ac ftato ordine temporis fervato, erit fimilitcr fe-
>ris continua, ut patet, fed ex pluribus circuittbus, feu perio-
lis compofita, iifque ex fuppofitione ordinatis, quare dici dc-
rebit Continaa Periodica: fi vcro non 'recurrat alter, ferva- co^tinua
o femper eodem ordine temporis, fed faepius , rarius, prius, pcaodlca'
)ofterius j recurrat tamen, antequam prior plane deiinat, erit
Dontinua Vaga, five Erratica. Si autem caufa febrem movens,continua
rtque confervans poft unicum circuitum altos movere poflit ,erratica!
ed non nifi aliquo fpatio temporis, poftquam prior defiit,pro-
lucetur jam febris Intermittens,6c Periodicaquidem , fi circui-1^"^1^
■-us recurrant eodern femper certo ordine acceffionum fe rvatO ; dica, & va
Vagavero, five Erratica , fi iidem recuifus ordinem ejufmodi f^ic^uer
non fervent, fed faepius, rarius, prius, pofteriufve contingant.
Erit
M8 L BELLINl
Erit igitur hacc fumma febrium ad rem pracfentem faciens, &
hujufmodi earum difpofitio : febris omnis aut continua , aut in«
termittensi continua aut fimplex, aut periodica, aut vaga , in-
fimftiue«e term*ttens autem periodica folum , aut vaga. Et fane ex rc«
funt Ephe- cenfione fingularum febrium fubito patebit , in hac facili, per«
tTma3 legi fp*cua» & neceflaria febrium partitione ipfas omnes contineri,
Ecce fiquidem Ephemera legitima eft continua fimplex, cum
per unicum circuitum 24. horarum, paulo plurium, paucio-
rumve finiacur, ita ut aliis ipfius uiterius noc affligatur corpus:
Ephemera Ephemera plurium dierum eft quidem aiiquanto longior, fed
Sierurn1, e^ femper idem circuitus ad piures dies protraftus. Synochus
synochus imputris (cogimur hic, & in fequenti febri uti vocibus , pu-
feuPfebriS tredine nempe, caufam quidem febrium exprimentibus, cum
synochus aP^or*DUS careamus) feu fynochus fimplex, vel febris inflativa
purris ,"feu dida unius fimplicis & ipfa circuitus, poft cujus finem febrc
tfnern$con ^lmi^ non rurfus tentatur corpus. Synochus putris, fcufe«
bris continens, cum differat haec febrisa priore per majorem
calorera , & intenfionem affe&ionum omnium , caeterum cir
caufus.feu cuitus unicus, poft quem perfe&a falus : Caufus fcufebrisardens.
dens!"' quando periodo caret, cum enim fine recurfu eft, differt fo«
lum a duabus praecedentibus per calorem exurentem,& extre-
Heaica. mam fitim, cum quibus conjungitur:ac tandem Heftica, cum
haecfit febris unius circuitus,caloris,ac pulfus fempercjufden]
gradus, nifi quantum leviter uterqueintenditura cibo. Atverc
continuae continuis ordinate recurrentibus accenfendaefuntTertianacon*
KntTe" tinua, cum haec ex pluribus circuitibus conftet, quorum fin-
tlnua Cad &QU tert*° °iU00,ue die fervato femper hujus ipfius temporis or«
«uam rV dino recurrunt ita, ut invadat alter, antequam prior plane de«
ducuntur. fierit, & ad hanc Tertianam continuam redigenda eft fuperius
Sodfca pe*exP0U*ta Caufus,cum typum Tertianae habet,vel ejus calorem
coin. ' ad hanc colliquans, vel ratione typi, vel caloris fundentis ita,
2>desS Eiol ut c°Hiquefcere cogat corpus. Ad hanc Aflbdes, & Elodes
des. ' ex non abfimilibus caufis. Quotidiana continua, cum haec pa-
^j[nJulaanariter pluribus conftet circuitibus,fed finguli fingulis diebusre-
Barbaris currant, fervato femper hujus ipfius teraporis ordine ita, ut
qutfmEpia- invadat alter, antequam prior plane defierit, & ad hanc quo-
!a fynC0Pa*tidianam continuam propter frigusquoddam rcdigunt Epialam,
lisminuta»0 . r £ i l r & i * i •
&humoro-Syncopalem mmutam, Syncopalem humorofam, vel repletio-
putiv*'a*iiS 'nJjcm. Quartana continua, cum haec pariter pluribuscon-
ftet
DE FEBRIBUS. *49
ftct circuitibus, fed Gnguli quarto quoque die fervato fcmperQaartana
hujus ipfius temporis ordine recurrant ita, ut invadat alter ,continua-
antequam prior plane defierit: ac denique Maligna, & Pefti- Maligna &r
lens febris funt ut plurimum e genere continuarum ordinate Peliilens»
recurrentium , licet aliquando fint etiam ex continuis fimpli-
cibus, unde adalterutram expofitarum claflium redigendaefunt$
imo vero funt etiam erraticae, ut notabimus infra j Hae autem continuae
cbres omnes dicuntur Continuae eiTentiales, five primariae, i!len.tules'~
iliae funt fecundanae , quae accidentes , ly mptomaticae , cc earum riae : fecun-
iliquae etiam comitatae nuncupanturjoc Primariae quidem funtp^J^f™"
;x fe ipfis morbus, nec ulli alii morbo , a quo pendeant, fu-cae,acci-
i>erveniunti Symptomaticae pendent ab aliomorbo, cui vel mitatae?*
lum fit,vel poftquam factus eft, fuperveniunt > Comitatae de- <iuae fl*nr-
,iique conjun&um fecum habent morbum alium,quem vel ipfae
leceflario generant , vcl uterque fimul generatur. Has omnes
ebres efle debere continuas, aflerunt (non tamen video, cur
ntermittentes efle non poflint,fiacaulapendeant,quaenonnifi
>er vices poflit invadere)recenfentquePhlcgmonoden, Ervfipe- pWcg»a-
atoden, Typhoden, Lypiriam, Lentam, febrem Variolarum, lipdato^Ysj
5c Morbillorum in pueiis. Succcdunt his Intermittentes perio- Typ.h?d«.
,. » n . * Lypina ,
ucae , e quarum numero eft Tertiana mtermittens , cum haec ex Le»ta , fc-
>luribus circuitibus conftet, quorum finguli tertio quoque die jbarJ^at1^"
ervato femper hujus ipfius temporis ordine recurrunt ita , utMorbiiio-
,nvadat alter, poftquam prior per aliquod fpatium temporis JS1™111^116*
orpus integrum reliqueriti Quotidiana intermittens eundem intermit-
n circuitibus fuis temporis ordinem fervans recurrendo diebus \iodVJe "
ingulis, poftquam prior circuitus per aliquod fpatium tempo- funtTertia-
is ex toto defiit : & Quartana intermittens quarto quoque die mitTcns!
»rdinate recurrcns circuitibus fuis, quorum prior per aliquod J^uotidu-
ntervallum temporis ex toto finiatur, antequam invadat alter. Quartam.
fam continuae,quam intermittentes febres funt vel legitimae, continuac
xquifitae, verae, vel fpuriae, Sc nothae: illaefunt, quibus *it"c"tcs
onveniunt omnes, & non aliae afft&iones , quam unius ali-funt vei
ujus febris; nothaevero, quibus plurimae quidem infunc af- yPeuareae,^lt
e&iones alicujus febris, fed non omnes, & aliquot alicujusquae iint :
iius. DcNothis feorfim, ac diftindeanobis,nequeinhacenu-nob?sUdi-a
neratione affeclionum , quae febribus conveniunt, neque in fe-
uentibuspropofitionibusagendum eft, cumquidillaefint, fub-asen ura*
:o patcat, fi quid fint febres legitimae, intelligatur. Ex his
Ii ir>
ip L. BELLINI
omncsfe- interim patet,a febribus nothis non conftitui genus aliquod fe«
tr€sfiUdo ^r,utn ' qu°d m nac earum partitione non contineatur. Ulterius
sompofi- tam febres continuae fimphces, quam periodicae, 8c imermit-
tac,&fant. tentes aliquando componuntur, hoc eft,plures febres ejufdem,
vel diverfi generis eodem rempore affligunt aegrum, ut plures
continuae fimplices, plures continuae periodicae, plures inter-
mittentes, vel fimplices,& periodicae, vel periodicae,5c inter-
mittentes^ vel continuae fimplices & intermittentes & recen-
confu(ae. fencur Confufae, quae eodem tempore incipere, ac definere di-
cuntur, ita ut vix difcerni poftintifervant tamen utraeque naturam
fuam5& neutra praevalet , aut trahit, mutatque alteram in pro-
Et difttn- priam conditionem ,aut aliquid fuaefortis ipficommunicat,un-
Nothis.ra de diftinguuntur a Nothis, quae funt febres fingulares pluriutn
naturam participantes, 6c ab illa,quae praevalet,denominatio-
nem fumentes,utmixtaabelemento,quodeftpotentius, feudo-
impHchae, minatur. Implicitae,cum pluresfebreseodem temporedetinent,
Ms^tertu" " & evidenter diftinguuntur,quae fi funt ejufdem generis,deno-
nae5quar- minantur ab ea, qua funt, multitudine, ut duae, tres Stc. ter-
tidUnac110" tianae, duae &c. quartanae , duae, aut plures quotidianae. Cum
&c vero implicantur febresdiverfi generisnproprio carent nomine,
excepta febre, quae componitur ex tertiana intermittente, &
Semitcrtia-quotidiana continua, cum haec appellari foleat Semitertiana,
horrida. ve* Horrida. Cum autem hae febres implicantur, feu compo-
nuntur, fiquidem alterius paroxifmus invadat, antequam prioris
subintran- definat, dicuntur Subintrantes: fi brevi a fine integro unius in-
coaitcr- vacnc alter, Coalrernaej fi vero quafi ftatim a fine decefiionis
n*e- . unius invadit aSter,Communicantes ab Avicenna nuncupantur.
cantcs. I_Neque igitur de compofitis fcbribus deorfim , atque diftincle
Necde a no^]S m febrium enumeratione , aut propofitionibus pertra-
compofitis clandumj quicquid enim in compofitis demonftrationem exi-
nob^aea ^c> *^ud totum in iis febribus feorfim continetur , ex quibus
agendum; iliae componuntur : erit folum aliquid deSemitertianaexponen-
auiuid^dc ^um » cum m ipfaquaedam contingant, quae periitus omitten-
emitertia- da non funtj fed &' hic patet interim, a febribus compofitis
non conftitui genus aliquod febrium , quod in expofita parti-
conrinuae,tione non contineantur. Poftremo Vagas, aut Erraticas fe-
miuenVes ^rcs ex *P*"a aPPeMati°ne patet , efTe poffe tam continuas, qi>am
«rraticac, intermittentes , adeoque etiam malignas, ac peftilentes, quae
leuvagac nu]{um certum ordincm acccffionum, finium,circuituum,nul-
lam
r.a.
DE FEBRIBUS. 271
lam certam febris formam fervant, fed faepius, rarius,per plu-
res dies,pauciorefve,per horas etiam invadunt, deflnunt modo
cum calore, modo cum frigore, & hujufmodi perturbatis, &
ordinem minime fcrvancibus affe&ionibusconjuncliae $ fcd neque
in his contineri quicquam, patet, quod a noftra partitione fe-
brium non habeamus, & erraticas ad eas ipfas facile redigi.
Quoniam itaque feries febrium , quas ad continuas, &: inter- Qais otia
mittentes redegimus, eft, quantum febrium a rei Medicac pe- lc^erja""™c
ritis dari fupponitur, earumque diftributio eft juxta partitio- femndu*.
nem febrium comparatam per quafdam earundem affecliones
notasfenfibus,necde caufis,auc operandi modo quicquam fup-
ponentibuspcrfpicuam,ac neceffariam , & hujufmodi partitione
nobiseft opus, ut aliquo apto ordine enumerentur antecedentia,
conjuncl:a,& fuccedentia fingularum febrium , in quarum cau-
fam, naturamque perquirere conftituimus 3 febrium igitur e-
narrationem eo ordine inftituamus oportet, quem fuperius ex-
pofita partitio fecum fert,adeoque primo exponendae affectio-
nes febrium continuarum fimplicium, tum continuarum pe-
riodicarum , tertio periodicarum intermittcntium, poftremo
tam continuae, quam intermittentes erraticae, quid fint fingu-
lae, deinde per propoGtiones indagaturi. Age itaque 6c rem
ipfam aggrediamur.
ANTECEDENTIA , CONJUNCTA,
ET SUCCECENTIA FEBRIRUS CONTINUIS
SIMPLICIBUS.
Febris diaria , vel Ephemera legitime £5? proprie dicla : Graecis
Riftuia, timor , follicirudo , irae , vigiliae nimiae, animi con- antece-
• ° • 1 DENTIA.
tentio, evacuationes, motus corpons, nimia omnia,do-
lor, fames, fitis, cibus & potus calidus, ebrietas, cruditas
five nidorofa a nimio calore, five a parvo veniens, aeftus aeris,
mora ad igncm, vel folem , balneum nimis calidum, prohibita
perfpiratio, pcrfrigida, vel adftringentia, ut baineum alumi-
nofum, 6c hujufmodi: glandularum & inguinum inflamma-
tiones, feu bubones , praecipue cum fuppurantur, tempera-
mentum calidum & ficcum , fomnus nimius , retentio fuliginum ,
I i 2 alvi
COWJVN-
CTA.
%Sx L. B E L L I N 1
alvifaecum, Scurinae: cryGpelas extremorum, plenitudo.
Initium a caufa procatar&ica , evidente, & manifefta, vel
immediate febrem excitante , prohibendo ex.gr. perfpirationem ,
&c. urina £ub initium colore , fubftantia, & contentis fere
quaHs fanorum, aliquando crudior, & albidior, mox fedimen-
tum bonum , aut eneorema aut nubecula , & bonus color , re-
fpiratio magna, & frequens, calor, & dolor capitis, pulfus
aon multum anaturali diflimilis, folum aliquando major, ce-
lerior, atque frequentior, aliquando etiam debilior, femper
tamen fine ulla inaequalitate, & ceffante febre ftatim ad natu-
ralem ftatum redigitur, nulla identidem recurrente inaequali-
tate, ut in aliis febribus contingit, caior naturali quidem ma-
jor, & moleftior, fed mitis, & fuavis etiam in ftatu, & vi-
gorefebris, acceflio finefrigore, rigores horrore , pandicula-
tione, ofcitatione, vel levis aliquando, Sc fubito evaneicens
horror, mcrementum caloris ac pulfus liberum, & aequale.
Declinatio (deceflio dicitur Celfo) cum madore, & humida
cvaporatione, qualis fanorum fudor, poft quem perfe&a apy-
rexia, feu, ut Celfus diceret, finisinteger, ab animi affecti-
bus veniens eft cum urina rubicundiore. Ex ira pulfus magnus,
creber, vehemens, calor non mordax, fed copiofus, & blan-
dus. Ex triftitia pulfus parvus, tardus, languidus,rarus,calor
acrior potius, quam copiofus, corpus extenuatum, oculi con-
cavi, & nova quaedam decoloratio. Huic fimilis febris, quae
ex animi contentione, fed extenuatio corporis, oculorum cavi-
tas, Sc decoloratio faciei minor fuccedit. Ex vigiliis facies
humidior, oculorum motus gravior, elevatio palpebrarum dif-
ficilior, & in iis humiditas quaedam. Ex laflitudine per labo-
res cutis ficcior ufque ad ftatum , a ftatu vero iis , qui ad fum-
mum non fatigarunt, ex imo corpore humidus vapor ad cu-
tem fertur, unde haec humefcit$ fumme autem fatigatis et-
iam declinante febre ficcitas permanet. Ex cutis adftriftione
eadem durior, compaclior, calor primo attaflu mitis j fed eo
diutius protracto calor intenfior, urina rubicundior, non cavi
oculi, non extenuatio corporis. A bubonibus pulfus maxi-
mi veloces, frequcntes, aequales, calor multus, fuavis, fa-
ciei rubor. Ex plenitudine facies & oculi rubicundiores, u-
rina rubicundior , pulfus magnus , velox, durat 24. horas,
pauloplurcs, aut pauciores.
Sy-
DE FEBRIBUS. zS3
Synochus fimplex, vel continens, vel He&ica praecipue in^CEDEK'
juvenibus calidioribus tempore verno periodice in cacochymicisj
quae autem fuccedant febres , oftendunt affe&iones fingularum
propriae, & praemonftrant difpofitiones, quae febrienti infunt
*tiam , antequam Ephemera finiatur. Inftat autem Ephemerae
iliqua expofitarum febrium , fi tranfactis 2.4. horis adhuc Ephe-
"nera cum dolore capitis, qui eodem fpatio temporis exafto
idhuc perfeveret, fi nullus fudor erupit»
Ephemera piurium dierum.
EAdem, quae Ephemeram proprie dictam, fed majoris ro- antecb-
boris,obftrucl:io cutis, repletio , ebrietas , catarrhi , bubones. DENTIA#
Eadem fimiliter, fed duratio per plures dies abfque ulla re- conjvn-
aiflione, aut intenfione. crA'
Similiter eadem. succrden-
TIA.
lynocbus nonputris ^feu Synocbus fimplex ^fiveFebris Inflativadicla.
EAdem cum Ephemera, fed praecipue prohibita perfpiratio, pJJJJj^
& potiflimum efHuviorum calidorum, plenitudo vaforum
, fanguine, feu plethora ad vafa cum duritie corporis, tempus-
ernum, juventus, vini nimius ufus, cibi fucci pleni, fup-
•reffio haemorrhoidum , menftruorum , vel cujuslibet alius ef-
luxus, qui vel natura fieri debeat, vel afluetudine.
Eadem cum Ephemera, fed magis evidentia, & magis a<3:i-CoNJw^
a, calor Slandus, fed major, quam iri Ephemeris, cutis non A'
cca, fed madore perfufa, urina naturali fimilis, craflior ta-
len , & rubicundior , pulfus vehemens , celer , frequens,
lenus, magnus, & aequalis. Facies, ac totum corpus ru-
ens, & quafi inflatum, venae fanguine infartae , ac tumidae,
iflitudo tendens,caput grave , refpiratio difficilior,& frequen-
or, fomnus plerumque profundus, & rubra per ipfum fpe-
:ra , pulfutio temporum , peftoris anguftia , inquietitudo.
>uratio per tres, quatuor, aut non multo plures dies ad uf-
ue feptimum fine remiflione, 6c per totum durationis fpatium
sl calor eft aequabilis, feu ejufdem gradus, & dicitur febris
lomotonos, vel Acmaftica, vel continue crefcit, 8c dicitur
pacmaftica, vel continue decrefcit, 6c dicitur Paracmaftica.
udore, vel haemorrhagia narium folvitui .
Eadem cum Ephemera quoad febres, Sc in infigm plethora , ^CEX>EM"
li 5 quae
%f4 L BELLINI
quae fi non fit per arrem Medicam imminuta, phrenitis, an-
gtna, pleuritis, vel quid fimile a nimio fanguine.
Synochus putris, feufebrts continens.
CUtis, jecoris, & aliarum partium internarum obftru&io-
nes a craffis, & vifcidis humoribus, copia nimia fangui*
nis, aetas juveniiis, tempus vernum , fuppreffio confuetae,aut
naturalis evacuationis , biliofi , aut fanguiaei temperamenrj
corpus, muhus labor, & exercitatio, curae A/exantes in fola*
tio, Se aeftus iongior, ciborum, & medicamentorum incen-
dentium, &: exficcantium ufus, quicquid bilem cumulat.
Acceffio fine frigore, horrore, rigore, calor ta&ui multus.
vaporo!usv minus moleftus & acris, quam in penodicis j rna-
jor, & acrior, quam in continuis fimplicibus haclxnus expo-
fitis. Procefius ejus ab acceffione ufque ad finem integrum
apta proportione decrefcit, increfcit continue, aut in eodeir
ftmpergraduperfift.it, & hoc per totum primi diei fpatiuir
praecipue folet contingere : quae ejufdem gradus calorem con-
fervat, dicitur Febris Homotonos, vel Acmaftica, ut in fyno-
cho fimplici , continue decrefcens Paracmaftica , continue in-
crefcens Anabatica, feu Epacmaftica* nulla acceffio nova, aui
exacerbatioj pulfus magnus, vehemens, celer,frequens,inae
qualis, inordmatusj urinacrafla, turbida fine fedimento , cru-
da, vel leviter codfca in principioj aliquando etian* dolor ca*
piti^, inquietitudo, vigiliae, fitisj urina tenuiorj aliquandc
dyfpnoea, inflatio, & rugitus ventris, puftulae nigrae, au
lividae. Pura durat feptem dies, notha quatuordecim.
" Urinae fub initium rubicundiori falus , & brevi fucceflura > al
bae autem plerumque mors : diutius protractae facile caufos
afthma, inflammatio pulmonum, haemorrhagia , vel pruritus
& titillatio narium, fplendores ob oculos, vifus hebetudo,
Caufos, feu febris ardens ftne periodo.
QUicquid intenfe ficcat, & calefacit, temperamenta cali
da, & ficca, aetas juvenilis, aut confiftens, aeris calida
6c ficca temperies,ferventiffimusfolisaeftus, libor immO'
dious , vigiliae diuturnae, copiofior vini potus, ira, fitis, &c
A dolore ventris laboriofo febris ardens laethale ait Hippocrates
Caiorurens, conftans, 6c perpetuus finc ulla exacerbatio-
n
I
UCCKDEN-
A.
DE FEBRIBUS. z55
ie, & fitis inexftinguibijis, etiamfi biberint aegri, quae duo
unt praecipua, & conftituentia : utraque imenfiora ia Caufo
egitimo, quam in notho, lingua ficca, afpera, nigra, ven-
ris morfus, dejecliones pallidae, vigiliae, interdum defipien-
ia, refpiratio d;fficilis, denfa, magna efflatio conrinue os
periendo, jaftario, & inquietitudo indefefla, pulfus duri, ce-
?rrimi, urinae flammeae. Purae ardentes plerumque feptem,
on purae novem , undecim, quatuordecim, Stc. diebus du-
ant, & folvuntur per alvi dejectiones , fudores, vomitus, ab-
cefliis, & hujufmodi.
Senibus plerumque mors, ficut iis, qui Caufo corripiuntur^'
in aere, temperamento, anni tempore, & caeteris frigidis:
: i^uartana intermittens praecipue, fi febris ardens ad Autu-
nnum pertingat.
Hetlica.
FEbris He&ica dicitur intemperies calida, & ficea partium
folidarum, &: cum abfumit humiditatem ipfarum roridam
)rimus gradus He&icae : cum fubftantiam carnofam, & adipo-
am, ut Galenus aflerit, uc alii, cambium, fecundus gradus:
:um membranofam & fibrofam, quae Galeno in fpecie folida
i 'licitur, ut aliis gluten, tertius ac fummus gradus. Hinc du- Heaica
)lex ftatui potcft, cum tabe, & fine tabej fine tabe, cum "«"aTraa-
aumiditas partium nondum abfumpta eft cum tabe eadem rafmus.
am abfumpta, & exficcata, ac tum Hectica marafmodes, &
ijus fummus terminus Marafmus non naturalis, £c incurabilis; feumaxcojb
iatur enim Sc naturalis maraimus, Latinis maicor, & eft illa
riventis corruptio naturalis ob ficcitatcm , qua fenes omnes m-
ura morerentur, 8c Senium etiam dicitur, & a fimili aftcdtu
lceitatis tradu&um eft hoc nomen ad ultimam vim He£ticae
Fataliter exficcantem, quae non per frigiditatem , Sc ficcita-
tem , uc naturalis marafmus , fed per caliditatem , & ficcitarem
nterimit. Dicitur Heftica xa]' e£;i/, juxta habitum, feuha-^'5»
bitualis, hoc eft quae tam invaluit, ut ex fefe ipfam confervet,
habeatque fuae confervationis cauiam inhaerendo partibus,eaf-
que confumendo, atque ita nulla aliunde vcniente & confer-
vante caufa opus habeat 5 reliquae vero febres dicunturxara tr^e- c-yjm.
ffiv, feu fcheticae, hoc eft, in difpofitione, ad quas nimirum
excitandas^c* confervandas requiritur fomes,8c caula in corpo-
ri-
Antece-
CENTlAt
CONJUN'
CTA.
%S6 L. BELLINI
ribus caeteroquin febriendo difpofitis, quae fine ejufmodi cau*
fa nunquam febrirent.
Quaecunque plurimum humidae fubftantiae in partibus foli-
dis abfumcre, vel maximum calorem excitare, vel utrumque
praeftare poifunt, & difpofitio ad fufcipiendas eorum impref-
fiones, ficdiuturnae, atque infignes evacuationes pcr alvum,
Urinam, fudores &c ulcus in pulmonibus, thorace, utero,
renibus 6cc. inedia, labor, triftitia, curae, fingula diuturna,
calor febrium ardentium , & acutarum , & aliae etiam febres
diuturnae, habitus corporis calidior, & ficcior aeris & loci
conftitutio calida, & ficca, ebrietas, furor.
Calor fine ullo aegri dolore, ac moleftia ita,ut fe febrirevix
fentiat, primo attactu debilis, diutius protracto acer, &mor-
dax, major in arteriis, quam in partibus circumpofitisj inten-
fio ejus ab aiTumpto cibo, quacunque hora fumatur, etiam non
fervata cadem hora ipfum fumendi diverfis diebus, & duratio
cjus intenfidnis per totum tempus, quochylusdiftribuitur, quc
abfoluto calor ad fuum priorem ftatum fe redigit, & fempei
ejufdem gradus ad ufque novam alTumptionem cibi perfeverat
Cum calore mutatur pulfus, quifitmajor, & velocior, du-
ratque talis, quoufqueduratcalorisintenfio, actumpulfusetiari}
redigitur ad eum ftatum , in quo fuerat , antequam cibus aflu-
xneretur, nempeparvum, crebrum, 6c celerem. Mutationa
iftae contingunt finc ullo frigore, rigore, horrore, ofcitatio-
ne , pandiculatione , & fi quae alia aliarum febrium accefiione!
comitantur, & hae mutationes caloris, & pulfus a cibo funi
propria, & infeparabilia ab Hectica: caeterum pulfus parvus3
creber, modice celer, urina per colorem naturali fimilis, de-
bilitas femper increfcens, extenuatio corporis, & exficcatio
Cum vero ad fecundum gradum deducitur,ficcitas, & debilita:
major, pulfus magis debilis, frequentior, minor, durior, uri*
na oleaginofa, cui nempe pinguedo innatat, qualis aranearurx
telae. Jn tertio autem gradu invalefcunt haec omnia mala cun
iis omnibus, quae conjun&a funt cum fumma ficcitate. Infa
per cum Heftica in genere conjungitur calor in hypochondrii:
primo ta£tu mitis, poftacer, mordax, aridus, pigrities, ad
motum defidia, & motus difficilis. Complicatur Heclica cum
Ephemeris periodicis continuis, & intermittentibus, & co-
gnofcitur per fingularum figna, quod difficile captu non eft.
Pri
DE FEBRIBUS. *57
Primo gradui fecundos , nifi ille curetur, & nifi curetur™A.CEDEN"
pariter fecundus (fecundum enim etiam curari pofle, funt qui
afTerant) ipfi fecundo fumma tabes, feu marafmus, & mors ir-
reparabilis.
ANTECEDENTIA , CONJUNCTA ,
, ET SUCCEDENTIA FEBRIBUS CONTINUIS
PERlODiCIS.
FEbris fynechis, Gve continua proportionata, & periodica
(ita enim appellarur communiter) eft ejus naturae,ut nun-
quam ad finem integrum, feu apyrexiam perveniat ante accef-
fionem alterius circuitus, & diverfa fortitur nomina, prout
alter ille circuitus fingulis, tertio, aut quarto quoque die re-
:urrit, unde quotidiana continua. Accefiiones autem nullus
praecedit, aut comitatur horror, rigor, aut frigusj deceflio-
nes nullus fudor.
fertiana periodica.
QUaecunque ad intenfiorem calorem difponunt, abundan- DAENNTTE""
tia bilis, temperamentum calidum,& ficcum,vel fimilis
intemperics alicujus partis,vel totius corporis, juvencus,
. limenta calida & ficca , inedia , victus tenuis, & parcior,
xercitatio corporis frequens, & vehemens, aeftus aeris, five a
egione, five ab anni tempore, fole, balneo &c, evacuationes
>iliofaefuppreflae,vigiliaenimiae,animicontentio,& hujufmodi.
Calor urens, & fitis ardens, vigiliae, aut fomnus levis, in-£°MJVK"
Dtnnia iram prae fe ferentia, deliria, oris amaritudo, linguae
iccitas, & nigrcdo: fine frigore, rigore, aut horrore exacer-
,»atio, finc fudore deceflio, pulfus in accefllone compreflus,
lOntradus, & quafi feabdens, parvus, rarus, aut frequens,
C inaequalis inaequalitate fyftematica, qua fcilicet una pulfatio
ft majoraltera, deinde celer, & frequens: urina ignea, ru-
ra,acris, initio femper cruda fine fedimento : naufea, vomi-
jsbiliofi, & fimiles dejectiones, magna anxietas.
Quartana intermittens praecipue, fi tertiana periodica Au Jwasckden*
amnum attingat.
Ad tertitfnam continuam periodicam pertinent Caufos, feuCa"r»s.
bris ardens, cum fervat tertianae periodicae typum, vel calo-
K k rem
158 L. BELLINI
€olliquafls'rem ejus & de hac febre fuperius. Colliquans, quae eft fummi
caloris, pinguedinem, camem, partiumque folidaiun. fubftan-
tiam fundens, in liquidum. redigens, 8c extva corpus mittens
per infenfilem perfpirationem , fudores, urinas , deje&iones ,8c
in hac contingit futyta corporis emaciatio, 8c confumptio, o-
culi concavi, collapfa tempora, nares acutae, dejedtiones ru-
fae, pingues, foetidae, vifcofae, corpulentae, fincerae, bilio-
Affodes. fae, 8cfpumofae, urinae pingues , oleofae. Febris Aflbdes, in
qua jactatio frequens , 8c inquietitudo moiefta, quam febrien-
tes graviter ferunt, naufea ut plurimum, 8c vomitus, morfus,
& ftimulus orificii fupenoris ventriculi, 8c membranarum ejusj
Eiodcs. ac denique febris Elodes, in qua perpetuo fudores funduntur.
Quotidiana continua periodica Barharis Latica , quod latentem
quendam habet calorem.
/TPTas, natura corpus humidum, pueri, infantes la&entes,
XHd vel adhuc carentes dentibus , fenes, qui crafliore funt cor-
poris habitu, otio, crapulae, longo fomno dediti, loca hu-
mida, vel regiones, 8c tempeftates limiles.
conjum- Calor primo attaftu mitis, mox acrior perfeverans a prima
ad alteram acceflionem , 8c haec circa vefperam fine ullo frigo-
re, rigore, horrore, fine ullo fudore deceflio $ pulfus rarior,
tardior, inaequalior, 8c minor,quam in reliquis periodicis,&
adhuc rarior, 8c tardior in acceflionibus, 8c compreflus, &
quafi fe abdens. Urina fub initium, 8c ad accefliones crudior,
mox craflior, minus ignea, 8c rubra, quam in caeteris perio-
dicis, fitisetiam remiflior, nifi urgeat falfa pituita, facies fub-
tumida, laxa, fublivida, fomnolentia, inappetentia,excretio-
ncs pituitofae, in longum protrahitur, vix definit ante diem
40, 8c ad fexagefimum , atque ulterius excurrit. Per fudo-
rem, alvi fluxum, aut abfceflum judicatur, ut per parotides.
succEDEN-qUae ipfi non raro fuperveniunt, Cachexia, Hydrops, febri:
He£Hca.
Epiaia. AdQuotidianam continuam periodicam pertinentEpiala ve
^Tri % jjttc* ,quod blanda,8c lenis eft, vel a rigore,qui ym&h®'
Atticis, illa eft cum Galeno, in qua eodem tempore minimae,
8c univerfi corporis paniculae, calore, 8c frigore africiuntur,
non ut Avicenna, & Arabes, in qua per totum circuitum in-
teriora frigent, exteriora calent. Hanc alii ad intermittentes,
alii
Aktece
DENTIA.
DE FEBRIBUS. 2?9
alii ad Continuas periodicas, alii ad Symptomaticas reducunt.
Ajunt tamen, ad Quotidianam periodicam referendam propter
frigus, quod a pituita, quae nondum putruit, nec putrefcic
adhuc calorem, qui a pituita fimiliter, fed quae jam putrue-
rit, vel putrefcat, quae utraque calor fcilicet, 6c frigus fimul
tactu tefte in hac febre contingunt. Hinc igitur afferunt,
originem hujus febris repetendam efle a pituita putrida,vel pu-
:relcente, quae non putridae admixta fit.
Syncopalis, quae duplex , utraque ad pituicofas febres perti- syncopaiis
nens, alcera humorofa, vel repletionalis conjun&a cum copia Humotoia,
rrudorum, & pituitoforum humorum,cum oris ventriculi de-
oilitate, unde aeger in fyncopem labitur praecipue febre inva-
knte, adeft virium imbecillitas, pulfus parvus , debilis, vali-
k inaequalis. Syncopalis minuta dicitur altera, & conjun- Mtnuta,
fta ftatuitur cum humore tenui, pauco, acri, icorofoj fed
:orrupto, & venenato, quo os ventricult afficiatur, 8c fiat
yncope.
Quartana continua periodica.
QUaecunque humores craftbs frigidos, ac terreos, fcu fic- antece-
cos generare pofTunt, corpus aridum, & macilentum , DEMT1A*
color fufcus, aut obfcurus, temperamentum frigidum,
Sc ficcum, aetas inclinans, tempus autumnale, aut magnas
naequalitates habens , curae multae, &folicitudines, hacmor-
hoides fuppf eflae , tumor lienis.
Calor quarto quoque die invalefcens nullo praecedcnte fri- CowJUN-
gore, aut horrore, nullo fuccendente fudore, caetera eadem cta.
:um quartana intermittente, nifi quod pulfus in Continua ini-
:io eft parvus, tardus, &fubmerfus, pofteamagnus, plenus,
:elerior, & inaequalior, quam intermictente, & in ftatu fin
tntenfiorj calor mitior, quam in tertiana periodica, acrior,
quam in quotidiana j fitis media inter fitim tertianae, & quo-
ridianae periodicarum. Urina initio crudior, &tenuis, poft
varia, protrahitur ad 40. diem , & ulterius etiam, raro con-
tingit, & vires maxime dejicit.
Quartana intermittens, cachexia, tabes. succeden-
Kk 1
i6o L. BELLINI
Febris maligna KcwoqQwifeu mali moris: £5? uarias ejus fpecies^
nempe morbum Hungarkum , fudorem Anglkum , febrem malignam
eum fpafmo^ catarrhum^ ac tuffm epidemkam malignamy vide
apud rei medicae Scriptores,
k ntece- \ T^tl0^ 3 pravi humores in corpore collefti percibumpra-
•entia. V vum vitiis, £c corruptioni facile obnoxium, prava a na-
tura conftitutio, in eadem vitia facilis, 6c quicquid humores
corrumpere, 8c quafi in venenatam naturam permutare poteft.
conjun- Species quaedam benigniorisfebris, nempemitiorcalor, quc
CTA' fit,ut principio lateat natura febris deterioris: paulo poft prin-
cipium virium infignis imbecillitas finecaufa manifefta, Scma-
jor, quam pro febris, & caloris natura, inquietitudo, anxie-
tas, inordinati fudores. Pulfus frequens, parvus, imprimis dc«
bilis, aliquando naturali fimilis cum inquietitudine, anxietate,
aliifque peffimis, unde & talis pulfus peflimuseft, aliquandc
initio febris formicanti fimilis, minimus, & frequentiflimus,ut
plurimum pulfus varius. Urinae primis diebus aliquando qua-
lesfanorum cum peflimis interim fymptomatis aliis, aliquandc
tenues, crudae, fine fedimento, vel quid in fundo matulae po-
tius excremento, quam fedimento fimile, aliquando craflae,
coloratae, turbidae, cum craflb, rubro, turbido fedimento.
Calor comparatus cum calore febris ardentis minor, etfi fum-
mus eft in his febribus, 8c magnum plerumque incendium,
fymptomata interim graviora, quam in febre ardente, Sc quarn
quae fecum ferre debere caeteroquin yideretur calor ille minuj
acer. Sitis aliquando magna fuperans caloris febrilis modum,
aliquando nulla cum intenfa febre, Sc linguae ficcitate, fingu-
laris ad omne ciborum genus inappetentia non fecus, ac fi ef-
fent medicamenta quaelibet guftui gravifllma, naufea, 6c vo-
mitus in principio praecipue morbi, horror frequens, Sc inor-
dinatus faepius in die recurrens. Gravitas totius corporis, &
veluti membrorum confractio, deliria, dolor capitis non eun-j
dem Iocum fervans, fed modo in fronte, modo in occipite,'
dolent & aliae partes fixo dolore, vel vagoj fudores frequen-
tes, parvi, minuti inutiles principio morbi, oculorum rubor
frequentiflime contingit, variolae, & morbilli per totum cor-
pus erumpere folent, fed majori copia in facie, pedibus, &
manibus: fimiliter maculae purpureae, feu peteehiaej fedhae
ma-
DE FEBRIBUS. x6i
najori copia proveniunt in dorfo praecipue, 6c pe&ore, in fa-
:ie,pedibus,ac manibus multo pauciores,& plerumque nullae.
Facies tetra, & a naturali itatu multum aliena, vividaque fua
/i, ac fpiritu deftituta* aliquando tamen eft naturali fimilis,
/igens, & florida. Somnus, vigiliae, veternus, memoriae de-
}ilitatio, fpeftra varia, infomnia turbantia, nihil cohaerentia ,
/ertigo, tremor, convuliio, corporis inquietitudo, anxietas,
Kulorum caligo, furditas, tinnitus aut Gbili aurium, odora-
us, & guftus corruptio, membrorum quafi conquaflatio , car-
lialgia, fitismolefta: naufea, vermes per alvum, os, aut na-
es, fluxus alvi foetidi, colliquantes, ftillicidium fanguinis e
laribus praecipue initio morbi, & majoris quantitatis, tumo-
es poft aures, circaalas, & inguina difficile maturantes, fae-
>e retrocedentes, lingua ficca, afpera, nigra, os amarum ,
xtrema modo refrigerantur, modo incendio uruntur, & ni-
lil malorum eft, quod cum malignis febribus aliquando non
onjungatur. Quae erumpunt peticulae, five petechiae, vel
snticulae, aut purpuratae funt maculae lenticulis pun&uris,
ut morfibus pulicum fimiles frequenter purpurei colorisj fed
i violaceae, virides, lividae, nigrae, aliquando majores inftar
ibicum, Sc lividae, quales vibices, aliquando ampliflimae, Sc
ntegras partes corporis occupantes, ut brachia, crura, dor-
um,atque rubefcuntj cum autem petechiae fint fimplices ma-
ulae, nihil a cute eminentj fed ipfam folum inficiunt. Atva-
iolae funt puftulae , quae ad fuppurationem veniunt, morbilli
linores puftulae, 8c quafi af^eritates cutis, quae fine fuppura-
j done excutiuntur. Exanthemata pariter erumpunt, puftulaeFebnspe-
l empe, quaeeminent, & ad fuppurationem veniunt. Febris,"^1^'
1 qua peticulac, Petechialis dici folet.
Febris peftillens,cum nempc febris maligna privatafitpopu- succsdem-
iris, eorum, quosinvadit, plerofque necans, & contagiofa.TIA*
Pefiillens.
Dlfferunt peftis & febris peftilens> neque enim femper pe-
ftis cum febrej fed dantur peftes fine febre, ut apud rei
ledicae Scriptores. Cum autem peftis eft cum febre, ante-
sdunt, conjunguntur, & fuccedunt pefti eadem, ac febri, ut
atet. DifTert autem peftis a febre peftilente, ut genus a fpe-
e, cum enim peftis in genere fit morbus communis, feu po-
| jlaris plerofque necans, & contagiofus, quoties febris popu-
Kk 5 laris
U>% L BELLINI
laris eft plerofque necans 6c contagiofa, Peftilens dicitur. Ubi
j.s-rc^- notandum, populares morbos efte vel i.fporadicos ; cum nempe
diverfa genera morborum plurimos eodem tempore, ac regio-
z. e^- ne corripiuntj vel z. endemios^ cum idem genus morb< pluri-
mos eodem tempore, ac regione corripit, ortumque habet ab
3. \*M eadem regione, cui eft familiaris, acnaturalis: vel 3. epidemi*
fti&>.' cos, cum idem genus morbi aliunde translati plurimos eodem
tempore, ac regione corripit, & nullum ex his popularibus
efte peftilentem, nifi necet plerofque, 6c fit contagiofus, &
4. ^4^5, Graecis dicitur 4. limodis^ qui peftilens eft, vel peftis.
amtece- Vi&us parvus, aer corruptus vel loci vitio, ventis, vel tem-
dentia. peftatibus a naturali ordine deviis, contagium aliunde adve-
£r.um, halitus venenati e terrae imis per terrae motus, fbdinas
6cc. Mox autem invafuram antecedunt morbi epidemici, qui
cujufcunque generis eflepolTunt, febres petechiales, variolae,
morbilli, dyfenteriae, pleuritides 6cc. epidemicaej variolae.
morbilli, non folum infantes, (ed 6c adultos corripientes , an«
thraces, feu carbunculi, 6c bubones frequentius erumpentes,
fumma caritas rerum, unde fames naturalis, ex qua peftis, ju-
xta di&um Graecum 0 Xoipog $ hipov, peftis poft famem.
comjun- Subitaneus virtutis lapfus, fummaque virium dcbilitas 5 ani-
tTAt malis vero facultas in pefte ad ufque finem vitae integra perfi
ftere dicitur, ficut 6c naturalis aliquando non adeo infignite
labefa&atur, in multbs invafio, & plerorumque mors, pt:
contagium communicatio, quod flt vel per verum conta&un
pefte affe&i corporis , vel per quid ab eodem non attre&ato i;
diftans expirans, quod eft a pefte infeparabile. Cum expofi
to fubitaneo virium lapfu palpitatio cordis, lipothymia, fyr
cope, fumma anguftia, ob quam quiefcere nequit aeger, fe
corpus volutat, mutatque fitum j virium vero lapfus fit fin
ulla manifefta caufa, 6c evacuatione infigni, vigiliis, dolori
bus &c. pulfus parvus , languidus , frequens , inaequalis , calorai
dens quandoquetam interius, quamexterius , plerumque inger
aeftus interius, exterius mitiscalor, itautnares, aures, fumma
manus ac pedes aut non caleant , aut minime caleant 3 cum interit
per aeftum interiorem veftimenta, operimenta, 6c lintea fer
re non poffint. Exanthemata rubra, pallida, nigra,livida,alio
rumque colorum, bubones, 6c carbunculi, quae fingula ab ex
anthematis ad carbunculos ufque feorfim fpe&ata non erun
DE FEBRIBUS. 163
irgumenta peftis,nifi cum aderunt antecedentia, & conjun&a
-efiqua cum pefte^ neque enim omnis carbunculus, Scc. e(l
^eftilensj fed folum qui conjungkur, ac pendet a caufis peftis.
Zum vero Animalis ficultai. etiam afficitur, fit delirium fre-
juens, memoriae lapfus, perpetuae vigiliae , vel veternus, &
bpor , oculi lumen refugientes, aurium tinnitus, furditas,
remores, convulfiones , lingua inepta fermoni , quafi balbu-
iens, nec nifi roagno conatu fe movens, aliquando inappeten-
ia, naufea, vomitus. Urina nunc tenuis, Sc fumme cruda,
iunc turbata, & jumentorum fimilis, frequentius colore livi-
[0, & plumbeo, non raro foetida, interdum fanorum fimilis,
iidor aliquando copiofus, nonnunquam foetidus, intempefti-
us, acer, frigidus, ftillicidium fanguinis e naribus. Alvi de-
eftio prava,foetida, male colorata,6c iaepiffime exigua, quae-
lam glutinofa, alba, crocea, viridis, plerumque foetida, non
quofa, fed corpulenta. Linguae ariditas, & afperitas infi*
;nis, oculi vivido colore, 6c fplendore deftituti flentium, ac
noerentium fimiles, foetidus fpiritus, univerfum corpus male
ilens, fenfus putridi faporis in bono cibo, ac potu, cardial-
;ia, fingukus. Variae foeditates, & ulcera per cutem, quo-
um alia ignem facrum , inflammationem, ferpigines, impeti-
;ines, lepram, fcabiem alia referunt, durat 24. horis, triduo,
juatriduo, quinque, feptem, novem diebus, ultra quartum
ecimum etiam producitur.
Mors plerumque, poftquam eruperunt per cutem maculaeswccE-
'iverfi coloris, quales etiam apparent iniis, qui infigni, £cDENTIA•
ehementiore aliquo veneno fublati funt.
Febres fymptomaticae , vel fecundariae.
A Tque expofitae funt ha&enus periodicae febres continuae symptoma-
-Jl primariae, quae fcilicet nulli morbo neceflario fuperve-f^p^g.
iunt , fed ex fe ipfis accidunt , Sc morbus funt. Dantur aliae con- mr^°^:
inuae, quae fymptomaticae, vel accidentes, nempe pendentes Jdes^ Ty-
b alio morbo, a quo ex neceffitate proveniunt, ut in phraeni- Phodes-
ide , pleuritide , hepat itide &c. & febris pendens a vera inflam-
latione , a puro fanguine Phlegmonodes , ab eryfipelate Ery fipe-
itodes, ab inflammatione jecorisTyphodes, atque ita de cae-
eris nuncupatur. Hujus claffis eft Lipyria, in qua interioraLipyiia.
mnia quafi uruntur, exteriora frigent, febris ardens, ac vehe-
mens
I
a*4 L. BELLINI
mens ab inflammatione magna, Sc vehemente alicujus profun-
di vifceris cum pulfu parvo, inaequali, & celeri. Huc perti-
Lcnta> net febris Lenta a latente obftru&ione, vel putredine, feu cor-
ruptione alicujus vifceris, febris mitiflima fine ullis accedenti-
bus, ita ut aeger vix fe laborare judicet, mali tamen notae in
urina, & pulfuj vires aegri collabuntur, ut vix progredi prae
imbecillitate poflit, nihil ex alimento reficitur, fed fenfimcon-
tabefcit, & abfumitur, in Iongum protrahitur ad4o. diem,&
ulterius. Lentae fimilis febris eft in cachefticis, & virginibus
Febasaiba.chlorofi laborantibus , in quibus Febris Alba.
rebris a Symptomatica pariter eft febris ex la£te corrupto intra ven«
& cum Uui tr^cu^um m pueris , 6c infantibus > fimilis a fanguine extra va«
bus conjun- fa derivato 6c putrefcente> fimilis ex vermibus, fed conjunfta
cum millealiisj delirio, laefa imaginatione, memoria, moti-
bus convulfivis, animi deliquiis, turbatione vifus & auditus,
vigiliis, ftridore dentium, contritione labiorum, gemitu, cla-
more praeter occafionem, perfriclione narium, ejufdem loci
impatientia, corporis hinc inde pacata, aut cum impetu va«
riationS, ira, inconftantia, pulfu parvo, obfcuro, debili, inae-
quali, deficiente, modo inappetentia, modo fame canina, &
haec cum infigni corporis emaciatione, vomitu, naufea, fiti
maxima, alvi foecibus aliquando duris, ac ficcis, faepius alvo
foluta, urinis fpumofis, albis, interdum obfcuris, fere fempei
perturbatis, fudoribus foetidis, ac frigidis, faliva plurima ex
ore, labiis nodte humentibus, die ficcis, foetido halitu,- qua-
lis ex aceto, velfermento, colorepallido, extremorum frigl
ditate, tumore ventris, punctionibus, doloribus colicis, otci
tatione, pruritu, & frictione narium , morfu ventriculi, tuffi«
bus ficcis, exiguis, dormitatione. Simils ex cruditate infan-
tum ob defe&um dentium plura, atque integra devorantiumj
& voracitatem > 8c haec cum hypochondriorum tumore, atquc
inflatione conjun&a eft.
Comitatac. Plures ex his, quae Symptomaticasappellavimus, praecipuc
quae cum inflammationibus conjunctae funt , poflunt efle Co«
mitatae^ taies fcilicet, ut vel ipfae fimul cum inflammatione
generentur ,vel ipfae fint, quae neceflario inflammationemge-
nerent* quia tamen ad rem medicam perinde eft, de iis fufius
non hic agetur fpeciatim per fingulas excurrendo; fcd folum
Comitatarum unicam exponemus, quae cum naturaliter inva-
dat
DE FEBRIBUS. z6?
dat fereomnes, antequam pueritiam, vel adolefcentiam exce-
damus, momenti eft maximi, ut per illam in vitae difcrimert
iddu&is opem medicam ferre valeamus. Eft autem hujufmodi
febris,quaevariolas,ac morbillos naturales praeit,dequaproin-
3e moxj fed prius adnotabis, non ita plane conftare, cur Me-
lici communiter fymptomaticas omnes continuas aflerant $ fi
:nim caufa febrem fymptomaticam producens ejus fit conditio-
lis, ut febrem ad finem integrum pervenire permittat, da-
>untur etiam fymptomaticae intermittentes , nec video, quid
it, quod id fieri pofle , prohibeat.
Febris Variolarum^ Morbillorum inpueris.
DOlorcapitis pulfatorius in fronte, ac temporibus,fomno- aktece-
lemia gravis, terrores in fomno, deliria, interdum tre- J>ioi?s,A&a
lores, 2c convulfiones, fternutatio frequens, raucedo, tuflis, MorbilIos-
)irandi difficultas, calor, rubor, 8c punctionis fenfus in toto
orpore, dolordorfi, magna anxietas, 8c inquietudo, lacry-
iae involuntariae, oculorum fplendor, 8c prurrtus, tumor fa-
iei cum rubore, febris fynochus cum his omnibus fymptoma-
s ab initio vehementibus, ut morbus ftatim vigorem attigifle
ideatur. Mox
Erumpunt puftulae vel majores varis fimiles, quae#ad fup-CoNj™-
urationem pervenire folent, cc Variolae dicuntur, vel puftu-°TA'
ie perexiguae, 6c veluti cutis afperitates cum intenfa rubedine,
ualis eryfipelatum, 8c dicuntur Morbilli, 8c proveniunt in
Dto corporej led praecipue facie, manibus,ac pedibus: mor-
ili intra f . vel 7. dies fine fuppuratione difcutiuntur. Verae
ariolae cum rubore, 8c inflammatione proveniunt; aliud au-
:jm genus quod Ravaglione^ vel Vaiol falvatico nobis dicitur,
Et puftularum genus variolis fimile in magnitudine, & figu-
\'y fed funt quafi veficulae albae ferofo humore plenae, quae
ltra triduum difrumpuntur, 8c ficcantur, nullius funt peri-
uli, 8c plerumque fine febre erumpunt. Variolae, 8c mor-
illi funt rubicundae , albae, fubflavae, violaceae, lividae, ni-
rae , citius, tardius erumpentes, citius, tardius exarentes,
«teriores folum partes corporis, vel etiam interiores 8c vifce-
1 occupantes, ac denique vel depurativae ex doctrina Avicen-
ie,inquibuspartesfolum excrementitiae fanguinis putrefcunt,
: ad cutem quafi per crifim expelluntur, vel non depurati-
L! vae,
x66 L. BELLINI
vae, feu corruptivae, in quibus bonus etiam fanguis putrefcit;
hae mali, illae boni onunis.
succeden- Variolis rubris, albis, mollibus, diftinftis, paucis, rotun-
TlA' dis, faftigiatis, folam cutem, non autera interiora occupan-
tibus cum levi febre ceiTante, vel multum imminuta poft ea-
rum eruptionem, remiffis fymptomatis, voce libera, & refpi-
ratione facili conjunftis falus. Contra vero variolis tardee-
rumpentibus, muitis, magnis, duplicibus, & continuis, de-
prefft\ , duris, viridibus, lividis, nigris melioris coloris* fed ni-
gram maculam in medio habentibus, vel permixtas maculas
purpuratas, eafque lividas, aut nigras, itatim ab eruptione e-
vanefcentibus, & ftatim tumore corporis fubfidente cum alvi
foecibus, 8c urinis lividis,aut nigris, velutrifquefanguineis, vel
ex puro fanguine conltantibus cum haemorrhagia per nares,
gingivas, aliaique corporis partes cum ingenti febre, nec mi-
nura poft eruptionem variolarum , anxierate, & inquieutudine,
difficukate fpirandi , fiti magna , alvi fluxu, aut dyfenteria
conjun&is fummum periculum , aut mors.
ANTECEDENTIA , CONJUNCTA,
ET SUCCEDENTIA FEBRIBUS 1NTERM1T-
TENTIBUS PERIODICIS.
T irtiana intermittens.
ST tertianae intermittentis circuitus horas iz. non excedit,
dicitur Tertiana intermittens legitima, pura, exquifita: fi
horas 12. excedit, Tertiana fimpliciter, vel notha: fi ultra 24.
horas protrahitur , Tertiana extenfa.
antece- Quaecunquc bilem excrementitiam generare p.oflunt , in-
dentia. temperjes corporis , praecipue jecoris, ventriculique calida,
& ficca, juventus, aeftas, calida & fquallida aeris conftitu-
tio , vigiliae, curae, ira, inedia, cibi & potus calidi, me-
dicamentorum calefacientium nimius ufus , labor, excrcitia
nimia. Et haec quidem Tertianam puram. Quod fi haec fi-
ant ab homine pituitofo, vel melancholico, ut mifceantur di-
ctae conditiones cum caufis humores ficcos, aut frigidos pro-
ducentibus, antecedunt illa Tertianas nothas, aut extenfas.
conjvn- In ipfo ftatim infultu vehemens rigor totum corpus concu-
DE FEBRIBUS. z67
ticns, carnem quafi pungensj fed poteft & remifljor dari, eo-
que ceflante calor mukus, acer, & mordax, in vigore qua-
quaverfum extenfus, & ad attactum diuturniorem remitti vi-
detur, & manu fuperari, nudatio corporis, ipirandi difficul-
tas, magna multaque refpiratio, iitis, oris amaritudo, appe-
titus deje&io, frigidae rei cupido, vigiliae, deliria, faepe ca-
pitis dolor, & praecipue circa ftarumj pulfus in paroxy mo
parvus, debilis, tardus, rarus, ipfo increfcente puhus vehe-
mens, velox, frequens, aequalis, inquiunt, quoad reliquaj fed
inaequalis inaequalitate febnum propria, quae eft, ut dilatatio
fit conftri&ione velocior (8c rurfus alia eft, in qua conftri&io
dicitur velocior dilatationej fed utraque eft tam fifta, ut ni-
hil fit fi&um magis, & excogitata ad explicandum expul-
fionem fuliginum, & attractionem aeris refngerantis in fe-
bribusj fi&am autem cfie, ex doctrina pulfuum facile pa-
tet.) In ftatu fi bibatur, vnpor plurimus ex cute, bilis vo-
mitus, fed hic faepius in rigore , ventris depofitio, & mi&us
biliofus, fudor etiam vaporofus, 6c calidus per totum corpus
aequaliter, pulfusvelox, magnus, vehemens, urina fubruflfa,
vel fubflava, confiftcncia mediocris, & paulo poft vel nebula
alba, vel eneorema, & febris tum ultra quartum paroxyfmum
non extenditur> fi autem urina fit rubicundior, & neque ne-
bula primo circuitu appareat, neque fublime aliquid, feu fu-
fpenfio ad feptimum ufque circuitum extenditurj quae autem
rebris cum expofitis omnibus conjun&a eft, 8c primo die fub-
(identiam in urina levem, & aequakm habuerit, ea exquifita
sft, 8c ultra tertium paroxyfmum non protrahitur. Definit
Jtiam, fi ulcera, aut puftulae in labiis, aut naribus erumpant,
Icut etiam per alvi fluxum.
Quaecunque febrcs , inquit Hippocrates , non intermittentes ter- succedek
10 die fortiores fiunt, magis periculofae funt y quocunque autemTlXt
nodo intermiferint , periculum abeffe , fignificat, hoc tamen non
*ft univerfaliter verum, ut patebit ex demonftrationibus.
Tertiana notha.
Quotidiana intermittens.
f^\Uaecunque pituitam gcnerare poflunt, debilis calor vi- aktece-
fcerum, frigida, 8c humida alimentorum natura, eo-DEMT1A-
Umque copia, h.ibitus corporis obefior, 8c albicans, venae, 8c
Ll z ar-
m L. BELLINI
arteriae anguftae, aetas fenilis, fexus muliebris, vita otiofa,
vi&us plenior, anni tempus, aer, coelum, locus, frigida &
humida, fomnus longus praefertim a cibo, ufus medicamen- ]
torum praefertim refrigerantium, mens & fenfus hebetio-
res, fomnus profundus, infomnia de aquis, nive, fubmerfio-
nej pulfus tardus, parvus, mollis: urina alba, vel pallida,
nunc tenuis, nunc crafla cum multo fedimento.
conjun- Invadit tempore praecipue nofturno, nec fubito, fed fen-
«*a, fim cum extremorum faltem refrigeratione , aut horrore, nec
rigor eft, ut in tertianaj fed levis horror, hinc calor tarde,
& difficulter increfcens, & cum magna inaequalitate , ita ut
modo calcr, modo frigus fentiatur, non eft acer, fed hali-
tuofus, qualis vapor ex accenfis lignis viridibus, & inaequali-
ter manum ferit, quafi per cribrum trajiceretur. Diutius per- :
manente manu ad conta&um calor mordax aliquantum, &
acris apparet, hic per corpus totum diffunditur, quod valde 1
afficit, unde aeger necfenudat, nec tegumenta abjicit, nec :
multum, aut frequenter refpirat, nec potum appetit j lingua
non arida, fed humida, neque fitis. In infultu praecordia in- ,
tumefcunt, inflantur, ac diftenduntur^ color aegri pallidus
etiam in ftatu febris j facies fublivida, & fubtumidav corporis >
gravitas, & maxima in fomnum propenfio praecipue in paro- i
xyfmo, in quo non raro lipothymia ab ore ventriculi, qui af- j
fici dicitur. Urinae primis diebus albae, tenues, crudae, & ,
in principio morbi aliquando quid fedimento fimile in fundo i
matulaej fed revera non fedimentum a cocl:ione, verum portio i
crudi,pravique proinde humoris j procedente vero morbo craf- j
ilores, turbidae, quin etiam aliquando rubrae:alvi dejecl:iones \
crudae, & pituitofae. Primis diebus nullus fudor, proceden- t
te morbo aliquid fudoris in declinatione paroxyfmi. Pulfusmi- :
nimus, rarus, circa augmentum velocior, & inaequalis, tar- I
diftimus febrium omniumj tertianae enim maximus, frequen-
tiflimus, velociflimus, quartanae inter haec. Paroxyfmus ad
ocl:odecim horas extenditur, quandoque Sc 24. unde fit Con-
tinuae fimilis. Longa eft, & raro contingit, duratque dics
40. menfcs tres, quatuor> imo etiam ulterius progreditur.
*uccedek» Cachexia, hydrops, carum, lethargus, fimilefque graviffi-
- n "mimorbi.
DE FEBRIBUS, 169
\ 53UD*0 i i ••»'' >' 'L>'.: . Dii\> f *3!" : . ' "iV- *.";' '
Quartana intermittevs.
QUaecunque. atrum , ac melancholicum humorem gene-
rant, aetas fupra 40. annum, Autumnus, corpus frigi- Amtece-
dum, & ficcumi lien tumidus,.obftmc~tus, Sc imbecillis ^ craf-DENTIA*
forum ciborum ufus, ut carnes bubulae, cervinae, aprugnae,
fale conditae, 6c fumo duratae, pifces ex limotis aquis, olera
8c legumina, panis non fermentatus , vinum crafium , ac foe-
:ulentum, Sc fimilis cerevifia, aceturn, unde Hippocrates ace-
um melancholicis noxium aflerit} curae, triftitia, ftudia,
*raves occupationes, fuppreflae purgationes, 8c praecipue per
laemorrhoidesi faciei, totiufque corporis color fufcus, & ni-
^ricans interdum aequalis,8c per totum corpus, interdum ma-
rulis faltem quibuldam confpicuusj habitus corporis ficcus, &
nacilentus, adfpeftus triftior, amor folitudinis, fomnus tur-
>ulentus, infomnia de rebusnigris, fumis, morte, cadaveri-
)Us*, fepulchris, Sc ilmilibus triftibusj urina, fi nihil melan-
:holiae fimul excernitur, eft tenuis, alba* fi melancholia fi-
nul excernitur , crafla, livida, & nigra.
■ |! lnfultus cum ofcitatione, pandiculatione, molefta quadamcoNjun..
otius corporis inaequalitate', quam rigor fequkur initio par-CTA*
rus, vel ejus fola refrigeratio, 6c horror$ progreflu vcro tem-
)oris fenfim fit major, donec fiat vehementiflimus cum ftrido-
e dentium, ac talis, qualis iis, qui hyeme rigent prae frigo-
e, fenfumque exhibent non rei pungentis, fed gravantis,- 3c
uafi contundentis , £c confringentis ofla, qui dolores o&oko-
"ot Graecis, hinc calor paulatim fuccenditur non adurens, &
dtuofus, ut in tertianisj fed fubmifllis. Declinatio eft cum
erfe&a, 6c longa apyrexia, pulfus toto febris progreflu rarus,
irdus, parvus, & in principio valde rarus fupraomnes febres,
Z haec raritas etiam in augmento, Sc ftatu fervatur compara-
one facta ad frequentiam in augmento, 8c ftatu aliarum fe-
rium. Primis diebus nullus fudor, fuccedentibus copiofifli-
ius. Urina principio alba, tenuis, aquofa* morbo proce-
inte coloratior, mutaturque faepe color, 8c contenta ejus.
itis media inter fitim qnotidianae Sc tertianae , minor, quam
1 tertiana: major, quam in quotidiana. Lien ut plurimum
ficitur. Duratio paroxyfmorum fimilis tertianae^ nonnun-
Jam etiam longior.
Ll 3 Dy-
x7o L BELLINI
Sc/cceden- Dyfentefia brevior, eaque (alutaris, air enim Hippocrates:
TIA' Lienofis difficultas intefiinorum fuperveniens, bonum^ & idem,
G)ui lienofi difficultate inteflinorum compiuntur , m ivngam Juper*
venientem dyfenteriam aqua mter cutem, aut laevitas inttfiinorum
excipity moriuntur. Hydrops, aut Scorbutus, fi conjuncto
fit cum alicujus vifceris nobihoris afFt£tjone, utjecons, ven-
triculi, lienisj Senibus plufquam fexag nariis plerumqtie fata-
lis: lethalis etiam , cum in continuam mutatur. Similiter fa-
talis haemorrhagia narium , cachexia.
Febris femitertiana.
i.tfs***- "TPEbris Semitertiana i. Phricodis, feu febris horrida etiam di-
£lT m JC £ta, & 2. Imitritaeosy proprie fumpra eft febris compofi.
7x7&>, ta ex tertiana intermjttente, "id:ana continua, unde nun-
quam ad finem integrb:m pervenit, & in hac febre illud no»
tatu dignum eft, quod toto ejus decurfu rigores, & horrqre!
plurits, & faepe redeunt; praecipue tamen in acceflione ter
tianae, unde differt a rigore ab abfcefTibus praecipue intemii
pro- enientej hic enim faepius in die repetit nullo fervato or-
dirre ad acc^ftionem, afque infuper, plerumque cum fudatiun*
cula, qua ca.ret rigor femitertianae. Eft maxirne lethalis, &
afikit os ventriculi , nervofafque partes j veternum, catapho'
ras, vigilias cum delino, diaphorefes cum fyncope inducit.
linguam maxime ficcat, & animi deliquium parit, vehemea
ter, quae in profundo funt, commovens, & omnino ferua
habet typum , ut ait Galenus libro de typis.
ANTECEDENTIA , CONJUNCTA
ET SUCCEDENTIA FEBRIBUS fcRRATICIS.
Vltiofus diverforum fuccorum apparatus ob varia in victu
ratione errata,diverforum ciborum ingeftionem,quorun
alii conco&u faciles, alii difficiles, alii in bilem, alii in pitui
tam &c. mutabiles> inaequalis, & inconftans, tempeftatumor
do, vel inconftantia, & diverfitas caloris, frigoris, humidi
tatis, aut ficcitaris fingulis quibufcunque diebus* febres alia<
non penitus refolutae.
coNjL-N- Vagi, & inordinati infultus fine ulla certa forma, idea
febris nuilo fervato tempore^ aut ordine invafionis, pri:
qua
ANTEC*
DEKTIA.
CTA.
D E FEBRIBUS. 2,71
juandoque acccfTionib-is , rigor, quem calor excipir, &.fudur
equitur, <"eruridi> hqIIii* ngor, fed levis -horror* calor, & de-
e^Tio, vel fi>ii> integer line ullo iudorc: nunc foia pandicula-
ione invadunt cum caiore longiffrno, & fudore mulco defi-
luntj aliquando cum vomitibus, & fiti , aliquando line his,
lunc femel intra hcbdomadam impetunt, nunc bis, aut ter,
ullo certo dierum numero, ac tempore, fed quandoque per
uinque, aut fex dies relinquunt corpus integrum , quandoque
er duos, aut tres recurrunt, quandoque bis m die.
1 » C \ • Sl/CCEDEN-
Jn quartanas commutan folent.
TIA.
1 jC
CONJUNCTA
UM FEBRIBUS IN GENERE , SEU , UT AP-
PELhANT, SYMPTOMATA FEBRIUM
COMMUNIA.
DOlor capitis, vigiliae cum dolore,aut fine dolore, fomnus
profundus in aliquibus fcbribus , praecipue qu^tidianis,
:mitertianis, & malignis. Dcliria, phrenitisj comulfiones
pilepticae praecipue in fcbribusmalignis, & peftilentibus > h ie-
lorrhagia narium j tuffisj linguaarida, nigra, afpera,infk«n-
iata, nonnunquam lento qupdam humore obducta, aliquando
uafi fixa,quae quandoque accidunt univerfo oefophagi ad uf-
ue os ventriculi. Sitis, & haec aliquando cum magno aeftu
irca ventriculum, aliquando cum quadam velut rgnga expira-
,one e pulmonibus, & magno pe&oris ardore: fi*ngultus,car-
ialgia , naufea, vomitus, alvi fluxus, fudores fymptomati-
. , lipothymia, & fyncope praecipue in malignis, dolor lum-
prum , inquietitudo, inappetentia omnibus prope febribus
ommunis.
Horum autem plurima etfi fuis locis infingulis febribus e-
umerata funt: quia taraen funt incerta, & huic, aut illi fe-
ri poflunt accidere, & fieri poteft, ut accidant, vel modp
lura,modopaucioraeidem febri contingant , prout illa acrior,
Jt mitior eft, hic fimul omnia recenfere voluimus, ut in-
jlligatur, haec non efle neceflario conjun&a cum hac aut illa
;bre . hoc illove ejufdem febris tempore, fed pofle fine his,
eleorumplurimisfebres dari,pofle febrem dari cum iis ornri-
bus,
%f% L. BELLINI
bus, aut plerifque conjun&am, quod abunde patebit ex pro-
pofitionibus, quibus conabimur inveftigare , quid fit febris,&
ad has jam deveniendum eft.
QUID SIT FEBRIS.
PROPOSITIO L
Nulla Febris Jlne vitio fanguinis.
NOmine fanguinis hic intelligi volumus, quicquid naturali-
ter fluit per arterias , & venas , Galenum , 6c artis Medicae
peritos imitati, qui paflim fanguinem nuncupant hunc ipfum
humorem fluentem per arterias, & venas, licet fluens illud
non fit purus fanguis, fed compofitum ex vero fanguine, &
aliis humoribus. Quoniam igitur eae funt Conditiones pulfus
naturalis, ut unufquifque appulfus fanguinis ad arterias fit certi
cujufdam impetus,. per certum fpatium temporis urgeat ex
trorfum arterias, Sc apprimentem digitum, inter utrumque J
appulfum excurrat certum aliquod tempus,& quae funt hujuf-
modi notiflima, atque interim naturaliter fe habeant reliqua
bmnia,quae fano animali conveniuntjubi igitur haec non con-
tingant, vitiatus erit neceflario fanguis,cujus naturaliter in ar-
teriis fe habehtis eft neceflaria proprietas pulfus fimiliter natu-
ralisj fed nulla eft febris, in qua pulfus non aberret a natural
ordine, in qua nempe non defint aliquot, vel omnes earuir
conditionum, quae ad pulfum naturalem requirunturj null;
igitur febris fine vitio fanguinis, ut propofuimus.
Quoniam itaque febris omnis conjungitur cum vitio pulfus
& vitium pulfus cum vitio fanguinis, inquiramus jam oportet
quotuplex fit vitiandi fanguinem ratio, & an earum fingula
pulfum etiam vitiare poflint j fi etenim invenerimus, aliquot
vel omnes vitiandi fanguinem modos conjun&os efle neceflaric
cum vitio pulfus, atque infuper cum omnibus iis reliquis, 6
multiplicibus affe&ionibus , quibus febres fingulae praedita
funt, neceflario erit aflerendum, hanc, vel illam febrcm efl
hoc, vel illud vitium fanguinis ab hac, vel illa caufa produ
£tum , atque inde fingulis iis vitiis, hoc eft fingulis febribusi
unum commune quiddam quafi colleclis, quid fit febris ing^
ne
DE FEBRIBUS. 173
nere ftatuemus. Ad haec igitur oftendenda ftatim faciendus
eft gradus.
PROPOSITIO II.
Vitiari fanguis non poteft > nifi vitktur motus , quantitas , aut
qualitas ejus : nulla eft alia vitiandi fanguincm ratio , & cum iis
ftngulis vitium pulfus.
COnftans opinio eft, vitiari quidquam non pofle intime, &
ad ufque fubft antialem , ut appellant, formam, nifi ad
ipfam fiat quafi gradus per qualitares, quae fint vcluti quidam
aditus ad ipfum efle rerum , per quos vitium neceflario duci de-
beat, antequam ad formam pervcniat : quin imo, fi Ariftote-
lem audiamus, haecipfamutatioqualitatumeftmutatioformae,
formae inquam, ejus tam decantatae fubftantialis, cum five in
dementis, five in compofitis hanc nihil aliud eiTe, ille aflerat,
quam in illis quidcm qualitates primas> in his vero earundem
ittemperationem quandam. Cum autem haeceadem ante Arifto-
relem alTerueritDcmocritus, licetverbis noniifdem, alterutrius
horum, aut utriufque opinioni infiftamusin repraefenti perinde
°rit, adeoque tanquam ratum ex do&rina horum Do&iflimo-
*um Hominum fupponemus , faoguinem vitiari dcbere, fi vi*
ientur qualitates, cum finguis fit unum ex compofitis, five vi-
ium hoc fohs qualitaribus communicari fupponatur, five al-
ius progredi ad ufque illud abditum, atque intimum, quod
pfum efle fanguinis conftituir. Atque hic obitcr notatum vo-
o, fruftra defideraturum aliquem, ut partitioni modorum in
:>ropofitione expofitae, quibus fanguis vitiari pofle afleritur,ad-
latur vitium a forma , vel a tota fubftantia , cum haec nihil a qua-
itatibus differat. Quia vero ad hoc, ut animal poflit excrce-
e operationes funs ope fanguinis, non fufBcit, hunc ipfumfan-
^uinem eflc quiddam ex elementis, ac certa ratione compa-
lum-y fed infuper requiritur, ut fit tantae quantitatis, tantae
lempe molis, aut copiae, ut ex ipfa derivari poflit quicquid
luere debet per du&us quoslibet animalis, ut bene fe habeat,
C quicquid in ipfius reparationem exigitur. Hinc fit, utquo-
ies quantitas fanguinis caeteroquin in qualitatibus nihil vitiati
:a immutabitur,ut animal male habeat,fanguis vitiatusdicide*
eat,non quidem quatenus tale compofitum jfed quatenus non
M m eft
274 L. BELLINI
eft quantitatis neceflariae ad animalis confervationem, in ejus
gratiam eft ejufmodi liquidum a natura unice conftitutum. Si-
mili ratiocinio patebit, vitiatum dici debere fanguinem, licet
fit fuae quantitatis, & qualkatis, quoties non Buit ad notasle-
ges fui circularis rnotus (hunc enim intelligimus, cum motum
ianguinis abfolute pronunciamus) a corde per arterias, & reli-
quos duftus rurlus in corj eft enim & htc cjrcukus fanguinis
neceflarius , ut vivat animal, & quicquid cum vita conjun&um
eft, agere poflit. Quoniam vero nullae ultra qualitatem fan-
guinis dantur ejus afte&ipnes aliae , praeter hanc quantitatem,
& motum, patet vkiari non pofle fanguinem , nifi vitietui
. motus, quanticas, aut qualitasejus, necullum effealium vitiand;
fanguinis modum , quae primo loco proponebantur. Superefl
igitur, oftendamus quacunque ex his omnibus vitietur fanguis.
Cvefcilicet in motu, fivein quantitate, five inqualitate, fempei
neceflario vitiandum efle pulfum,quod quidem in vitiato moti
debere contingere facile demonftratu cft. Quoniam enim ce
leritas, & tarditas pulfus eft ipfa velocitas, atque fegnitiesfan
guinis, £t validitas, atque debilitas ejus eft ipfa diverfitas im
petus, qua idem fanguis arterias extrorfum urgetj 6c raritas
atque frequentia pulfus eft ipfa diveriitas intervallorum tempo-
ris, quibus fanguis a corde alterne truditur in arteriasj hae<
autem, & alia hujufmodi ordinate, aut inordinate continge-
re in pulfu, non aliundefit, quam quia fanguis ordinate parr
a vitiaro ter, aut inordinate per arterias agitur jneceflario igitur a vitiat(
motu fanguinis vitium puHus. Aliquanto diflicilioris, & fu
tium pul- fioris opcrae eft demonftrare , vitiandum pulfum vitiata qutih
Abaufta titate, aut qualitate fanguinis j utrumque tamen fiet aeque evi
«luantitate dens. Cum igkur vitiari poflit quantkas fanguinis, vel qui
iansuinis r v P. \ * \ - r • ;
vitiumpui- nat naturali major, vei naturali minorj iupponatur pnmo na
itls- turali major permanente interim fanguine, quoad caetera i
naturaii ftatu. Qunniam fanguinis quantitas fupponitur natu
rali majorj erunt igitur arteriae magis, quam in naturali ftat
plenae, unde pulfus naturali plenior. Quoniam infuper cur.
hac majori quantitate fanguinis fupponitur ejus quoad reliqu
perfeveratio in naturali ftatuj igitur in majori quantitate m
turalis fanguinis continebitur major copia materiae liquido ner
vorum generando deftinatae,adeoque hujus ipfius liquidi quan
titas generabitur, & per nervos fluet naturali major. Huju
au
DE FEBRIBUS. 17$
aufem liquidi quantitas naturali major per nervos fluens facit,
ut villi contra&iles, in quos influit, frequentius, 6c validius
:ontrahantur; cor autem eft giomer ex villis contra&ilibus,
:um igitur in majori quantitate fanguinis fluat per nervos ma-
jor copia liquidi, corvalidius, atque frequentius contrahetur
pofita quantitate fanguinis majori, quam fit naturalis : a vali-
iiori autem , 6c frequentiori contraclrione cordis ' ptilfus vali-
iior, atque frequentior* a majori igitur copia fanguinis pul-
iis validior, atque frequentior. Quin etiam majorj cum e-
lim cum his omnibus fit conjuncla plenitudo arteriarum, ab
ui&o illo impetu cordis major illa quantitas fanguinis cavita-
;em artcriarum magis implens, earundem arteriarum tunicas
oer majus fpatium extroifijm trudct, feu pulfus fiet major.
Sed haec eadem adhuc duobus aliis de nominibus magis necef-
faria fiet; quoniam enim rmjori copia fanguinis arteriac magis
implentur, nec impleri magis poflunt,nifi cedant majori quan-
:itati fanguinis internam cavitatem occupare, atque ampliare
litentis; ipfarum igitur tunicae quaquaverfum nitentur extror- ,
um, & premeht magis , quicquid efr ad ipfarum cohtaclurn:
pofitumj arteriis aurem piae matris pofitum e(t ad conta&um
:erebri corpusj pofita igitur quantitate fanguinis majori, ce-
rebrum comprimetur magis, adeoque in dato aliquo tempore
major copia liquidi fluet per nervos, & derivabitur in villos
:ontrac~tiles, quam intra idem tempus in quantitate minori:
ijuare frequentius, 8c validius cor contrahetur, unde pulfus
validior, ftequentior, atque major. Denique quoniam fangui-
nis quantitas major fupponitur, caetera naturalis j igitur fin-
gulis reftitutionibus auricularum, & finuum cordis in eorum
cavitates influet fangais naturali copiofior, feu plures particu-
las fanguinis continensj funt autem fingulae aeque, & natura-
liter calidae> igitur in majore quantitate fanguinis influent in
cavitates earum partium plures partes calidae, quam in quan-
titate naturali, unde excitabitur in iifdem panibus fenfus ca-
loris naturali major, unde derivatio liquidi per nervos in eos
mufculos copiofioris, & contradbio validior, atque frequen-
tior, &- pulfus fimihs. Hoc autem, quod de calore pronun-
ciavimus, non ad qualitatem pertinere, fed ad quantitatem,
ex eo patet, quod idnfum majoris caloris producit, non quia
calor in eadem particula fanguihis fit fa&us intenfior, fed quia
Mm 1 fer-
z76 L BELLINI
fervato eodem gradu caloris in fingulis particulisfanguinis,hae
eacdem particulae numerofiores fiunt. Quod fi haec vitia pul-
fus a majori quantitate fanguinis non fufficiant, adi quae com-
mentati fumus de intermiffione pulfus * patet enim inde, &
plane monftratum eft, ab eadem hac quantitate fanguinis au-
cta provenire debere omne genus inaequalkatis in pulfu, inter-
mifiionem, mortem : quare ex iis omnibus patet, vitium pul-
fus neceflario conjun&um efle cum au&a quantitate fanguinis-.
Sed & illud ulterius eft animadvertendum, cum quantitas fan-
guinis ad certum ufque gradum excrevit, pulfum ita mutari
pofle, ut fervata plenitudine ex valido, atque frequenti flat
rarus, atque debilisj fi enim adeo tumeant arteriae, ut cere-
brum comprimant aequo magis, ita fcilicet,ut canaliculos ner
vorum comprimant, & inde minorem eorum cavitatem red
dant, nec e glandularum tubulis effluere totum liquidum fi-
nant, fimiliterque arteriae in villos contra&iles abeunte* nimi
urgendo extrorfum eorundem villorum finulos ita premant, ut
cavitatis minoris evadant, & difficilius mtra eandem excidere
permittant liquida villos contrahentia, haec eadem rarius, &
in minori quantitate excident , unde contra&iones villorum,
& cordis raro, & remilTe fuccedent, feu pulfus debilis, atque
Ab eadem rarus. Patet itaque undecunque propofitionis veritas. E con-
imnunuta.. r I . , r • • ir
verfo autem ratiocmando patet ex ie, quae vitia pulfus con-
jun&a fint cum quantitate faBguinis , quae fit naturali minor,
quare jam demonftratum eft, cum vitiata quantitate fanguinis
vitium pulfus conjun&um efle. Tertio jam loco videamus o-
portet, fitne conjun&um vitium pulfus cum vitio qualitatum
fanguinis , & an cum vitio omnium , an aliquarum folum.
Siu vitio- "^rml° igitur manifeftum eft, vitiari qualitates pofle dupliciter
ruminqua-tantum, vel fcilicet vitiato principio, a quo ipfae proveniunt,
a^rinciplo ve^ & noc *dem pnneipium bene caeteroquin, ac naturaliter fe
vitiato, vcihabens prohibeatur, ne in a&ionem veniat, feu quod idem
donibPusa" eft, ne qualitates fuas exerceat, quod perinde fe habet quoad
prohibitis. operationes, quam qualitatibus vel plane deftitui , vel iifdem
non naturalitcr fe habentibus inftru&um efle. Quoniam ita-
que prlncipinm operationum , feu qualitatum tam juxta De-
mocritum, quam Ariftotelem, nihil aliud eft, quam certa vis,
&certusordo cohaefionis inter partes quodcunque compofitum
conftituentesj qualibet igitur ratione vitietur illa certa vis, &
ille
DE FEBRIBUS. 4p
le certus ordo, vitiabitur principium qualitatum , & P*»tB-2S§SS!
e qualitates ipfae. Vis quaelibet determinati gradus non nifi
upliciter vitiari poteft, fi nempe fiat naturali major, vel mi-
or, pariterque certus ordo cohaefionis inter partes compo-
entes folum dupliciter vitiatur, vel ita fcilicet, ut aliquae fo-
im partium componentium a naturali fuo conta&u dimovean-
lr caeteris naturaliter perfiftentibus, vel ita ut a fuo naturali
Dntaftu dimovcantur omnes. Quid ab his fingulis in pullum
aducatur oftendendum.
Et primo fupponatur unio inter prima componentia fangui-
is naturali major , nempe, prima componentia nitantur in
Uuralem conta&um validius, & fupponatur illud ipfum pun-
um temporis , quo unio particularum componentium fan-
juinem fit naturali major \ igitur ante hoc ipfum primum pun-
um temporis bene fe habebunt omnia, & nervi continebunt
jantitatem liquidi natuialem, quae fuo naturali fluxu fluet,
: cor naturali ordine contrahet, unde pulfus naturalis. Quo-
am vero per motum fanguinis circularem continue ab ipfo
cernitur aliquid partim in perfpirationem abiens, partim in
idorem, urinam, bilem, pituitam, falivam , & humores re-
quos, quorum finguli cum toto fanguine cohaerent determi-
ato gradu cohaefionis, quae fuperari non poteftjnifi per roo-
im fanguinis naturalem } au&a igitur ejus cohaefionis vi non
^terit motus naturalis fanguinis feparationes producere, fed
quiretur motus naturali tardior j igitur aucta vi cohaefionis
iter particulas fanguinis humores a fanguine non fecernen-
ir eo dato fpatio temporis, quo caeteroquin fervata naturali
)haefione fecernerentur, unde vafa fanguinis infarcicntur ma-
;s, & arteriae nitentur extrorfum validius ipfo primo tempo-Abaufta
: cohaefionis auftae, adeoque cum tum inveniant nervos fuocom^Vnc1?-
buido plenos, influet hoc ipfum in villos cordis, & in ma~tiu.raran-.
r *T 5 .r 7 . guinem,yi-
Jn quantitate, cc trequentius,. unde pulfus crebnor, atque«umpuifu«.
'ilidior , & propter copiam fanguinis etiam major, & ple-
:or. Sed quia interim propter auctam cohaelionem nulla, aut
Uurali minor quantitas liquidi per nervos fluxuri generatur
i glandulis cerebri poft pulfationes paucas, fiet pulfus natu-
ili debilior, rarior, & qui brevi deficere poterit penitus, ni-
11 aut minima quantitate liquidi per nervos in villos cordis in-
iiente: vitiata igitur cohaefione componentium fanguinem ,
Mm'j ita
:
278 L. BELLINI I
fmmfnuta. ita ut fit naturali major, vitium pulfus. Quoniam vero pc j
impetum motus naturalis conjunffcum cum vi cohaefionis inte
particulas componentes fanguinem pariter naturali fanguis i
dem folvitur in humores fuos, ita ut intra datum fpatium tem
poris eorundem certa quantitas in canales fuos derivetur
igitur pofito eodem impetu fanguinis, fed vi minori cohae
fionis particularum fanguinem componentium , hoc eft refi
ftentia, quae fuperari debeat ab eodem illo impetu fanguini?
ad hoc ut humores fecernantur, iniminuta, major copia eo
dem fecernetur intra datum illud fpatium temporis> hinc igi
tur fict, ut major copia liquidi per nervos fluat,unde frequer
tior, 6c validior pulfus; quin propter eandem facilitatem fc
lutionis calor a motu in libertatem facile redigetur cum cac
teris particulis majoris impetus, unde ianguis intumefcere, rj
refcere, ebullire, ac fermentefcere r ita ut majus fpatium ex
gat, poterit, & his quidem de nominibus vitiabit pulfum tai
quam liquidum arterias nimis infarciens, & llla contingent v
tia pulfui , quae ipfi advenire oftendimus ab aufta quantitai
fanguinis. A calore autem nimis libero, fimilibufque partici
lis acrius vellicantibus orietur ftimulus in corde, feu fenlus ;
crior non naturalis, cujus vi liquidum nervorum copiofius,1 <
frequentius in cor derivabitur, fietque pulfus frequentior,
validior cum iis omnibus,quae a nimio infartu arteriarum
dent. Tam igitur aufta, quam imminuta vi cohaefionis i
Avitiato particulas fanguinem conftituentes vitiatur pulfus. Non t
haefionis" mcn noe vitium necelTario contingit vitiato ordine cohaelior
poffibiie, inter eafdem particulas, five omnes a fuo naturali contai
ceffadum6 " dimoveantur , five folum aliquae. Finge enim hoc prius> if
fasium pul"turaliquaefolumex particulis fanguinem conftituentibus ad r
turalem contacl:um perfiftunt, adeoque ex iis folum naturai
quantitas liquidi per nervos generari poterit, quae tamen cc
non generetur ex omnibus particulis fanguinis, erit illa qua
titate, quae ad producendum pulfum requifitur, minor, ade
que fiet pulfus hocde nomine rarior, atque debilior, feu I
tiabitur: quia tamen fieri poteft, ut aliae illae partes a nat
rali contadlu dimotae non pofiint quidem illa omnia produc
re, quibus producendis particulae fanguinem naturalem co
ftituentes dicatae funt , pofiint tamen fuppeditare materia
liquido nervorum producendo aptam tantae quantitatis, qu
fi
DE FEBRIBUS. 279
ufficiat pulfui naturali obeundo j tum igitur erit vitiatus ordo
rohaefionis ijiter particulas fanguinem conftituentes, necvitia-
>itur pulfus. Rurfus quia rieri fimiliter poteft, ut particu-
aea naturali contactu dimotae abeant in aliquid aliud majori,
>C vividiori quantitati fpirituum. producendae aprum , tum vi-
ium pulfus, & quidcm , quale contingit imminuta vi cohae-
ionis inter eafdem particulas, ut patet ex fuperioribus. Simi-
ia his evenient, fi particulae omnes fanguinem conftituentes a
laturali conta&u dimoveanturj fi enim per illam dimotionem
ormetur aliquid aliud, ex quo pauciores, aut nulli fpiritus
;enerari poflint, pulfus erit rarus, ac debilis, vel plane defi-
ietj fi generari queant quantitatis, & qualitatis naturalis, li-
:et ex illo novo compofito caetera naturalia prodire non pof-
mt, pulfus erit naturalis> fi vero quantitas, aut vis major,
rit pulfus frequens, & validus, qualis in imminuta vi cohae-
lonis, ut fuperius expofitum. Vitiato igitur ordine cohaefio- caufapro-
is inter particulas fanguinem conftituentes, five aliquae fo- hibc,ns> ne
r r °o 7 r 1 . . quahtates
jm, five omnes a contactu dimoveantur, non lemper vitiatur languinis
leceflario pulfus. Supponatur jam principium qualitatum filfrfK?*?^
;uinis, ordo nimirum,& vis cohaefionis inter particulas ipfum lecafangui-
onftituentes naturaliter fe habcns j fcd hoc ipfum pnncipium J"fta^°p""r.
:a affeclum fit, ut effe&um qualitatum producere non pof- «cuiarum
t, aderit fane aliqua caufa ejufmodi effeftum prohibens , &UeftPcort->
ec elTe poterit intrinfeca eidem principioi fecus enim na- Pus.aliunde
. Jraliter fe non haberct, adeoque erit extrinfeca folum, g£veniens-
ofita ad contaclum particularum fanguinis, nec efle pote-
it, nifi corpus, & corpus non ex eorum numero, quae na-
uraliter in vafis fanguinis continentur, fed ipfis, ac fanguini
xtraneum. H:>c igitur extraneum fanguini vel tantae quan-
itatis eft, ut majus fibi fpatium exigat, quam quod natu-
aliter reperitur inter duas quafque particulas fanguinis, vel
adem fpatia folum implet. In primo cafu arteriam trudec
xtrorfum ad fpatium naturali majus, unde preflio cerebri na-
urali major, 8c influxus liquidi in mufculos frequentior, &
opiofior, unde pulfus validior, atque frequentior, St fiqui-
em corpus hoc admixtum fanguini fit ejus conditionis, ut
d conta&um particularum fanguinis non quiefcatj fed hucil-
jc fefe agat, atque dimoveat, agitabit etiam magis particu-
p fanguinis, unde tota ejus mafla fiet mobilior , rarefcet, in
bul-
x8o L. BELLINI
bullas effundctur, & hujufmodi, undc arteriarum trufio ma
jor extrorfum, prefllo cerebri major &c. quae fa«e continger
in ipfo primo admixtionis temporej tunc enim nervi natun
literpleni funt, hoc eft, apta quantitate liquidi non deftituur
tur: quia vero per hujufmodi corpus fupponitur cohiberi qu;
iitas fanguinisj igitur vel aliqua, vel omnes* fi omnes, etiac
generatio fpirituum , unde fuccedet fenfim debilitas , atqueran
tas pulfus, pariterquefieteadem,fi,licetomnisqualitasnonfup
primatur, cohibeatur illa, quae facit ad fecretionemfpirituum
fed hoc rurfus damnum rcparari poteft ab eodem admixtb coi
pore, fi fcilicet hoc extraneum corpus fit ejus naturac, ut e
ipfoperglandulas cerebri fluente generari poflint fpiritus, qua
les ex naturali fanguinc,&fiquidem ex ipfogenerari poflitma
jor eorum copia, fiet pulfus naturali frequcntior, atque vali
diorj fi minor, rarior, atque debiliorj fi eadem, naturalis. Pa
^UcfuTndo'^t autem,futurum pulfum in hiscafibur pieniorempropterfar
puifusvi- guinem,qui majoris cum admixto corporefitmolis. Patet rui
admiftio- fus , cum corpus admixtum fpatia folum occupat inter duas qua!
modi^cof- ^ue Part*culas fanguinis comprehenfa,debere ibidem quiefcert
potis nc- vel quafiquiefcere jfecus enim agitaret eafdem particulas, &pe
fcmpcr! impetum fuum, majora & fempcr diverfa ejufmodi fpatia foi
maret. Si vero corpus illud majus fpatium exigens ad conta
£him particularum fanguinis quiefcat primo tempore admiftic
nis, fiet arteriarum trufio extrorfum major, &pulfus plenioi
frequentior , & validior propter aptam quantitatem fpirituum
quae tum in nervis continetur j quia vero corpus illud adm;
xtum quiefcere fupponitur ad conta&um particularum fangui
nisj & hae igitur quiefcent ad contadtum ejus, unde durut
efformabitur corpus fanguinis, feu coagdatum plus minui
vei ex toto, prout illa, quam diciraus quietem, crit abfc
lute talis, vel leviter dimovebuntur particulae, & ad mt
tuum contaftum per puncta aliquot excurrentj erit igiture
hoc nomine velocitas fanguinis minor, & momentum cohae
fionis majus, unde minor copia fpirituum generabitur, fietqu
pulius fenfim debilior* atque rarior, nifi fimiliter hoc damnun
repareturab hac ipfa materia permixta, quaeejusfit conditio
nis, ut quantumvis lente fluens per arterias fuppeditet quan
titatem fpirituum mujorem, minorem, vel aequalem naturali
unde pulfus his qunlitatibus refpondenres. Sive autem mate
ri
DE FEBRIBUS 281
lia admixra fanguini quiefcat ad conta&um particularum ejus,
five totam maflam agitet , fuccedent brevi vitia in vi , & or-
dine cohaefionis inter particulas fanguinem conitituenre*, unde
vitia pulfus ab iis pendentia. Rurfus fieri poteft, ut corpus
idmixtum fanguini fit orani minima quantitate minus, fed tan-
tae virtutis ut aliquem non naturalem impetum fucjeflive com-
municet fanguini, unde aliqua affectio ejus ex expofitis, & vi-
:ium pulfus illi affe&ioni refpondens. Denique hoc admixtum
:orpus vel eft admixtum univerfo fanguini , vel folum alicui
)arti per cerebrum fluenti certis intervallis temporis, prout
lempe recurrit juxta neceflicatem circuitus iangumis, &: fiet,
f \i univerfo fanguini permixtum fit, vitium pulfus continuum ;
r oer intervalla temporis recurrens, fi alicui folum parti, ut fa-
l t.ile haec cum aliis hujufmodi patent ex ha&enus demonftratis.
ipanguis igitur vitiari non poteft, nifi vitietur motus, quanti-
l^as, aut qualitas ejus: nulla eft alia vitiandi fanguinem ratio,
f *x cum iis fingulis vitium pulfus, quod erat oftendendum.
PROPOSITIO III.
Nulla fehris ftne vitio fanguinis aut in motu, aut in quanti-
ate^ aut in qualitate ejusy aut in horum tliquibus, aut in
\ wnibus.
f^VUoniam nulla febris fine eo vitio fanguinis, cum quo fit
etiam conjun&um vitium pulfusj vitiari autem fanguis
nulla alia ratione poteft, quam vitiato motu, quantita-
:e, aut qualitate ejus, & cum iis fingulis vitium pulfus ex prae-
4 :edenti> igitur nulla febris fine vitio finguinis, autin motu,
| tut in quantitate, aut in qualitate ejusj quare patet prima pars
)ropofitionis* quia vero fieri poteft, ut fimul vitietur motus
5c quantitas> motus & qualitasj quantitas & qualitas $ & mo-
j :us, quantitas, & qualitas fimul, ut ex fe manifeftum eft, &
nferius patcbit luculentius, & unumquodque ex his vitiis feor-
im pulfum vitiatj igitur multo magis, atque facilius pulfus
'itiabitur aliquibus, vel omnibus iis vitiis fanguinis fuppofitis,
juod fimiliter patct ex fuperius expofitis, & do&rina pul-
uum, & inferius fuis locis per occafionem explicabitur pla-
ius. Patetitaque, quod propofuimus.
Nn At-
i8x L. B E L L I N I
. d. Atque ita quidem inveftigare tentavimus conditionem quan«
fcndorum, dam , fine qua dari nulla febris poteft, & hujufmodi conditio-
& nem patuit effe vitium fanguinis in una, pluribus, aut omni*
bus recenfitis naturalibus ejus affe&ionibusj quia tamen ne«
cefTrtrio conjun&a cum re aliqua poffunt effe diverfa ab illc
principio , quod intirne conftituit ejufdem illius rei natu«
ram, quam effentiam nuncupantj ut igitur intelligamus, quic
fit febris, non fufficiet noviffe, dari illim nullo pa&o pof
fe, quin detur fimul aliquod ex vitiis fanguinis enumeratis, plu
ra eorum, aut omnia, fed oportebit invenire aliquid aliud ii
febre, quod neceffario exigat hanc connexinnem ejus cum vi
tiis fanguinis, & producat infuper omnes aii^s affe£ti^nes ani
mi, & corporis, quae cum febre conjuncta funt, vel demon
itrare, haec ipfa vitia fanguinis, quae huc i.fque tanqnam con
ditiones febri conftituendae neceffanae innotuerunt,efle rever
illud jpfum,in quo fita eft natura febris, principium ipfius inti
mum,Sc, ut appellant,effentiam , atque conftitutivum, Quoniac
itaque febris eft colle&io quarundam Sc plurium affectionun
animali non naturalium, fi igitur invenire potfimus, quicquii
eft affectionum in fingulis febribus , neceffario pendere , 6c con
junftum effe cum iis vitiis fanguinis, fine quibus febrem dai
non poffe, demonftravimus, manifeltum eft, haec ipfa viti
Eorundem fanguinis non fore conditionem febri conftituendae neceffa
9ldo- riamj fed illud ipfum intimum, in quo confiftit febris, ade
ut haec nihil aliud dicenda fit, quam vitium fanguinis,& hoc
aut illud vitium, talis ac talis febris. Age igitur ampliflimur
rerum diflicillimarum campum ingrediamur, ut pateat ho
ipfum, nempe febrem nihil aliud effe, quam vitium fangui
nis, quod praeftabimus oftendendo particulatim , quidquid i
fingulis febribus accidit neceffario provenire a vitio fanguinis.
PROPOSITIO IV.
Vitlant motunt fanguinis quaecunque antecedunt Ephemeram U
gitimam.
rriftitia, & /~\ Uoniam triftitia, ac timor funt affeftiones, cum moti
Timoi. fpecierum momenti minorisi per has vero fiunt influxu
liquidi per nervos minoris copiae, atquerarius, actai
dius
DE FEBRIBUS. 283
diusj igitur per has affectiones mufculi contrahentur rarius,
tardius, debilius, adeoque fimili motu cor eciam agitabitur,
& motui ejus refpondet pulfus, feu motus fanguinis* jgicur a
triftitia, ac timore vitium in motu fanguinis. Ira vero cumiw*
fit fpecies momenti majoris, facit influxus liquidi per nervos
majoris copiae,crebriores, & celeriores, & mufculi, ac proin-
de cor frequentius, celerius, vchementius contrahitur, iique
refpondet pulfus vehemens, creber, celer, & huic motus fan-
guinis eadem ratione vitiatus. Quia vero follicitudo animi velSoIlicituci*-
eft cum triftitia, vel timore, vel cum ira conjuncta, vel cum
fpe, quae vel ad iram, vel ad timorem reducitur, vitiat pul-
fum , ac motum fanguinis alterutra ratione , ut patet. Vigi- viSinac-
liae vel eo ufque protra&ae fupponuntur, ut maximam partem
liquidi per nervos abfumpferint , ac tum eorum defe£tu, vel
penuria, erit pulfus parvus, debilis, tardus, rarus, adeoque
vitiatus motus fanguinis, vel protractae per brevius fpatium
temporis, quo folummodo humidi portio maxima abfumpta
fit,&redaftumliquidum nervorum ad ficcitatem majorem,ad-
eoque vividiorem agendi vim , ac tum fiec, ut idcm liquidum
deftitutum retinaculo, ac temperamento ab humido citiusex-
cidat e nervis in mufculos, 6c frequentius, & intra eos validius
irarefcat , unde pulfus crebrior , celerior, validior, adeoque
vitiatus motus fanguinis. Utrique vigiliarum cafui fimile eft it«tio.C(>n"
quod ab animi contentione pendet, vel enim fuit contentio
major, aclongior, quae maximam partem liquidi per nervos
abfumpferit, vel brevior, quae folum humidum. Sed & eva- Evacuttio-
cuationes huc pertinent j mediocres enim humidi nimium pof-ne$'
funt abripere, & liquidum nervorum ficcius redderej exce-
dentes, diffolvere etiam fpiritus. Sed & infuper habent aliud
ratione ftimuli, quo afficiunt, praecipue quae per alvum, auc
fuperpurgationem evacuant, quo fit, ut per motus derivatio-
nis influat in cor copia liquidi naturali major, quoties adeft in
univerfo genere nervorum tanta ejus copia,ut per derivationes
quantitas naturali major poffit in hunc, aut iilum nervum in-
fluerej fi vero univcrfa illa quantitas fit minor, per fingulas
derivationesdeduceturin fingulos nervos copia liquidi non ma-
jor quidem naturali, fi id penuria ejus non permittatj major
tamen, quam quae influeret, nifi adeffet ftimulus, feu motus
ierivationis. Cum igitur dolor fit quidam ftimulus, patet,Doior bu-
Nni &
*84 L. BELLINI
bonum & per dolorem debere pulfum vitiari, & ftimulum cordis efle
cumCfaU£u P°^e majorem> ve^ rninorem, prout nervi, per quos fic dolor
MtuurUEPry- primarius, magis, aut minus diftant a nervo cordis, quo ete-
fremoVurrT nim remot*ores mnc> eo languidior eft refluxus impeius, ad-
' eoque difficile fubire poteft emiflarium nervi cardiaci nun-
quam per afluetudinem a naturali amplicudine dimotum , vel
etfi nervus dolens fit propinquior, fit talis ad idem immifla-
rium inclinationis , utfacilius, difficilius, hoc^ftcum majo-
ri, aut minori dolore idem emiflarium fubire pofllt. Dari ica-
que poterit dolor intenfus,& excitari in nervo minime diftanti
a nervo cordis, qui tamen dolor non vitiet pulfum, & e con-
tra dolor remiflior excitatus in nervo maxime diftanri a nervo
cordis, qui pulfum perturbet. Cum autem in fuppurationi-
bus adfit dolor, atque infuper tumores, cum fiunr, membra-
nas, ac nervos, ad quorum fuperficies accrefcunt , & cumu-
lantur , extendant, ac trahant, hoc eft, d Jorem augeant
manifeftum cft, Sc ab iis pulfum, ac motum fanguinis vitiari
poffe, & id ipfum debere conring* re utroque de nomine inE-
ryfipelate, cum fine aliquo in parDbus fairem minimis tumo
re, licet infenfilis efle non poflki cum ad eas quiefcat fangui
& continue fuccedat novus : atque infuper calor acrior Eiyfi
pelatis acrius concutit, five ftimulat membranas nervorum, &
adhuc tria haec validioris momenti fiunt ratione extremaru
partium, ad quas ingens nervorum copia colligitur, quoru
Motus cor- finguli funt maxime tenfi. Sed Sc mptus corporis vitiet pu
vons. fum, oportetj fuccutit enim ille nervorum genus univerfum
& non fecus ac contingit in anguftiflimis canaliculis, in quo
rum cavitatibus haerens,vel lente defcendens aqua, ftatim ex
cidit, fi fuccutiantur , quidquid contentum excurrit lentius
toto impetu effluere cogit in finulos mufculorum,iiqueeffluxu
repetentur crebrius, quam in naturali ftatu, & fingulis effluxi
bus major copia liquidi effluet, unde fiet pulfus vehementior.
crebrior, celerior, feu vitiabitur pulfus, & motus fanguinis
ramcs, & pameSj & fitis excedentes jam abfumptam fupponent, & hu
midam naturam corporis, & fpiritus pariter, unde per ipfo
rum penuriam pulfus languidi, tardi, rarij mediocres autem.
quibus fola humiditas abfumpta fit reddens fpiritus acriores, &
pulfus converfo modo fe habere poterit, ut de vigiliis, & re-
Tempeia- liquis foperius di&um. Temperamentum calidum vividiore:
fpi-
D E F E B R I B U S. 187
piritus fuppeditabit , unde frequentius excident in villos cor-mentumca-
Jis, & fingulis vicibus copiofiores, unde pulfus vahdior, fre-lidum-
juentior, & motus fanguinis vitiatus, quod idem praeftabitca- Calida vi.
ida vi&us ratio, ut patet : calidior autem aer, mora ad folem , c^y"1.??
% ignem vel abfumendo humiditatem permixtara liquido nerr foiis,ignis.5
'orum, vel totum ipfum rarefaciendo, vel attenuando, vel
laec fimul omnia, faciet, ut liquidum ipfum liberius per
lervos fluat, excidat in villos celerius, frequentius, copio-
ius fingulis vicibus, Sc acrius, unde vitium fanguinisj ^t-Ebrietas
ue his fimilia pendebunt ab ebrietate ratione caloris aeftuan* PJenitudo
is vini, atque infuper aderit plcnitudo vaforum piam ma-vaforum'
rem efTormantium , ex qua preflio major, unde adhuc pa-
entius vitium in pulfu, 6c motu fanguinis, quodeft, ut pa-
et, neceflario conjun&um cum plenitudine vaforum , a qua-
unquejpaufa plenitudo illa proveniat. Sed & balneum ratio- ^1^"™
le caloris paribus de caufis pulfum, & motum fanguinis vitia- 1
>it, atque infuper cum per aquam laxct lafletque, poterit fa-
ile permittere fpiriubus, ut expircnt per totum corpus, ac
iat illud vitium in pulfu, & motu fanguinis, quod pendet a
'enuria, vel defe&u liquidi per nervos. Prohibita perfpiratiop^l^^
er fuligines, quae tunc tcmporis fupprimuntur 5 acriores red- & fuiigines
iere poterit fpiritus, ac tam per eas, quam per humidum ,rctentae'
uod fimiliter fupprimitur, vafa fanguinis infarcientur magis,
:nde preflio cerebri major, & pulfus, ac fanguinis vitium his
-fpondens. Cruditas cujufcumque generis parvam quantita- cmditas.
sm materiae liquido nervorum producendo aptam fuppeditat,
amque vel acrem, vel maxime fubtilem, vel aqueam, &craf-
orem: in primo cafu fpiritus quidem acriores fieri poterunt,
[ primo tempore fuperare etiam fua vi nifum , quem copio-
ores, fed minus acres in naturali ftatu exererent, unde tum
ulfus validiores, frequentiores^ mox vero decrefcente femper
uantitate etiam pulfus fient debiles, atque rari, qui fimiliter
iles producentur, cum materies, quae liquido nervorum pro-
ucendo fuppcditatur, erit craflior, & aquofior; haec enim
inimam quantitatem fpirituum continebit. Quia vero fo-somnus
nus humefacit, hoc eft, torporem parit, & liquido etiam^1
;rvorum majorem hebetudinem conciliat, erunt in fomno
mio fpiritus magis cum humido permixti languidiores, len-
js, acrarius, & minoris quantitatis excident in villos cor-
♦ Nn 5 diss
IUC.
%U L. BELLINI
Nimius. dis> unde pulfus debilis, rarus, tardus, 8c fimile vitium ii
motu fanguinis: contra per nimium fomnum omne humidun
a fanguine, & liquido nervorum abfumitur, unde contrarui
Aivifoe- pulfus. Denique cum alvi foeces retentae maxime exficcent
cum, & £ calefaciant, etiam liquidum nervorum ficcius erit, atqueca
lidius, feu in rarefcendo acrius, & in fluxu liberius, unde vi
tium in pulfu, & motu fanguinis, quale patet ex fuperius ex
urinaere- pofitis. Urina retenta irritat, ac ftimulat maxime, unde a(
tcmio. dolorem redigitur; quare patet, fuperius enumeratis omnibu
ita efle conjunftum vitium in motu fanguinis, ut hoc ab illi
neceflario pendeat. Notandum autem , cum in pluribus ei
iis, quae enumeravimus, detur etiam caufa in fanguine pul
sum, 8c motum ejufdem fanguinis vitiansj a nobis tamen hi<
illam ad examen non revocatam , cum hic folum exponere dc
buerimus^qua neceflitate ab expofitis affcclionibus viticturmo
tus fanguinis, ctiamfi nulla adfit caufa vel in ipfo fanguine,vc
in qualibet alia parte corporis ipfum fanguinem vitians, fed fo
lummodo afficiantur non naturali aliqua ratione fpiritus anima
les: quare patet propofitum.
PROPOSITIO V.
Avitio fuperius expofito motus fanguinis neceffariopendent ,jus
conjuncla funt cum Ephemera legitima.
piiifus. T Tltia pulfus unde pendeant, & qua neceflitate fe habean
V in Ephemera legitima, patet ex praecedenti , tam cut
funt rariores, debiliores, minores, quam cum validiores, fxt
quentiores &c. cum haec pendeant a majori , aut minori , crebric
re, aut rariore influxu liquidi per nervos in villos cordis. Qui
vero influxus ille major, aut minor eft plerumque aequabilis
cum fcilicet caufa aequabilis perfeverat, hinc & ejufmodi pul
fus perfeverabit idem , quoufque caufa ejus operari non definit
eaque operari definente pulfu ftatim ad naturalem ftatum redi
getur, feu, quod idem eft, erit pulfus fineullainaequalitate, l
ceflante caufa vitii ftatim ad naturalem ftatum redigetur. Qui
Bwcfpiratio. vero refpiratio per mufculos pariter exerceturj ubiigituraderi
influxus liquidi per nervos in mufculos major , atque frequentior
etiam refpiratio crit frequentior, & major, quod continget
cur
ll
DE FEBRIBUS. 187
um ilie influxus pendebit a fpiritibus momenti majoris, atque
tujufmodij contra autem cum a fpiritibus, & fimilibus mo-
nenti minoris, quia vero ab aufto motu cordis augetur velo-
itas, acmomentum, quo fanguis nititur in fui ipfius parti-
ulas, ad quarum conta&um intra canalcs prcmituvj igttur
um ad eundem contactum mutuo cxcurrant, & majori mo-
lento, quam naturaliter , facilius abripient ab iifdem jarticu-
s, fejungent, divellenr, atque in libertatem aflerent iilas na-
uras, quae etiam per minorv m , ac naturalem impetum divel-
mtur, atque in libertatem afTeruntur, unde aucto motu fan-
;uinis horum corporum copia major libertatem na&a, fi per-
pirare, ac fenfum ferire poffit, judicabitur majoris roboris, &
lUantitatis: calor autcm etiam in naturah motu fanguinis ab caioi.
pfo fecernitur, libertatcm nancifcitur, perfpirat, ac ta&um
novet : igitur a motu fanguinis au&o major ipfiuscopia fecer-
letur, quae perfpirabit pariter, & majori vi fenfum afficiet,
fentietur calor naturali major, qui five proptcr impetum,
juo erumpit, five propter exccflum fupra naturae m ^dum erit
egro moleftus. Pro ratione autem au&i motus efle poterit
alor ille plus minus mitis, atquc fuavis, 6c fi quidem augmen-
um motus fit mediocre, flet, ut major quidem copiacaloris
blvatur, &evaporet> non tamen ille ita humidas partes re-
,blvet, ut omnino evadant tenues mobilefque , quales igneae , fed
iiam adhuc naturam retinebunt, & folvi quidem & ipfae po-
erunt, fed naturam fuam confervantes cura ipfis caloris parti-
:ulis evaporabunt , & mixtum component ex calore, 6c hu-
mdo, quod fenfum excitabit caloris fatis mitis, atque fuavis:
juia hoc ipfum etiam poterit contingere a fola mediocri quan-
itate caloris expirantis : ex ea enim fiet , ut calor perfpiret
roagisdifperfus, feu rarior, adcoque fenfum excitet non acrib-
is, & qualis confertus eft, caloris intenfi , ac vividij fed
•emiffioris, & mitis. Increfcet autem fucceffive ejufmodi
:alor aequaliterj cum etenim produftio ejus pendeat ab au-
;mento motus,hoc autcm vitium motusaequabiliterincrefcat,
:rit & incrementum caloris liberum, & aequale. Quoniam ita- caior, &
jue per augmentum motus augetur momentum fanguinis intrajj^ Ca"
/afa, & augetur ipfius calor j igitur rarefcet etiam :unde etiam
iioc alio de nomine adhuc magis nitetur in membranas cana-
lium , quare eas diftrahet , & fenfus diftra&ionis producetur prae-
cipue
288 L. BELLINI
cipue in partibus magis membraneis, &maximeten(isjatquead
vafa magis implicita, atque ita motum fanguinis cohibentia,
cujufmodi eft caput, & fiquidem per illam implicationem va-
forum fiat, ut tardior excurfus permit.tatur fanguini, caetero-
quin per au&um momentum, atque calorem velocius excur- I
rere nitenti, dolor fentietur non folum diftrahcns, vel tendens, |
fed & pulfans* imo a particulis ignis exitum tentantibus etiam
pungens: calor autem eodem de nomine ad caput major fen-
tietur, cum inibi per expofitas caufas nitatur fanguis, fubfiftat,
atque ita magis fui ipfius particulas urgeat,8c majorem caloris
urina. quantitatem lolvat. Quoniam vero folum mediocre augmen-
tum caloris, five ejus folutio a fanguine pariter mediocris vix
corpus ipfum fanguinis vitiatj igitur vix etiam vitiabuntur fe-
parationes humorum, & humores ipfi, qui naturaliter a maffi
fanguinis fecernuntur, unde & urina fanorum fimilis, eritquc
bonus in iis color, fedimenturn, eneorema, aur nubecula. Al
vero quia etiam vitiato folo motu fanguinis fieri poteft pei
augmentum ejus tantum incrementum velocitatis, ut per eair
velocitatem majorem non poflint in renibus feparari partes du«
rae, quae colorem urinae concilient, fed folum aqueae,ex qui*
bus ejus cruditas, atque albedo, hinc fit, ut quoties hujufmo*
di excedens velocitas datur, urina reddatur crudior, atque al*
bidior, etiamfi nullum fit vitium in fanguine, a quo caetero-
Acceffio a- quin ejufmodi cruditas peti deberet. Cum igitur per folum nv
Sf/yf^"! crementum motus fanguinis nihil ipfe fanguis vitietur, ni£
quandofta-in augmento calorisj ftatim ergo ac incipit hoc augmen- ;
fccnrhoi- tutn motusJ incipiet & augmentum caloris, unde in ejufmo- i
*or. di principio nullus dabitur alius fenfus, quam caloris> & I
fuccedente tempore, quoufque operatur caufa motum fan
guinis in augmento detinens, fenfus fimiliter caloris perfeve- \.
rabit: Quod fi cum caufa vitiante motum fanguinis conjun
£tum fit aliquid vel folutionem caloris prohibens, vel prohibens. I
ne calor, etfi folutus, liber atque evaporans, fenfus moveat,
tum fub initium vitiati motus fanguinis,6c per totum temporis
fpatium , quo operatur illud , quicquid eft , prohibens folutionerr,
coloris, aut vim ejus in nervos, fiet fenfus frigoris hujus, vel
illius gradus, & dicetur horror , rigor, quod praecipue con-
tinger.e poterit, cum aliquid eft admixtum fanguini per ebrie*
tates., nimios cibos, perfpirationem cohibicam, & hujufmo-
d
DE FEBRIBUS. i29
di , & habebic aptiorem locum inter vitia in qualitatibus fan-
guinis. Quoniam itaque per motum fonguinis in fe ipfum ni-0"6^
& . r i r - f • r r cum raadt-
tentem particulae lolvuntur,rarelcit languis,oc m fua vafama-re&c.
gis nititurj igitur eorum membranas tendit magis, & premit,
[imiliterque fe ipfum, unde difficiliorem reddit excurfura li-
^uidarum partium, quae caeteroquin effluerent, & exfudarent,
jnde non exfudabunt in fummo caloris gradu, fcd cum fenfim
remittitur membranis magis flaccefcentibus, & imminuta pref-
lone intra canjles, extrudi partes humidae poterunt, & perfu-
lorem exprimi, unde imminutio caloris erit cum fudore, erit-
jue hic fanorum fudori fimilis, cum pcr au&um mediocri-
er momentum fanguinis, non tantum humidi folutum fit,
pod diffluere corpus prae fudore faciat, & poft hunc contin-
jet perfe&us fanitatis ftatus, fiquidem caufa vitians motum
:ordis operari tum definat. Cum autem iilhaec fint conjun-
ia in genere cum febre Ephemera legitima, patet propofitum.
Jrina vero rubicundior in paflionibus animi tum conringet,Urinain
um vel ita erit imminuta velocitas fanguinis, ut in renibus Snimi?lbug
•lus partium folidai um cum aqueis fecernatur, quam naturali-
er fieri foleat, vel cum partes durae erunt fanguini magis per-
lixtae, & ad quantiutes fanguinis mutatas pertinent, velcum
lotus fanguinis eft tam au&us, ut per calorem plurimum hu-
liditatis attenuetur, atque abfumatur, unde in renibus minor
jus copia feparetur, quam quae diluere poflit magis fatururri
Pulfus &
alorem a duris partibus provenientem. Cum vero ira fit fpe-^J"1
in Ira
es majoris momenti , faciet pulfum magnum, celerem, vc-
ementem, folvet plurimum caloris & humiditatis, quae atte-
uata cum calore perfpirabit, fentieturque calor copiofus qui-
sm, fed blandus, & non mordax. Contra cum triftitia fitin Triaitia
oecies momenti minoris , fiet pulfus tardus, languidus, par- [£lf5£c\ ca"
us, rarus, minimum caloris folvetur, fed adhuc minus hu-
liditatis, quae difficilius folvitur, unde calor expirabit quafi
urus, fed minoris quantitatis, unde acrior videbitur, non ta-
ien copiofus. Quia vero ex hac motus tarditate fit, ut fan-
uis ineptus reddatur confervando corpori, hinc id ipfum ex-
:nuatur, cujus extenuationis opus eft cavitas oculorum, &
itiati fanguinis in qualitate infolens quaedam decoloratio. SU* animi
0 . r r * • j i_ conter.ti»-
umi contenno fit cum fpecie minorismome<tti,dabunturtum ne<
"nnia fimiliora proxime expofitisj contraria vero, fi cum fpe-
Oo cie
xijo L. BELLINI
..... cie momenti maioris. Quoniam autem perfomnum apponuntur
fades &c. part;ibus parces humidae reparandoaptaej lgicur per vi^iliaseae-
dem non apponuncur, nec folidae fiunr^ quae igitur ipfarum
moo a,bfumuntur per perfpirationem , in mafla fanguinis per-
manenr, & ad partes deductae eafdem humefaciunc, hinc fa-
ciesj imo 8c reliquum totum corpus humidius, unde palpe-
brarum gravitas, motus oculorum cardior, humiditas in pal-
pebris, quanquam & haec omnia a calore in vigiliis poterant
oriri, fi vigiliae longiores fuerinc, quae mufculos facigaverint,
partcfque membranarum ica laxaverinr, ut humida quaeque in
Exiaffitu- iis contenta diffluant. In laboribus humiditas abfumitur, un-
bo"eS^e£ la" de totum corpus, & cutis arelcit: argumento eft fitis a labo-
rib. s invadensj per motum vero fanguinis foluto, fi quid ad-
huc fupereft humidi, humefcere poteit cutis, cum illud eva-
porare permittitur $ fi autem nihil humidi fuperfit per datum
motum fanguinis folubile, ut in fumme defatigatis , nunquam
Ex adfhi- humefcat cutis. Ex cutis adftri&ione eadem denfior, ut pa-
aionecmistet9 atque compa&ior, unde caloris exitus difficilior, undc
primo atca£cu minor ipfius copia fenfum ferit, unde mitis ju-
dicaturj fi vero diutius ad contaftum detineatur manus, coge-
tur calor, qui prius eruperat, diutius perfiftere ad fummos
cutis poros propter tangentis obicem , eofdemque poros ma-
gis difcludet , unde fuccedens calor majori quantitate erumpe-
re poterit, & unietur cum praecedente, & fenlus intenfioris
caloris excitabitur> fed & fubelTe poterit fallacia , conjungen-
do nempe fenfum primi caloris cum fenfu fuccedentis, quod
eo facilius contingic, quod prioris caloris, fenfus aliquod fpa-
rium temporis in nervo perfeverac, quousque occurrere pofiit
fecundi caloris impetus. Urina rubicundior praecipue ex re«
tentione fuliginum , feu partium durarum ob abftri&ioaem cu*
tis> corpus aucem non excenuatur, cum non vitiecur fangurs.
& vafa non folum non inaniancur, verum magis infarciancui
Abuboni- a . prohibita per adftri&ionem cutis perfpiracione. A bubo-
bus puifus nibus pulfus ejufmodi per dolorem , uc ex praecedenti : ob mo-
tum aucem fanguinis plurimum auctum calormultus, fuavi;
tamen, atque hinc cum multum rarefcat, nec proinde fubitc
excurrcre poflit per innumera capillaria, & maxime implicira
vafa capitis, fubfiftic ad majores ramos per faciem difperfos,
eorumque ramufculos capillares, unde iidem extendentur, at-
quc
DE FEBRIBUS. 2,91
que intumefcunt magis, 6c colorem rubicundum faciei pa-
nunt. His iifdem de caufis cum pulfus, feu motus fangui- Apienltu-
nis a plenitudine vitiatur, oculi, facies, & urina rubicundio- dil*e-
res funt, pulfus magnus, velox, ut patet. Quoniam vero
unaquaeque caufarum pulfum vitiantium poteftplus minus tem-
poris perfiftere> quoties igitur intra 2.4. horas circiter ab hocDuratio M
vitio producendo definat, dabitur etiam per hanc caufamhorarum.
tempus, quo durare ftatuitur Ephemera legitima, fed 8c pen-
dent ab eodem vitio conjun&a caetera , ut cxpofuimus: pa-
tetitaque, quod propofuimus.
PROPOSITIO VI.
A vitio fuperius expofito motus fanguinis diutius protraclo ne-
Tario pendent quaecunque Ephemerae legitimae fuccedunt.
SUdet vero febriens, perfeveret tamen caufa motum fangui-
nis vitiansj igitur fudor illenon proveniet a ceflatione vitii
in fanguine, fed ab aliqua alia caufa, quaecunque fit, adeoque
vitium illud protrahitur ulterius. Nullus erumpat fudor, qui
tatnen ratione fupcrius expofita caeteroquin deberet erumpere,
ifi ceflaret caufa motum fanguinis vitians \ igitur tumetiam mo-
tus fanguinis vitiatus perfeverabit, Sc protrahetur ultra horaspr0traaio
24. quin affuerit per ejufmodi fpatium temporis capitis dolor, Jjj^2*-
qui nec celTet intra illud ipfum tempus, fed ulterius protfaha- quando.
turj igitur perfiftet etiam caufa proxima dolorem illum pa-
riens, nempe vaforum tenfio, vel punftio, vel utraque a ni-
mia velocitate fanguinis proveniens, nimio nifu, & rarefactio-
ne, 8c calore, £c caufa haec omnia producens perfeverabit ,
feu vitium in motu fanguinis. Quoniam vero ulterius pro-
traclo vitio motus fanguinis calor magisdiiTolvitur,etiam quae-°-uid [}}}
n °. r r ° o ■ * protraftio-
cunque expoiita iunt, mtenliora hant oportet, cc pnus pote- niiuccede-
rit protrahi, quicquid a vitio motus fanguinis neceflario pen- rc debeat-
det, ad duos, tres, aut 4. dies, quoufque nempe perdurat
caufa motum illum vitians, Sc non habebit conjun&um quic- Ephemera
quam fpeciale, diverfum aconjun&is Eph?meraelegitimae prae-^1^^1
tjer diuturniorem durationem, & conjunfta reliqua efle folum-
poterunt aliquanto majoris momenti. Quod fi caufa vitians
fuerit adhuc validior, etiam quae ab ipfa fuccedunt, erunt
Oo 2 va»
2ox L. BELLINl
synochus validiora, cujufmodi funt conjunfta cum Synocho Gmplici, &
^Pj^^continente, quae cum facilia fint explicatu, & facile pateant
ex duabus antecedentibus, fatis eft eafd-m relegere,& per ma«
jorem vim caufae exponere omnia conjuncta cum iis febribus
Acmafti- quy autem hae febres fint Acmafticae, hoc eft femper ejuf-
dem gradus caloris, vel Epacmafticae hoc eft femper incre-
paracmafti-fcentis, vel Paracmafticae femper decrefcentis, pariter patei
"e> velA. ex fuperioribus. Ubi etenim ea erit vis vitians motum fangui-
Epacmalti- . X r * ' t* i ' A • r j
cae cur. nis, oc ea fanguinis denhtas, ut non nili eaaem quantitas ca-
loris femper folvi, & expirare poflit, Acmaftica erit febris,
feu calorejufdem gradusj ubi femper augebitur quantitas fo
luti, & expirantia caloris, Epacmaftica feu femper incre-
fcens} ubi femper minus caloris folvetur, Paracmaftica. Quia
vero ex hac folutione fanguinis multa contingere pofluntj
a quibus pendeat neceflitas diverforum morborum conjun*
c~torum cum febre, & haec facile patent ex doctrina mor
borum, & inferius etiam feorfim exponenda funt, cum fc
mo erit de qualitatibus fanguinis mutatis, & de ratione pro-
ducendi febres Synochas: hinc de iis ulterius hoc loco non
diflerimus, cum abunde caeteroquin pateat veritas propofitio-
Heftica. nis. Unum tamen non omittendum ad Hecticam febrem atti-
nens. Quoniam vitium in motu fanguinis praecipue auc-to
calorem vividiorem producit & hic folvit humidum, ipfum-
que attenuat, atque in perfpirationem agitj diutius igitur
perfeverante caufa vitiante motum fanguinis, mirum inmodum
augebitur ficcitas, Sccalorejus, qui proinde faciet, utpartes
fingulae etiam folidae calorem concipiant naturaii majorem,&
humido deftituantur, quae omnia perfeverabunt , quousque
vkium illud in motu fanguinis permanebit$ etfi vero etiam
caufa illa prima, quae produxit vitium in motu fanguinis,
cefletj adhuc tamen, poftquam fanguis ficcitatem illam, &
calorem naturali majorem concepit, eadem vitia retinebit, ut
patet, unde fpirituum naturalium materies calidior fimiliter
crit, &ficcior, unde fpiritusacriores, &majoris velocitatis,un-
de frequentius in villos cordis influent. Infuper calor ille ma-
jor fanguinis eofdem villos ftimulabit,unde etiam hocde nomi-
ne motus fpiiituum concitabitur , unde pulfus frequens, extfc.
nuatio corporis, vitium in pulfu perpetuum, calor acer atque
eontinuus, qui etiam cum pulfu intendetur a paftu tum auchi
ma-
DE FEBRIBUS. 293
ateria, in qua calor fundatur novus, tum per acrimoniam
nguinis chylo in fervorem acto, ex quibus pendent omnia,
jae cum Hedica conjuncta funt, ut inferius. Patet itaque
jod propofuimus.
PROPOSITIO VII.
Ephemera kgitima eft vitium in motu fanguinis produEtum a
tio iujluxus liquido per nervos in villos cordis, £5? bic fit pri-
us banc Ephemeram generandi modus , 13 fimili plane ratione
nerari poteft Ephemera plurium dierum.
"XUoniam enim Ephernera legitima nihil aliud eft, quam
J collectio eorum omnium, quae antecedentia,conjun£ta,
&: fuccedentia ejufdem febris nuncupamus: in praemiflis
: tem propofitionibus oltenfum eft, eadem antecedentia, con-
n£ta,& fuccedentia omnia neceftario pendere a vitio in motu
jnguinis, quod productum fit a vitio influxus liquidi per ner-
'>s in villos cordis: igitur vitiatus ille motus fanguinis non fo-
hn eft conditio, fine qua febris Ephemera legitima efle non
pteft,verum eft illud ipfum,quodconftituitomniaanteceden-
m,omnia fuccedentia ejufdem febris, in quibus omnibus fimul
olleftis ipfa febris eflentia fitaeft, patet itaque Ephemeram
Igitimam efle vitium in motu fanguinis produ£tum,ut propo-
iimus. Quia vero Ephemera plurium dierum nihil aliud eft,
uam Ephemera legitima per plures dies protracta cum Ante-
identibus &c. aliquando, licet non femper intenfioribus, pa-
K etiam, Ephemeram plurrum dierum efle vitium in motu
iiguinisj fed ahquanto intenfius productum a majori vitio in-
lixus liquidi per nervos in villos cordis. Patet itaque tota pro-
j fitio, & hic utramque Ephemeram producendi modus per
v.ium in motu fanguinis dicatur, vel ponatur primus.
PROPOSITIO VIII.
Vitiant quantitatem fanguinis plenitudo , atque inanitas , & quae
i ipfas reducuntur; ad inamtatem fcilicet fames^ Jitis^ labor
i niS) ftve corporis^ five mentis, do.hr , retentio alvi fecum, &f
Oo 3 urh-
*94 L. BELLINI
urinae^ evacuationes j -ad plenitudinem vero cibus , &? potus cal
dus , ebrietas , # ^mj , wottz 0 d , «y*/ folem , balneu,
nimis calidum , prohibita perfpiratio , fomnus nimius^ temperame)
tum calidum j cruditas ad utramque pertinere poteft. Et ab hoc v
tio quantitatis fanguinis neceffario pendent conjuncla,^ &f fuccede;
tia omnia Ephemerae legitimae. . -.- *
PLenitudinem, & inanitatem vitiare quantitatem fanguini
patet vel ex folo nomine 5 per plenitudinem enim vaforu
fit, ut quicquid intra ipfa continetur, feu fanguis fiat natur
li quantitate majorj per inanitatem vero minor. Fames ig
tur, ac fitis ad inanitatem pertinent, cum illae nos vexente:
haufto fanguine iis partibus, quae nobis reparandis funt aptai
feu diminuta mole ejusj labor omnis, fiquidem fit folius me
tis, cum plurimum fpirituum abfumat, quorum materiesafa
guine hic pariter abfuraetur,unde fiet inanitas : fi vero fit etia ,
corporis ,vel corporis folius , cum hic labor plurimos mufculoru
contrahat, & fpiritus animales* & fanguinem fimul abfurm
Huc dolor pertinet propter refluxus abfumentes nervorum
quidum, huc fuppreflio fecum exficcans humores, & uriti
excitantis dolorem per ftimulum: evacuationes fimiliter, 1
de fe patet. Sed & cruditas, fi ejusnaturae fit, ut humoi
crudi ad ufque fanguinem perduci non poftint, fed fiftant
mefenteriumj fi vero cum fanguine mifceri pofiint , infarcie:
quidem vafa humoribus meptis operibus animalisj fed infc
cient tamen, hoc eft, fanguinis quantitatem majorem
cient. Cibus, & potus caiidus rarefacit, unde perinde er ,
ac fi vafa eflent vera, 6c majori quantitate fanguinis infar*>
quod quidem praeftabunt ebrietas, aeftus aeris, mora l
ignem, vel folem, balneum nimis calidum, temperamenti
calidum. Prohibita perfpiratio re ipfaimplet-, cum materf
ejus non perfpiret, Sc vel hcc de nomine fomnus nimius
plenitudinem pertinet, cum partes alendo inutiles, quae in
villos refticant, per fomnum non difcutiantur , atque in
per, quoniam nimis incraftando, 6c torporem concilian
partibus facit, ut humorum univerfa mafla fit minus perf
rabilis, atque mobilis, cumapartibus minus prematur: qi
re patet prima pars propofitionis.
Aflero jam fecundo, a vitiata quantitate fanguinis nece/i
DE FEBRIBUS. i9f
o pendere conjunfta, & fuceedentia omnia Ephemerae legi-
mae, & quidem patet ex propofitipne fecunda hujus, ab au-
a quantitate fanguinis neceiTirio pendere majorem, validio-
m, & frequentiorem pulfum , e converf ) in imminuta, quo-
im uterque in Ephemeris obfervatur. Addes autem, etiampuifiu.
quantitate minori fanguinis dari pofTe pulfum vividum,
: frequentem, dummodo lnfluentes fpintus fint acres, ac li-
:ri, quamvis non ita multi, ut in quarta hujus expofitum, &
im hos pulfus producens caufa perfeverabit aequabilis, erit&
llfus fimilis, & illa ftatim cefiante pulfus fuo fe naturali fta-
; tii reftituet, & prout illa magis, aut minus a naturali rece-
■ i;t, pulfus fimiliter plus minus erit pulfui fanorum fimilis.
<um aufta, aut imminuta quantitate fanguinis erit folum au- Ujia*
. ta, vel imminuta urinae matenes, caeterum nihil illavitiicon-
lahere poterit, nifi folum aliquid proprer velocitatem auctam,
•jae velfaciet, ut per calorem fimihter au&um, & humidum
itenuantem, ac perfpirare facientem aliquanto rubicundior
:>pareatj vel fi calor fit minor, vel natura fanguinis tenacior,
. irvelocitatem auftam fiet, ut fola pars aquea, feu fluidiflima
ncerni poflit fubfiftente duriore, unde erit aliquanto crudior
|(: albidior. Calor, 8c dolor capitis, ut in quinta hujus, uter-Caior, &
J uc efle poterit intenfior in plenitudine ob quantitatem au- ?°slo&*f-i~x
am, 6c etiam in inanitate, dummodo plurimum humidi.ab- toriuscor-
mptum fit* fuperfit autem plurimum acriorum partium , £cporis'
| oerarum, idemque dicendum, ut patet, de calore totius cor-
oris. Refpiratio fimiliter, ut ibidem, quae in pleoitudine Refpiratio,
"1 inanitate cum acri materia efle poterit major, 6c frequen-
or, quam cum vitiatur folus motus liquidi pernervos, fer-
ijita naturali quantitate fanguinisj in utrifque enim his cafl-
Ipvel copiofiores fpiritus a copiofiori fanguine generantur,
ilidiufque premitur cerebrum, quam a quantitate naturali, &
lanitas cum acri materia facit , ut haec ipfa materies fuavi,
• frequenti influxu fuppleat materiae penuriam, & major,
que frequentior refpiratio fuccedat. Sed & haec poterit efle
»ra 6c parva, fi vel inanitas fit infignis, vel licet mediocris
lateries fpirituum fit minus vivida. Quoniam vero perindeAccefiofine
1, five verus fanguis totam cavitatem vaforum infarciat, five u&°1*
nguis naturalis copiae rarefcat ; cum rarefcit autem naturalis
uantitas, ex quinta hujus ftatim ac caufa rarefaciens operari
in-
i96 L. BELLINI
incipit, folius caloris intenfio fentienda eft* nullum autem fr
gus, aut fri,gorisfpeciesi tumigiturnihilhorumfentietur,qa(
fimiliter conting^t, etiamfi quantitas fanguinis imminuta fu
eceffia Ponatur> acnor, fimilique de caufa ibidem expofita cefTa:
Sfmmado-te caufa plenitudinem , vel acrimoriiam partium fovente pot
rc 3cc. rit fuccedere mador, qui tamen non eil neceflarius, utetiai
Medici aflerunt, in Ephemeris a fummo labore proveniei
tibus, in quibus cutis ficcior, & in fumme fatigatis eadc;
perfeverans etiam in deceflione. Reliqua conjunfta eode
modo fe habent, ac in quinta oftenfum eft, vel nullo n
gotio ex ibidem, & hic demonftratis deducuntur. Si ig
Durati0 2+. tur caufa vitians quantitatem fanguinis per £4. horas opcn
hoiarum. tur, haec fimiliter omnia eodem fpatio temporis perdur
buntj fi vero ulterius protrahatur, pertrahetur ulterius cal<
eodem modo, ac in fexta diftum eft, & fuccedere poterui
Ephemera plurium dierum, altcrutra vel utraque Synochu:
He&ica &c. & hae fingulae affe&iones fuccedenter erunt
graviores, quo quantitas fanguinis eftfdem reddet majo
aut minoris momenti, prout llla acrior aufta, vel immi
ta erit. Qiiare patet propofitum.
PROPOSITIO IX.
•
Ephemera legitima eft Ditium in quantitate fanguinis a pl
nitudine^ vel inanite produclum^ £5? hic fit alter hanc Eph
ram generandi modus , £5? fimili plane ratione generari pott
Ephemera plurium dierum.
Slmiliter enim, ut in o&ava, quoniam Ephemera legitin
nihil aliud eft, quam colle6Ho eorum omnium, quaeai
tecedentia, conjun&a, & fuccedentia ejufdem febris nunci
pantur. In praemifla autem oftenfumeft, eadem antecedei
tia, conjuncta, & fuccedentiaomnia neceflario pendereavit:
in quantitate fanguinis, quod produ&um fit ab manitate,
plenitudinej igitur vitiata illa quantitus fanguinis non fol
cft conditio, fine qua febris Ephemera legitima eflenonpot
verum eft iliud ipfum, quod conftituit eandem febrim, c
illa quantitas fanguinis vitiata fit, quae conftituit omnia an
cedentia, omnia conjundta, & omnia fuccedentia ejufdem fc
bris
DE FEBRIBUS. 297
bris, in quibus omnibus fimul colle&is ipfa febris eflentia fita
eft: patet itaque, Ephemeram legitimam efle vitium in quan-
titate fanguinis produ&um , ut propofuimus. Quia vero Ephe-
mera plurium dierum nihil aliud eft, quam Ephemera legiti-
na per plures dies protra&a cum antccedentibus 8cc. aliquan-
to, licet non femper, intenlioribus, patet etiam Ephemeram
Dlurium dierum efle vitium in quantitate fanguinisj fed ali-
^uanto intenfius, productum nempe a majori, vel minori ina-
litare, vel plenitudine. Patet itaque tota popofitio, & hic
iphemeram utramque producendi modus per vitium in quan-
:itate fanguinis dicatur fecundus.
PROPOSITIO X.
Vitiant quantitatem /anguiniSj qusecunque antecedunt Ephe-
neram legitimam.
^\Uoniam triftitia, ac timor funt, vel efle poflunt fpeciesT.riftitiV
momenti minoriS} igitur per iingula tempora, perquae
confervari poflunt ejufmodi fpecies, minor quidem ali-
ua quantitas fpirituum abfumetur 5 fed iifdem per longum tem-
us protra&is, earundem abfumetur quantitas major, adeoque
um eorum materies a fanguine petendafit,majorejufdcmma-
sriac quantitas a fanguine deducitur : materies autem liquidi
er nervos eft lympha,nempehumorvifcidior ,&fpiritus, quid
empe maxime mobile, & maximi momentij per majorem
*itur abfumptionem ejufmodi liquidi fanguis deftituetur *ma-
?ria vifcida, & maxime mobili, & proinde retidetur maxi-
ic folutarum, atque inertium partium, feu mutabitur, vi-
abiturque in qualitate. Hoc autem ipfum multo facilius con- ^$"onees
nget in aliis motionibus animi, quae funt momenti majoris 5 anfmi.
lae etenim non folum plurimum fbirituum abfumunt per fo-
m fpeciem , fed cum haec conjuncta fit cum motibus violen- *
s mufculorum , plurimum in ira praecipue , evaporat ab iis
tftium folidarum, 8t a fanguine univerfo, dum perfpiratio
a per vafa ducitur, unde fanguis incalefcit magis, & humi-
tas etiam abfumitur, unde partes mobiles magis liberae, 6c
:ciores evadunt, & mutatur fanguis in qualitate. Id ipfum vigiliae.
aeftant vigiliae nimiae duplici denomine,primorationemul-
1 udinis fpirituum, qui protradta vigilia generandi funt a fan-
Pp gui-
i98 L. BELLINI
guine,unde remaneret ille caeteroquin frigidior , & humidior;
iecundo vero, quia in vigilia plurimum humiditatis abfumitur
ex partibus folidis, quae proinde hoc ipfum a fanguine fubito
repetunt, eumque exiiccant, quod fimile perfpirationes ca-
lidae adhuc praeftant facilius, undefit, ut fanguis, deftitutus
partibus mobilibus, fiat frigidior, atque ficcior ob penuriam
humidarum, quae tamen contingent vigiliis diutius protractisj
in mediocribus autem haec ipfa, (ed mcdiocriter, unde in utro-
Motuscor- que cafu fanguinis qualitas plus minus vitiabitur, Motuscor-
p0IIS* poris abfumunt humidum, atque fpiritus, unde ratione hu-
miditatis, quae exprimitur a fanguine, reliquum mobileacrius
eft, 6c vividius, unde fi motus corporis fit diuturnior, ac ve-
hementior, quo fcilicet maxima copia fpirituum abfumatur,
reiinquetur fanguis maxime ficcus, &curn parvaquantitatepar*
tium mobilium , quae licet maxime liberae facere non poterunt
propter paucitatem, quin fanguis fit frigidior, & ficciorj fed
fi motus corporis fit remifiior, 6c brevior, erit idem calidior,
Ees°U& do- ^ ficc'or- Quoniam vero dolor omnis premit : preflio autem
loiomnis. exprimit ab arteriis, & vafis omnibus, quod eft liquidiusj pei
dolorem igitur quemlibet exprimetur a fanguine pars aquea,
& fi quae funt aliae facillimi fluxus, unde ficciores, cujufmo-
di igneae, ac terreae, fubfiftent intra vafa, eruntque magis li-
berae, unde vividior, & ficcior fiet fanguis. Hoc igiturprae-
ftabunt evacuationes, cum operentur illae per ftimulum , hoc
bubones, hoc eryfipelas, hoc urinae, vel alvi feces retentae.
quae infuper alvi feces diu fuppreflae cum arefcant, humidita
Fames, & tem a fanguine extrahent, 6c imbibent. Fames, & fitis fup-
ponunt vitiafum fanguinem in qualitate, Sc ipfum eo magi
vitiant, quo magis protrahunturj deefle enim fanguini in fa
me, & fiti certum eft id, quo partes reparantur, humidun
nempe glutinofum , quale lympha ac fpiritus, unde fuperef
oaiida quafi fedimentum fanguinis craflum, pura terra. Quonian
omma. vero auc~fc0 motu corporis increfcit calor, venae intumefcunt
fic etiam ad ignem, & alia hujusmodij per calorem igitur fan-
guis rarefcit, & cum calori concipiendo par fit> igitur fiv<
per temperamentuna calidum, five per acftum, five per bal
neum, five per cibos, fi ve ebrietatem, aut cruditatem nido-
rofam, quatenus plurimum calidi participat, five per fuppref-
fam perfpirationem, quatenus eft quid fuligini, & fumo fic-
DEFEBRIBUS. 299
cofimile, fulphureum nempe, £c calidum, fanguis majorem
calorem concipiet, atque rarefcet, unde in qualitate mutabi- EryfipcUs
tur. Hoc ipfum praeitabit peculiari de nomine Eryfipelas ex-
trcmorum, quatenus illa conjundta efl; cum quodam veluti fer-
vore fanguinis in determinata parte corporis, qui fervor facila
univerfo fanguini porelt. commqnicari. Jd ipfum praeitare po-
terit plenitudoj cum etenim haec fupponat intra vafa fangui- Pienitudo.
nea maximam quantiratem fanguinis, ejus particulae magis fe
prement invicem, &c expriment, feu folvent calorem, unde
incalefcet magis tota mafia, atque humiditatem abfumet, £c
rarefcet. Sed rurfus prohibita perfpiratio hanc rarefactionem, ?X0Yl[ -
exficcationem, ec augmcntum calons facilius parere potelt,
quatenus vel ipfa fubfiftit ad vaforum capillamema, adeoque
.fanguinem comprimit , Sc quid fimile plenitudini producit,
vel cum femper nova perfpiratio fuccedat a partibus , 6c eodem
fanguine, hanc ipfam fimiliter impedit, ne evaporet, unde
vafa fanguinis implentur magis, &c ipfe fanguis incalefcit, ma-
gis ficcatur, atque rarefcit. Ulterius cruditas nidorofa quate- cruditas «-
nus cum calore conjun&a exficcabit, £c calefaciet magis faa-tra'lue'
guinem > quatenus autem ex fuppolitione cruditas elt conjun-
£ta cum humoribus non coctis, nempe craifioribus, nec faci-
le diflblventibus, iis perduftis in fanguinem reddctur totum
compofitum ex iis, ac fanguine fluxui minus aptum, leu craf-
fius, Sc mngis compa&um, Sc vera cruditas hoc ipfum prae-
itabit eodem de nominej fed cum omni calore deitituta fit,
reddet eundem fanguinem vifcidiorem , frigidioremque infiar
?lutinis, muci crafiioris, vel gelu. Rurfus pelnitudo, Sc p^&p^h^J
libita perfpiratio, etiamfi fupponantur non excitare, ac fol- peifruatio
/ere majorem quantitatem caloris, ex eo vitiant fanguinem inlurlus*
qualitaie, quod debet naturaiiter contineri in vafis intra quof-
iam gradus laxitatis, quos excedere fupponit itipatio, & in-
artus vaforum in plenitudine. Quoniam vero per fomnum ^™"us 1U"
'ducitur a fanguine plurimum humiditatis apponendae parti-
)us> igitur hoc de nomine per nimium fomnum evadere de-
>ebit ficcior, atque calidior. Rurfus quoniam ab iifdem par-
ibus humida pcrfpirant quafi aquea, quae extra corpus mitti
lon poiTunt propter inertiam corporis in fomno, fed rurfus
idmifcentur fanguini, a quo interim partim evaporant fpiri-
us, partim hi ndem cedunt in materiam liquidi per nervos,
Pp 1 &
* 300 m L. BELLINI
1 IBR A^FY010*118 |ua'e'cunclue niufculorum humido illo non perfpi-
round** iaf£nte protHer vim mm^mam expreflionum a partibus circum-
primejujWDSj igitur per fomnum nimium fanguis fieri humi-
'OoL 0K ^OjJjpSc magis refrigefcere poterit. Patet igitur, ab antece-
s quibuslibet febris Ephemerae legitimae pendere vi-
tium qualitatis fanguinis, ut fuit propofitum.
PROPOSITIO XI.
A vitiis fuperius expofttis qualitatum fanguinis necejfario pen*
dent , quae conjuncla funt cum Ephemera legitima , £5? qtiae fuccedunt,
QUoniam in fpecie momenti minoris fanguisfitmagisiners,
& folutarum partium, fuppeditat parvam quantitatem
fpirituum per nervos, parvamque per arterias 5 erit igi-
tur in illa fpecie influxus liquidi per nervos, & fanguinis in
cor rarior, & minor, adeoque pulfus tardus, parvus, langui*
dus, rarus. Rurfus, quia fanguis folutus quidem eft, fedcum
penuria calorisj igitur hic perfpirare non poterit copiofe j qui
tamen perfpirabit, erit folitarius, Sc fejunctus a partibus vim
ipfius compefcentibus, unde acrior videbitur. Hoc eodem dc
nomine, nempe per folutionem fanguinis talem, ut evadat
inertior, atque frigidior, fiet, ut corpus ali non poflit hu-
moribus ad ftatum non naturalem converfis,unde partesomnes
extenuabuntur abeuntibus iis particulis, quae in alimentum fa-
ceflcrant, & nullis de novo, vel paucioribus fuccedentibus,
h;nc oculi excavari videbuntur introrfum cedente bulbo, dum
& ipfe non alitur, & pinguedo deficit, qua totum antrum
urina. oculi impletur, facitque, ne cavum videatur. Urina poterii
efle crudior ob lentum motum fanguinis, & vim membrana-
rum minus prementium, quibus fit, ut liquidiflima folum ex-
primi, atque effluerc poflint, quod fi humores majorem fio
citatem contraxcrint, poterit illa efle minoris quantitatis, &
Accefiio. coloratior. Acceflio erit fine ullo, vel levi frigore, fiquideir
partes fanguinis reliquae folutae cohibere nullo pafto poflintj
quicquid caloris folutum eftj fi vero cohiberi ipfe breviflimo
temporis fpatio poflit (eo modo , qui explicabitur in proximis)
ab iifdem partibus, erit cum levi, & fubito evanefcente hor-
occtffio. rore. Deceflio fimiliter erit fine ulla humidi eruptione per
ctf-
A fpccie
momenti
minoris.
Pulfus.
Calor.
Corporis
extenuatio
& decolo-
ratio , ocu
lorum ex-
cavatio.
DE FEBRIBUS. 301
utim, fi vel fumma ficcitas contrafta fuerit a fanguine , vel
mnes humidae ejus partes attenuatae in ipfa febre per motum,
cque in perfpirationem a&ae. Si igitur hujufmodi conftitu*Duratida
o fanguinis perfeveret per horas 24. inde vero ad naturalem horanlm*,4*
atum redeat, fiet febris, feu conjunfta erunt cum ejufmodivclultcrius*
itio in qualitate fanguinis, quaecunque conjunfta funt cum
.phemera legitimaj fi vero ulterius protrahatur, etiam eaedem
tc&iones, quae ab ipfo neceflario pendent, uherius protra-
sntur. Quia vero (pecies momenti majoris majorem, ac fre-Afpccie#
• jentiorem facit influxum liquidi per nervos in cor, & fan- SaSSf*
uinem reddit ficcioremj igitur acriorem etiam, unde in cor
: .fluent liquidum nervorum, & fanguis frequentius, & copio- puirut.
us, & pulfus erit major, crebrior, vehementior. Calor proCalor-
iverfis gradibus, quibus fit, ut fanguis fit plus minus humi-
J js, & plus minus caloris vim cohibens, ac temperans, erit
lajor, aut minor, acrior, hebetior,parcior,copiofior,blan-
js, aut pungens. Par erit ratio de urina, quae quo majorUiina.
- A calor, & motus validus, ac velox, eo erit coloratior, &
ircior, vel fi humiditas magis abundet, copiofior, & aquo-
Dr, & in primo quidem cafu, quia velocitas motus, & vis
iloris plurimum humidicatis abfumet, & quod reliquum eft,
- parari tot^m non permittet, unde durum illud, quod cum
]uido fecernetur, erit majoris quantitatis, quam quae dilui a
:inima illa liquidi quantitate poflit ; fi vero abundet humidi-
t Is, plurimum ejus etiam cum magno illo impetu fecernetur^
ic fecernetur tamen pars dura,quaeminorem velocitatem exi-
;t, unde urina copiofior, &aquofior, feu crudior. Sed &
i hac fpecie momenti majoris efle debebit acceflio fine frigo- ccc lQa
i , fiquidem fpectemus folam vim caloris liberiorisj fi vero
1 irtes ficcae reliquae vel ipfum cohibere poflint per aliquod
' levefpatium temporis, vel motum imprimere nervis violen-
TDrem, quam calor illc valeat, & qualis contingit, dum ca-
> a corpore difcedit, fieri poterit levis horror, ac fubito e-
inefcens. Deceflio efle poterit, ut fuperius, cum humido,^^-
\\ fine ipfo, 8c prout hoc vitium fanguinis 24. horas, vel
iterius protrahitur, illae affecriones pari intervallo temporis
]rdurabunt. Atque ex his facile patet , conjun&a cum E»"AvigiIiis
] emeralegitimaneceflariopendereab iis vitiis in qualitate fan- &c. ufque
|inis, quae recenfaimus, atque oftendimus provenire a vigi- wmp«fpi"
Pp J liisiatittncm.
3ox L; BELLINI
liis & caeteris ufque ad prohibitam perfpirationemj in iis eni
fingulis vitiatur vis cohaefionis in particulis fanguinem comp<
nentibus, Sc per eiufmodi vitium aliquid abripitur ab iifden
quod magis operatur, quam in naturali ftatu, aliis interim (
perantibus diverfimode, quae juxta ordinem in praefenti, <
fuperioribus fervatum ratiocinando facile deducunt in cogn
tionem conjunctorum omnium cum Ephemera legitima a
, ... his Lpfis caufis neceflario provenientem. At vero prohib
A prohibita * r • r r a. • 1 j
perfpkatio- ta peripiratio , li ipectetur quatenus implens 5 producet m
nc* ceiTario conjuncta omnia cum Ephemera legitima juxta pr<
poficionem oftavam, fi vero quatenus quid ficcum, atque fu
. phureum admixtum fanguini majorem calorem fanguini , 6c fi<
citatem conciliando, ac fpiritus acriores per nervos, 6c C(
Puifus. piofiores generando, erit pulfus major, validior, atque fn
Caior. quentior. Denfata cuti minus caloris continue perfpirare p(
terit, undebrevi, ac fimplici attaftu mitior videbitur, fed;
Uiina liquanto longius protracto repetitis iifdem levis caloris impre
fionibus intenfior videbitur, Sc propter ficcitatem acrior. I
rina propter humidi penuriam rubicundior, & in majori m(
tu, 6c calore febris parciorj declinante vero, feu decedent
poterit efle copiofior, fi perfpirationis retentae materies p(
urinam reddi poflit, imminuto fcilicet impetu, jjpo per lor
gitudinem arteriarum abripitur urinae materiesj quae videu
sudor cur ipfa vera neceflitas, cur fudor, cum adefl: materies e jus, in deceflft
ahquando. neerumpat , quia nempe tum imminuto motu per longitudinei
arteriarum datur tempus excurfui tranfverfo fudoris a fanguir
Noncavio-feparandi, & in canales fuos derivandi. Cum igitur perfpir
extcnuatio fupprefla impleat , etiamfi per breve 24. horarum fpatiui
corporis. corpus febriens vix, & ne vix quidem alatur, in fenfum ven
re non poterit extenuatio ejus, quaecaeteroquin obfervatur nc;
alentefecorpore, nifiadeflet aliquid implens nempe perfpiratii
nis materies,quae alimenti apponendi locum replet, unde nc
extcnuatio corporis , Sc quod inde pendet, non cavi ocu
Acceffio. Acceflio fimiliter in hoc caili efle poterit vel finc ullo frigon
fi perfpiratio nihil adjunftum habeat, quod fcnfum caloris
pedire poflit, vel cum levi faltem frigore, fi vel calorem fu
primat, vel nervos validius, atque ita moveat, ut movent
Duratio. cum calor deeft* durabit autem per diem, aut ulterius, prou
hoc vitium per diem, ?.ut ulterius durac* Quae de perfpira
tic
DE FEBRIBUS. 303
:>ne prohibita difta funt, facile traducuntur ad cruditatem , a cruditate
reliqua, unde patet prima pars propofitionis ; quae enim & "liquis.
: febrem Ephemeram in genere pertinent, ut refpiratio, do-
r capitis £cc. facile patent partim ex propofitionibus de
tperationibus Animalium, partim ex morbis particularibus,
j rtim ex praemiffisj fed & ex fingulis hifce vitiis oriri ne-
ifTario, quaecunque fuccedunt Ephemerac legitimae, facile succedkk-
jtet, fi haec cum iis conferantur, quae in propofitione fex-TIA °nmia.
1 expofuimus: Quare patet propofitio tota.
PROPOSITIO XII.
Ephemera Jegitima eft uitium in qualitate fanguinis^ eaque
wltipleX) prout mutipliciter , ut expofuimus in duabus Antece-
tntibus, vitiari poffunt qualitates fanguinis : qui ftnt reliqui
vnc Ephemeram producendi modi, £5? ftmiJibus plane rationibus
\nerari poffunt Ephcmerae plurium dierum.
'"XEmonftratio autem eadem plane ratione fe habet, ac
in feptima, & nona Propofitionibus.
PROPOSITIO XIII.
I Ephemera Jegitima eft vitium in motu, quantitate^ aut qua-
■ ilate fanguinis, aut in horum aJiqutbus , aut in omnibus per
ticum diem durans, a fuis recenfttis caufts provenienst, Ephe-
| <era vero pJurium dierum eft iJJud ipfum vitium protraclum ad
flres dies.
"^\Uoniam vitiari fanguis non poteft, nifi vitietur motus,
^ quantitas, aut qualitas ejus, aut horum aliquot, aut
omnia: & nulla febris fine vitio fanguinisj nulla igitur
riri poterit Ephemera, in qua non vitietur motus, quantitas,
lt qualitas fanguinis, aut eorum aliquot,velomnia> Epheme-
1 autem quaelibet nihil aliud eft, quam collectio omnium fibi
ltecedentium , conjun&orum , 6c fuccedentium , & hanc col-
,:&ionem non modo conjun&am efle oftendimus cum fingulis
:cenfitis vitiis fanguinis, verum ab iis omnino necefTario pen-
ere in Ephemera quidem legitima, ita ut ad 14, horas folum-
modo
3o4 L. B E L L I N I
modo protrahatur; in Ephemera autem plurium dierum a
plures dies 5 utraque igitur Ephemera non folum eiTe non pc
terit fine expofitis vitiis fanguinis, verum erit in iifdem viti
ipfius natura intima, atque effentia conftituta , adeoque Eph<
mera legitima erit vitium fanguinis in motu, quantitate, ai
qualitate ejus, aut in horum aliquibus, aut in omnibus (fac
le enim patet ex fuperioribus , pofle fimul afKci liquidum nei
vorum primario, feu motum fanguinis vitiari, & vitiari quar
titatem, vel qualitatem ejus, velmotum, & qualitatem) p<
unicum diem durans, & a fuis caufis proveniensj Ephema
vero plurium dierum erit illud ipfum vitium protra&um a
plures dies, quod erat oftendendum.
PROPOSITIO XIV.
Vitiant mofum , quantitatem^ aut qualitatem fanguinis quat
cunque antecedunt utrique Synocho , fmplici fcilicet, & continet,
//, 6? ab hoc vitio necejfario pendent , quae utrique conjunguntut
atque fuccedunt.
antece- TN Synocho etenim fimplici cum antecedant quaecunque ati
sEnoTchoin teceduntEphemeraeihaecautemexfuperioribusvitiantmc
iimpUci! tum, quantitatem, & qualitatem fanguinis, patet quoad S)
nochum fimplicem primae partis veritas, & fiquidem aMcd
cis reftringitur haec febris ad illam folum, quae explenitudirj
fit , eft id quidem inconfulto fa&um , cum ejus aftecl:ion<
omnes ftent etiam cum motu , & qualitatibus fanguinis prims
rio vitiatis: etfi autem id concedatur, adhuc patet quoad ar
tecedentia, per ipfa vitiari quantitatem, fed etiam qualitater
fanguinis primario, fic fupprefla perfpiratio implet quidemva
fa fanguinis, feu quantitatem vitiatj fed poteft efle ejus vj
tanta, ut etiam in minori quantitate fupprcflae perfpirationi
intendi poflit calor fanguinis, & excitari affeftiones omnes
quae cum Synocho neceflario ponuntur : fic fupprefliones efHu
viorum calidorum, haemorrhoidum, menftruorum,&omniun
antecedentium augebunt quantitatem fanguinisj fed &caloren
intendent, & fpiritus per nervos acriores faltem gignent, &
prout ad molem fanguinis, aut qualitatem ejus, aut motun
per vitium fpirituum primario genitum vitiabunt,fict certunr
quoc
DE FEBRIBUS. 30;
quod propofuimus. Similiter autem cum in Synocho conti- AMrECE_
nenti dentur antecedentia omnino fimilia, ac plane cadem cum jj**^1****
iis, quae in Synocho fimplici, vitiabitur per illa motus, quan- Sncntis.' "
titas, aut qualitas fanguinis, quae enim recenfentur ultra ea,
}uae in Synocho fimplici, ut multus labor, & exercitatio,
curae vexantes &c. patent ex iis, quae expofuimus ad antece-
ientia Ephemeram legitimam : Cutis autem , jecoris, Sc al:a-
um partium obftru&iones eodem modo vitiant motum, quan-
itatem, & qualitatem fanguinis, quo fupprefla perfpiratio,
juaecunque anteccdunt utrique Synocho vitiant motum,quan-
:itatem, aut qualitatem fanguinis, ut fuit propofitum.
Cum eadem conjungantur cum hoc Synocho fimplici ,quaecovjt/v-
:um exphemeraj fed magis fint evidentia, & majoris momen- fyTnA0Cho
i, patet, illa neceflario pendere ab iifdem caufisj fed magisrimpUa:.
ralide operantibus, nempe vitio majori fpirituum pcrnervos,
juantitate fanguinis magis aufta(cum diminuta locum hic non
mbeat) vel ejus qualitate magis mutata, hoc efl: ipfo magis
ufo, calore foluto. Cum autem quae reccnfentur facilia fint,
\C partim ex fe ipfis, partim ex fuperioribus pateant, prae-
:ipue vero fi caufa fupponi debeat cum Medicis communiter
bla plethora, iis non immorabimur diligentius. Caeterum ea-
item poflunt contingere, fiprimario vitietur liquidum per ner-
'os, ita ut magnum impetum communicet fanguini per cor,
mde ille plurimum concitatus plurimum rarefcat; tunc enim
lingula eodem modo fuccedere poterunt, eademque fimiliterf
i languis primario afficiatur, ita ut maxime incalefcat rube-
:et enim corpus, & quafi inflabitur propter fanguinem rare-
centem, turgebunt venae fanguine, vafa omnia tenduntur ob
im fanguinis quaquaverfum maxime nitentis, unde exitus
1 villos mufculorum occludcntur, unde contrahi non pote-
unt, feu fiet laflitudo tenfiva, gravabitur caput per pref-
onem ejufdem fanguinis, refpirabitur diflkile, atque frequen-
er per eandem preflionem ad cerebrum, & per tenfionem fan-
uinis in pulmonibus. Somnus vel erit, vel videbitur profun-
ior per preflionem eandem, & rubra fpe&ra in ipfo (fi vera
mt, quae narrantur) ob fimilitudinem impetus a fanguine,
ulfabunt tempora minus libere fluente fanguine, premi pe&us
idebitur, feu anguftum fierij moleftia preflionis, 6c caloris
:ddet corpus inquietum. Qiiod fi interim materies febrim
Qji con"
5o6 L. BELLINI
confervans tenuetur , vel in liquidum mutetar , ka ut in fudo-
rem abire poflit, per fudorem folvetur, vel per haemorrha
giam fanguinis temperantis aeftum, minuentis quantitatem, &
dantis locum reliquo, uc rarefcere poflit abfque preflione. Re
liqua autem ex Ephemera legitima patent praecipue ex Propo<
fitione fexta, ubi Acmafticae, Paracmafticae atque Epacmafti
conjun- cae explicatio. Patet autem, conjun&a cum Synocho conti-
fynocho nent* e^e folum aliquanto intenfiora, adeoque pendere ab iif
cantinenti. dem caufis folum aliquanto intenfius operantibusj patet itaque
eorum neceflitas ex ha&enus expofitis. Cum autem calor fi
intenfior, exficcat ille magis partes folidas, & humidas mixta
cum fanguine magis extenuat, atque evaporare cogit, undeli
quida, & folida exficcantur, adeoque cum calor eft intenfior
vigiliarum neceflitas. Similiter fi eadem de caufa abfumatu
humidum in falivam faceflens, fiet fitis ad fauces folumj i
vero quod humectat partes mternas, etiam intime arefcere f<
dicet aeger, atque fitire, & haec eadem fieri poterunt, fi vi
tietur fluxus fanguinis a permixto vifcido ,vel duriori corpore
quo obftruantur vafa, per quae feparantur liquida partes hume
Auo-Trvoia. (Stantia. Dyfpnoea eodem de nomine, ac refpiratio diflicilisir
Synocho fimplici. Quod fi per motum, & calorem fanguinii
humores, qui ab ipfo fecernuntur , & in cavitatem ventricuii
atque inteftinorum confiuunt, poflint^ cum permifccntur, fer
mentefcere, in bullas erumpere, quae fubito crepent cum im
petu, in formatione builarum inflabitur venter, & cum cre
pant, rugietj fi vero qui humores ad cutis glandulas fecernun
tur, vim fermentefcendi pariter concipiant, & viilos erodant
atque ita veluti ulcufculum pariant pro diverfitate caloris, qu<
praedita funt ejufmodi liquida,fient puftulae lividae,nigraeve
cujuslibet alius calorisj fermentefcent autem facile, fi per ob
ftru&ionem ftagnent iidem humores,& obftrui facile poterun
canales, quoties dabitur fanguis vifcidus, vel nimio motu cita
Duratio. tus* Uterque autem Synochus durabit per tot dies, quot con
fervatur caufa ipfum producens, & id efle per tres, aut qua
tuor , aut 7. dies in fimplici , aut ulterius ex obfervatidnibu
jam conftitit, in continenti 7. vel 14.
succeden- Pariter autem iifdem vitiis fanguinis fuccedere debere Sy
tia fyno- nocho fimplici eadem, ac febri Ephemerae legitimae, manife
chofimp:-^um e^ cx jjg.^. qU0(j q vjtium fanguinis fit in quantitat<
ni
1
DE FEBRIBUS 307
limis au&a, quae per artem imminuta non fit, oriri poterunt,
(uaecunque a nimia copia fanguinis pendent, & copia quidem
:onjun£ta cum calore intenfiore, ut comparatus ad Epheme-
am legitimam eft in Synocho fimplici j eorum aurem praeci-
>ua funt inflammationes, 6c quidem ad eas partes,ubi vel pro-
>ter motum debiliorem vis caloris fitmajor s6cejufmodiafHiixus
oaximus eft ad pulmonesj motus autem debilior ad fauces ,
titra cranium, pleuram &c.$ oriri igitur facile poterunt pe-
ipneumoniae, pleuritides, anginae, phrenitides, Sc quaecun-
ueanimio fanguine praecipue cum aeftu conjun&o. Haecpa-succEDn*
iter iifdem de nominibus fuccedunt Synocho continenti, ficut™* GjjjjJ^
C haemorrhagia narium, vel per quafiibet alias partes corpo- nenti.0'' '
is, ad quas vel nimis cumulatus fanguis, vel nimis acriter e-
* odens facit, ut membranae vaforum vel demum abrumpantur,
el ita tenuentur atque extendantur, ut per earura poros erumpere
io(h# fanguis: afthma pariter, ut in fuperioribusj pruritus, ac titil-
itio narium ab eadem preflione , vel erofione fanguinis : vifus he-
>etudo a copia fanguinis prementis nervos, ne per eos fiant fluxus,
crefluxus,vel prementis humores oculi ita,ut per ipfostrajici
ion poflint fpecies , vel per humores vifcidos pariter premen-
es, vel prohibentes generationem liquidi pcr nervosj fplen-
ores autem ob oculos, vel ob fpecies lucidas motas per im-
i»etum majorem fahguinis, vel per lucem intra oculum a fan-
;uine fecretam per nimiam preflionem, ut fieri folet, cum o-
:ulos valide introrfum premimus. Quia veroCaufus nihil aliud
:ft, quam febris Synocha intenfior, ut facile patet comparan-
lo ejus antecedentia, conjuncla, & confequentia cum ha&e-
ius expofitis, & ut mox explicabitur. Huic igitur Synocho
ilterius protradto , hoc eft magis ingravefcenti facile Caufos
uccederepoterit : poftremo urina crudior fub initium argumen-
0 erit, folutionem fanguinis, quae fit in motu Synochi, efle
n partes tranfverfo feparationum motui concipiendo minus a-
>tas, feucraflas, ac tardi motus, unde folum liquidiflimac fe-
:ernentur> cum autem illae difficile fubigantur, facile autem
>bftru£tiones pariant,mortem praenunciabit urina crudiorjru-
>icundior autem, & craflior falutem, cum per ipfam excer-
lantur partes etiam cralliores, quae per motum febris folvun-
ur. Quare patet propofitum.
PRO-
3o8
L. B E L L I N I
PROPOSITIO XV.
Syndchus fimphx eft vitium in motu , quantitate, aut qualita
$e fanguinis^ aut in horum aliquibus^ aut in omnibus, produclui
ab iifdem caufis , a quibus producitur Ephemera legitima j fed ali
quanto validioribus , £5? ad plures dies operantibus : Synochus au
tem continens eft illud ipfum vitium j fed a caufts adhuc validiori
bus , quam ftnt caufae Synochi fimplicis , produflum.
PAtent haec omnia ex praemiflis,8c praecedentibus Propofi
tionibus,eodem rnodo demonftrationem conficiendo,
in feptima, ac nona Propofitione faftum eftj atque ex hiso
mnibus patet, Synochum iimplicem nihil aliud efle, quam in
tenfiorem Ephemeram plurium dierum; Synochum vero con
tinentem Rphemeram pariter plurium dierum, fed int*ifio
rem, quam Synochus fimplex, & utramque hanc febrem to
modis produci poffe, quot Ephemera fimplex unius, aut pli
rium dierumj patet itaque propofitum.
PROPOSITIO XVI.
Vitiant motum^ quantitatem, £5? qualitatem fanguinis^ quat
antecedunt Caufum ^feu Febrem ardentem , £5? ab ejufmodi vitio ne>
cejfario pendent , quae eidem conjunguntur , atque fuccedunt , £5? quit
fit ipfe Caufus.
antece- TJTfi antecedentia Caufi refpicientibus ftatim pateat, ab ii
X-; produci quandam folutionem fanguinis a partibus humidis
& harum evaporationem , atque abfumptionem, ideoque vitia
ri fanguinem praecipue in qualitatej quia tamen per illa ea ;
dem antecedcntia, ut ex expofitione antecedentium Epheme
ris patet, poteft etiam vitiari primario influxus fpirituum pe
nervos, atque infuper abfumpta humiditate minuitur quantita
fanguinis, ac prout vel influxus liquidi per nervos in villo
cordis , vel quantitas, vel qualitas fanguinis primario vitiantur , fe
orisoriturabhac velilla proxima, & confervante caufa proveni-
ens , hinc fit, ut etiam febris ardentis antecedentia fpeftari debeant
juxta omnern rationem , qua vitiari affeftiones illae fanguiws
pof«
DiLNTlA.
DE FEBRIBUS. 309
Dflunt. Haec autcm indicaffe folum fufficiet, cum ejufmodi
itecedentium , atque operandi neceflitas, ut pariant vitium
motu, quantitate, aut qualitate fanguinis, ex Ephemens
)unde pateat. Cum igitur fivc flt vitiatus primario motusCoNJVN*
nguinis, five quantitas, five qualitas ejus, illud femper con-CTA*
amiflimum fit, ut abfumatur humidum > igitur fupererit ca-0^1
r liberior , mobilior, acrior, nullo frigidioris, vifcidique
lmoris retinaculo cohibitus , ac tempt ratus, unde toto fe
:;et impetu quaquaverfum in villos fentientes five febrientis,
ve alierius attingentis, 6c urere videbitur propter libertatem
iam, atque fejun&ionem ab humidis: cum autem univerfus
hguis fit uniufmodi , femper eodem modo feriet, unde nul-Nonexa-
]s exacerbationis fenfus, veletfi aiiqua detur aliquando diverfi-ccrbauo*
1S, illam tamen aeger, aut attingens aker difcere non poterit, cum
linima fit comparata cum contmuo calore,,qui femper eft
jmmus, & femper urens. Sitis fimiliter e.xtingui non pote. sitis#
eritque fumma, nec folum ad fauces, fed per univerfum
orpus, in quo erit fenfus, velut aridhatis, & /ejufmodi fen-
ls, atque ariditas ipfa non ccflabit, etiamfi patet febriens,
<im calor intenfior abfumat quicquid humidi ingerirur, &
ngularis ariditas ftatim combibat, hoc eft, effluere permittat
:em liquidum, quod caeteroquin fubfilleret inter duas quaf-
«ie particulas, nifi ex toto disjunctae eflent > & ad fummum
ilutae. Hinc pariter lingua ficca, afpera: ficca quidem pe-Linguaik
nriahumidij afpera vero ratione pilorum, qui ex fuperficie" &c\
msaflurguntj hi enim humido dellituti rigidi evadunt, 6c
iis apicibus fejun&is, & aliquantulum diftantibus ferientes at-
ngentem digitum, afperitatum pungentium fenfum produ-
(int, non fecus, ac cum digitos leviter ducimus ad conta&um
immorum dentium in peftinibus carminatoriis. Nigra ve-
J , cum ob fummam ficcitatem partium folidarum eaedem
<>ntrahi vix poflint, fit, ut lingua vix in villis fuis apte mo-
vri, & contrahi valeat,unde fanguinis partes & ipfae ficciores
Jinus moveri poterunt, 6c fub fuperficie linguae fubfiftent ef-
1 ientibus mobilioribus partibus ignis j cum autem illae fint colo-
i rubrofaturi, coacervatae, & coactae fimul, nigrum colo-
ttb repraefentabunt. Cum vero fanguis fit tam acer, Stca-ventris
I tam liber, etiam humores, qui naturaliter in ventriculum,morfuSa
l cavitatem inteftinorum derivantur, erunt acriores, 8t mi-
Qjq 5 nus
3to L. BELLINI
nus humidi, feu magisliberi, & efficaces, unde nervos ve
tricuh , aut inteftinorum vellicabunt acrius, & ventris morf
pailidac1108 orietur- Quoniam vero dejectiones a bile tinguntur j haec a
tem quo magis admixta eft liquido aqueo, eft flavior, & c
lutior> quo autem eodem magis deftituta, eo faturatior, a
que ad aerugineum , ac nigrum vergensj in hoc igitur fta
fanguinis, ki quo deeft fere omnis humor, bilis quoque gen
rabitur fumme adufta, feu ad nigrum colorem magis vergen
vigiiiae. five pallida. Sed & vigilias ab eodem calore,& ficcitate pe
dere, certum eft, cum fomnus exigat humidum in humoi
bus, quod tunc temporis apponendum eft iifdem partibus,u
de privatio fenfus, quae non fuccedit, cum apponi non pote
Dcfipientia.nec poteft apponi, cum deeft. Defipientia, velquianervisp
calorem, & ficcitatem plus aequo tenfis tremores excitarint
pofTunt, quales in mente conftantibusjnempe vel nulli ,vel
omnes, vel non ex ordine , vel quia a nimis calido , 6c ficco fanj
ne generantur fpiritus nimis vividi, & undiqueperfpirantesi
que eo,quod fufficienti impetu urgeant membranas nervon
velquiaiidem fpiritus deftituantur fuo lymphae vehiculo,
cavitates nervorum apte non impleant, nec impetus alicuj
fpeciei, quae moveri fupponatur apte concipere, & per can
les nervorum traducere poflit, vel fi quae funt his fimiles ca
fae poflibiles in hoc cafu ex noftris Operationibus Animaliui
Refpiratio Refpiratio eft difficilis propter magnam quantitatem fanguii
^cllls in pulmones influentis, quae cum in re praefenti fit calidifliro
maxime intra pulmones rarefcet, eofque premet quaquaw
fum , unde difficilior explicatio eorum , & nifus, ut hujufm
di preflio amoveatur: hinc igitur ut ille fenfus ardoris,& tei
fionis amoveatur, crebrius tentabimus refpirarc, quod ipfu
etiam fine noftra opera naturaliter poterit fuccedere propter
credinem, &C mobilitatem fanguinis, ac fpirituum, qui ci
brius excident in finulos villorum, nrufculos refpirationi infe
vientes conftituentium : erit haec pro ratione denfitatis magr
tum ratione ejufdem influxus,qui facit, ut mufculi valide co
trahantur, adeoque peclus ad majus fpatium extendatur, f<
fiat refpiratio major, rum ratione voluntatis hanc ipfam m
gnitudinem refpirationis procurantis, ut plurimum aeris hai
riat, quo jam afliievimus molefta quaelibet pulmonibus inhai
rentiaabiifdemabiipere,cum inhaerent vafis fanguinis interiu
D E FEBRIB.US. 311
Ifflatio continue os aperiendo, ut expiretur, fi fieri poflit, in-Efflatio>
mus ille calor totus, & ut derur liberior ingreflus copiollori
sri. vel ad amovendum moleftum fenfum e pulmonibus per
reflionem , vel ad captandum commodius, ac majus refrige-
um ab aere extrinfeco, qui fit , vel ab aegro fupponatur tepi-
iorimis pulmonibus. Sed & convulfio mufculi dygattrici po-
:ft contingere , ut ex convulfione noftra patet , a qua orisaper-
0 vel continua, vel per vices, prout illa convulfio vel conti-
ja eflet, vel per vices recurret. Cor.pus erit pariter inquies, Ja&atio &
: huc illuc per lcchim fe jactans, vel modo his, modo illis fe ^iuictitu-
^ntrahentibus perconvullionem mufculis, vel fpiritibus liberio-
bus,nullo jam ulterius ordine in hos,aut illos nervos influen-
bus, vel ad captandum refrigerium a divcrfis lecti partibus, in
aibus non recubuerimus, quod communiuscft , velipfi acgri te-
antur, & ejufmodi jactatio erit perpetua, cum perpetua ur-
2at caufa quaeritandi frigoris, feu urens calor. Pulfus duri obpuifus diiri
:citatem arteriae minime cedentis introrfum celerrimi ab im- &c>
itu, & foluto fanguine. Urinae flammeae, in quibus fcilicet urinae
aflius nil continetur, cum hoc ob velocitatem fanguinis, velfiammeae«
'fficilcm motum partium ficcarum, vel fimul utrumque tranf-
;rfe excurrere,& ad feparationem pertingere non poflir jpof-
: autem, quod adhuc fupereft liquidiflimum aqueum cum
irtibus mobilioribus durorum in urina feparabilium , unde
icans, ac tenuis color, ac firmitas urinae quafi flammeae.
•urabit autem , quoufque ftatus hic fanguinis perfeverabit , &Duratio.
quidem folutae illae partes per motum febris ,aut medicamep-
1 expurgari poflint redigendo illas in hanc, aut illam naturam
ifer inteftina, glandulas cutis, renes &c. feparabilem: Sol- sohuio pei
-tur Caufus pcr alvi dejectiones, fudores, urinas, vomitus , aiiarveVx-
>fceflus etiam , fi deponantur ad aliquam partem corporis, ubi crctiones«
Jtrefcant, & hujiifmodi. Quoniam igitur in Caufo adeft SuccEDEN-
ccedens, atque urens Calorj ubi igitur invadat Caufus, cumTXA-
igus caeteroquin maxime viget, erit natura maxime ad con-
ariumverfaj fencsautem, aer, temperamentum , anni tem-
js&c frigida fecum ferunt maximam vim frigorisj igitur
'aufo tum corripiente natura maxime a fuo naturali ftatudefle-
:et, adeoque in ipfum difficile redigetur, feu mors fuccedet.
>uod fi Febris ardens ad tempeftates magis temperatas vergat,
ojufmodi Autumnus, calorem temperari poterit, atque fic-
ci-
3ix L BELLINI
citas, & producetur febris minori ficcitati, atque calori . I
fpondens, cujufmodi Quartana eft tam continua, quam int •
mittens. Mors pariter fuccedere poterit Caufo, qui provei-
rit a dolore laboriofo, five ventris, five cujuslibet alius part ,
ut Hippocrates> cum etenim febris in hoc cafu fupponatu t
dolore provenire, erit ille tam violentus, ac tam valide qi.
tiens totum corpus,ut univerfum humidum abfumatur , &cl
adhucprotrahatur dolor, nec humor ultra detur, villi aut d.
rumpentur, aut moveri prae ficcitate non poterunt, feufc.
cedet mors. Patet itaque ex his omnibus, AntecedentiaG.u
fum vitiare fanguinem in motu, quantitate, aut qualitate, 1
ab hujufmodi vitio neceflario pendere, quaeeidem conjungi
tur, atque fuccedunt, ut primo loco propofuimus.; Conl;
c*ufusfineigitur, Caufum fine periodo ad Ephemeras plurium dierum
quii ° vocari debere, & efle febrem earum intenfiflimam ab iifd( i
caufis, fed intenfiflimis proverrientem , & produci toc mod,
quot illas pofle. Patet itaque tota propofitio.
PROPOSITIO XVII.
Quae antecedunt Heclicae , vitiare quidem pojfunt motum , qu
titatem , & qualitatem fanguinis fed quae eidem conjunguntu
atque fuccedunty necejfario non pendent, nifi a vitiata qualiV
fanguinis : £5? quid fit Heclica.
PRima pars propofitionis abunde patet ex fuperioribus
Ephemerarum Antecedentia pertinentibus, in quibusf 3
fingula recenfita funt , quae AntecedentibusHe&icam annuc-
rantur, atque demonftratum, quo pacto, ac neceflitate viti<C
illamotum, quantitatem, aut qualitatem fanguinis: quinp-
raque Antecedentium He&icae tam perfpicue ex fe ipfis in*
cant operandi modum, ut ratio neceflaria vitiandi hanc, t
illam naturalem affe&ionem fanguinis abunde liqueat eti:i
fine ullo adminiculo propofitionum antecedentium > patet i \
que prima pars propofitionis. Aflero jam fecundo, conju
cia, 6c fuccedentia He&icae cum fola vitiata qualitatefanguii
neceflarioconjunctaefle. Quoniam enim febr.s Heflicaeft qua
dam intemperies, quae ob temporis diuturnitatem abiit in h
bitum talis conditionis, ut quicquid ineft ipfi non naturale, 1
1
DE FEBRIBUS. 3i3
xceflus quidam in caliditate, & ficcitatej efTentia igitur hu-
is febris petenda non eft a caufa primo, & remote producen-
; primam difpofitionem caliditatis, & ficcitatisj fed in ipfa
aliditate, & ficcitate tam confirmata, ut etiamfi non opere-
jr ulterius caufa illa, quaeprimo, Sc remote ad calorem, &
ccitatem difpofuitj perfeveret tamen,atque agat ipfa ficcitas,
:que caliditas. Etfi igitur per vitiatum influxum liquidi per
^rvos augeri poteft caliditas, & ficcitas fanguinis , &-fimili«
rr poteft abfumpta humiditate fanguinis vitiari quantitas ejus,
a, ut quod fupereft, neceflario efle debeat calidius, & fic-
usj quia tamen hacc febris in habitu caliditatis, &: iiccitatis
i fita eft, ut etiamfi non influxus liquidi per nervos, non
jantitas fanguinis vitiata fupponatur, vel fi ab initio difpofi-
onis vitiantis finguinem eadem vitiata fupponantur> inde ve-
| naturali ftatui reftituanturj haec tamen caliditas, &ficcitas
)n naturalis in fanguine adhuc perfiftat , manifeftum eft,con*
n£ta, & fuccedentia He&icae non efle neceflario conjuncla
>im vitio motus, aut quantitatis fanguinis, cum eorum colle-
<io, feu ipfa febris dari poftit iifdem a vitio ceflantibus, vel
:inquam vitiantibus. Antecedentia autem Hefticae vitiare
ualitatem fanguinis ita, ut evadat ficcior, & calidior, patet
( expofitisjunum igitur adhuc fupereftoftendendum ,conjun-
ia, & fuccedentia He&icac neceflario pendere a vitio qualita-
u fanguinis,ut deinde deducatur apta definitio febris He&icae
( mparata ex collectione omnium antecedentium, conjuncto-
i m,6t fuccedentiumafuisnecelTariiscaufis pendente, quod non
a difficile faftu eft. Efto enim fanguis naturali calidior, &c&\or
Ixior, idque jam in habitum abierit per diuturnitatem tem-g^"
prisj erit igitur ille calor jam in aegro familiaris, & cujus
t ceiTum facile propter afliietudinem ferat, praecipue cum ca«
lr ille non fit intenfiflimus, fic in magno tempeftatum aeftu,
*1 frigore primas invafiones earundem tempeftatum difficile
irimus, & acriter fentimus, mox paulatim afluefcentes facil-
lne toleramus, fic in veftimentorum mutationibus graviora,
It leviora primis diebus clariflime perfpicimusj inde vero ni-
H tale animadvertimus, &quae funt ejufmodi mille. AEger
litur molefte nihil feret calorem naturali majorem, & fe fe-
tire vix fentiet. Quod fi aegrum attingat aliquis, oecurret Atting
Hnui calor rarus,nempe ex aegro corpore fatis extenuato, &tis'
R r pau-
3i4 L. BELLINI
paucorum humorum, ac proinde non magnac vis, feu prim
atta&u debilis j fi tamen ta&io protrahatur multiplicatis occu;
fibus, violentior apparebit, & cum evaporet calor ex humc
ribus ficcis , erit omnino liber ab humidis partibus vim ipfii
retundentibus, ac temperantibus , unde videbitur acer,& mo
dax. Si autem calor ille fit adhuc liberior, 6c copiofior iti
ut taftu difcerni pofiit difcrimen majoris, acvividioris copiac
quae evaporat ab ipfis calidorum humorum fontibus, nemj
arteriis* quam a partibus circumpofitis, major calor ad art«
Adarterias rias deprehendetur, quam ad circumpofitas partes. Quemai
jrnajor. modum autem candentia ferramenta demeria frigidis aqui
ea dem in fervorem concitant , vel aqua eadem frigida infpe
fa prunis ardentibus fervorem pariter concipit, fic chylus
affumpto cibo genitus, ftatim ac in fervidum fanguinem der ?
vabitur, quaquaverfum agetur per minimas fui particulas, a( l|
eoque folvetur, 8c libertatem acquiret totus inclufus igni
unde fanguis totus cum chylo, qui influxit, majorem calorei
lmenfio concipiet, & calor tam aegro, quam attingentibus occurn
ejus adbo. pGft cibum quocunque tempore lumptum major, & ejufmo
caloris intenfio eo ufque perdurabit, quoufque novus chylus
fanguinem derivabiturj femper enim novus ignis in libertater
affereturj poftquam vero totus chylus in fanguinem derivati
fuerit, ac totus folutus, & calor univerfus expiraverit, tui
demum aeger ad caloris ftatum, qualiserat ante aflumptionei
cibi redigetur, in quo perfeverabit ad novi cibi aiTumptionen
Fuifus. Ex docl:rina autem pulfuum, 8c fuperioribus abunde patet, p<
additionem novi caloris debere pulfum immutari, 6c fieri tn;
jorem, 6c velociorem > per majorem enim calorem fanguin
fit major rarefaftio intra arterias, unde major preffio cerebri
6c frequentior, 8c copiofior influxus liquidi per nervos in vi
los cordis, undemajor, 6c velocior pulfus, qui hujus gradt
fimiliter perdurabit, quoufque perfeverat fanguinis major fei
vorj inde vero fuo fe confueto, licet morbofo, ftatui refti
tuet, qui erit parvus, creber, & celer: parvus quidem prc
pter paucitatem fanguinis, ac proinde etiam liquidi per ner
vos} creberautem, 8c celer, cum propter libertatem fubti
liorum partium fanguinis etiam fpiritus animales ex iis genit
liberiores efle debeant , & quamvis minimae quantitatis fre
quentius excident, unde frequentia pulfus. Celeritas vero i
fo
DE FEBRIBUS. 31;
folutfone fanguinis, & parva quantitate, quibus fit, ut mini-
mum temporis ad allapfum fub apprimente digito detineatur.
Quoniam vcro color naturalis urinarum provenit ab apta tem- ^"na » 5
^eratione, ac mixtione durarum, & liquidarum partium uri-
lam conftituentiumj etiam igitur in ftatu non naturali anima-
ium dabitur urina colore naturali fimilis, quoties dari poterit
:arum partium permixtio parum a naturali deflectens. Cum
gitur in majori caliditate, 6c ficcitate fanguinis detur quidem
n ipfo fanguine quantitas humidi minor, ficci major, atque
x hoc nomine colore faturatior urina reddi deberet ; quia ta-
nen vivida foluti caloris vis, ac ficcitatis pariter folutae pluri-
lum humidi a partibus folidis, quas continue magis adurit,
c ficcat, plurimum humiditatis abripit, poterit ejus aliqua
ortio ita cum ficcis partibus admifceri, ut per eam oriatur
uaedam utrarumque mixtio, atque temperies, quae fit fimilis
imperiei urinarum naturalium, adeoque color urinarum erit
1 Hefticis non abfimilis colori urinarum in fanis. Atque hinc oieagin«
:iampatet, cur ingravefcente Hectica, atque ad fec u nd u m gr["aTdJ
radum pertingente oleaginofa evadere urina debeat, talis fci-
cet, ut ipfi fupernatare videatur pinguedo tenuis, ac late ex-
nfa,quales aranearum telacj funditur enim, fcu liquatur per
« lorem intenfiorem, quicquid eft vel vere pingue, vel falcem
ivius urina , fed partium cohaerentium , qualium pingue-
1 , quae nobis imponere poflunt fpeciem pinguedinis , li-
ct pinguedo non fint. Quoniam autem per penuriam
figuinis deficiat etiam liquidum per nervos, oportetj utra-
qe igitur liquida vires in corporc exerentia, &: robur pro-
dcentia deerunt, vel faltem erunt in quantitate minori, &
eiem propter libertatem particularum facile perfpirabunt ,^"sdlffi'"
•ude He&icus erit ad motum difficilis, piger, ac defes. Ca- caior in
1«' autem in Hypochondriis ab eadem univerfali caufa prove- J^^11011'
ue poteft , & in dextro quidem, quatenus ibi continetur
rixima pars jecoris , quod cum fit officina bilis , haec
elem bilis multo fit acrior, atque aeftuans oportet, quam
ii naturali ftatu : cum vero idem jecur ad ufque finiftrum
hpochondrium protendatur 8c inibi poterit effervefce-
r: fimiliter 6c idem accidet in liene, in quo certum eft,
dj3oni fanguinem ad fecretionem bilis, cum fanguis ejus in
l rtam derivetur, & animalia fplenem exfefta falaciora fint»
Rr i vo-
3i6 L. BELLINI
voraciora, magis mingant,quae funt argumenta certiflima , ex-
fefto liene aliquid fupereffe in fanguine, quod ipfum acriorerr.
reddat, & quod feparatum in jecore, atque amandatum pei
bilem extra corpus naturaliter ducatur. Hoc igitur erit in lie«
ne fimiliter acrius , 6c majorem calorem excitabir. Huc et-
iam facere poterit humor ventriculi acrior, huc fuccus pan-
creatis rarefcentes , effervefcentes , ut patet : reliqua autem
tam conjuncta, quam fuccedentia manifefta funt. Patet igi-
tur, conjun&a omnia, & fuccedentia Hecticae neceffario pen-
dere a caliditate, & ficcitate fanguinis, feu vitiata qualitate e«
ju.s j fed £c antecedentia Hecticam ita vitiant qualitatem fangui-
nis, ut humiditas ejus abfumatur, calor fiat folutior,liberior,&
partes ficcae fimiliter liberae,atque folutaej quaecunque igitm
vitiant qualiratem fanguinis ita,ut concipere poflitcaliditatem.
& (iccitatem naturali majoremj eamque talem, quae abire poflit ir
habitum perfeverantem etiam caufis, quae produxerunt, non con-
fervantibus ipfum nec producentibus,eruntquidemcaufaerebri:
cnxui fit fe- Hefticae > fed ipfa febris fita erit in hoc ipfo habitu , qui nihil aliuc
brisHe&i- erjt ? qnam caliditas , & ficcitasfanguinis naturali major , & in ha-
bitu protra<5ta,atque immutata, nec alius erit,ut defepatet.fe-
brem Hecticam conftituendi modus. Nctabisautemquoadcaufa:
faltem, fi ea, quae poflibilia funt, licet nunquam, aut rarc
contingant , refpiciamus , fieri poffe, ut primum vitium ii
exceflu caliditatis, 6c ficcitatis, five intemperies calida, & fic
ca non fit in ipfo fanguinej fed in partibus folidis univerfis
poflibile enim eft, illas ex fe ipfis five ratione conftitutionis natu
ralis, five per aliquam externam caufam fubito, vel paulatin
humiditate deftitui , ita ut calor , 6c ficcitas in libertaten
aflerantur, ac tum a partibus folidis ejufmodi vitio contra&c
facile, ac neceffario communicabitur contentis humoribus, &
ad intimum contactum earundem partium femper venientibu
Fieret autem tum febris Hectica multo citius ad marafmum ir
reparabilem perducens -> ipfae enim partes folidae caeteroquin al
humoribus integris reparandae, eorundem humorum integrita
tem corrumperent, & dupla vis elTet vitii , rurfufque fi defi
nienda eflet haec febris primario ab affe&a parte, non intem
peries calida, &: ficca fanguinis, fed partium folidarum dicen
da effet, qui effe poffet, & eft faltem poflibilis alter Heftican
producendi modus.
PRO
j
DE FEBRIBUS.
317
PROPOSITIO XVIII.
A 'fanguine ita vitiato^ ut crafpor ^ feu vifcidior evtferit, at~
lue ideo in fuas calidas partes per naturalem impetum fui circuitus ,
ninus facile folubilis , haec neceffario provenient. Corporis quae-
hm gravitas^ 13 ai motus repugnantia, ac dfficultas cumvirium
apfu , & inertia , tum fummorum artuum refrigeratio fenfim
e extendens per totum corpus^ fed intra cranium minor , eadem
ncrefcens , ad inftgnem frigoris fenfum conjunclum cum tremore de~
'ili) vel vehementi concuffione corporis , 13 fenfu vcl Jolius frigo-
is, vel alicujus alterius corporis quafi pungentis^ vel alterius gra-
>antis> contundentis ,{3 quafi confringentis offa: inter haec pulfus
lebilis parvus^ rarus , fed (3 aliquando frequens , demcrfus ita^ut
uteria videatur fefe abdere , & introrfum cedere longius a cute ,
3 contraclus ita^ ut arteria videatur per univerfum fui ambitum
n fe ipfam coire verfus centrum , aliquando plane nullus. Pofi
'aec calor paulatim fefe exerens , fed converfo ordine^ ac frigus
pprehenderat -y hoc etenim primo fummos artus , mox totum corpus
'ivsferat^ at calor ad fummos artus pofiremo dcrivabitur, qui et~
im perfiflent in frigore , dum reliquum corpus plurimum calefcit 5
)dl3 dari poterunt frigoris , & caloris infultus alternij ac tan~
em continuus fuccedit calor. Calore invflefcente pulfus validior ,
nj°r 5 frequentior; arteria videbitur emergere verfus cutim , ac
I extendere^ (3 pulfus , fi nullus fuerit in frigore , excitabitur.
'rigoris tempus plurium, aut pauciorum horarum fpatio definic-
ir 5 caioris autem etiam ad unum , aut alterum , imo tertium
em^ atque ulterius extendi poterit. Sed a fimili vitio fahfguinis
? illud neceffario pendere potefi^ ut corripiat calor quidzm non na-
iralis, nullo pritts invadente frigore, cujus tempus excurrat ad
w», autalterum* auttresdies, atque ulterius^ (3 ab infultu
icrefcat ad ufque certum gradum ^poftquam decrefcat-, quem etiam
■ dinem obfervaturum calorem in primo cafu expofitum , fitteUigen-
um efl^ (3 in ipfo caloris infultu pulfus fiat debilis, parvus , £5?
'erumque inaequatis ita^ ut pulfationes non fint ejufdem impetus
? magnitudinis , frequens^ velrarus\ in incremento autem calo-
s fiat major^ validior , frequentior > fed & illa inaequalitas in
imo etiam cafu dari poteft.
Quo
3i8 L. BELLINI '
Corporis y^v Uoniam fanguis craflior, feu vifcidior fa&us fupponitur
gravitas&c. jgitur erit ad fluxum minus facilis partibus fuis craflis,a<
vifcidisminusfacile adarteriarummembranasdilabentibus
adeoque per naturalem cordis contraflionem minus velocite
fluet, unde magis fubfiftet ad partes, eafque veluti infarciet
& fenfum gravitatis procreabit. Ad haec lentor ille, qui ir
fanguine fupponitur, faciet, ut partes ab ipfo feparabiles mi
nus facile fecernantur, detentae nempe inter particulas vifci
das , quae erunt inter fe cohaefionis naturali majoris, adeoquc
feparabilia quaelibet detinebunt, & velut illigabunt validius
quae proinde,ut expedirentur, indigerent attritione vehemeri'
tiori particularum farguinisj fed ejufmodi attritio cum pendea!
a velocitate, qua fanguis fluit, major etiam erit vis,qua fepa-
rabilia quaelibet in fanguine vifcido fecretioni refiftunt. Curr
autem ex horum genere illa fint, quae mufculos contrahum
partim feparanda ab arteriis in villis, partim ab iifdem in glan*
dulis cerebri ,mufculi minus contrahi, hoc eft, vires exeri mi«
pfusTc11" nus Poterunt5 un<^e aQl motum difficultas,repugnantia,inertia.
& fi quae funt hujus generis, adeoque tali affecl:ione correptUJ
curabit,ut collabens corpus apte undecunque fulciatur, & de-
cubitum exiget. Quoniam itaque fanguisper motum incalefcit,
& non alia quidem ratione, nifi quod per motum partes fan-
guinis fibi invicem occurrentes cum impetu fefemutuourgent,
deterunt, atque folvunt,unde calor in libertatem afleritur,qui
quaquaverfum erumpens fui fenfum excitat in partibus fentien-
Fiigusad tibus, quibus occurrit. Duplici igitur de nomine, ut fupe-
rius, calor difficile in libertatem afleretur, & ratione motus,
qui in vifcido fanguine debilior eft, & ratione naturae vifcidae
in fanguine,qua flt, ut ipfius partes divulfioni, detritionique,
& folutioni magis repugnent, atque refiftant, unde validius
cohibetur, & illigatur calor. Ibi igitur minima pars caloris
feparabitur,ubiminimavelocitasfanguinis,eoque minor caloris
quantitas folvetur in iis partibus, in quibus minima velocitas
fanguinis conjundta eft cum raajori momento lentoris, a qua-
^^""cumque caufa hujus momenti incrementum proveniat. Quo-
niam itaque in fingulis arteriarum fecl:ionibus velocitas fangui-
nis decrefcit, prout fingulae magis remotae funt a finiftro finu
cordisj igitur in arteriis capillaribus velocitas erit minimajnon
tamen haec minima velocitas crit in fingulrs arteriiscapillaribus
ejuf-
■
DE FEBRIBUS. 3i9
:jufdem gradus, fed in iis arteriis capillaribus , quarum origo a
runcis, five ramis minoribus a corde maxime diftantibus erit
ninimarum minimaej in iis autem arteriis capillaribus , qua-
um origo ad truncum, vel prope cor, erit velocitas minor
juidem, quam in truncoj fed multo major, quam in capilla-
ibus, quarum origo a ramulis arteriarum , a trunco, & cor-
e maxime diftantium. Quod fi hae arteriolae capillares pro-
e cor nafcentes per partes aliquas femper motas , & quidem
on fegniter diftribuantur, ab earum preffione ita urgeri po-
;runt, ut velocitas fanguinis per ipfas plurimum promovea-
jr, adeoque attritio fanguinis, atque folutio , & libertas par-
ium calidarum poflit fuccedere,adeoque vix ullus frigorisfen-
is; hujufmodi autem partes praecipue funt cor, & peftusj
^itur ad has partes vix irigus fentietur, & ne vix quidem. AtNonadcos,
ero cum in fummis artibus vix ulla detur preflio a mufculis, autPcauSj
i membranis, erit velocitas omnino minima non folum ratio-
1 jediftantiae a corde, fed etiam ratione circumpreflionis, qua
rteriolae ad eas partes deftituuntur. Sed ulterius quoniam in ^o^ami?"
.'ctionibus arteriarum ex ordine a corde magis diftantibus de-
refcit impetus, & velocitas ratione occurfuum , & rationere-
ftentiarum , erit hoc ipfum decrementum ratione refiftentiarum
dhuc multo majus in fanguine ita vitiato,utvifcidiorevaferit>
xcurret enim eo difficilius fubfiftentibus propter agglutinatio-
em lentoris partibus fanguinis ad membranas , & magis adhaeren-
bus,undeetiam exhocnomineerit velocitasminor. Addehis,
uod cum fanguis fupponatur crafiior ,fiet in arteriolis minimis
icile,ut univerfa ipfarum amplitudo impleatur, nonapluribus
mguinis partibus disjunctis, quarum mediae liberius fluerepof-
nt , relinquendo per latera quaquaverfum alias , vel fluxui minus
x fe aptas , vel minus veloces propter conta£tum membranarura ,
:d ab unica , & fingulari , quae undecunque lateribus , 8c fuperfi-
iei internae arteriolarum occurrat, ipfique fatis valide adhae-
-at, unde multo magis motum,ac velocitatemimpediet. His
jitur omnibus de nominibus ad fummos artus, in quibus mi-
ima vis viget compreflionis extrinfecaei plurima autem funt,
uae fanguinis velocitatem etiam naturaliter maxime minuuntj
1 ftatu autem hujus vitiieandem quafi penitus tolluntj imo
ero fi fit crafliflimus, ac vifcidiflimus eam tollunt planej fiet
t tollatur per ejufmodi vitium illa facultas, cujus vi partes
3io L. BELLINI
calidae fanguinis folvuntur, 5c calorem pariunt , undeadfum
Nontamcn mos artus excitabitur frigoris fenfus. Non tamen id percipie
n^ium"3 tur intra cranium, nempe ad cerebrum, etfi etenim plurim;
inibi dentur vafa capillariaj illa tamen pleraque funt arteria
plurics fibi mutuo occurrentes, atque in fe invicem hianres
unde eaedem particulaefanguinisfibi ipfisfaepiusoccurrunt cun
impetu, adeoque divelli pofllint, disjici, atque folvi, poft
quam fibi ipfis occurrerunt pluries, unde folvi poterit tants
quantitas ignis, ut cerebri, Sc cranii cavitatem poflit detinen
in ftatu mediocris caliditatis, Sc quae a naturali ftatu vix recef
Frigorisex- fifi^ ad fenfum judicetur. Quoniam itaquefanguisexpofitomo
teniio ad yitiatus fubfiftit ad capillares arterias; dato igitur quolibe
totumcor- . r rl . n i • •
pus. tempons fpatio univerfi circuitus, fluet ab arterns m vena
quantitas fanguinis minor , quam quae naturaliter flueret eoden
dato temporis fpatio,- adeoque toio illo temporis fpatio, qu(
circuitus fanguinis abfolvi fupponatur, fanguis per venas len
tius fluere debebit, quam in ftatu naturali j adeoque finguli
contracl:ionibus"auricularum minor portio ejus praefto efle
quam in ftatu naturali, 6c haec minus implere arterias, & mi
nus facere, ut partes fanguinis fefe urgeant, atque atterant, &
calorem fclvant. Dari etiam poterit minor impellendi vis
corde propter minorem copiam fpirituum , qui fecernantur
cerebro a crafiiori fanguine, 6c fanguinis ipfius craflioris
arteriis coronariis, unde etiam hoc de nomine fiet minor attri
tio fanguinis, Sc caloris folutioj quod cum fucceflive magi:
debeat contingere etiam extra vafa capillaria , fanguis eritquaf
fubfiftens, 6c cum fupponatur ita lentus, ac vilcidus, ut n<
per impetum quidem naturalem fui circuitus in fuas partes ca
lidas folvi poflit, multo minus in eafdem folvetur per impetun
minorem, adeoque fenfus frigoris etiam ad partes reliquas, 6»
univerfum corpus extendetur. Imo vero non folum in aflum
pto tempore univerfi circuitus j verum dato quolibet tempon
fluet ab arteriis in venas quantitas fanguinis minor, quam quat
eodem tempore naturaliter fluat, dummodo per arterias magi:
aut minus obftru&as, aliquid liquidioris fanguinis velocitatt
non fuppleat defeclum illum, quod tamen vix fieri pote '
propter velocitatem, quam a corde debihter fe contrahen
concipit naturali tanto minorem. Si igitur hujufmodi ma«
tcries calorem cohibens ea fit, ut poflit etiam vellicare, &
mu
1
DE FEBRIBUS. 3n
mulare, ac veluti pungere, fiet fenfus frigoris conjunctus cum Frigus cun
"enfu punctionis; fi vero fuerit crafliffima, ita ut fumma va- (f.nfu .Dun'
cula plane impleat,atque lnrarciat, oc magna contentione am- contemio-
-ni opus fit ad trudendum liquidum per nervos in mufculos, ^iJj^
unc dicemus ofla, carnes &c. contundi, atque hujufmodi , fium.
jt ex doctrina fentiendi pondera, diffra&ionesoflium &c. ma-
lifeftum eft. Ulterius quoniam ad partium mufculis contra- Com tce-
litentibus inftructarum quietem opus eft admixtione liquiui morc*
'lervorum, Sc fanguinis tantae in utrifque mufculis quantitatis,
it per eorum expanfionem aequaliter contranitantur, quoties
gitur alterutrum mufculorum penetrans liquidorum quantitas
najor fuerit, quam quae eodem tempore in alcero mufculo fe
xpandens ipfi aequaliter contraniti poflit , ille contrahetur,
lter laxabitur, fed illa apta proportio habctur quidem , cum
mguis eft naturaliter liquidus, at cum craflioreft, ac vifci-
|ior, prout ab artenis fluit majori , minorive impetu inllru-
tis, prout in his, aut in illis arteriis eft magis, aut minus vi-
:idus, erit ad feparationem fui liquidi, vel ad influxum in fi-
ulos villorum ex fe ipfo facilior, quam in altcro mufculo, qui
iterim feriabitur, vel minus validc contrahetur, & quia pro-
ter lentorem fanguinis, vel parva copia ejus, vel quod ad
lufculorum contraftionem ab ipfo fecernitur, parum ab ar-
*riis in finulos villorum excidit, hinc contraclio mufculi erit
ebilis, feu fict tremor, feu frequcns ejufdem partis dimotio,
i : reftitutio parva, erit autem haec incerta, & competens ar-
lbus omnibus, fed nullo ordine mufculorum, cum illa diver-
tas arteriarum quoad originem omnibus in certo ordine mu-
ulis infit, & fanguis lentus ad diverfos gradus per arterias di-
:ribuatur pariter in certo ordine. Sed & liquidum nervorum
i frigore partium cohiberi incerto ordme poteft, ita ut modo
>piofius in hunc, quam in illum mufculum contranitentem
ifluat, modo parcius, vel infaictu arteriarum a fanguine vi-
lido ita comprimi, ut in hunc, aut illum mufculum influere
rturali ordine non poflit, cum interim in contranitentem al-
irum influat, &C fi quae funt his fimiles conditiones. Quod
1 per preflionem magis perdurantem a lentore majoris tenaci-
ttis fiat expreflio vehementior, ita ut liquida rarefcentia finc
i nus admixta cum partibus retundentibus , & cohibentibus
i petum, fiet tremor, & concuflio corporis vehementior , ita
Ss iit
32i L. BELLINI
ut modo uha, modo altera pars tremat validius , & in eader
parte modo unus, modo alter mufculus, nulla fervata aequali
Pulfusdebi.tate tremoris. Quoniam itaque cor movetur, dum haec cor
Hs. tingant per minorem quantitatem liquidorum villos contraher
tiumj erit igitur pulfus debilis : cum minor quantitas fangu
nis, quam naturalis, praefto fit ad auriculas, 5c cor,cumcor
parvus. trahuntur, erit parvus: cum illa minor quantitas erit etiam
Rarus. vel naturalis, vel minoris fluxilitatis, erit etiam rarusj exc I
det enim in villos rarius: at quia fieri poteft praecipue ing<
^equcns.0 neratione liquidi per nervos, ut ab ipfa natura lenta fanguin
per majorem preflionem ab ipfa provenientem , & difficiliorei 1
ieparationem corporum, fpirituum iibertatem cohibentium i »i:
dem fpiritus generentur acriores, tum quidem flet , ut pulfi
fit debilis ob minorem eorum copiam a nervis venientem j l|
tamen frequens, cum ii liberiores fint, minus vifcidi, & C( |
Inaequalis. lerius feu fiequentius in villos excidant. ElTe autem poterl!
pulfus etiam inaequalis, & quidem tam quoad tempus inttl
utramque pulfationem, quam quoad magnitudinem earundem t
cum etenim hoc faciat quantitas fanguinis influentis, necefli
rium non eft, ut haec femper fit eadem, cum illa pendeant a (
incerto ordine, quo diverfimode liquidus fanguis refluit a i
arteriis in venasj tempus autem inter utramque pulfationei I
a tempore,quo excidunt liquida intra villos cordis, & haec d I
verfimode fe habere pofiunt, prout in arterias coronarias, l
capitis fanguis pariter diverfimode liquidus nullo ordine d(
terminalibis derivatur. Qiioniam vero fanguis per frigus coi
ltringitur, feu ad minus fpatium redigitur, 6c membranae e
iam ad frigus fe contrahunt, atque infuper in truncos arteri
2um minor copia fanguinis, quam in naturali ftatu reducitui
igitur arteriae introrium contrahentur, & pars earum cutir
fpondens revera a cute recedet introrfum, unde pulfus videba
Demerfus. tur demerfus, quin etiam firnul contractus* obfervanti eni
comra- ambitum arteriae videbitur illa, atque erit gracilior, cum
Nulius ^ ^P^am introrfum undecunque coiverit. Quoniam vero in
petus fanguinis etiam naturalis continue decrefcit, atqueal
fuperius expofitis de nominibus fanguinis expofito modo viti
ti multo magis minuiturj quoties igitur dabitur fanguis tan
lentoris, ut per impetum a corde conceptum , vel moveri nc
poffit ad ufque arteriarum truncos, quos ad pulfuum exame
DE FEBRIBUS. 3x3
n fummis artubus attingimus, vel non valeat extrorfum tru-
lere earum tunicas, tum pulfus nuilus in iifdem partibus de-
>rehendetur, ut patet. Quia vero partes calidae fanguinis ab ^e^auia
jufdem partibus vifcidis, atque craffis cohibentur, ne expi- timicPexc-
entj fi igitur eaedem ita premantur, ut vis preffionis conjun-reiM'
ta cum naturali vi, qua ignis nititur fe exerere, major fit vi
nplicationis,qua a partibus vifcidis detinentur, erumpet ignis
andem, Sc vim fuam exercebit, 8c occurrendo nervis caloris
mfumexcitabit. Cum itaque ad arteriolas fanguis vifcidus hae-
cat, & continue novus adveniat, cumulabitur ejus fanguinis
opia fatis infignis, quae arterias infarciet, unde duplici de no-
line exprimetur valide, atque continue, a fanguine continue
jperaffluente, & vi conrractionis arteriarum refiftentium di-
tractioni. Continue igitur , aucta preffione , tandem rier.
:nomentum ejus momento cohaefionis inter partes vifcidas, 8c
alidas fanguinis majus, unde folvetur calor, qui occurrens
ervis fui fenfum excitabitj poftquam vero caloris aliqua por-
to foluta fuerit, haec libere,& quaquaverfum mota raciliorern
?ddet reliqui caloris folutionem a vifcido,vifcidumipuimfube-
ndo , atque disjungendo non fecus , ac per ignem ligno admotum
$nem ex eodem ligno excitamus, unde tum facile invalefcet
alor. Non tamen haec prius ad fummos artus, quam ad cor- Nonad
oris reliquum contingenf, imo vero ad fummos artus poftre- [^priSf^
10 perveniet calor,rqui etiam frigore detineri poterunt, poft-
uam corpus reliquum plurimum incaluit. Quoniam enim
jnc calor folvitur, cum rnomentum preffionis majus eft mo-
)ento implicationis a lentore provenientis, momentum autem
reffionis eo maius, quo majus momentum velocitatis, & mo-
jentum velocitatis majus in arteriolis, quarum origo cordi
roximior, quam in iis, quarum origo a corde remotiorj mo-
lentum igitur preffionis majus momento implicationis breviori
^mpore cumulabitur in aiteriis, quarum origo prope cor,
uam in aliis, quarum origo remote a corde, hoc eft, fentie-
jr calor in partibus a corde diftantibus, feu fummis artubus,
oftquam cordi propinquiores caluerunt, &" frigus in fummis
tubus etiam , poftquam incaluit reliquum corpus, eo ufque
srdurare poterit , quoufque ad eorum arteriolas momentum
reffionis per fuperarBuxum continuum fanguinis cumulatum
t, quod fuperare poffit momentum implicationisj cum au-
Ss z tcm
1
3x4 L. B E L L I N I
tem haec duo momenta incerta fint, nec uUis definiri legibu
poflint, nec definiri certo poteft, quantum temporis pcrfeve
rare poflit frigus in fummis artubus, poftquam reliquum cor
pus incaluitj fed affirmari folum poteft, eo diutius perfevera
Caioris, &turum fngus in extremis artubus, quo fanguis vifcidior fuerit
fuitusaitM ^ rnagis arcte, valideque calorem implicans. Si vero fangui
nc.usa ""fuerit non aequabiliter vifcidus ita, ut aliaearreriolaefanguinen
facilius in calorem folubilem, aliae ejufdem partis difficiliu
contineant portiones utriufque fanguinis, non eodem tempor
folventurj fed facilius in calorem folubilis prius, difficiliu
poflerius, undecalor, &frigus alterne fentietur, quod ipfun
etiam contingit, fi in diverfis partibus ejufdem capiilaris arte
riae expofitae diverfiratis fanguis contineatur, ut patet, Se<
ulterius quoniam fanguis in capillaribus magis prelTus eft,quarj
in truncisj poftquam igitur aliqua portio fapguinis intra arte
riolas foluta fuerit, & calor fefc exeruerit, locus fiet fangui
ni e truncis in arterias capillares nitenti, intra quas cum ali
quid loci dederit calor folutus, poterit fanguis ille nitens arte
rias capillares fubire : fi igitur fanguis hic fuperinfluens , qu
fupponitur vifcidus fluxilior fa&us non fuerit per vim calori
jam foluti, & prefiionem fanguinis a corde venientis, fubibi
arterias capillares, 6c intra ipias cohiberi magis poterit ita
ut calor ab ipfo ftatim fecerni , atque exprimi non poflit, un
de fenfus frigoris rurfus ad eam aliquam partem, vel plures
vel totum corpus excitabitur, poft quem eadem neceflitau
producetur caloris fenfus, cui fi fuccedant, quae expofuimus
frigus producentia, hujus fenfus rurfus excirabitur, 8t fien
roftea con.caloris, ac frigoris incurfus , ac fenfus alterni. Poftquam ve
tinuus ca- ro plurimum caloris folutum fuerit cum reliquis partibus pe
preflionem facile folubilibus, ac facilioris fluxus, fluet in ve
nas, critque proinde liberior calor, 6c magis acer, ac proind
quaquaverfum agitans fanguinem, quem in venis invenit, 2
ipfum plurimum calefaciens , atque rarefcerc cogens, rurful
que per haec facile folvens, quicquid caloris prohibiti intra il
lum fanguinem continebatur, unde excitabitur caloris magn;
vis, atque libertas, motus, & occurfus a~d partes nervorun
fingulas, 6c per eoldem perfpirationis , & caloris inngnis fcn1
• fus, ifque continuus, &: e venis refluente fanguine per pulmo
crefccns?" nes in cor, & arterias, infanguine, qui ex iifdem arteriis ir
DEFEBRIBUS. 315-
'enas adhuc non fluxerat, excitabitur fimilis calor, & rare- perfiftens ,
a&io, &caloris augmentum majus. Hujufmodi autem calo-decrefcens'
is augmentum eo ufque intendetur, quoufque in fanguine fe-
•arari poterit nova caloris quantitas tam in arteriis capillari-
>us, quam in ipfarum truncis, ac truncis venarumj cum au-
em calor continue perfpiret, videbitur ejufdem gradus perfe-
erare , quoufque tantum non perfpiraverk , ut defervefcere
•oflit fanguis , & nervos minus ferire, feu remifliorem caloris
;radum parere, qua perfpiratione fuccedente fuccedet £c idem
:nfus remiflior. Quoufque autem protrahendum fit decre-
ientum,ftatus,6c incrementum caloris, certo definiri non pot-
ft*, fed folummodo pronunciandum minus duraturum, cum
Mitor fanguinis fuerit cum aquea vifciditate conjun&us, hoc
ft facile fluxilis y haerebit enim tum fanguis ad arteriarum fu-
-lerficiem intimamj fed ftatim ac folvi caior incipiet, & viam
acere fuccedenti fanguini, hujus impetus facile abripiet id,
|Uod arteriarum tunicis haerebat abfque eo, quod hunc ipfum
inguinem fuccedentem multum preraat, deterat, & copiofio-
em naturali calorem folvat : at fi fanguinis lentor fuerit cum
iccitate conjun&us, & veluti vifcido-ficcus, hoc eft minime
d fluxum facilis, tum etfi calor primo folutus facit viam fuc-
edenti fanguini, quia tamen haerens ille arteriis propter diffi-
ultatem fluxus abripi a fuccedentc non poteft, & fuccedens
iem impleret caetcroquin totam amplitudinem arteriae, cujus
ars verfus fuperficiem plena eft vifcido ficco fubfiftente, pre-
letur ille valide dum praeterfluit, ac deteretur, & folvetur
opia caloris naturali major, unde caloris fenfus major. Pro
iverfo igitur gradu , & qualitate lentoris , incrementum , Duratio ca-
:atus, ac decrementum caloris efle poterit diverfi temporis,g0J^&fli~
i tota caloris perduratio ad unum, duos, imo tres dies per-*
i€kosy vel imperfe&os extendi, ut ex di&is patet, ex quo et-
im, atque fuperius expofitis deducitur, incertum efle dura-
onis tempus in frigore, illudque pendere pariter a diverfo
radu, & qualitate lentoris in fanguine, quibus fit, ut len-
ius citius fejungatur, & folvatur calor per preflionem. Quo-p^us in
iam itaque calore fuccedente fit liberior fanguis, mobilior,mergens"
alidior, rarefcens, & fervefcens $ igitur arteria magis imple-™»™» v*-
itur, atque adeo extendetur extrorfum, unde ad cutem ma- 1 lor*
is accedere videbitur,feu emergerej cum vero plenior videa-
Ss 3 tur,
l%6 L BELLIN I
tur, etiam major apparebit pulfus* re vera autem etiam im-
plebkurj foluto enim fanguine, major ejus copia in arterrai
refluet, fed & validior erit pulfusi quoniam enim incalefcit
fanguis fupra naturalem ftatum ; igitur cor fupra naturae mo-
dum ftimulat, & majorem quantitatem fpirituum in villose*
jus derivat, unde majori impecu contrahuntur : rurfus curr
fanguinis major copia ad cerebrum derivetur, ifque fit libe-
rior, major quantitas fpirituum, & acrior generabitur, undc
majori vi fefe exerent, feu validius villos cordis contrahent,
quod eo validius praeftabunt, cum 6c ipfe fanguis fit liberior. p
atque adeo acrior, & cum fanguine fpiritus mifceri debeant
trequen- Cum autem liberiores, Sc copiofiores fpiricus frequentius ex-
tior- cidant in villos mufculorum, erit pari de nomine pulfus in ca
piancfubia-iore frequentior. Quod fi pulfus in frigore plane defierit, ve J
tus excita- • ' /- ' • j i n» , t r I.
biturrurfus.quia fanguis ad partes, ad quas pullum oblervamus, non per
veniat, vel quia propter minimam velocitatem minus premac -
igitur modisjam expofitis conciliata velocitace fanguini, ve
pertingere ad eafdem parces, vel premere apte poterit, undi
pulfus excitabitur rurfus, qui deinde increfcet, fiet magnus
validus, frequens, ut expoficum eft. Quae omnia in primi
parte propofitionis demonftrari debuifle, patet ex hypothefi
expofitione.
Efto jam fecundo loco fanguis non multum abfimili lenton
vitiatus, fit fcilicet ille quidem vifcidus, atque craflusj fec
ita tamen, ut per impetum fui naturalis circuicus poflit intatv
tam caloris quantitatem folvi, ut haec fufficiat, vel detinend( t
corpori in ftatu naturalis caliditatis, vel vix, ac ne vix qui j
dem a naturali ftatu ad fenfum recedentis. Aflero, fieri ne I
Jaiorinva-ce{fari0 debere, quae (ecundo loco proponuntur. Quoniac I
frlgoris etenim fanguis fupponitur vifcidus j igitur ad arterias capilla 1
pr^aeceflio- res fubfiftet: per impetum autem naturalis circuitus fuppom :
tur folubilis in tot partes calidas, quae ad producendum calc >
rem naturali fimilem fufficiant } licet igitur fubfiftant , non tame;
fenfus frigoris fentietur, cum etiam ubi fubfiftunt,detur prel
fio, & nifus mutuus inter particulas a motu fanguinis prove
niens, qui fufficiet ex hypothefi calori folvendo. Quia ver<
quemadmodum in prima parte hujus fubfiltentes partes fangui
nis fucceflive magis ac magis premuntur , hoc eft, fucceffivi
fit momentum compreflionis majus, ac majus> igitur fipej
c
DE FEBRIBUS. 3%7
:jus partem, earum fcilicet aliquam, ex quibus totum illud
nomentum fuit compofuum, poterat ex hypothefi (olvi fan-
;uis in partes calidas naturali calori producendo aptas, per
otum illud momentum fimul multo major caloris copia fol-
etur, qui ex arteriis in venas refluet, eritque multo liberior, .
tque agitandi, rarefaciendi &c. vim multo majorem exerens , mcntum.
:u multo magis calefaciens totum corpus quaquaverfum expi-
ando, & occurrendo partibus fentientibus. Similiter auge-
itur calor, dum reliquum fanguinis per arterias femi obftru-
fcas a vifcidis partibus per ambitum haerentibus excurrit inter
afdem j magis enim premetur, atquc atteretur, unde major
aloris quantitas diflblvetur. In hoc autem fummo caloris
:atu perfeverabit, ac detinebitur corpus, quoufque folutusdecSm^n*
le calor perfpiraverit, vel fe reliquo fanguini admifcuerit, at-tum-
ue adjunxerit rurfus, & cohaeflonem perfecerit j perfpirare
jtem poterit non folum evaporando ex vafis fanguinis, ve-
jm etiam per aflumptionem in motibus mufculorum, &
eneratione fpirituum. Poftquam autem calor vel perfpiran-
o, vel fe adjungendo partibus reliquis tantum prioris violen-
ae remiferit,ut ejus decrementum etiam fenfui fieri poflit ma-
ifeitum, tum decrefcere dicetur calor, quoufque continua di-
linutione tandem magis ad naturalem ftatum accedat. Quan- Duratio
jm autem debeat efle tempus, quo perfeverare debeat au-eius-
raentum, ftatus, ac decrementum caloris determinatu incer-
jm eftj provenit enim id omne a diverfltate lentoris, quo
raeditus fanguis fupponitur, & temporis, quo folutus calor
erfpirare poteft, aut reliquo fanguini rurfus adjungi, & a
^mpore, quo lenta materies haerens arteriis ab iifdem abripi,
c in venas derivari poteft, cum ab ejus occurfu, & preflione
mguis continue fuperafHuens in caloris quantitatem naturali
lajorem folvatur, quod tempus a majori, minorive vi cohae-
onis ejus materiae cum arteriis pendens determinatu pariter
lcertum, unde folum in genere afleri poteft, quemadmodum
i prima parte durationem caloris extendi pofleadunum, duo,
*es, plurefve etiam dies, prout expofitae caufae calorem pro-
ucentes, aut confervantes, aut confervantes uno, duobus,
ibus, aut pluribus diebus vim operandi fuam confervant, at-
ue operantur, & de hoc tempore caloris tam in primo,quam
1 fecundo cafu duraturi adhuc diligentius agendum nobis erit
in
3x8 L BELLINI
Puifusini- in proxima. Quoniam vero etiam in hoc fecundo cafu proptc
tio caioris lentorem fanguinis ejus quantitas ad arterias capillares fubfiftit
debihsj . . - P J .7 . n a- L v
parvus. igitur fanguis ex arterus m venas fluens eit naturali quantital
minor, adeoque fingulis contraftionibus auricularum praeft
erit quantitas ejus naturali minor, adeoque pulfus parvus prc
ducetur. Quia vero ab his ipfis minoribus quantitatibus fan
guinis in arterias fluentibusminores quantitates fpirituum ge
nerantur, qui propter lentorem fanguinis eo difficilius fecer
nunturj igitur minor copia liquidi per nervos derivabituri
villos cordis, unde minori impetu contrahentur, feu pulfus fie
debilis: & quidem fi cum hac parva quantitate liquidi per ner
vos fit conjunclus , vel naturalis lentor ejus, vel naturali ma
Rarus. jor propter lentorem fanguinis erit etiam pulfus rarus* fi ver
ex lentore fanguinis fiat, ut, ni fi maxime mobiles fpiritus es
primi poflint in nervos, erit mfluxus eorum in villos cordi
Frequcns. propter libertatem fpirituum frequentior, undepulfusfrequen!
fed propter parvam quantitatem debilisj fi vero liquida i
villos cordis influentia, & fanguis fluens in ventriculos incei
to ordine fe habeant, hic quoad quantitatem, illa quoad ten
inaequaiis. pus inter utrumque influxum fiet pulfus inaequalis, ut in pn
in incre- mo cafu expofitum. In incremento autem debere efle pulfur
mento ma- r f. ; . r
jor, vaii- majorem , validiorem, trequentiorem, ex eodem pnmo cai
quentior!" manifeftum eft : quare patet univerfa popofitio.
PROPOSITIO XIX.
i
lifdem pofitis lentor ille , qui ad arterias capillares haerens fri
goris fenfum producit , ex iifdem arteriis tandem abripitur totus
atque in venas derivatur , ad quarum fuperficiem lentiffimo flux
labens per utrumque cordis finum^ £j? arteriarum truncos, ac ma
jores ramos^ demum rurfus in capillares arteriolas ducitur^ a
quas fimiliter fubfiftens frigus , £5? conjuncla reliqua producens, dt
mum totus pariter in venas trajicitur^ ex quibus rurfus per eofder
canales m arteriolas capillares , atque ita deinceps ex ordine plures
ac plures circuitus ejufdem generis efjicit. Si in fiuxu per aliquem
aliquot , aut omnes canales expofitos neque lentoris quantitas mi
nuitur, aut augetur, neque fit ad naturalem fluxilitatem magis,
aut minus accedens eodem plane tempore , quo invafit frigus in pri*
mo circuitu , invadet fingulis reliquis , fi quantitas aufla pote*
r\\
DEFEBRIBUS. 329
lt invadere tardius, fed £5? citius^ 6f eodem tempore^ quae omnia
tiam contingere poterunt^ fi quantitas imminuta fuerit pro di-
^erfo majoris, aut minoris refiftentiae gradu y quem lentor in mu-
atione ejus quantitatis fubit : ad naturalem fiuxilitatem magis ac-
edens lentor faciet accejfionem frigoris citiorem \ vifcidior autem
%rdiorem facere poterit , etiamfi fit mmimae quantitatis. Tempus
iter utrumque infultum effe poterit unius, duorum^ trium, aut
lurium dierum , £5? inter utrumque infultum dari plerumque debe-
it tempus aliquod, quo pofl calorem frigori fuccedentem relinqua-
f*r corpus integrum, feu fiat naturalis ad fenfum ftatus , quod ta-
\en non efi neceffarium, ut fempsr contingat. Sed £5? fieri pote-
•t\ ut invadat frigus cum reliquis, £5? ejus acceffioni , &f conjun-
is reliquh refpondeant acceffiones aliae ftngulis , alternis , qttarto
. Sc. diebus. Tempore autem inter utrumque cujufcunque ordinis
fultum medio fiant infultut alii, finguli, duoy plurefve a fuo
jigcre, aliifve conjuntlis comitati^ quibus refpondeant acquales
ifultus ftngulis , alternis, quarto &c. quoque die corripientes ,
vibus fiet , ut corpus rarius relinquatur integrum , quamquam et-
m in multiplicilus infultihus fingulis etiam diebus corripien-
ftus integritas poffit fucccdere. Ab hujufmodi vitio fanguinis
. ors etiam poteft oriri^ quae ut plurimum in frigoris accejfione con-
nget , fed id non necefjario femper. Contra vero lentor ilie , qui
>loris fenfum pro-iuat , (x capillaribus arteriis non abripitur to-
\r, fed quod in ipfu maxime fixum^ ac ficcum eft, haeret arteriis
. wper trajcclo in venas , quicquid ipfi mixtum erat vifcido liqui-
us : hoc ad fuperficiem earum lento motu labitur , £5? per utrum-
te cordis finum pulmones , canalefque reliquos ad capillares arte-
as rurfus ducitur non fecus ac de lentore fenfum frigoris excitan-
. diclumeftj returritque ftngulis , altemis, quarto, aut pluribus
cibufque diebus cum rehquis ommbus , quae de lentore ilto propo-
jmus. Illud autcm difcrepant , quod lentor frigus pariens facit ,
. inter utrumque infultum frigoris per aliquod fpatium temporis
Jinquatur corpus integrum^ tentor calorem producens nunquam
irpus integrum relinquit y fed recurrit calor alter^ antequam an-
r.edens plane defterit. Ab hujufmodi vitio fanguinis pariter mors
tque ut plurimum in accefftone c iloris, fed neque id neceffariofem-
kr. Fieri autem poteft , ut lentor frigus pariens mutetur in alte-
a quo perpetuus cator, 13 econtra^ ut hic in illum conver-
\ tur j hic ad naturaJem ftatum reparandum aptior , ilk ad mor~
T t tm\
33o L BELLINI
tem -9 atque infuper fieri poteft , ut tempore inter utrumque recur
fum lentoris calorem produceniis medio , fuccedat infultus frigoris t
fuo lentore ad arteriolas capillares haerente , £5? producatur vexati
ab utrifque denominanda : Sed £5? permutari poffunt invicem incur
fus, atque periodi lentorum ftmilium, ita fcilicet^ ut qui recurre
bant cum frigore diebus fingulis^ recurrant pariter cum frigore
fed alternisj vel quarto quoque dic, qui quarto quoque die^ ai
terniSj aut fingulis, qui fingulis , qui alternis , quarto quoque ^au
fingulis, quod fimiliter contingere poteft in lentoribus cum caloren
currentibus.
gSUp«iens Uonhm a lentore, frigoris fenfum producente capillan
truditur in v£ arteriae infarciuntur repetita faepius preflione fanguin
venasto- fuccedentisj villi igitur earundem plurimum trudunti
extrorfum, & maxime diftrahunturj cur autem calor fecei
nitur,atque effluit,minus eaedem prementur extrorfum ceder
te illojigitur fefe reftituere poterunt eam vim exercentes inr<
ftitutione,8c contra&ione, qua diftra£tae,& trufae fuerunt e>
trorfum, ut flexilia omnia, atque ofcillantia neceiTario &
ciunt, adeoque vim introrfum validam exercebunt, &reftitu(
re quidem fe poterunt non Yolum locum faciente calido, quo
exprimiturifed quia lentor ille non fupponitur ita plane ficcus
ut etiam membranas exficcaverit, unde vim fe reftituendi ip(
adimere potuerit, vel ita in fe ipfodurus, ut alium quafi c
naliculum ad conta&um interioris fuperficieiarteriarum nona
dentem efformaverit, adeoque earundem reftitutionem impi
diverit. Quoniam vero reftitui illae non poflunt, nifi in
ipfas undecunque per ambitum coeant, neque per ambitui
undecunque coire, nifi quaelibet ipfarum puncta cum lent<
re ad conta&um pofito conta&um mutentj dum igitur coi
trahuntur, feu reftituuntur arteriae, fingulae lentoris part<
a conta&u priori removentur, quare fi interim detur aliq
facultas, quae tranfverfe moveat, & vim abripiendi per lo
gitudinem canalium faciat, id fuccedere facillime poteritn
iqi
loi
:n
hil refiftente conta&uj praefto autem eft preflio, & affluxi
fuccedenris fanguinisj igitur lentor ille a cohaefione arteriarur
liber facile abripietur, quod eo facilius fuccedet, quod rell
tuentibus fe arteriis introrfum non folum ab earum contraftic
neper ambitum fitfeparatioconta&uum a lentorecontento* vc
rui
DE FEBRIBUS. 331
rum propter locum relidtum a calore trudi poteft, ac truditur
ld medium, unde liberius a preflione, 6c affluxu fuccedentis
"anguinis abripietur, & tandem abripietur quidcm totus 5 cum
tenim non plane durus, aut exficcans arterias fupponatur, fe-
ungetur ab iifdem totus, non autem aliqua pars ipfius ad mo-
um facilior, 6c fejun&us abripietur, qua patet effluxus, in
enas fcilicet, ut manifeftum eft. Quoniam itaque in venasAd fap«gj
erivatur lemor, 6c fanguis fluxilipr, gtrumque autem horum JJjjJ E
quidorum fluit per eundem impetumi perinde igitur fc res fluxulabi
abebit,acinturbidis, 8c diverfi generis gravia ducentibus pro- tut%
uentibus, hoc eft, liquidius erit velocius, per mediam cana-
s lineam fluet, 6c non fecus ac profluences faxa, & quae dif-
icilius ac tardius moventur ad ripas trudunt, lentor ad fu-
•erficiem venarum trudetur. Cum itaque lentor fupppnatur
*ntus, ut per impetum finguinis, quo fluit per artcrias, fin-
;ulis contra&ionibus cordis ab iiidem arteriis abripi non pofti* 9
id opus fit pluribus contra&ionibus, quarum fingularum cu-
lulato impetu producatur preflio lentorem ex artcriis trudens;
1 venis autem ab anguftionbus canalibus verfus capaciores
:mper fluentibus ejufmoJi cumulauo haberi nop ppteft, 6c
npetus feu velocitas fanguinis per ipfas minor cft, quam per
terias*, igitur momentum ejus lentoris ad contacbirn venarum
it minimum , adeoque aliabetur fuperficiei iplarum ipfi inhae-
:ns , ad quam lentiflimo motu movebitur , tanto fcilicet,
aantum conciliari ipfi poterit ab exceflu velocitaps per venas
uentis fupra momcntum reliftentiae, quam lentor jlle exercet
i\ fuperficiem venarum, quod momentum refiftentiae compo-
nur ex ratione molis ipiius lentoris, 5c magnitudine conta-
ujum, quae crefcit prout ipfius moles eft minpr, 6c intenfio-
aut remifliore viiciditate ejufdem. Poftquam igitur hoc
tatp motu praeterfluxerit venas omnes, derjva.bitur cum fan-
aine in dextrum finum cordis, 6c per agitatio.nem a valida
ofltra&ione auricularum, £c cordis cum fluxiliori fanguine
'«mifcebitur , 6c in pulmones derivabitgr , per quos facile
fterc poterit, cum ita natura comparati fint, ut per ipfos
^jere poflit chylus, humor nempe crafiiftimus, & maxime vi-
iidus. Et his igifcur derivabir.ur in finiftram auriculam, 6c fi-
:'ftrum finum* in quibus propter validas eorum contra&io-
Aslrurfus fiuxiliori fanguini permifcebitur, vel fakem prohi-
Tti bc-
33x L. B E L L I N I
bebitur, ne ab ipfo fejungatur, unde in arteriae truncis raa-
joribus valido impetu inftru&us erit,velut arena minimaadmi-
xta profluentibus ,quae propter ingentem impetum totiuspro-
fluentis fibi ipfi etiam communicatum ,nequefubfidit, nequead
Reducitur r'Pas truditur. At vero cum ad capillares illas arteriastradu&us
adcapiiu- fuerit, ad quas antea fubfiftere coa&us fuit , fimiliter fubfiftet,
irquepiu^^fenfum frigoris, & reliqua in praecedenti propofitione expofi-
nes vuitus ta producendo. Poft quae cum tandem eodcm , ut prius, mo-
jecuriusnf- . r, . i tj • i* i_ • • • j • i
demcondi-do debeat ab nfdem artenolis abnpi totus, m venas denvan,
iicnsbu4uoI a<^ ipfarum fuperficiem lentifHmo fluxu fluere, & quae fucce-
rum fmguiidunt ex ordine, deducetur tertio per eafdem vias ad eundem
e0m^\fieUm!capillarium arteriolarum terminum , ad quem eofdem effe&us
F©rc producendo, tandem quarto derivabitur in venastotus, &eun-
dem omnino, -nempe cum iifdem affe&ionibus circuitum, at-
que recurfum inftituet, cui ex ordine fuccedet quintus, fex-
tus, atque ita deinceps femper ejufdem conditionis -finguli,
quoufque non detur,ac vigeat facultas aliqua,cujus vi,autpla-
ne tollatur vifcidum illud, aut illius quantitas, vel qualitas im-
mutetur. Quoniam itaque ad hoc ut lentor ille derivetur ic
arterias capiilares, fluat oportet per longitudinem omnium ex-
pofitorum canaliumj prout igitur tarditas lentoris erit majoi
aut minor, extrufio e fummis arteriis facilior aut difficilior.
quantitas ejus major aut minor, longius aut brevius erit in-
ter utrumque recurfum tempusj quouique igitur horum aliqua
vel omnia non immutantur perfeverante eadem lentoris natura
non nifi eodem tempore eorundem canalium longitudinem ex
currere poterit, feu, quod idem eft, eodem tempore fingul
recurfus fient, fi nempe fecundus recurfus corripiat 14. hor;
poft primum, fuccedet tertius 14. hora poft fecundum, atqui
Quomodo ita de caeteris. Quoniam vero lentor ille ad fummas arteria
mutaii valde premitur, quoufque calor exprimitur, in illo igitur nifi
quantitas, r . : » i * . i-i/r • • • r j- j
&qu*iitas preflionis, oc fejunctionis mobiliinmi corpons, cujufmodi el
^^^.ignis^fiquidem liquefcere poflit magis lentor ille divellente ca
beat. lore, dum premitur, & fefe expedire, quaquaverfum nititur
particulas vifcidiores, & motui magis refiftentes quafi fubigen
te, ac fermentante, fiet lentor ille liquidior, & minoris pro
inde quantitatis, quod ipfum licet infirmius contingere pote
rit, dum per venas labitur quaquaverfum expirante calido, £
partibus vifcidis fefe implicando , & fanguine liquidiore in ipfuo
lcn
1
DE FEBRIBUS. 333
entorem nitendo, atque verfus cor trudendo. Sed multo ma-
jis id comingere poterit in pulmonibus, cum in iis vigeat vis
>reffionis inlignis, & comparati fint ad humorum foluucnem.
Tontra autem per vim caloris fieri poteft,ut quantitas quidem
ninuatur, fed inrendatur interim lentoris qualitas, ita icilicet
it fiat lenrior, quod continget per vim caloris infignem abri-
•ientem fubito, atque exficcantem, quicquid humidum flu-
ile lentori illi permifcetur, unde evadet ille ad motum diffi-
ilior, St ratione majoris lentoris tenacius haerentis fuperficie-
us canalium, quibus allabitur, & quantitatis, feu molis im-
linutae, pro cujus ratione fuperficies contingentes fiunt ma-
Dres, hoc eft motui magis repugnantes. Denique quantitatem q^antuate
mtoris augere poterit, ac debebit fanguis, & quilibet humor "ccurtruS€0'
ifcidus, vel aliunde derivatus in fanguinem, vel intra vaftpoSlpTiuj,
jus in vifcidum commutatus, ut patet. Au&a jam fuppona- Pofteiius-
ur lentoris quantitas, erit igitur extrufu difficilior e fummis
rteriis, unde majori erit opus preflione, quae cum a repetitis
ontradtionibus cordis pendeat, longiori tempore opus erit,
d hoc ut extrudatur, quam in minori quantitate, adeoque
linor quantitas prius incipict moveri per venas, quam quan-
itas major ,adeoque hoc de nomine prius recurret ad arterias,
uam quantitas majorj quia vero lentor ille, cum truditur ex
rteriis in venas, disjicitur in particulas huc illuc, quae efie
ofiunt diverfae magnitudinis, nec ulla ejus rei certa lex dari
oteft, eaeque fingulae ad fuperficiem vaforum perducuntur,
d quam fluunt per preflionem fanguinis liquidioris in ipfis
ofterius nitentisjquo igitur illae majores fuerint,feu altiores,
o longitudo veftis, per quam fanguis nititur, ut eafdem ver-
is cor premat, erit longior, feu momemum fluxus majus at-
ue infuper majus,quo minores fuperficies, feu refiftentia con-
iftuum minor, unde his de nominibus fieri poterit, ut velo-
itas lentoris per venas, cum au&ae quantitatis eft, fit major,
uam curn eft quantitas minoris j fi igitur fit, ut tarditas len-
>ris auctae quantitatis intra arteriolas, quibus haeret ad velo-
itatem ejus, cum eft minoris quantitatis intra eafdem arterio-
s, ita reciproce tarditas hujus per venas ad velocitatem illius
er eafdem, tempora integrorum circuituum erunt aequalia,
u fient recurfus eodem temporej fi vero tarditas ad velocita-
m per arteriaa non fit reciproce , ut tarditas ad velocitatem
Tt 5 per
334 L. BELLINI
pcr venas, tempora excurfuum erunt inaequalia, & lentor au-
£tae quantitatis recurrere poterit prius, aut pofterius, quarr.
Ab immi- lentor quantitatis minoris, ut patet. Eodem modo demon-
P?riter!cm ftrabimus, lentorem diminutae quantitatis pofle recurrere eo-
dem tempore prius, pofterius, ac lentor quantitatis majorisj
fimiliter enim prout in eruptione ex arteriis lentor disjicitur ir
majores, minoresve particulas, erit ipfius facilitas ad fluxutn
per venas major aut minor, unde prout confurget illa reci-
proca plane eadem , vel major aut minor pioportio veloci-
tatum ac tarditatum, fient tempora integrorum circuituum
eadem vel inaequalia, unde recurfus imjgcvei vel prius pofte-
riusve corripientes in lentore minoris, quam majoris quan-
Lentorad titatis. Ex his autem patet, eum lentorem, cujus tenacitas
wraiem*" *ta corrigatur , ut ad naturalem fluxilitatem fanguinis magis ac-
fanguinis cedat, debere recurrere citius 5 facilius enim, hoc eft perpau-
den8sXrecur- ciores contractiones cordis, feu per brevius fpatium temporis
ritprius. abripietur ab arteriis, ac trudetur in venas, ad quarum fuper-
ficies parum fubfiftet, unde cum univerfus circuitus menfure-
tur tempore fluxus per utrosque canales: utraque autem bre-
viora fint, quam tempora fluxus in magis vifcido lentore, re-
Lentorvi- curret ille citius. At contra ex iifdem patet, cum lentor fit
famnon" adhuc magis tenax , craflus , & cohaerens , ipfius recurfum de-
magnae bere elTe tardiorem, etiamii fupponatur minoris quantitatisj
«uantitatis « . r . * I * . n
rardius. haec enim ipia minor quantitas facere potent, ut per venarum
fuperficiem in tenuiflimum velum extendatur, hoc eft, fit
ipfius altitudo minima, nempe minima longitudo vecliis, per
quem nititur fanguis, ut lentorem moveat, & ejus fuperficies
pro ratione moiis maxima, fed & maxima vis lentoris, cum
fupponatur audra lentor igitur, qui fupponitur intenfior, et-
iamfi fupponitur minoris quantitatis, debebit recurrere tardius.
Tempusin-Quoniam vero tempus, quo idem lentor ab arteriolis extremis
que^recur" debet per venas, pulmones, & cor ad eafdem recurrere defu-
fumunus, mendum eft, ac neceflario pendet a velocicate, qua per venas
duo , tres , . n • i i • ' ■ •
piures dics. praecipue refluir j haec autem pendet a majon, minonve co-
haefione cum fuperficie venarum> tempus igitur inter utrum-
que recurfum elTe poterit brevius, longius, prout illa cohaefic
major eft, aut minor; ideoque magis, aut minus praeterfluen-
ti fanguini , & fecum abripere conanti refiftens. Dico autem
primo, longitudinem canalium, per quam debet refluere len-
tor,
i
DE FEBRIBUS. 335-
or, non efle defumendam a fimplici longicudine dire&ae, &
)reviffimae diftantiae a corde ad fummosartusi haec etenim
>ftendit folam longitudinem venae majoris a corde ad fummos
rtus tendentis, via, quantum fieri poteft, re&a, atque bre-
iffimaj fed concipiendnm efte, qualis revera eft, millies fle-
am, atque reflexam, implicacam, intextam, in ramos, &
analiculos innumerabiles divifam, cujufmodi nempe fe hebent
iftributiones canalium fanguineorum. Cum autem ab ejufmo-
i divifione atque implicatione longitudo illa caeteroquin non
;a extenfa mirum in modum augeatur, via a lentore illo fu-
;<eranda, ut ad cor, atque arterias revehacur, non erit ita bre-
is. Secundo, cum ex arteriis erumpit in venas, fubit canalem
mpliflimum, qui nempe advenienti lentori amplum locum ce-
lit abfque nova diftrattione, unde non nititur majori momen-
0 contractionis in eundcm lentorem, qui proinde ad ejus con-
actum pofitus per contractioncm detineri non poteft, quafi
"junctus permutando continue contadtus; ut in arteriis con-
ingere fuperius expofitum quare momentum fanguinis prae-
,erfluentis non poterit facile fecum abripere craje£tum in venas
entorem, nifi refiftent;am cohaefionis fuperec ex fe ipfo, quod
lifficillimum erit non folum ratione remifli impetus, quo fan-
>uis praeditus eft in venis, ut fuperius, fed etiam aliis de no-
ninibus. Quoniam enim tertio, partes liquidorum cohaeren-
ium, cujufmodi funt vifcida, facilius fupra fe invicem excur-
unc, quam fejungacur a fuperficiebus corporum, quibus hae-
entj fanguis igitur praeterfluens, & in aliquam etiam maju-
culam lentoris molem incidens ejus partes ita dimovebic, uc
|uae maxime remocae func a concactu, & in cavitatem venae
naxime prominent, excurrant fupra reliquas, quafi fupra eas
e rocando, unde ad inferiora facile dilabencur, 6c cocam mo-
em in longiorem formam, ac deprefliorem excendenc, ac de-
num & ipfae ad concaftum , & cohaefionem cum venis perve-
lient, ancequam parces ejufdem molis, quaevenam prius con-
ingebanc, ab eodem concaftu receflerinc, quem ne mucabant
juidem, nifi vis, quam parces illae in cavitatem venae maxime
)rominentes fefe rotaverunt, non fuerit infignis, qualis a tar-
lo fanguine incra venas non ica facile admitti poteft praecipue ,
1 lentor ponatur non mediocriter vifcidus. Ex hoc igiturca-
,^ice fiec, uc lencor caeceroquin fluxui minus refiftens propcer
rao-
336 L. BELLINI
moles altiufculas, in quas eft diftributus, fiat minus fluxilisre-
da&us in moles deprefliores , 8c contaftuum magis extenforum
& cum hujufmodi depreflio talis efledebeat, ut quafi velun
fuccingens membranas venarum fingipoflit, vis, quae a prae
terfluente fanguine ipfi imprimi poterit, vix erit ulla, & tot;
motus ratio penderedebebitaminimafacultatecompreflionum
quibus fiet, ut membranae venarum conta&us aliquantulun
mutent cum allabente lentore, atque ita faciant, ut aliquid fu
momenti poflit praeterfluens fanguis lencori fubfiftenti commu
nicare. Neque fluxus poterit promoveri a vi gravitatis, ve
qualibet alia facultate, quae fingi poflit infita lentori, & a co
haefione divellere tentans, nam gravitas in tam minimis parti
culis minor eft momento cohaefionis, cum etiam guttae ma
jores folius aquae, liquidi nimirum vix vifcidi, nec mutent fi
guram, nec divellantur a fummis arborum ramis, aliifque cor
poribus, a quibus libere deorfum pendent, & gravitas mini
mum locum habere poteft in corpore, ut fupponimus, mal
habito, quod cum decumbere cogatur, minimum a gravitati
effe&um fubire poteft in contentis liquidis etiam ad fuperficie
canalium non haerentibus, Sc idem dicendum eftdequalibe
alia facultate a conta&ibus divellere tentante. Quarto , augebi-
tur difKcultas divulfionis, quod per illam rotationem pliirimat
lentoris fuperficies re&a fejungendaeerunt afuperficie venarum
quod in laminis laevibus ad contaclium pofitis, 6c ab ipfo per
pendiculariter removendis patet, quantae difficultatisfit. Quif
quis autem hujus allapfus difficultatem in lentore facilius veli
concipere, atque admirationem omnem deponere, animadver
tat ille, vifcidum quodlibet corpus etiam in quantitatem ma
jufculam colle&um, & vi folius fuae gravitatis defcenfui per
miflum ad contaclum fuperficiei alicujus corporis etiam laevis
ut vitri Scc. per dies integros vix locum murare, 6c aliquand
ne mutare quidem, fi adhuc vifcidius, & minoris quantitat
fueritj fed & illud obfervet, puriflimam aquam iu fcyphu
culis anguftioribus plane fubfiftere intra eofdem, nec pofTe ni
vi maxima concuflionis ab eorum fuperficie divelli, 6c furfum
aut deorfum agi. Denique &c illud obfervet, dari etiam hu
mores quofdam naturales , quorum uncia una,vel duae non ni(
06I0 horarum fpatio diffluant e canalibus fuis multo breviori
bus, quam quos perpendimus, ut refert a fe obfervacum Grae
DE FEBRIBUS. 337
in fucco pancreatico, cujus unciam unam octo horarum fpatio
collegit, biliseodem temporeduas, ex quibus omnibusdeducen-
jum fatis tuto indicamus, prout vis cohaefionis ad membranas
/enarum majoreft, aut minor refpectu folius lentoris magis,
ut minus vifcidi , feu haerentis, tempus inter utrumque ex-
:urfum efle pofle unius diei, bidui, tridui, & longioris etiam
ntervalli temporis. Quoniam igitur Ientor ex artenolis ca- inter
nllaribus tandem abripitur totusj erunt igitur illae poll: eru- utrunl(3uc
>tionem amplirudinis naturahs, adeoque per ipfas flueie pote- pierumque
it fanguis etiam in naturali quantitate abfque eo, quod raag;stc°grPumin^
>rematur, teratur, folvatur calor naturali copiofior, feu infenfum.
xcurfu per ipfas fanguinis culor non increfcit. Quia vero ca-
or folutus facile perfpirat> non folum igitur non crcfcet ca-
or, quia generetur novus in cxcurfu per arterias capillares,
erum minuetur perfpiratione ipfius quantitatem minuente.
Jlterius qui jam folutus fuit per venas, perfpiwt partim, ut
liftum eft, partim fefe admifcet reliquo fanguini : hujufmodi
nim permixtioni tempus, & otium permittit tardiras, qua
otus fanguis per venas fluit, unde non detereturj imo calor
ubire placide poteft particulas crafliorcs, 8c hae repugnando
lli penetrationi calorem valide comprehendere, & intra fe co-
libere feu caloris vim , ac fenfum temperare. Infuper cum
iter utrumqueexcurfum detur plurimum temporis, totus fan-
;uis pluries fluere debebit per pulmones, adeoque folvi plu-
!es, atque apte mifceri, 8c comprimi ignis cum partibus re-
quis,adeoque his de nominibus generabitur naturalis fanguis,
quo naturalia omnia fuccedent, & corpus integrum videbi-
jr feu erit ad fenfumj non erit tamen re vera, cum per ve-
as latenter refluat infenfum illud, 8c labefadtans corpus mox
1 arterias refluxurum,8c excitaturum frigus cum afTe&ionibus
:liquis, adeoque adfit malum ejufque caufa intra venas. ld Nontamea
Jtem etfi plerumque contingere facile poteft propter diutur- ifecdS-"
itatem temporis, quae inter utrumque recurfum continetur: "um.
on tamen id femper neceflTario contingetj fi enim calor aut
linus facile perfpirare poflit, five id proveniat a nimia denfi-
.te fanguinis, five textura corporis, five adjunftione caloris
im partibus aliis fixis, & perfpirationi minus aptis, five qua-
:>et alia de caufa hujus generis, aut fanguis per calorem fri-
iri fuccedentem ita fufus fuerit, atque folutus, ut cohiberi
338 L. BELLINI
a reliquo fanguine calor non poflit , neque compingi apte a<
naturaliter, dum per pulmones fluit, vim fuam calor liben
exeret, & detinebitur corpus in ftatu caloris naturali majoris
quoufque non recurrat lentor in arterias, quo frigus rurfu
Recurfuam excitabitur. Ponarur jam brevitatis, & perfpicuitatis grati;
muitipiici- lentor e]us generis,qui recurrat tertio quoque die , manifeftun
"mwdo?"eft, fecunda etiam die lentorem illum moveri, fed latend(
fenfum, cum allabatur fupcrficiei venarum, ad quasnihilac
fenfum mali poteft producere. Secunda igitur die vitiari fan
guis fupponatur, ita ut in lentorem fimilem abeat, ex eorun
nempe genere, qui tertio quoque die recurrunt, & hic lento
alter ab alterius illius fecunda poft recurfum die ad arterias ca -
pillares derivetur, producet frigus cum reliquis aequale, ma> j
jus, minus, prouc eodem, veldiverfo modo fecundus hic len- c
tior ab illo primo fehabebit, poft quae erumpet in venas al \
tero mox in arterias refluxuro, unde hic recurret in arterias
& frigus tertio die producet cum reliquis omnibus primo die
refpondentibus} lentor autem alter quarto die recurret in ar
terias frigus producens cum reliquis omnibus fecundae diei re
Et ctiaminfpondentibus. Quod unicum fatis oftendit, qua ratione fe ha-
powftco"1 Dere poflint recurfus multiplices cujufcunque generis five eo-
Pus ad fcn- rum , qui fingulis, five qui alternis, five qui quarto quoquc
gwm?tC~ die, auc rarius recurrunt, & patet ex his, faepius in die poflc
frigus recurrere, ita ut fingulis refluxibus alii recurfus re-
fpondeant fingulis pariter diebus eadem hora corripientes. In
his autem multiplicibus recurfibus etfi propter brevitatem tem-
poris, quae comprehenditur inter duos quoufque infultus fibi
fuccedentes, minus facile fanguis poflit ad naturalem ftatuir.
redigi tarnen pro diverfitate alterationum poflit etiam quoli
bet breviflimo tempore reftitui, poflibile eft etiam, in hifa
multiplicibus recurfibus relinqui corpus aliquando ad fenfun
Mutatio- integrum, etfi id neque neceflarium , neque facile. Quonian
nes recut- patet ex fuperioribus , majus tempus inter duos quofque recur
dleb^s fin- ius contineri , prout lentor eft magis ac magistenaxj magi
sulissinautautem tenax5 *eu ac* niotum difficilis fit cum minori quantita-
quartum ti liquidi aquei, feu facillime fluentis admifcetur j fi igiturfier
&cemftm- P0^) uc abripiatur plus minus ex hoc humido a lentore dat
percumfxi-circuitus, & recurfus, recurret ille breviori, aut longiori tem-
g0IC* poris fpatio, prout major, aut minor humidi ablati portio fa-
citj
DE FEBRIBUS. 339
it, ut quod reliquum eft, fit plus minus ad motum facile,
nde fi datus recurfus fuifTet diebus fingulis , fuccedent illi ra-
us, puta diebus alternis, vel quarto quoque, prout lentor
lagis ad ficcum, 6c difficilius fluxilem accedet: fi vero ad-
iifceatur, vel generetur humidum aliquid lentorem diluens,
t ad naturalem fluxilitatem fanguinem redigens , recurfus
nanis tolletur, aut fiet frequentior, fi prius fuerit rarior, Sc a
lajori difficultate ad fluxilitatem produ&us. Cum itaque in
ntorum circuitibus ad arterias capillares, dum premuntur ad
^nas, dum adhuc calor viget, 8c rurfus ad arterias capillares,
jm pars calidior abripitur, facile poflit abripi, quod in len-
^re eft liquidius calore tenuari atque evanefcere, hinc fiet
raecipue, fi caloris vis fuerit intenlior, ut humidi aquei pars
laxima ficcetur, atque evaporet remanente intra vafa, quod
1 lentore ficcius eft, atque ad morum difficilius, quod proin-
te recurret alternis, vel quarto quoque die. Rurfus e con-
erfo,quoniam fubfiftente ad fummas arterias lentore, &fecxe-
! :re nitente igne partes lentoris aliquando fubigi, ac fcrmen-
ifcere polTunt, hoc eft, ad liquidiorem ftatum redigi, & ad
unc ipfum adhuc magis accedere, dum per pulmones agun-
hr, & per refpirationem folvuntur j prout igitur erunt lento-
s diverfi generis, vel fcilicet fuba&ioni, fermentationi , &
lutioni idonei, vcl feparationi liquidioris a minus liquido in
•effionibus, quas patiuntur, & canalibus, per quos fluunt,
curfus fieri poterunt, atque mutari ex quotidianis in fingula,
idua, aut quatridua, vel ex quatriduanis in fingula, tndua,
At dies, & quae ex his componuntur. Efto igitur aut tanta Abejafmo-
intoris quantitas admixta fanguini, ut trudi illa e fummis ar- Jj^010
riisinfummas venas nequeat,vel licet minoris quantitatis tam mors, ca-
\lidac Gt adhaefionis cum fuperficie earundem, ut abripi abJuJfibu?"
ac divelli nequeat; moveri icitur fanguis non poterit, un- p^ecipue;
' . ■ r ' r • r • r Wd id non
■ : brevi temporis fpatio fngeicct penitus totum corpus, lan- neceiiario
ais in mufculos non derivabitur, non pertinget, vel quicfcet fem?er«
ilcerebrum, unde nulla generatio liquidi per nervos, undc
"ivatio fenfus, & motus irreparabilis, cum lentor ille fuppo-
kur tantus, ut abripi , ac trudi ex artenis nequeat, feu (quod
:em eft) continget mors. Haec autem cum contingat fub-
:lente, atque haerente ad arterias tentore, hoc eft,in recurfu
t us , patet, debere mortem plerumque contingere in recurfu
Vy i len-
34o L. BELLINI.
lentoris: fi autem lentor fit quidem trufilis ex arteriis, fed k
genti calore poft ipfum vexetur corpus, qui fanguinem omr
fpiritu exhauriat, & perfpirare cogat, vel etiamfi calor no
fuccedat ingens, ille quicunque fuccedit etiam debilis,invenia
fanguinem fpiritibus jam exhauftum per antecedentium circui
tuum afflictionem , vel eundem fanguinem, ex quo fpiritt
deduci poflunt in quantitate minima a calore etiam debili ab
fumendi, mors fuccedet non in ipforecurfu, fed poft ipfur
prius pofterius, & facilius illa continget in penuria fpirituum
cum hi non folum caloris vi cogantur expirare* verum etiar
naturaliter abfumantur in motibus mufculorum, & mentis. J
taque mors fuccedet plerumque , ac facile in recurfu lentorum
fed id non neceflario femper.
Lcntorcum Efto jam fecundo loco lentor cum calore recurrensj fubfi
^urrensnon^^ igitur ille ex praecedenti ad fummas arterias, ita ut lice
abripitura fubfiftat, fanguinis naturalis impetus, & preflio ejus ad ea
teSTtotus ^rterias vigens fanguinem in calorem folvat, quare nunquat
obftruitur arteria, fed femper calor a fubfiftente lentore fejun
gitur 6c in venas rapitur: a fanguine igitur fuccedente fit, u
cum exitum aliquatenus patentem inveniat, qui lentor priu
fubftiterat, minus prematur, ex quo necelTario fit, primo,u
quod maxime mobile, atque expreflile eft, nempe calor faci
le exprimatur, atque derivetur in venas: fecundovero, cun
quod jam fubftiterat, a fuperaffluente minus prematur, part
cjus patentem viam invenietj per hanc igitur minorem prel
fionem quod prius fubftiterat, abripi non poteftj fed quod i
ipfo non eft ficciflimum, ac penitus motui ineptum , per il
lam minorem prefiionem ab hoc ficciflimo fejungitur, & i
venas rapitur, quod erit fubvifcidum,5c quiddam fimile quoa
motus facilitatem lentoribus, qui cum frigore quotidie fingu
lis, triduis, aut quatriduis recurrunt pro diverfitate facilitat
ad motum, atque ailapfum ad fuperficies venarum. Hanc fe
parationem minus vifcidi a lentiflimo faciat oportet preflio il
]a minor, quae neceflaria ex do&tina feparationum ad fejun
genda vifcida ab iis , quibus admifcentur, quae efle poterunt di
verforum graduum, prout etiam lentores cum calore recurren
tes funt ipfi toti diueriimode lenti. llludautem ad motumdiffi
cillimum, atque ficciflimum , quod exprefib illo fluxiliore hae
ret ad fuperficiem arteriarum, non abripieturj cum etenirr
mi-
DE FEBRIBUS. 34i
linor vis preffionis faciat , ut arteriae minimum diftrahantur
xtrorfum ftatim, ac calor, & fluxilius illud in venas ducitur,
ix nitentur, & contrahentur introrfum, adeoque conta&us
um illo akero ad motum difficillimo non mutabuntur, quare
i cohaefione mutua perfiftent, quae femper increfcet, cum
ontinue abripiatur, quod eft fluxilius adeoque abripi ab ar-
rriis per preflionem fuperaffluentis fanguinis nunquam poterit.
hioniam itaque a lentore fubfiftente fejungitur quod eft vi- Recuifus ui
:Tdo liquidius fubfiftente, atque haerente ad arterias v^cido^Ydgo-
cciffimoj prout igitur illud erit magis, aut minus ad fluxumie, fciiicet
cile, recurret ad eafdem arterias capillares fingulis, alternis , tSporis"
jt quarto quoque die, ut de lentoribus cum frigore recurren- fpatium.
bus di&um , excurrendo per eofdem, quos illi, canales al-
ibendo fupei ficiebus venarum lentiffimo fluxu , & quae de iis
rius fingillatim oftendimus: fingulis autem recurfibus non
ifi calorem poterunt producere, cum incidat iile lentor in
artem arteriae anguftiorem ob ficcum illud ejus fuperficiem
lccingens, unde prcmkur magis, & major caloris quantitas
xprimitur,ut in praecendenti demonftravimus. Cum vero fic-Inter
iitimurn illud ad artenascapillaresfemper luereat ,fanguisprae rcJurfJm
^rfluens femper in calorem naturali majorem propter canalis110" relin-
nguftias folvetur, rarefict, incendeturque fanguis, adeoque pus inte-
unquam corpus calefcere plane definet: adde, quod cum pergrum*
ihaefionem illius ad motum difficillimi, 8c maxime fixi ad
terias, fanguis defti^tur iis corporibus, quae cohibendis
aloris partibus maxirrrWdonea funt, idem calor eft femper
x fe ipfo liberior, nec per pulmonum opus apte compingi
oteft, cum eadem illa ficciora corpora compingendo igni
laxime idonea deficiant.
Ab hoc autem calore fiet, ut quicquid fupereft liquidi, ma- Ab hocet-
is in fanguine tenuetur , atque abfumatur, & fanguis fiat ra-^mrslen£c
or, calidior, mobilior, perfpirando aptior, & fpirituumpraecipuc
enerationi ineptior, unde cum in recurfibus maxime per pref busTfaHd
onem a ficciffimo, quod fubfiftit, atteratur, fiet tan^em ?^f0n^f"
: tantae fubiilitatis, ac mobilitatis in iifdem fiat, ut in eva-pVx.0 cm*
^rationem agat quicquid fpirituum in fanguine continetur,
: proinde tunc facile, 8c plerumque fuccedet morsj non ta-
en rlla contingct neceflario femper tum temporis, cum ejuf-
odi perfpiratio, St abfumptio fpirituum omnium etiam poft:
Vv 3 re-
34* L. BELLINI
recurfum poflk fuccedere, cum per caloris intenfionem fangi
totus in fervorem agitur, ac fpiritus partim evaporant, pa
tim per motus mufculorum, & mentis abfumuntur, illudq
continget facilius, fi fanguis totus ad parvam quantitatem r
da&us fit, vel fpiritibus etiam prius deftitutus, ut de mor
Recuifuum a lentore cum frigore recurrente di&um eft. Cum itaque r
m^orio^curfus lentoris cum calore corripientis fiant eodem modo, qi
& mutatio- recurfus lentoris invadentis cum frigore, manifeftum eft, &
fuum ffm-" lentoribus cum calore prehendentibus dari poiTe recurfus mi!
piiciumin tiplices eodem ordine fibi fuccedentes, quo de iis fuperi
cucuitus, Ar . r er . 71 . . *
&recuifu$ oftenfum , atque mfuper polTe mvicem permutan, ita ut^
«m"oris. ^liquot recurfus fingulis diebus contingentes fuccedant alii
Mutatjo ternis diebus, vel quarto die &c. ut fuperius. Eftojam
cTm°frSigo-guis ita comparatus, ut lentor cum frigore corripiens itaa!
leinaite- quantum fundatur, ut naturali impetu circuitus fanguinis f
caiore""^ cile fejungatur calor ; erit igitur ifte lentor divifus in pa
econtra, maxime mobiles , cujufmodi eft calor, 6c alias minime mo!
^dVaiutem les, quae proinde ad arterias capillares valide haerebunt prodi
aptus. cendo interim non frigus, fed calorem: & illa folutio non i
difficile haberi poterit vel fermentando, dum lentor cum fi
gore fubfiftit ad arterias, vel nifu validiore premendo, ita i
calor, & quicquid eft liquidius exprimatur fubfiftente quc
eft magis vifcidum , atque ficcum. Ex hac igitur mutatioi
nunquam relinquetur corpus integrum, unde nunquam nati
rale quicquam producetur in corpoifc fundetur maxime fai
guis , evaporabunt fpiritus , nec reparari poterunt j quare ha<
mutatio ad mortem inferendam aptiflima. Contra vero in v
fcido calorem producente , fi tenaciffimum illud ac arteri j
haerens per fermentationem fundatur, atque liquefcat, ita i
abripi arteriis poflit, & mifceri rurfus cum fanguine, & lei
torem producere cum frigore corripientem , relinquetur piji
aliquod fpatium temporis inter utrumque recurfum corpus ii
tegrum, 6c fpiritus reparabuntur, & facile fuccedet falus, f(
Recuiias perfeftus naturalis ftatus. Denique quoniam in lentore cal<
ium°fiSigo-rem producente haeret femper ad arterias, quod eft ficcill
ie intei mum 5 igitur per hujus cavnatem fluere poterit, vel fubfifh
?ccurTuqmC re lentor frigus producens, adeoque fi fanguis ita vitietur
lentoris (]um adhuc ficciflimum illud haeret ad arterias, ut in vifcidur
produien- abeat calorem cohibens , fiet infultus fi igoris ex fuperioribus per
du
DE FEBRIBUS 343
urantis, quoufque vifcidum illud frigidum in venas reda&um tis & c
onfuerit, ad quos in venas reducendum fufficiet vis preffio- convcifo.
is, quae abripere non poterit ficciffimum illud lentoris pro-
jcentis cak>rem, cum hic haereat validiusj neque extenfus
it, aut diftra&us a lentore frigido, quem comprehendebat,
jm extendi, & diftrahi nequeat, nifi per eandem preffionem,
jae illa refiftentia cohaefionis minoreft, quare haerebit ad-
jc, poftquam frigidus erupit in venas, fietque recurfus fri-
dus inter utrumque recurfum calidum, & e converfo, ut
tet. Non eft autem difficile, inter utrumque recurfum ca- Et frigoris
Jum dari recurfum aliquem frigidum, imo pluries etiam fin-JamfingiH
,alis diebus repetitos recurfus frigidosj lentores enim cali- lis dieb«
um producentes cum conjuncti fint cum fanguine, cujus ca-plures*
lr maxime liber eft, & reliquae partes minus mobiles ab ipfo
Ijun&ae, facile poteft contingere, ut harum plurimac faepius
inul adarterias capillaresperveniantomnem calorem vel exclu-
. <ntes, vel fupprimentes, unde fenfus frigoris prohibentis ex-
tirfus fanguinis invenas, & ejus proinde recurfus in arterias,
ude imminutio fpirituum, vel fuppreffio, vel imminutio mo-
. is cordis, unde frigus univerfale in toto corpore: quare pa-
U propofitum.
PROPOSITIO XX.
\Lentor ille cumfrigore corripiens reperiri potefi in fanguine abf-
te opera ullius corporis aliunde in ipfum fluentis , £$? per influxum
. cporis aliunde devivatiyquod ipfum velfit vifcidum^ vel etiam li-
tydifiimum quidem^ fed lentori producendo aptum^ & fine influxu
ydem^ vel imminuto motu, vel imminuta quantitate fanguinis ,
( per horum utrumlibet rurfus repetitum fieri poteft^ ut poflquam
pitus eft lentor certo auodam tempore recurrens , generetur alter
furfus inter utrumque infultum illius : fed £5? aucJa quantitate,
Ctt motu fanguinis dari poterit illud frigus : verum plerumque^ £2*
jilius erit frigus pluries £5? frequenter invadere^ hanc aut il-
ln partem corporis fubito corripere , fubito evanefcere9 intermif-
/, aut omiffis penitus cenfuetis exercitationibus , ac laboribus cor-
yis^ fuppreffa perfpiratione partium vifcidarum^fi quae hujufmo-
i perfpirant a fanguine, fupprefiis purgationibus aut vifcidisy aut
vi-
344 L. BELLINl
vifcidum fanguinem reddere aptis , iifque vel naturalibus , vel p
ajfuetudinem^ prohibita folutione humorum vifcidorum a fangu
ne , vel etiamfi folvantur , prohibita eorum derivatione in fu
canales , £<? ji quae funt ejufmodi. Per influxum vero vel J
livae, vel humoris per oefophagum, £5? ventriculum , vel mu
inteflinalis^ vel fucci pancreatis , autbilis^ cum haec fingula ch
lo admifceantur , vel chyli^ vel lymphae , dummodo horum fii
gula^ unum^ aut aliquot^ vel omnia evadant vifcidiora^ %
quamvis liquidiffima coagulando fanguini apta, ita ut produt
lentore calor cohiberi pojjit^ vel alicujus humoris per objtrucli
nem aliquam, preffionem &c. ftagnantis in aliquo vifcere , £5? ,
truncum venae cavae non nifi certo tempore defluentis. Sive aute
cum influxu five fine influxu alicujus corporis fiat ille lentor gen
rans feriem rerum ftmul certo tempore recurrentium duabus fuperi
ribus expofitam , duplex inde oritur modus , quorum alter eft , fi lei
tor primogenitus in primo^ atque unico circuitu non abjumatu
fed recurrat pluries^ ut expofitum: alter^ fi abfumatur quiden
verum caufa , quae primo produxit , intra idem fpatium tempor
eundem rurfus producat lentorem^ id vero five producendo k
torem in fanguine , five lentorem intra ipjum derivando contingai
poteft tolli admirabilis illa tarditas motus , quam neceffariam ojlei
dimus ad certorum recurfuum conftitutionem. Denique , eife cer
dantur corpora , quorum motus fenfum frigoris excitant , & ex e
dem numero fingi poteft fermentum admixtum fanguini^ qu
fenfum frigoris excitat in expofitis infultibus , agere tamenferme
tum illud frigoris fenfum excitans mn poteft , quin calorem cok
beat, £5? fanguinem lentefcere cogat^ unde a quacunque caufa pr
veniat illa rerum feries in fuperioribus expofita , £s? cum frigo
invadens , nulla dari poteft fine lentore ad capillares arterias ha
rente^ nifi quando fermentum illud calorem cohibens non cogat fa
guinem lentefcere j fed illum vel teneat in naturali ftatu Jluxilit
tis, vel alia diverfa ratione fubigat , £5? fluxiltorem reddat, q
fermento pofito , dabitur illam rerum feriem in fuperiortbus expoj
tam alter generandimodus ftnelentore ad arterias capillares haere
te. Similiter lentor cum calore corripiens reperiri poteft in fanguh
abfque opera ullius corporis aliunde in ipfum fluentis, &perh
fluxum corporis aliunde derivati^ quod ipfum vel fit ita vifcidum
ut calorem exprimi facile permittat , vel etiam itquidifftmum qu
dem , fed ita foivendo fanguini aptum , ut ex ipfo exprimatur cak
r
DE FEBRIBUS. 34?
diquis partibus minus ad fluxum aptis evadentibus , £s? illud qui-
°m vel auclo motu , vel aucla quantitate fanguinis, £5? per horum
trumlibet fieri potcrit ^ut pofiquam genitus eft lentor certo quodam
mpore recurrens , gignetur alter recurfus inter utrumque infultum
lius , darique infuper poterit calor rccurtens faepius cum interjeclo
igore fubitOj ac faepius corripiente , fubito evanefcente auclis y
it praeter confuetudinem infiitutis novis exercitationibus ,• ac la-
mbus corporis , fupprejfa perfpiratione partium calidarum , quae
rfpirant a fanguine, jupprefjis pmgntionibus calidis , aut fangui-
m calefacientibus , iifque vel naturalibus, vei per affuetudmem ,
;ohibita folutione bumorum calidorum a fanguiney vel etiamfi
j .vantur , prohibita eorum derivatione in fuos canales , fi quae
jnt hujufmodi. Per influxum vero^ ut in prima parte iis, quae
1 fYi&oris gweratione dtcuntur^ mutatis^ aptatifque ad genera-
vnem cakris.
.^VUoniam per calorem fanguis funditur faltem , ita ut par- Lentorcum
^ tes, inter quas fcfe agitat, ac movet calor, invicem non [[pfensab1"
cohaereant, calor autem in fangnine excitatur per mo- imminuto
• • • • • , • , 1 • motu fan~
1 tn ejusjigitur imminuto motu lmmmuetur caloris quantitas,guinis.
: proinde vis ejus prohibens partium cohaefionem in fangui-
r, adeoque haec facilius dari poterit , & generabitur lentor,
« lentor quidem talis, ut calor per ipfum cohibeatur, feu ge-
iretur fenfus frigoris, cum momentum naturali minus in mo-
t fanguinis fupponatur: quare per motum imminutum fangui-
is reperiri poterit in vafis fanguinis lentor cum frigore corri-
jens. Quoniam vero quo minor quantitas fanguinis, eo minor™em. ab
t.iantitas foluti, vel folvcndi calorisj imminuta igitur naturali quaTuitale
(lantitatefanguinisetiam vis caloris minuetur,Sc generabitur len- eius-
tr cum frigore corripiens, cujus generatio rcddetur facilior, (I
(uod fuccedere dcbet plurimum imminutaquantitatefanguinis)
iinor quantitas ejus minori cum impetu a corde trudatur >rni-
:is enim atteritur fanguis, 8c minus remote per folum impe-
tm a corde conceptum pellitur, atque infuper quoniam cum
hguinis quantitas naturaii minor fupponatur, arteriae minus
t adentur extrorfum , cerebrum minus premetur, fpirituum copia
linor derivabitur in villos cordis, unde tura contrahetur debi-
lis, & minori cum impetu trudetur fanguis, ac denique hoc
|iim momentum contradtionis in corde ex eo adhuc erit de-
Xx bi-
34<S L. BELLINI
bilius,quod propter minorem quanritatem fanguinis minorco-
pia liquidi nervofi generabitur,6c minor quantitas fanguinis in
unoprodu-finulos villorum exprimetur. Poftquam igitur utralibet ha-
ft[oPaheU" rum Cau^arurn produxit lentorem cum frigore corripientem
iius fnter detrahatur ex. gr. fanguis per venae fe&ionem in magna, &
iiliuTre-0 vnes ^ae<^ente quantitate, haemorrhagiam narium , haemorrhoi
curfumin- dum , uteri , aut fimilium, vel per purgationem copiofiorem
^^^ptyalifmum, efTufionem feminis, confumptionem fpirituum
fis. preffionem violentam cerebri a qualibet caufa, vel per quic
quid aliud motum aut quantitatem fanguinis minuens. Pro
duci poterit lentor cum frigore invafurus, qui tamennonin
vadet, antequam, ut in fuperioribus, ad capillares arteriola
deveniatj quia vero interim lentor ille alter jam ante genitu
ex iifdem arieriolis eruperat, Sc jam lapfus erat ad venarun
fuperficiem per aliquod ipfarum fpatium j igitur lentor hic al
ter non fluet cum illo (imul, fed eundem fubfequetur, adeo
que prius ille fuum circuitum abfolvet, hoc eft, ad arteriola
capillares recurret prius,quam hic ad eafdem perveniat,&pro
pterea hujus recurfus fient inter duos quofque recurfus alterius
Ex quibus patet,pofTeduobus lentoribusdiverfo temporerecur-
rentibus unicum fieri eodem tempore,atqueunicorecurrenten
idem len- cum omnibus varietatibus,quae indefacilepatent. Jamverofa
Ib^aTfta1 &a fcpponatur quantitas fanguinisnaturalimajor, eruntarteria
quantitate,magis infartae , undefinguisfiuetdifflcilius, eritquemagiscom
Sngui^nis, preflusj quotiesigiturillacompreflioadaliquam partem corpor
ied faepius tanta erit in dato aliquo fpatio temporis , u t intra illud fpatium pe
caio- iilam preflionis vim nonpoflitexprimicaloradillam partemcoi
rs aiterne poris tum jn fentietur frieus, & quidem invadens fubito
cornpienti- * . 7 — 0 w » T ,
buf. quia vero prefiio urget, cc adhuc protrahitur ulterius, expn
metur tandem calor, vel ratione folius preflionis ulterius pro
tractae, vel quia prefJio diutius protrafta partes magis atteren
do calorem tandem folvit. Idem ab aucto motu contingit
quoniam enim naturalis velocitas fanguinis accommodata el
naturali quantitati ejus, qua fit, ut intra datum tempus pofli
\ibere fluere per datas anguftias canalium j au&o igitur motu
hoc efl velocitate, fieri debebit, ut eodem illo naturali tera
pore mijor quantitas fanguinis fubire debeat datas canaliun
anguftias, quam naturalis, unde fubfiftere cogetur, & fiqui
dem, cum fubfiftit, calorem cohibere poflit ad eam partem
■
DE FEBRIBUS. 347
ad quam fubfiftit , fiet fenfus frigoris: quia vero interim an-
guftiae illae faltem ab aliqua parte fanguinis pervaduntur, re-
liquum, quod fupereft adhuc quafi fubfiftens, minus premi-
tur, & minus cohibet calorem , unde hic erumpit, & fen-
fum caloris fubito invadentis excitat. Quoniam vero per a i<icm ab
gitationes corporis vifcida quaelibet atteruntur , tenuantur, ™i imcr-'
in particulas perfpirantes permutantur j fi igitur laboribus, milTI<?nc.
» .. n , r . r rr . 0 . . ' exercitatio-
lut quibullibet agitationibus aliuevenmus, quarum vi quic- num,acta*
pid eft craflius in corpore perfpiret, iis intermiflis, & multo^JJ"1 cor
racilius penitus omiflis , totum illud craflum , ac vifcidum in-
laerebit vafis, e quibus perfpiraflet caeteroquin, fi ope agita-
:ionum expreflum fuifletj per ejus igitur admixtionem crafle-
cet, & lentus fiet fanguis kntore frigus producente, fi lentor
lle calorem cohibere poteritj quod idem contingere debere A fappreffa
nanifeftum eft a fupprefla perfpiratione partium vifcidarum a ne^7ium
anguine, fi aliquae ab ipfo naturaliter perfpirant , quae cchi- ;ivida.rum
&i 1 r rr • -L r r • 'anguinis,
>ere calorem valeant: iuppi cliis purgationibus ex v atis iangui- &Purgario-
tis, ut menftruis, haemorrhoidibus , dummodo vifcidae finr,^^***^
'el vifcidum reddere fanguinem cum caloris fuppreflione pof- peraflueta*
int, five illae naturales plane fint,five per afluetudinem com-J^apro.
>aratae. Jam vero fupponatur humor aliquis viicidus v. gr.»ibitafoiu-
nlis, quae qualibet de caufa intra jecoris vafa folvi, 6c fepara- rnorum vi-
i a fanguine non poflit ; fit autem illa calori cohibendo apta; pWonun a
inguis igitur cum humore illo conjunctus ent craflior, & ca-veiSamfi
>rem cohibebit, & generabitur lentor frigus producens. Sup-^vh^£
onatur vero fecundo , folvi quidem illa a ianguine, fed deri-iPforum de-
ari non pofle in fuos canaliculos obftru&os, compreflbs, &fUoVSnll£
ujufmodij abripietur igitur illa cum fanguine, eft autem len-cuios.
, & calori cohibendo apta> per ipfam igit.ur folutam qui-
,m , fed e vafis fanguinis derivatam in fuos canaliculos pro-
acetur lentor cum frigore corripiens. Patet igitur ex his Lentorcum
., . 0 r • • " • ' rr • f«g°re cor-
cnmbus, lentorem cum tngore cornpienrem repenn pofle inriPiensin
nguine abfque opera ullius corporis aliunde in ipfum fiuentis-[bf|uenope-
-d & ab influxu alicujus corporis in fanguinem aliunde deri- ra uiiius
iti lentorem illum cum frigore corripientem produci poflcjj^f0"?*"
immodo derivatum illud vifcidum fit calori cohibendo ap-iPfum
im, vel etfi liquidiflimum ejufmodi vifcidum generare valeat/'"
itet ex fe: derivari autem illud non poteft in vafa fangui-
:s, nifi per canaies in ipfius vafa ducentes, 8c hi non func
Xx z nifi
rluentis.
348 L. BELLINI
fllwS a\In" n^ ^u&us thoracicus, & lymphatica> haec igitur folum pote-
pofum^n runt in fanguinem derivare vifcidum illud, velaliquod hquidurr
hypothefi vifcido generando aptum : per ejufmodi autem canales ducitu:
ium? " °"lympha, chylus, 8c quae chylo permifcentur, quae recenfuimu;
in hypothefij fi igitur per non naturalem aliquam affe&ionerr.
fanguinis, aut liquidi per nervos, ex quibus illi humores de-
ducuntur, vel per aliquam afre&ionem inftrumentorum , quo-
rum vi iidem a fanguine, vel liquido per nervos feparantur.
iidem humores vifcidi, velfluxiles, fed coagulando fanguini
apti cum fuppreflione caloris evadant , vel vifcidioris naturae
chylum, cum quo mifcentur, efficiant, per eorum derivatio-
nem in fanguinem flet lentor ejus cum frigore corripiens. Eftc
autcm vifcus quodlibet comprerTum, obftru&um, &c. in quc
generetur humor aliquis lentus non naturalis, qui non nifi cer
to tempore in truncum venae cavae per lentorem fui motus de
duci poflit, St fit calori cohibendo aptus* & hic igitur len
torem producet in fanguine cum frigore corripientem , &i
dem continget, fi humor ille non naturalis fit liquidus, fec
Recurfuum coagulando fanguirii aptus, ut patet. Manifeftum igicur ef
producen- ex his - qua ratione, Sc quibus a caufis in fanguinem influen-
dorumratio .. i ■ »n r • • • j • rr j i
dupiex. tibus lentor llle cum rngore cornpiens produci poliit , ac debeat
Sive autem cum influxu aut fine influxu alicu jus corporis fiat ill
lentor,recurrerenonpoteritfrigus cum reliquis eodem tempor
recurrentibus, quae in duabus fuperioribus expofuimus, nii
aut recurrat idem lentor poft certum aliquod fpatium tempo
ris, adeoque abfumtus non fuerit, vel fuerit quidem abfum
tus, 8c expurgatus per aliquam expurgationum viam,aut rui
fus redadtus in naturam perfecti fanguinis: fed caufa, quae pri
mum produxit lentorem , producat alium eodem tempor
fpario duraturum, cum iifdem affe&ionibus invafurum , atq
abfumendum pariter, & redigendum in fanguinem intra idei
temporisfpatium cum primo,undeduo recurfuum producendc
Recurfuum rum modi interim dabuntur, ut patet. AlTero jam, quadam ration
SumCpro- recurfus fieri pofle, qua evitatur admirabilis iila tarditas mot
ducendo- quam in proxima propofitione expofuimus. Et per recurft
fin^admi- quidem ejufdem hanc admirabilem tarditatem non evitari,
tarditatc* tet ex eadem propofitione. Supponantur igitur fecundo lo
lcntdris^ftt- duo quique recurfus (fa&i ex. gr. diebus fingulis eadem hora
Pofiu?X" Par en*m erlt rat*° ^e ^^13^ Per longiora intervalla tempori
rc
DE FEBRIBUS. 349
ecurrentibus) & eorum prior productus a lentore,quidieifpa-
io, hoc eft, per fpatium fui integri circuitus abfumptus fue-
it ex toto vel per expurgationem , vel per mutationem in u-
ilem fanguinem : fecundus autem recurfus fa£lus fit a lento-
s, qui fit ejufdem plane quantitatis, & qualitatis cum lento-
qui primum infultum peperit. Dico primo, utrumlibet
x iis lentoribus, 6c quemlibet alium eadem hora invadentem,
: idem integri diei tempus in toto fuo circuitu abfumentem
ofTe fucceflive, ac paulatim in vafis fanguinis cumulari, ita
t fenfim, 6c per minimas particulas continue vel influat, vel
sneretur intra eadem, quoufque fenfum frigoris excitet, 6C
liqua cum ipfo corripientia. Quoniam etenim ut frigus cor-
piat cum reliquis ipfum comitantibus , necefTe eft , lentor
nbfiftat ad arterias capillares, nec in unatantum, & altera,
dinpluribusj oportet igitur, ut quantitas ejus lentoris fit
tis infignis, ficut etiam infignis fit, oportet, ut pofiit cohi-
?re calorem , atque impetum naturalis circuitus, atque hae-
re arteriis, quod fieri nonpoterit, nifi ejus quantitas major
:, quam quae permifceri cum fanguine ita pofiit, ut libere
jat etiam per arteriolas. Jtaque vel haec quantitas infignis
ntoris tota fimul generatur intra vafa fanguinis, quod patct
:ri pofie, vel tota fimul aliunde in eadem derivatur , quod
Mriter non repugnat : fed & illud eft evidens, pofle hanc
iifam quantitatem fenfim influere in vafa fanguinis, vel fen-
:>n generari, adeoque fieri pofle, ut per intcgrum diei fpa-
um continue influat vel quid lentoris,vel quid lentorem pro-
acens, fed tam paucae quantitatis, ut non nifi abfoluto diei
fatio cumulata fit tota illa quantitas, quae neceflaria eft ad
Igoris excitationem cum reliquis. Tum igitur ad finem nem-
} diei invadet rurfus frigus, fietque recurfus novus per hunc
htorem integri diei fpatio cumulatum, qui lentor fi abfumi
irfus totus intra dioi fuccedentis fpatium poflit, atque inte-
rln alterius lentoris aequalis quancitas in fanguine cumuletur,
ft recurfus tertius , atque ita deinceps ex ordine non per
endem lentorem faepius tardo motu recurrentem , fed per
lutorem novum antecedente prorfus abfumpto : haec autem
a~umptio fieri poterit prius pofterius intra diei fpatium pro
d erfa natura lentoris per caloris folutionem in augmento, ac
fl:u, & reliquorum corporum cum illo lentore permixtorum,
Xx 5 &
3So L. BELLINI
& fe in augmenti, ac 'ftatus folutione folventium. Quoni:i
itaque lentor hic cumulari fupponitur fucceffive ac fenfu
ita ut antequam tota quantitas cumulata fit, folida dies exci
reritj fingulae igitur particulae fingulis punctis temporis in 1
fis fanguinis cumulari, concipi poterunt citiflimo motu, adc
que evitabitur admirabilis illa tarditas praecedentis propofit;
nis. Quia vero per folidam diem fucceffive cumulari fuppoi
tur lentoris quantitasj igitur per fpatium diei idem lentor pl
ribus millibus vicium per pulmones fluet, & per reliqua
Lcntot uicfcera, ac partes corporis, quod etfi durum videtur forta : i
riesepcPrlu" niagis quam admirabilis tarditas fuperioris propofitionisj di
puimoncs tamen fecundo, hoc ipfum per exempla de facto ceniflii
nec Immu- niinus durum videri deberej nemo etenim eft, qui non no\
tuU rit, lac nutricum, & urinas hominum quorumlibet etiam i
tra diem retinere odorem , & calorem afparagorum , apii ,
lii, caffiae, rhabarbari, olei contra venena, terebinthi, & h i
jufmodi, argumento certiffimo, ejufmodi corporum aliqt
in mammas, & renes duci abfque eo, quod naturam fus
amittat, licet faepius, ac pluribus millibus vicium trajedi
per pulmones, unde non abfimiliter poffibile judicabitur, n
jici lentum illud abfque eo,quod permutetur. Quid magis n
tum veneno canis rabidi non nifiad 30. diem vel^o., imoetia
longius erumpente? miftum illud fane cum fanguine , 6c qu
millenariis vicium per 40. dies traje&um per pulmones, ani
quam vim exerat fuam , & abfque eo quod eandem amitta
Abeiufmo-ltaque quid fimile fupponatur in illo vifcido, & plana 1
iccurfus010 fiet ex loto- Dico autem tertio, per continuam hujufmc
fi mplices, cumulationem lentoris intra vafa fanguinis ftatim poft reci
compofiti. ^*um aliqucm inchoatam fieri quidem pofle recurfus, & circi \
' tus fimplices, fed non compofitos. Prima pars patet ex l
ctenus expofitisj fecunda vero ut oftendatur, intelligatur qi
cunque de caufa, duodecima ex. gr. hora poft recurfum c
mulatum intra fanguinem tantum lentoris , quod fufficiat e
citando frigori cum caeteris, quod continget, fi detur ali
caufa novum lentorem intra illud tempus producens, vel
aliqua parte corporis adveniat novus, & copiofior, vel li
dum lentori copiofiori producendo aptum -y hic igitur len
cum fluit per arterias, permifcetur lentori, qui caeteroqu
recurfum produceret hora 14., quare ex utrifque componeti
le
DE FEBRIBUS. 3fi
^r.tor, qui totus fimul frigus hora 12. excitabit, atque abfu-
letur. Perfeverante igitur affluxu poft novum hunc infultum
lius lentoris, qui caeteroquin produxilTet recurfum hora 24,
ifi pars illa abfumpta fuiffet, intra horas reliquas 12. cumu-
ri folummodo poterit dimidium ejus lentoris , qui requiritur
i producendum recurfum fingulis diebus, adeoque erunt ex-
=e"tandae aliae horae duodecim ad hoc, ut fieri poflit recurfus
nilis illi, qui faftus fuerat diebus fingulis, unde cum tertius
c diftet a fecundo horis 36., fecundus autem a primo24-, in
)mpofitis autem recurfibus duo quique alterni fibi refpondere
^beant , patet aflerturo. Si vero poft illas horas 1 2. recurrat rur-
slentorille, quiprimisi2. recurrifle fupponitur, & dimidium
iam illud abfumetur, 8t producetur novus quidam recur-
um, &circuituum ordo fingulis quibufque femidiebus inva-
<;ns, eruntque violentiores, cum excitentur a lentore qui re-
■ jrfus quotidianos excitaret, Scabeo, quiexcitat, femidia-
os. Ex his autem patet quarto, recurfus quoslibet ordinato ,
*rturbato, aut nullo ordine fibi refpondentes per lentoris9 vel aur ordina-
! ]uidi lentorem producentis cumulationem intra venas pofle pro- fp0f^ene."
jci, fi illa cumulatio non fiat continue, aut fiat inaequali, &te$.
lcerta, ac varia qunntitate, & qualitate. Poft recurfum enim
iquem quotidianam fupponatur cumulari quantitas lentoris,
ji horis 12. poflit frigus excitarej dabitur igitur jam recur-
s novus femidialis periodi ftatim poft hujus infultum , vel
iquot horis poft incipere fupponatur cumulatio ejus lentoris,
ji ad certam quantitatem reda&us poteft producere recurfum
:que circuitum quotidianum , Sc ejus apta quantitas cumule-
ir intra illud fpatium temporis, quod fupereft a principio
^ae cumulationis adulque horam 12. computatam a principio
fultus femidialisj producetur igitur recurfus quotidiano prae-
;denti refpondens, poft quem abfolutum fi rurfus cumuletur
trafuccedenteshorasi 2.tantum lentoris,quantum cumulatum
lerat ad excitationem illius recurfus invadentis interutrumque
jotidianum (five illa cumulatio fa£ta fit continueperillasinte-
as horas 12. fenfim ac lente, fivc tota fimul, five per aliquot
)rarum, aut minoris temporis fpatium tantummodo) poft in-
ltum quotidianum horis 12. producetur infultus alius refpon-
:ns illi infultui, qui invaferat horis pariter 12. ante eundem
£ :'curfum quotidianum, feu producetur circuitus compofitus
3p L. BELLINI
ex duobus circuitibus, atque recurfibus quotidianis fibi alter
ne refpondentibus a viginti quatuor in 24 horas. Quod fi noi
detur hic exa&us ordo temporis, refpondentibus fibi recurfu
perturbato aut nullo ordine, fine perturbato aut nullo ordi
ne lentores cumulentur. Cum vero ad producendum frigus ne
ceflaria fit certa lentoris quantirasj fi igitur incerto temporc
cumuletur, erit etiam quantitas ejus incerta, hoc eft, nullc
certo ordine, modo major, modo minor, vifcidior, aut fluxi
lior , nullo certo ordine qualitatis, cum haec neceflaria fint a(
hoc, ut diverfo tempore femper apta generando frigori lento
Cumulatj0ris quantitas cumuletur. Aflero jam quinto, ejufmodi cumu
cjusiento- Jationes ordinate, aut perturbate fa6tas efTe poflibiles, 6c fiqui
^Tutfinedem pendeant a caufis procatarcticis ftatim in fanguinen
otdine pof- agentibus, ita ut ipfum in lentorem vertant , lentor produce
fibihsvela ° © i i_- • r • j- i
caufispro- tur, oC cumulabitur intra langumem ordinate, aut perturbat
catarfticis, eo ordine, ac perturbatione, quae requiritur ad producendo
circuitus ordinatos, aut perturbatos fibi refpondentes aliqu<
modo, vel nullo, prout ordinate aut perturbate procatardi
cum illud aget in fanguinem, ut manifeftum eft, ut fi frigus
aut humidum perfpirationem cohibens hora aliqua invadat.
ex qua ad ufque 14. ceflet, tum frigus rurfus, aut humidutr
patiamur, fiet recurfus & circuitus fimplex quotidianus: 1
vero poft primum infultum corripiat frigus, aut humidum
rurfus cumuletur lentor quotidianis pariter recurfibus aptus
generabitur circuitus duplex quotidianus: fi vero lentor gene
retur alius generis, recurfus atque circuitus alius generis, £
prout frigus aut humidum operabuntur certo tempore, a j
ratione producendo lentores diverfo temporum intervallo, vc 1
diverfo tempore corripientes propter majorem vel minoret I
copiam , vel majorem aut minorem vifciditatem , dabuntu d
complicationes circuituum, atque recurfuum ordinate, pei )
Abinfluxu turbateve quomodolibet. Idem continget ab auctis, vel im I
^j^j^minutis motu, 6c quantitate fanguinis, fimilibufque fuperit 1
lentorem propofitis. Sed per cumulationem ab influxu lentoris, vel li I
^roducen- qUj^j lentorem producentis hoc ipfum continget. Suppona |
Et*Primo tur enim infignis aliqua quantitas du&uum biliferorum ofc
kntoris.XU ftrufta vel ex toto, ita ut fcilicet tota eorum cavitas occlul
lit, vel ex parte folum : in fanguinis igitur fluxu naturali e
Porta in cavam non potcrit per canales illos minus, quam
ti
D E FEBRIBUS. 3n
^uraliter perviosduci tota quantitas bilis, quae naruraliter fe-
:ernitur$ quare pars ejus fluet per capillares venulas reducen-
es verfus cor: cum autem harum cavitas fit inftituta ad fo-
um fanguinem recipiendum, erit igitur anguftior , quam quae
xcipere poflit bilis venientis quantitatem , &c haec cum fit
ifcida, & prcfllo fit eadem , per anguftins illas ferri non po-
^erit impetu naturali fanguinis, fed tardius, undefubfiftet, 6c
,er fanguinem,6c bilem continue fupcraffluentem cumulabitur
d eas venulas quantitas infignis lentoris,qui demum abripietur
3tus in venas, poftquam conceperit tantum preflionis a con*
nue fiiperafHuonte fanguinc, ut divelli a membranis poflit,ac
im infultum cum frigore excitabit. Pcrfiftat igitur obftru&io
i canaliculos bilifcros,atquc,ut colligatur in venulis ejus len«
pris quantitas abripienda per cumulatam preflionem,requiratur
iei fpatium , bidui, tridui Scc. poft illud igitur tempus recur-
;t infultus fimilis primo, & dabuntur recurfus, atque circui-
js ordinate fibi refpondentes. Deobftruantur jam canales bi-
Feri aliqua ex partej eodem igitur tempore roinus bilis per
jmas refluet; fi igitur haec abripi non poflit continue cum
nguine, fcd haereat vafis, multo longiori tempore opus erit,
:jtequam per cumulatam preflionem abripi poflit, quam cum
ft in majori quantitate, cum minor illa quantitas magis
lanfverfo motui abripienti refiftat: fi vero abripiatur, adhuc
Ingiori tempore opus erit, cum eodem modo, quo fluit
<m fanguine per venas jecoris , fluere poflit ex arteriis in ve-
i s corporis. Quare tum expeftandum erit , quoufque rurfus
oftruantur canales biliferi, ut recurfus aliquis detur, qui po-
trit aliquo, vel nullo ordine correfpondere praecedentibus,
put illa obftrudtioerit major, minor, veleadem cumilla, aqua
paecedentes alii duxerunt originem. Si vero in eodem vifcere
j:oris detur alia canalium biliferorum infignis quantitas pari-
t" obftru&a obftrudionibus , quae fintexpolitis fimiles, fedin-
Rperint aliquanto prius , vel pofterius , Sc utraeque reperiantur in
j ore eodem tempore, manifeftum eft, ab unaquaque obftru-
£one debcre pendere cumulationem lentoris intra vafa fangui-
pL fed prius cumulandum lentorera ab obftrudtione, quae
pus incepit (fuppofitis obftrucbionis gradu, & vi preflionis
a< ualibus) pofterius ab ea , quae pofterius, adeoque produ-
cidos circuitusj atque recurfus compofitos ex duobus, qui
Yy fibi
354 L. BELLINI
fibi ordinate refpondebunt , fi obftrudtiones illae non mutei
turj fi veromutentur perturbate,perturbate fibi refpondebun
& fi modo tollantur, modo ponantur, pariter recurfus nul
alio ordine ponentur, quam quo ponuntur obftru&ionesj H;
autem poni ordinate poterunt, quoties eadem perfcverat
quantitas fanguinis, eadem qualitas, eadem extrinfeca preffic
quoties enim haec dabuntur, dabitur eadem bilis quantitas h
liferos fubire tentantis, atque adeo obftructionem urgenti
eamque tandem fuperantis: cum vero aut quantitas, aut qu
litas fanguinis, aut preflio extrinfeca non erunt eaedem , n
que idem erit nifus in obftru&ionem , unde nec intra ide
tempus femper fuperabitur, adeoque nullo ordine, quandoqi
plurimum, quandoque minimum, quandoque nihil bilis p
venas refluet, unde nullus ordo rccurfuum. Patetautemf
cile, tam in ftatu naturali, quam in morbofo quantitatem,
quaiitatem fanguinis, & preflionem a mufculis abdominis,
rcfpirationis tantum non continue mutari poflej quodfihaeci
unico folum vifcere contingere poflunt , quid , fi in pluribus fim
vifceribus haec contingant? quod fieri pofle manifeftum cl
praecipue fi fupponatur akeratio aliqua totius fanguinis, a qi
non nifi vitiofi humorcs fecerni pofliint, & fuos canales atq;
glandulas obftruentes. De lentore igitur manifefta res videti
Abinfluxu ^ed perinde fe res habet deliquido, quod lentori generan<
Hquidiien-nptum fit } Et primo eadem fupponantur, quae hactenus
tec^tfs1.0 " obftruftione unius vifceris, & bilis portio per venas rcflue
tenaciter iis haereat ita, ut diffkile divellipoflic, & opus :
diuturna, atque ingenti preflione ad illam divulfionem faciei
dam-, igitur in illa diuturna preflione, & vi poterit ex mat
ria illa iubfiftente exprimi, quod liquidiflimum eft, & traji
in venas corporis} fi igitur liquidifllmum illud, & quafi fpi;
tus lentori in fanguine producendo fit aptus, ipfum produce
& infultum excitabit cum frigore* atque hic & illud anima
vertendum, vel illud liquidum pofle generare lentorem, ftat;
ac derivatur in fanguinem , ac tum infultum fubito produce
dum, vel indigere tempore, & pluribus circulationibus,
vcl muretur fanguis, vel ipfum liquidum, vel utrumque,
ii haec ncceflaria fint, tum infultus excitabuntur, cum ha
fucceflerint. Interim verolentor ille tandem abripiturinvem
*c infultus corripiet ab ipfo proveniens, velcum praecefleri
y
DE FEBRIBUS. J5f
el fucceflurus fit akcr iile proveniens a liquido non recurfu*
js, nifi cum obftru&io, & haefio ad venas jecoris eadem da-
icur, quae ordinate ac perturbate cum dari poflic ex proxi-
ie expofitis, patet, pcr folam etiam obftru&ionem generari
DiTe infultum frigoris cum caeceris provenientem a lencore
rodu&o per liquidum incerto vel cerco ordine recurrens.
x quibus infuper pacet, haec expofica fieri pofie non folum
^ficis pluribus locis diverfis obftrudHonum in eodem vifcere,
d unico etiam,6c hunc producere pofTe illosquoflibetinfultus
it per folum lentorem, aut per folum liquidum ab ipfo ex-
eflum, fi ille maxime pertimx fic, vel per utrumque, fi ii-
d etiam durum divelli a vafis jecoris, atque abripi polTit.
>uod fi haec in pluribus vifceribus fimul dentur, res erit ad-
jc facilior, & cujufcunque multiplicatis in circuicibus ordi-
s, aut perturbacionis. Quoniam autem fecundo liquidum
pc fupponitur lentori producendo aptum, cujufmodi in na-
i 4rali ftatu reperiri non debet; igitur illud generatur vel ex
nguine vitiato, vel ex vitiatis inftrumencis, vel ex ucrifque:
igitur non femper vitiatus fic eodem modo fanguis, vel fal-
m non ordinate, nec liquidum generari ordinate poterit, fi-
nliterque fi vitium in inftrumentis non femper fic idem , vel
:>n ordinate, liquidum cciam non femper eodem modo nec
vdem ordine generabicur > diverfo autem ordine & modo
3 ^ciari pofTe fanguinem patet per motus animi & corporis,
] <bum & potum, & hujufmodi mille: & vitia in inftrumen-
?i tpfunt praecipue mutatae prefliones extrinfecae, & velocitates
. pr amplitudinem , quae obftruendo, infleftendo, premendo
, «males, vitiantur mille modis. Neque hoc folum de nomi-
k, ratione fcilicet ordinatae aut perturbatae generationis li-
uidi dabuntur infulcus ordinati aut perturbati, fed infuper
J i(ioniam liquidum tradu&um in fanguinem pocerit exigere plu-
is circuicus ad hoc , ut fanguinem difponat ad fubeundam
Intoris formam, quod pro diverficacc fanguinis (qui efle di-
v:rfus poterit pro ratione ciborum, mocuum, purgationum
<c.) fuccedere poterit prius, pofterius nullo ordine,vel ordi-
i.tc,fiidem quam proxime femper exiftat. Si veroderivationes
hjus modi liquidi a pluribus partibus ejufdem vifceris,fed non
< dem tempore contingant , vel a divcrfis vifceribus haberi
4am poterit multiplicitas recurfuum ordinata, vel perturbata,
Yy t ut
3*6 L. BELLINI
ut de iis, quae de lentore di&a funt, patet. Et ex hic mani
feftum eft, quod de liquidi lentorem producentis generarion
per vitium fanguinis, inftrumentorum , aut utriufque difrur
Eadcm a eft , dici pofie, ac debere de generatione lentoris, a quo in
«odo qu0_clependenter aD" n^s v^tns deduximus generationes recurfuur
&c. Tertio autem fi fieri polTet, ut chylus, vei quilibet aliu
humor admifcendus fanguini generaretur naturaiis in ftati
non naturali fanguinis (quod, quomodo admitti potfk diffici
le, 8c periculoium aftertu eft) 8c hic humor naturalis admi
xtus fanguini ejus naturam fubeat, 8c cum eam fubit, mutetu
in vifcidum, vel liquidum lentori producendo aptum , fier
pofie & hinc circuitus ordinatos, aut perturbatos: fi etenin
fanguis fit femper ejufdem non naturalis facultati3, & humo
ille derivatus femper ejufdem naturae, femper idem intcrval
lum temporis requiritur ad immutandum humorem illum na
turalem in alterum illud non naturale, quod tempus efTe pote
rit dies integra, biduum, triduum, 8cc. fi vero diverfae fin
naturae, alteruter, vel uterque, ratio temporum mutabitur
8c fiet pertuibatio circuituumj fi vero humor ille naturalis di
verfis temporibus ab iifdem, vel diverfis partibus ducatur, &
Aatim vel per eadem intervalla temporis nonnaturalern faculta^
tem acquirat a fanguine non naturali, fient recurfus multiplice
ordinati vel perturbati, prout derivationes ordinatae velpertur
batae erunt> quod fi humores illi fint diverfarum naturarum
nempe conftantes ex partibus diverfi generis, quarum fingula
exigant diverfum temporis fpatium ,antequam inlentorem abir
poffint, vel diverfimode lenti fint, fient circuituum varietate
prorfus incertae, ac nullius ordinis, ex quibus demum fext<
Exhisevi- deducimus, per ejufmodi produ&iones lentoris five cum in
aatur admi -fluxu, five fine influxu fadtas per derivationem lentoris, ve
dlwsTcnto- hquidi lentorem producentis evitari admirabilem illam tardita
*is fuperius tem motus, quam in fuperiori expofuimus, ut patet iuperior
cxpo u* percurrenti. Ulterius autem progrediendo, quoniam vel fon<
Bcrmen- acutiore folum audito fenfus frigoris excitatur, ut cum tonv
tumfrigo- raditur, politurque aes, aut orichalchum, quo fibilo audit<
^cue™ ad" frigus intenfum corripit, atque infuper obftupefcunt dentes
^uidem fonus autem eft motus corporis> dantur igitur corpora, quo
lulni/ita nim motu frigus excitatur in fenfibus animalis abfqueeo, quoc
fii wis «- ^SUS lentorem fanguinis praefuppomt. Si igitur detui
DE FEBRIBUS. 3S7
)rpus aliquod etiam liquidum, cujus motus fit fimilis motui citet, fed
ipofiti foni, atque ita admifceatur fanguini, ut per ejufmodi r\n-^r£m"
ixtionem vim fuam non amittat, abfque ullius lentoris praeMenTefore
ppofitione lenfum frigoris excitabit. Illud tamen addimus,^'^^^
liamfi per ejufmodi corpus, feu fermentum frigorificum pof-pcdiat.
: frigoris fenfus excitari,tamen ex illo fieri debere,ut fanguis
ntefcat, & coaguletur, nifi aliud quiddam impediat. Quo-
am enim fermentum illud frigus produccre fupponitur, igi-
r vis cjus vel folum fiftit tremorem nervorum, per quem ca-
jr repraefentatur , vel alium illi contrarium in iifdemnenis
jjoducitj momentum autem, quo tremunt nervi tremore ca-
iris, eft ipfum momentum ignisj igitur fi fermentum illud
^teftatem habct fiftendi,vel contrario modo movendi nervos ,
luko magis debcbit fiftere calorem ipfumj per calorem au-
im crafiiores partes fanguinis in liquido ftatu perfiftunt (cum
cii fanguis reperitur liquidus in cadaveribus, aqueus plane,
morbofus, ac putris fit) calore igitur ad quietem, Sc iner-
nm reda&o fanguis cogetur, feu lentor evadet, quod etiam
<perientia comprobatur ad evidentiamj patet enim fangui-
i mnaturalem frigore concrefccre. Cum igitur per fermentum Nuiius in-
iud coeatur fanguis, infultus cum frigore , & reliquiscum ipfo£ultus cum
rP t • D r\ • n V r • • r fngore fme
onjundhs dan poterunt. Quia vero rJuxilitas languinis forteientorefan-
nn ex toto provenit a calore,vel etiamfi a calore proveniat in f^^Qa
iitu naturali, potcrit inveniri non naturale aliquid, quod ad- fermentum
l,ixtum fanguini cundem fluxilem, liquidumque confervet,fc^fn°p0fit;ft
l fal fanguinem coagulari prohibet , 6c calorem fimul co- fan|uinem
Ibeat, ut idem fal tanguincm fimul liquidum, ac frigidum aatUqdeti-
cnfervat. Hinc fi fermentum tale repeiiatur, quod calorem^» ac
chibeat, & in ftatu liquiditatis fanguinem detineat, dabuntur
i ultus cum frigore fine lentore fanguinis. Ut autem dentur^rum
cam reliqua quae cum frigore conjun&a funt, oportebit, utn^meffe"
p ejufmodi frigus denfetur fanguis, ut debilis, fubmerfus, fCyC^ ut
^parvus fit pulfus, ut ex iplb parum fpirituum feparetur, fi-cumfSgo-
r liter ut fit debilis, quod etfi forte fieri poteft abfque eo ^i^ice-
cod fanguis dici debeat vifcidior, durum profecto videtur,dant.
d)ere denfari aliquid, hoc eft partis magis invicem fieri
ppximas, 6t in contadtum magis niti abfque eo, quod per
fcnc majorem nifum in conta&um majorem cohaefionem di-
cit, in qua ipfa majori cohaefione pofita eft ratio duritiei,
Yy 3 cu-
3y8 L. BELLINI
cujus fpecies eft lentor. Oportet infuper, ut in hoc ftatu p(
totum tempus frigoris perduret fanguis, quo tranfacto necef
erit, ut fefe expediat calor, & majori quidem vi vel quant
tate, quam in ftatu naturali, ut calor augmenti, ac ftatu n;
turali major producatur j quod fieri profedto poteft, cum fe
mentum illud calore fuppreffo facere poffit, ut fubigatur fei
fim, atque folvatur fanguis, ac tandem magna caloris pars <
infuimt rumPat cum inipecu. Primum autem illud eo videtur duriu:
cumftigorequod a motus debilitate, quae cum frigore conjunda eft, v
Untoie ad detur fatis proxima gencratio lentoris in fanguine. Caete
atteria$ ca-vero quoad ordinem partium, ad quas prius fe exerit frigi
Eiereme. majus, aut minus cum omnibus reliquis conjun&is, neceff;
rio pendere poflunt ab illo fermento, ut facile patet perpei
denti demonftrationem Propofitionis 18. His igitur pofit
conditionibus dabitur infultuum cum frigore St conjuncl
reliquis generandorum ratio, quae neceflario non pendeat
lentore ad capillares arterias haerente , quae omnia primo loc
oftendenda popofuimus.
Secunda pars tota patet ex demonftratione primaejquaccui
que enim fingillatim in hac pronunciantur, atque oftendui
tur, pronuncianda eodem modo, atque oftendenda in fecut
da mutando lentorem cum frigore in lentorem cum calore, <
hujus infultus pariter patebit fieri non folum pofle per eunde
lentorem faepius lento motu per venas in arterias recurrenten
verum per abfumtionem cjufdem in fingulis infultibus, pe
feverante folum aeftu 8c agitatione fanguinis ad ufque novu
infultum, qui fiat per cumulationem novi lentoris intra V2
fanguinis, vel intra eadem geniti, vel aliunde derivati cu .
omnibus diverfitatibus quoad ordines rccurfuura fimplice
multiplices, & quomodolibet perturbatos, fimiliterque ofte
detur , pofte infultus cum calore pendere non a lentore , fed
liquido calorem folvente abfque eo , quod reliquum fanguh
fiatlentius, unde patebit univerfa fecunda pars. Patet igit
propofitio tota,
Corollarium.
QUoniam itaquc poflibile eft, infultus cum frigore aut c
lorc produci per eundcm lentorem facpius pcr venas
arterias rccurrentem , poflibile produci per abfumtione;
DE FEBRIBUS. 3S9
ju$ ad infultus fingulos, & cumulationem novi pariter ad
ingulosi fi igitur detur cafus, quo fiat, ut aliquis infultus
onringat per cumulationem novi lentoris, lentore interim
lium mfultum produ&uro , vel qui alium produxerit non ab-
jmto, vel non abfumendo, vel novuslentor ad infultum non
bfumatur totusj fed ipfius pars aliqua per venas derivetur in
rterias, fieri facile poterit multiplicitas recurfuum ordinata,
erturbata, prout tempora recurfus ejufdem lentoris mifcebun-
jr cum temporibus cumulationum alterius, & recurfuum par-
um ejufdem, & mulco major efTe poterit mukiplicitas recur-
ium,& perturbatio, fi cumulationes novorum lentorum fiunc
iverfis temporibus, diverfis a partibus veniant, diverfae fint
uantitatis & qualitatis.
PROPOSITIO XXI.
Selecla quaedam ,quae necejfario producuntur in corpore ab utro-
te vitio fanguinis fuperius expofttOj lentore fcilicet qui cum frigo*
/, £5? eoj qui cum calore corripit.
^Tfi in proxima oftenfum eft, frigoris & caloris infultus
conjun&os cum reliquis, quae in fuperioribus enumeravi-
us, pendere pofle etiam a liquidis frigus, aut calorem pro-
1 «acentibus abfque lentore fanguinis,atque ideo fi ordinatepro-
i «:dendum eMec ad inquifitionem eorum, quae in frigore &
ilore generantur, jure quis exiftimaret, de utroque modo
•oducendi caloris & frigoris ratiocinandum eiTe, quid nem-
i3 fequatur in corpore , cum frigus a lentore provenit, quid
^ ttmaliquido, feu fermento frigorifico, fimiliterque de calo-
X perpendendam rem ; quia tamen & quae ad examen revo-
<: vimus haftenus, 6c quae in hac propofitione expofituri fu-
us, ad explicationem febrium inquirimus, quae, ut in fecu-
rispropofitionibus patebit, ex fuis antecedentibus , conjun-
<is, & confequentibus nihil aliud deducere permittunt, quam
ifas oriri potius a lentore, quam a liquido j hinc folum per-
mdendum hic e(Te judicavimus, quid in corpore fuccedat in
igore, & calore a lentore pendentibusj non autem a liquido.
'uoniam itaque five calor praecedente frigore fuccedat, five
■ vadat nulla ejus praeceffione , femper eft calor unius, atque
3rto L. BELLINI
ejufdem naturae, atque ejufdem femper in operando ration
non erit itaque fejungendus, & vehiti diftinguendus calor fi
praecefiione frigoris corripiens a calore cum praecefiione frig
ris invadente, quoad operandi rationem , adeoque ab utroq
pendebunt eadem, nec perpendendum erit aliud, quam frigi
& calor, feu quid neceflario contingat in corpore toto ter
pore, quo durat frigus, & toto tempore, quo durat calo
five hic fuccedat fngori, five ex fe corripiat. Sit itaque p:
Afrigore mo lentor cum frigore corripiens tam vifcidus, ut per mf.
in capite. occurfus in plexibus piae Matris fatis diflblvi non poflic,
minor quantitas fpirituum ex ipfo deducatur, & haec mi
quantitas eo ufque redigatur, ut obeundis fenfuum operati<
bus non fufficiat, vel producatur fpirituum natura lentior,h<
ipfo de nomine fenfibus movendis non idonea, vel fit quant
tas quidem major , & naturali proxima , vel aequalis \ fed fit lent
cum aquea humiditate permixtus , qua cerebrum nimis humefc
simiiitudo feu flaccefcant nervi, manifeftum eft ex docTrrina fenfuum, \
in^pfocon- omnibus de caufis detinendum corpus in quodam ftatu, qua;
cufliones. dormientium , adeoque a frigore illo correptum dormire jud
candum , quod eo facilius continget, quod idemdormirev
fus etiam difficulter movebitur propter defectum fpirituutr
vel minorem eorum vim ab admixtione lentoris, vel aque,
humiditatis. Accidet autem inter haec aliud quiddam, quc
videbitur magis admirabile, eritque tremor, vel concufl.
corporis in eo ipfo ftatu fomni, quod nihil aliud erit, qua
tremor fuperius expofitus factus fine fenfu ab incerto & ina
quabili influxu liquidi per nervos, & fanguinis in villos huj
smpor aut illius mufculi. Hac ipfa de caufa producetur ftupor me
ne^fe^ha^" 9 quoties fcilicet vel minor erit copia fpirifuum , vel aqu
benribus fior , vellentiorj eodem enim modo, quo undac per nerv
fenfibus. fcnfuum prohibentur in quolibet eorum ftatuum, prohibenti
fimiliter in toto cerebro , quae cum neceflariae lint ad operation
animi, mens operari non poterit, feu ftupcbit, inftrumentisii
vitiati, veiterimfenfuumexternorum benefehabentibus. Sed &converfui
aboiitifen- facile dari poterit , nemne ut vitientur , vel omnino aboleantur al
lus exterm , 1 . % r . . .
cuminte- quis vel omnes externi ienius mtegra mtenm manente mente,c
gra mente. fecundum rationcm operante: efto enim lentor iilecafuadhan:
vel illam arteriam, vel arteriarum plexum, ac multitudiner.
cumulatus in majori quantitate,& fint illae arteriae advolutae
im
DE FEBRIBUS. 36i
nplicatae, circumdu&ae ad contactum nervi auditorii, vifo-
ii , guftatorii 8tc. Igicur per continuum afHuxum novi
inguinis infarcientur magis eaedem arceriae , magifque ea-
jm tunicae trudentur extrorfum, & comprimetur nervus ad
ontactum pofitus, vel comprehenfus, quoufque demum fie-
poterit per diuturniorem impaclionem , ut nervus ex
Dto comprimatur, Sc motum fpirituum impediat, vel eun-
em prohibeat, etiamfi per preflionem illam non prematur
< toto. Hinc igitur fiet, ut quis fubito obaudiat , vel fur-
js fiat,non videat,fapores non guftet,atque itadeinceps 9 cef-
nte autem frigore fubito ad fenfus redeat, expreftb lentore in
mas. Simili de neceifirate patet, poflibilem efle in hoc autPa'aiyfis fi-
,o mufculo, nulla lege atque ordine privationem motus, fi quoTibct"1
*mpe vel deficiant qualibet de caufis expofitis fpiritus anima- mufcul°-
s, vel fanguis ita impa&us fit in arteriis hujus aut illius muf-
ili, ut nihil fanguinis intra finulos viilorum hunc aut illum
ufculum componentium derivari poflit. Sed & Delirium p0* DcIixium-
:a minori quantitate fpirituum dabitur j per eam enim mino-
m copiam apte inftitui undae non potcrunt , ncmpe non con-
pient aptos, impetus, fed exilient quaquaverfum , unde ex-
tationes fpecierum minime cohaerentiun) ,feu delirium: idem
< ri poterit, fi per validiorem preflionem magis pertinacis len-
; ris generentur fpiritus maxime liberi , & ex fe ipfis quaqua-
"rfum nitentes , atquc erumpentes, & has aut illas fpecies
«moventes incerto tcmpore, 6c folo cafu : idem , fi lentor
lagis contumax tale fiigus etiam intra cerebrum excitet , ut
1 1 ipfius villi veluti dirigeant , ac tenfi perfiftant , quo autem tem-
pre in tenfionem illam veniunt, actu moveatur aliqua fpeciesj
i ea igitur nervorum parte, quae illius fpeciei motu movetur,
i nus tendetur, feu dirigebit} quare quicqjid eft fpirituum
| ft tenfionem nervorum intra ipfos motum facile quafi per lu-
licum dilabetur ad ufque illius fpeciei flexionem, quae dimo-
t>ni minus rcfiftit, eamque proinde dimovebit, feu delirium
pducet. Si vero vel major lentoris copia ad cerebrum, velPHncipiun*
rnor quidem copia, fed contumacior cumuletur, ita ut ne.Phlcnitl(iw«
ce per fuperarHuxum fanguinis, neque per proprium nifum
pticularum fefe expcdire, & avolare, aut fluere nitentium,
f vi ille, & in venas derivari queat, fict trufio arteriarum ex-
tirfum major , fjye tumor infignior etiam polt frigus durans,
Zz a
36x l BELLINI
a cujus ceflatione cutn invadat calor cum affluxu fanguinis v<
locioris & calidioris, fi neque per hunc folvi, aut trudi fai
guis in venas poflit, fiet tumor adhuc major, atque calidii
a fanguine, feu fiet inflammatio, vel Phrenitis, cujus proi
Doiot ca- de principium a frigore. Sed 6c Dolor Capitis fuccedet faci
Piti$* tendens, pulfans, gravans, pungens etiam : Sc tendens quide
a lentore infarciente aiterias, hoc. eft, propter trufionem e
trorfum ipfas extendente, feu tendente: pulfins ab eo ipfo le
tore, fubfiftente prohibente praeterfluxum affluentis fanguin ,
& ipfum proinde cogente, ut vivide magis trudat arteris;
quibus occurrit: gravans, fi cumulatio lentorisfit major: pu
gens, fi cum illo lentore fit admixtum quid acre vellicans
vigiiiac. titillans, Cum vero non naturaliter fe habente fanguine,
Haemor- nUando eft cum lentore coniun&us , vel ad ipfum difpofitt
ihagia per .» ' . .. . J 7 ,» r
nares, au- humores alimentiui vel non generentur, vel non ex toto r
^tos16*11' turales , atque infuper a calore, qui frigori fuccedit, fac;
abfumi pollit aquea etiam humiditas non alens quidem-Afij
humefaeiens partes folidas, 6c ab utrifque fomnus: igitur
tiam in frigore Vigiliae perdurare poterunt. Sit vero obftr
£Ho a lentore in aliquo vafe intra aut extra Cranium cont
max, ita ut fanguis fuperaffluens valide m arteriarn illam t
tatur, refluere ilie cogetur, & niti in arterias proximasqr
quaverfum, unde fi occurrat alicui vitio, vel natura debilio
vel magis capillari, hoc eft tenuiorum membranarum, ita
fuftinere impetum illum non poflit , difrumpetur illa,
fanguis effluet, feu fiet Haemorrhagia, & fi quidem arteria i
fuerit in Auribus, Oculis &c. fiet Haemorrhagia earum p
tium, & fieri pofle eodem modo patet difruptionem illius:
teriae, quae lentore infarta eft, fi refiftere nifui fanguinis
Habitudo peraffluentis non valeat. Sit jam lentor tantus, uc vafa Ce
porifqTafi bri etiam infarciat, ac tam contumax &: fuis haerens par
non^fucce ^us' ut Per m*^e occurfus in plexibus Piae Matris folvi n
dente^defn-poflit, atque inde fiat, ut nulli fpiritus animales fluant g
J j^ojg' nervos, vel quia nulli generari poflint propter lentorem f;
&vitaepro-guinis, vel quia etfi caeteroquin faltem in minori aliqua qui
waaione. tjtate generarentur, ita prematur cerebrum ab illo infartu lf
toris, ut derivari in nervos plane occlufos non poflit, erit
hoc ftatu intenfum frigus corporis j erit enim lentor lentii
mus, ac maxime peninax, & fuppreffiis motus, ac fenfus
tnn
D E F E B R I B U S. 36)
nnis, feu fe habebit corpus quafi cadaver, quod etiam efle
)oterit rigidum, feu tenfum partibus ad articulationem non
lifi difflcillime flexilibus, humoribus aqueis, & lympha prae
Vigore gelatis, contra&ifque eadem de caufa, ac tenfis villis
)mnibus: fupprimetur itaque refpiratio, & motus cordis, ad-
:oque per hujus motum agitari fanguis rurfus non poterit, 8c
acilis erit hinc in mortem tranfitus. Quia vero ex iis, quae
n primis Corollariis Propofitionis 2.6. primae partis Noftrae Re-
pirationis oftendimus, etiam fuppreflb motu fanguinis poteft
nimal per incertum tempofis fpatium confervari abfque eo,
juod moriatur, licet mortuum videatur, nec moriturum,
mo ad fe, & vitae operationem reverfurum , fi intra illud fpa-
ium temporis humores quiefcentes ex fe ipfis fermentefcant,
k. in motum agantur; fi igitur lentor , antequam ita corrumpa-
ur,ut a natura fanguinis vitae confervandae apti defcifcat,fol-
atur, corpus, quod mortuum & cadaver videbatur, in calo-
em veniet, 8c vitam protrahere poterit. Efto jam idem len-sitis ados,
orita infartus ad arteriolas deferentes materiam falivaeadglan-uno"^
ulas oris & faucium, ut nihil falivae per eas glandulas a lan- ^"^J.
;uine fecerni poflit j nullus igitur dabitur affluxus humidi ad inreYiquo8
afdem partes, quare fiet earundem ficcitas, Sc ejus fi ccitatisC0IP°rc-
-nfus, five Sitis: fit igitur reliquum corporis non arefactum,
empe vel fua plane naturali lympha irrigatum, vel magis
}ueo lentore perfufum 5 non igitur dabitur per reliquum cor-
oris ficcitatis fenfus, feu fitis univerfalis. Quod fi lentor fitvifcidm»
linus tenax, feparari poterit per ejus lentum fluxum in glan- ^"fjj^*
ulis falivalibus portio ipfius minus vifcida, fed naturali faliva ^1*""^"
fcidior, quae derivabitur in os & fauces, iifque partibus coioratum-
Ihaerebit, & prout erit hujus aut illius naturae, etiam po-
rit diverfimode colorari , quae colorum diverfitas fieri non
Dteft, ut ad certam aliquam legem redigatur. Hinc fiet Lin- ^"frua* ni.
ia arida, afpera, tenfis & exficcatis pilis per ejus fuperfi- gra, viridis
em aflurgentibus , qui cedentes fiunt ab affluxu falivalis hu-*0'
idijnigra a fubtus ftagnante lentore, vel illitu vaporum bilisa
|ntriculo , qui cum erunt exiguae quantitatis, hoc eft, in te-
liflimam laminam extenfi linguam tingent virore debili, qui
infim faturabitur in pallidum atque aerugineum, ac demum
:grum definens, quae feligere ex Capitis affe&ionibus in fri-
f>re vifum eft. Quoniam vero craffiflimae omnium oflium
Zz z funt
564 L. BELLINI
inSpina fant vertebrae, & minus moventur reliquis, & per fingulo
fiigttsct- jpfarum finulos intimos diftribuuntur capillaresarteriolarumra
fius durans muli • nec ulla eft interius lateralis circumpreflio, & minim;
?u«cde°ntis ac^ ramos Hiajores inrro fubeuntes tum propter minimum ver
caiorrs, tebrarum motum , cum propter vim mufculorum minimam
i«°uaitralu^g*tur ^ntor in craflitiem illam oflium diftributus per ramulo:
dies. carentes preflione ad fe ipfos , & ramos majores, difficilius m
urgebitur, ut abripi ex arteriis, & derivari in venas poffit
Quare fi fuerit tenacior, & validius haerens membranis, nor
folum poftquam ceflavit frigus per reliquum corpus, veru
poftquam ipfum totum corripuit atque vexavit infignis ca-
lor, frigus in Spina tota percipietur, cujus fenfus poterit et-
iam ad plures ac plures dies produci, prout lentor llle ve:
diuturniorem exiget preflionem, ut fluat in venas, vel fi fn
incapax illius fluxus, expedare debeat ,quoufque vel ex fe ipfc
fermentefcat, atque ita liquefcat, & in venas fluat, vel ir
perfpirationem refolvatur. Hanc autem durationem frigori
ad Spinam non pofle pendere afanguine in truncis VenaeCavat
contento, facile patetj primo etenim patet ex fuperioribu;
Propofitionibus, ab ordine, quof igus invadit, deducendurr
efle, in iis primo partibus fentiri frigus, ad quas capillares ra
muli perducuntur, Sc in .truncis canalium lentorem efle ludi
ter permixtum liquidori fanguini, adeoque ab hoc liquidion
calorem folvi, & expirarej qui fenfum frigoris impedit. Se
cundo vero, cum certum fit, celTante frigore fanguinem etian
in truncis canalium contentum calidum eflej fi igitur icnfu
frigoris in Spina a fanguine truncorum proveniret, eodem<an
guine incalefcente deberet Spinae frigus evanefcere, quod ta
men non femper fuccedit. Sed neque provenit a vafis pe
fpinalem medullam produdisj illa enim per eam ducuntur noi
fecus, ac per cerebrum, nempe fibi occurrunt millies^ ad
eoque lentorem folvuntj adde, quod tam infigne frigus, at
que ad plures, ut non raro fit, dies protraclum cdncrefcer
cogeret liquidum nervorum, vel faltem certo prohiberet in
fiuxum fanguinis ad glandulas medullae (prohibente eum in
fluxum lentore infarciente vala) unde in partibus, ad quasner
vi ex fpinali medulla ducuntur, aliqua privatio, vel vitiari
fenfus, aut motus, aut utriufque, quod non contingit: quar
patet propofitum. In Peftore autem fuccedet facile Tremo
CO!
*
DE FEBRIBUS 365-
Tordis rarior, frequentior, prout rarius, frequentius influit in in Peaore
)(ius vafa lentor eo ordine,quem expoluimus in tremorequo- di^&Tn
jmlibet mufculorum in fuperioribus: fi vero lentor vei infar- termiflio
iat ita, vel ita haereat arteriis, ut longiufculum tempus ex- pullus'
£at,antequam in villos cordis pofllt excidere, vel premat ner-
asarteriarum comites, aut finulum quemlibet fubeuntes, vel
quidum ipfum per fimilem pretfionem in Cerebro non influat
:t nervos cordis, vel craflius fit, adeoque tardius excidens, &
irum aliqua de caufa fnt, ut cor contrahi alterne non poflit
tra naturale temporis fpatium , Pulfus intermittens fiet. Sed
fi lentor fuerit tantus, ac tam univerfalis toti corpori,ut mi-
mum fanguinis refluat invenas, quofiat, utejusfluxusnon fit
Dntinuus, nectotum pulmonem impellat,adeoquenonfemper,
jm cor reftituitur,praeito fit quantitas aliqua fanguinis adau-
culas, poterit cor contrahi abfque eo, quod pulfus in arteriis
^ntingat. Hinc Syncope, Virium lapfus &c. Quoniam ve- syncopc
D fanguis eft vifcidus in fngore, igitur fluet quidem per pul- &c*
'.ones facile ad ufque certum lentoris gradum ,fed fi illum gra-
rm excedat, fluet per eofdem difficilius, feu fubliltet, 6c il-
.m fenfum moleftum, ac faftidiofum excitabit in animali, cui
movendo per afliietudincm didicimus opus efle magna refpi-
:tione, ac profunda, feu fufpiriofa, qua fiquidem fiat, utsufpiria.
Jntor ille fubfiftens loco moveatur, & in Venam pulmonanam
i ripiatur, bene fe habebit pulmo, & nihil inde fuccedet ma-
1, fi vero firmius haereat, & abripi non poflir, arteriolae ma-
|s ac magis trudentur extrorfum a continue fuperafHuente
hguine, qui fuccedente calore calorem pariter concipict, &
ft Jnflammatio. Quod fi vel nimia lentoris copia, vel vi- Pnncipium
nm confumptione, vel fi quae efl: alia fuperius expofita cau-J-^g^*"
{ mortis in frigore, quis in frigore moriatur, facileerit, &
prumque continget, inveniri in pulmonibus ad fuperficiem,
ajue intime variegationes ex duro, livido, ac nigro fangui- ^JjJjJJJJJ
r arbufcularum inftarj erit ehim illelentor, qui tunc tem- in cadave-
pris per pulmones fluebat, qui idem craflior, compa£r.ior,ribus-
aiue haerens firmius membranis prohibendo fanguinis circui-
ttfi poteft ex fe ipib mortem inferre. In Abdomine autem inabdomi-
cn plurima vifcera reperiantur ,in quibus humores a fanguinene*
fcernunturj frigoris autem tempore lentior ille eft, tum igi-
tl in fingulis non feparabitur naturalis humor, fed qualis ab
Zz } ipfo
366 L. BELLINI
injecore ipfo lentore proveniens. Itaque in Jecore vel tarditas, qt
naturau rnovetur fanguis, conjun&a cum lentore ejus tanta eft, ut
craflior,autcernendae bili poffit fufficere, & propter lentorem fanguin
hqmdior. natura]j majorem erit & bilis craffior, vel fi tarditas illa cm
illo lentore conjun&a minor eft,quam quae requiritur ad ipfai
cum tota fua vifciditate ab eodem fanguine fejungendam, <
in canales biliarios derivandam, & exprimitur folum, quode
in bile tenuiffimum, ac facile fluxile, producenturque bilistx
nuior, utraque plurimum inficiet, 6c plurimum operabitui
tenuis quidem propter mobilitatem fuam , quae erit veluti b
lis fpiritusj cralTa propter multitudinem partium , quam in pa:
habebi" fe va mo^e cont*nebit' Similis erit generatio humorum in qu;
fuccus^ven-libet alia parte abdominis, fic vitiabitur alterutra ratione fb(
^^^"cuSjqui in Ventriculi glandulis fecernitur, fic humor Pancre;
creatis, tis, fic qui in glandulis Inteftinalibus, fic quicquid illud efl
wftfnorum, °iuo^ feParatur in Liene,8c fi qui funt alii humores,qui abali
«luicquid ' glandulis intra Abdomen contentis proveniant. Quoniam vt
i"""^ ro urma e^ °iu^ ex Partibus terreis falinifque conftans, t
urinate- rnaxime aqueis, quarum illae difficillimi motus funt, utpot
da, pauca. maxime ficcaej hae autem facillimi fluxus, fed frigore coagu
labiJes, & cum vifcidis, ac lentis mixtilesj illae igitur pofit
lento fanguine, qualis in frigore, minus facile fefe expedier
ab undecunque occurrentibus vifcidis partibus lentoris, eoqu
magis, quod eo ftatu temporis vel preffio minor eft, fi fangu
libere fluere per renes fupponatur, cum ejus motus lit tardio
vel fi fubfiftit, tanta effe debeat, ut fit naturali major, mz
gis comprimens, & vinciens partes duras, minufque mobilei
hae autem ipfae funt, quae urinam inficiunt, & concoclic
nis fpeciem exhibentj igitur urina, quae redditur tempore fr
goris,cruda erit^fluet igitur folum quod in aqua liquidiffimut
eft, adeoque erit etiam tenuis fubfiftentibus ejus craffioribi
parribus ad partes vifcidas, quae proinde cum definit una cui
terreis,ac falinis partibus,fiet urinae quantitas minor, fed pat
cardiaigia, ca. Cum itaque fuccus ventriculi diverfus a naturali genen
Naufea^* tur> °,uando igitur e glandulis exprimitur in ventriculum, fer
vomitus. fum non naturalem producet, neque erit hic, qualis fenfus
iitudo?Fa- mis in ventriculo, nifi cum hic fuccus ejus fuerit conditioni
ruturaiis ^ ipfum afficiat eodem modo, quo Fames , cum omnia in v
fcnfus. triculo contenta naruraliter fe habent. Itaque prout hic (ok
hi
DEFEBRIBUS. 367
umor crit vifcidus,aut acer,aut erodens,aut fefe intrudens in
jembranas, fiet fenfus in ventriculo cujufdam rei , quafi lingentis,
;u laevi fuperficie fe ducentis ad Uiperficiem ventricuii, vel
licujus erofionis, pun&ionis Scc. unde Dolor, Cardialgia,Sin-
ultus. Sed a bile fola haec eadem provenient> fit enim illa
el tam vifcida, ut fubfiftat ad fuperficiem inteftinorum pro-
ime ab emiflario, nec fuperare propter haefionem ad mem-
ranas poflit refiftentiam contraclorum inteftinorum > fluat au-
•m interim continue intra ipfa, implebit longitudinem duo-
?ni, 8c derivabitur in amplitudinem ventnculi, ubi eofdem
Dloris fenfus 8cc. producere poterit : Sc eadcm derivatio con-
nget pofita bile minus vifcida, fed inteftinis valide contrac"h>,
: in intenfo frigore fit, vel ob frigus , vcl ob tremorcm.
raducta igitur bile intra ventriculum partes ejus tenuiores per
>efophagi fuperficiem repent, ut liquida per filtrum, 8c ama-
tiem ad palatum & linguam paricnt , eafque parres fuis co-
•ribus inficient. In hoc igitur ftatu non naturali ventriculi fi-
5 per affluxum fui fucci non naturalis, five per affiuxum bi-
o, five utriufque liquidi, non folum dabitur in cibum pro-
enfio, fi non detur fenfus famis, fed dabitur ejus averfatio v
am detur intra ventriculum id , quod ipfum ventriculum af-
cit, nec afrc&iones ventriculi tollere per aflumptionem cibo-
jm aflueverimus, fed per Singultum, aut Vomitum, aut ni-
il aflumendo , &: nihil operando in ipfum ventriculum, &C
bi quilibet tum aflumpti vexent intenfius, unde fiet Naufea,
jae, fi humores colle&i copiofiores fuerint, ita ut per quem-
3et levem motum contra&ivum ventriculi per fauces 6c os
ttrudi poflint, vel ita vellicantes etfi minoris quantitatis, ut
tufculum ventriculi in validam contra&ionem cogant, Nau-
a mutabitur in Vomitum folius bilis cujufcunque generis aut
Dloris, prout haec fola intra ventriculum collecta fuerit, vel
iorum humorum fimul, fi etiam alii in eundem fuerint de-
vati. Sit jam humor quilibet five ventriculi , five pan-
eatis, five jecoris, five inteftinorum, qui in inteftina deri-
?tur vel in majori quantitate, vel in minori, & inveniat in-
:ftina minus conftri&a, neque fit tam vifcidus, ut fubfiftat,
Buet igitur ille naturali modo,& Alvi fluxum producet. Smt AMfluxuf,
onftricta etiam, quantitas autem fi tanta, ut molis fuae mo-
\ento fuperet vim conftri&ionis, dilatabit igitur , fivediftra-
het?
368 L. B E L L I N I
het,& fluet, qua poterit. Et fiquidem proximior fuerit ver
triculo,in ipfum derivabitur, &c reddi per vomitum ppteritj
vero longitudo inteftinorum major ipfi fuperanda fit, & cor
tra majorem preffionem nitendum, quae a diaphragmate in ir
teftinis ventriculo proximis viget, trudetur deorfum , & Ah
fluxus fiet. Sed fint fimiliter conftri&a, & quantitas fit ex
gua, ita ut momento fuae molis inteftina diftrahere non poffii
fed fit tam acris, tam tenuis, adeoque tanto nitens impetu v<
infito, vel a preffionibus concepto, vel ab utrifque, ut int(
ftina poffit dilatare, fiet Alvi fluxus, ut patet, eodem modc
atque eadem plane necefficate, atque efte poterunt ejufmo<
fluxus cujufcunque generis, firmitatis, Sc coloris humorum
in quaiibet ut ex fe patet. Detur autem lentor quilibet etiam non ita t<
Por\sfi°ne nax ' perducatur ad aliquam parcem vel naturaliter deb
feg^prTnci- lem , vel aliquo vitio anteacto, vel alTuetudine, acque inc
rumtrem° ^at ' uc ^entor exprimi ex arteriis ejus, atque abripi in v<
nas non poffit, quantumcunque prematurj exprimetur tu
quicquid eft liquidiffimum, vel magis compingetur cum r
quis partibus, 6c utroque nomine fiet durities, quae fi fupe
ri non poffit a fuperaffluxu fanguinis etiam in calore, abibit
tumorem propter continuum affluxum, & durum propter es
preffionem liquidiffimae partis, vel ejus compaftionem , fiei
que veluti Scirrhus hic illic nulla lege, vel fi concipere cak
rem poffit, ac fermentefcere, fed non refolvi fubito , fiet Ir
Taralyfis flammatio , atque ita de caeteris humoribus. Quod fi h
particulai,s,idem lentor, & tumorum rudimenta ita ad nervos mufculc
rum, villos, vel arterias colligancur, ut prohibeant, ne liqu
dum nervorum, fanguis, aut utrumque liquidum influant i
villos, vel ne villi excipere poffinc aut nimis preffi, atque oc
clufi, aut eodem lentore infarti, fiet Paralyfis ejus mufcul;
cujus nervo, arceriae, vel villis ifthaec contingunt perpetua
fi tumor refolvi non poffit ad tempus: fi folvi, duratura nerr
pe , quoufque non folviturj fi vero ita nervum afficiat, t
liquidum per ipfum undatim fluere nequeat, fiet Paralyfis eciai
finefenfu,quod ,ucin Doclrina Senfuum ,exfolapreffionepote
Macuiae, contingere. Si infuper ille lentor ad aliquam partem corpor
pu u ae c-fermencefcat ? i(jeoque fluxilior evadat, unde per ultenorei
preffionem e vafis extillare adcutem, vel fuperficiem vifct
rum pertinentibus, aut exfudare poffit, vel fine fermentatior
al
DE FEBRIBUS. 369
aliquaeejufdem lentorispartes fimiliterexfudent, autexftillent,&:
deductaeintervilloscutis, velintercuticulam & cutim , vel inter
villos cuticulae,fint ejus naturae, ut fine alia fermentatione partes
tenuiflimae ac liquidifiimae perfpirent ,fubfiftentibusfolum duris
acfixis,eaequefint tam exiguae quanritatis , ut tumorem produ-
cere non poftint -y fint tamen alicu jus colons , Maculae gener^bun-
turautadfuperficiem corporis ,aut vifcerum , quae fimiliter pro-
ducentur, fi illa exftillata materies cum nullis liquidis ac tenui-
bus partibus permixta fitj fed ex fixis,acduns folummodocon-
flansj fi vero materies illa fit ulterius fermentefcens, nec fub-
ito perfpirabilis , collecta inter villos earundcm paitium ipfos,
iUt majus fibi fpatium faciat , cum fermentefcit , diftrahet,
kinTumorem,feu Puftulam attolletur diverfimodccoloratam ,
orout materies illa diverfimode colorata eft, etiam cum inter
yillos derivatur, vel eos colores fubit , dum magis fermente-
"cit. Sed eaedem puftulae produccntur abfque uheriori fer-
nentatione, fi materiei intra villos perduftae affluxus diutius
orotrahatur, ita ut fola majoris quantitatis vis diftrahat villos,
lt fuo incremento majorem , feu ampliorem locum faciat.
^oftremo, fi ejus naturae fit idem lentor, ut per ulteriorem Sudorfrigi-
neffionem a continue fuperaffluente fanguine, vel folutione, cdt-^^ut
quam in illo preftionis 6c haefionis ftatu moliantur, ac faciant
iliquae ipfius partes, ichor aliquis ex ipfo exprimatur, nem-
>e tenuiflimus aliquis humor per glandulas fudoris naturali mo-
e tranfiens j vel e poris effluens perfpirando abfque eo,
juod in glandulis feparetur, Sc firmitate, ac perfpicuitate fu-
lori fimilis, dicetur pars illa fudare, ex cujus poris effluet hu-
lorille, etfi id contingat lentori per univerfum corpus di-
Derfo, quod eft pariter poflibile , totum corpus videbitur fu- in totocor-
are fudore frigido tempore frigoris. Id autem contingerepore'
'ofle videtur facile, fi corpus laboret Scabie, vel quolibet a-
o morbi genere, ex quo certi fimus, fcatere fanguinem fali-
is partibusj fundet enim fal magis, & frigus conciliabit in-
snfius. Corpore autem fic per lentorem fngidum , fanguine- AUmenti
ue afTe&is manifeftum eft ex expofitis, alimentum naturale f^f0^
ec reperiri in vafis, nec generari rurfus pofle, quare dabitur
'limenti privatioj non tamen ideo dabitur fenfus famis, licet
on folum alimentum defit, verum infuper continue, ac roa-
is , quo diutius protrahitur ftatus ille non naturalis , abfuma-
Aaa tur
37o L. BELLINI
tur aliquid corporis caeteroquin non abfumendum, quod fi al
fumeretur in naturali ftatu, fenfum majoris famis producere
cum etenim per vim morbi debilitatem corporis folum fenti
judicemus, haec debilitas, quae caeteroquin etiam in fenfu f
mis continetur, ad neceffitatem alimenti non reducitur a n< I
bis, fed violentiae morbi tribuitur, cum defit faftidiofus iljjff
fenfus in ventriculo, quem dari in vera fame per aiTuetudinej ij
didicimus, unde illam neque ullo pafto dari pofTe nobifcu hf
conftituimus , nifi detur ille fenfus. Cum itaque in ftati #
quem fupponimus , detur quidem exhauftio corporis , d<||
turque debilitas etiam, quae folum ab illa exhauftione debi 8
provenire, etiamfi fupponatur, ex iis fieri fenfum exacte eui 9t
dem, qui in univerfo corpore fit in naturali famej quia tame |
hic conjunctus non eft cum illo fenfu in ventriculo, quem e
alTuetudine neceflariumfupponimusad veramfamem conftituer I
dam, fit alimenti piivatio per univerfum corpus fine fenfu £!|
mis. Sed neque illud admittendum videtur, fenfum ab exhai
flione corporis in frigore effe plane eundem cum eo , qui fit in un:|J
verfo corpore in naturali famejcum etenim ionge alius fit hu 1
morum^ac partium folidarum ftatus,fenfus,qui ex utrarumqu
motibus confurgit, idem eiTe non poteft , & haec fe legilTe fufficia
ex iis, quae contingant oportet in corpore, dum frigus urgei 1
Acaiorein A calore fuccedet facile Delirium vel a ficcitate nimia, v(
Sum! De"nimio aeftu proveniensj calor enim intenfior humidum abft
mit, quod eo ipfi erit facilius, fi lentor fupponatur in fangui
ne, cum quo haereat humiditas, vel lentor fit ficcior, ho
eft, fanguis totus jam ficcior evaferitj abfumetur igitur tur
facilius quicquid humidi eft reliquum, & nervi exficcabuntu
fupra quam pollint cuilibet fpecierum motui obtemperare, t
ad earum undas premerej fed opus erit cenis viribus, qua
non reperientur in quarumlibet fpecierum motibus, fed certs
rum folummodo, nec cohaerentium j quod fi dum ficcantur
aliquo tremore tremuerint, ad partes tunc temporis flexas mi
nus dirigebunt , eruntque ibi ma^xime mobiles , & omni
fpecies alio loco caeteroquin flexiones excitatura ad illas ipffl
dilabetur quafi per lubricum j & ejufdem rei delirium excita
bitur. Quod fi haec fumma ficcitas defitj a caloris autem v
£t nimia fpirituum libertas, hi quaquaverfum expirando , &
ia nervos nitendo nulla lege, aut ordine excitabunt has, aui
DE FEBRIBUS. 37i
llas fpecies pariter fine lege, & producetur Delirium plu-
ium rerum minime cohaerentium. Utroque de nomine Pro' vigiiiac
ucentur Vigiliae contumaces, atque perpetuaej ficcitas enim
mguinis a nimio calore produ&a, Sc confervata nihil humidi
ippeditabit nervis reliquifque partibus folidis, unde hume-
:ere, & ad motum minus agiles reddi pofllnt, neque humi-
um quid fuppeditabit fpiritibus, quo fiant crafliores, & mi-
js vividi, hoc eft, minus violenter fefe expandentes intra
tufculos, & reliquas partes titillantes, ex quibus omnibus
,otus vividiores fomno contrarii. Sed Sc in calore dari pote- somm a«
it habitudo corporis, qualis dormientium , fine fenfu fcilicet , Slnmo'
que motu, & id continget quidem, fi calor cum lentore concuflio-
>njuncl:us fupponatur, quoties lentor ille cerebri canales ob- nes
:ruxerit, ita ut fanguis ad glandulas fpirituum formatrices
*:rtingere non poflitj vel fi iidem fint itainfarti, & trufi ex-
iorfum, ut quanquam fluere per ipfos poflit aliquid fangui-
is, tamen ab infartu illo cerebrum ita prematur, ut genera-
D, & fluxus fpirituum prohibeatur. Si vero calor fuppona-
tt fine lentore faltem in cerebro , quoties eo uft]ue procefle-
. i:caloris vis, ut fanguinem ita tenuaverit, ut expiraverit ex
: ifo, quicquid ad fenfus 8c motus excitandos aptum eft, five
c piraverit illud per infenfilem perfpirationem nullo praeftito
iturae nifu, five perfpiraverit poft excitatos motus mufculo-
im, & undas fpecierum, tum relinquetur corpus animalis
prfus iners, ac fine fenfu, & dormire etiam quietiffime judi-
cbiturrerit enim pulfus ac refpiratio plane placidiflima propter
tnimam vim fpirituum ad minimam quantitatem reda&orum,
£ fine infomniis, aut perturbantibus , aut delirii fpeciem praefe
f entibus eadem de caufa. Fieri autempofluntinterhaecCon-
cfliones corporis, fi fcilicet minima quantitate fpirituum fiat,
ufuperari ab ipfa non poflit refiftentia a conftri&is nervispro-
viiens, fed antequam ipfi excidere poflint in viilos mufculo-
rin, expectandum fit longiufculum tempus, ad cujus finem
e::idant demuna, 8c cum acrioresfint, Sc vehementioris effu-
finis, fubito & valide contrahent, quod cum fuccedere
plit in his, aut illis nervis nullo ordine , haec fubita, vio-
lcta contraclio dari poterit in his, aut illis mufculis nulla le-
g, unde Concufliones, aut tremores partium , 8c corporis ct-
fei univerfi. Sint jam per calorem nimium fpiritus, aut eo-
Aaa z rum
37z L. BELLINl
stupor rum materies eo ufque confumpta ut non fufficiant operatio
n/fe ha^C" mDUS animi, tlupebit M<.nsj fi tamen detur tanto eorun
bentibus quantitas , ut inferviat, atque fufficiat implendis nervis fen
fenfibus,&fuuni, & levem aliquam undationem excitandam per vim ex
e converfo. ternarum fpecierum etiam in cerebro, bene operabuntur fen
fus externi. Si vero quantitas fpirituum fufficiat operatie
nibus mentis, calor autem refpectu exilium filamentorum
cujufmodi funt nervi fenfuum ad totum cerebrum comparati
nimius ex eadem exficcet, vel fpiritus continue per ipfa fluec
tes perfpirare cogat, tum dabitur Mentis integritas cum vi
laralyfxs. ^0) ve^ fuppreffione fenfuum externorum. Per hanc exfi
cationem, vel perfpirationem fpirituum fieri poterit Paralyf
quaelibet particularis , univerfalis, perfecta, imperfe&aj t
prima quidem, fi per calorem ficcetur nervus, vel arteria
vel utraque deferens ad mufculum aliquem fenfum , aut mc
tum, aut utrumque, vel fpiritus evaporare cogantur, ante
quam in villos excidant: 6c pars illa refoluta permanebit, quo
ufque canales illi fuae naturae non reftituentur y univerfalis ve
e ro , fi ea ipfa»contingant nervis omnibus. Continget Dolc
Dolor, &> fri- r • • • 1L&
quaedam pungens ob folutionem iangumis m partes quaslibet maxim
^^^"mobiles, ac penetrantes propter calorem : pulfans, cum cf
enim a calore fanguis maximerarefcat, majus fibi fpatium exi
get intra arterias, eafque trudet majori cum impetu, und
jpfarum membranas violenter diftrahet, feu dolore excitabi
cum pulfuj hinc etiam flet tendens propter eandem diltrs
ftionem: quod fi cum his cumuletur lentor, dabitur ab ejt
copia dolor gravans. Si vero non adfit.copia fpirituum cerc
brum in fua tenfione, & vi fllamentorum detinens, unde ful
pra fe ipfos concidant, & ad contadium veniant, excitabitt
earum affe&ionum.fenfus, & dicemus nos fentire illud inCap:
te, quod fentire dicimus in partibus omnibus cavis, cum cor
tento corpore* deftituuntur, nempe evacuari, & inania eiTt
6c quandam inanitatem Capitis fentire nos dicemus. Ab ec
dem calore nimio Phrenitis facile provenietj cum etenim ran
fcat a calore fanguis* igitur ad anguftias arteriolarum capilk
rium cogetur quafi fubfiftere praeterfluente interim fubtiliffi
mo, unde ibidem cumulabitur fucceffive major quantitas par
tis minus fluxilis, quae in tumorem attollet arteriam, eaqu
pars minus fluxilis propter calorem admixtum inflammationen
/a
Jkrenitis.
DE FEBRIBUS. 373
acile producet, quae eo magis neceiTario fuccedet , fi ille ca-
3r conjunctus fit cum lentore fuo, ut ex fuperioribus pater.
ix hac ipfa rarefa&ionefanguinisprovenirepoteritHaemorrha- Haemor-
;ia per quamlibet partemj fi etenim, dum alicubi ad arterio- q^mhb"
is capillares fubfiitit , & interim in eafdem , & proximasPaitem-
raecipue nifum exercet naturali majorem, premat arteriarum
liquam magis debilem , ita ut vel eadem difrumpatur, vel
xprimat fanguinem, effluet ille,feu Haemorrhagia continget.
"alor autem cum tenuet, & evaporare faciat hamidum aquc- l^jH^0!^
m, privabit fanguinem ea materie, quae in falivam abit , & corPus'uni-
^liquas paites corporis hume&at , unde Sitis ad fauces atque ^^1"^
s cum fenfu ficcitatis in toto corpore, & ardoris propter vim ris > & ficci-
aloris praefentis, qui operatur intenfius in ficcis ab ipfo par-tatls'
bus> fi autem calor non abfumpferit ex toto liquidum , ge-
erabitur in glandulis falivalibus faliva vifcidior, quae proinde
1 os derivata ad linguam, & fauces haerebit cujufdam liquidi
orporis fpecie , quod diverfimode coloratum eiTe poterir .
.rout ex privatione humidi , & aftione caloris diveifas rens ad
>rtitur compofitiones diverfos a naturali colores exigentes. & tauccs'
hioniam vero propter lanuginem e fuperficie limzuae afiur- Lingua fic
entem plurimum haeret partiura ficcarum perc>eforhagi Ca/iefiCoi0.
iperficiem , 6c afperae arteriae repentium , vel per eorumrau.
analium cavitatem evaporantium , ntque infuper exci-
iunt illae partes rotum calorem a toto pe£tore, & abdomine
Irovenientem : exficcabitur igitur lingua ad fuperficiem maxi-
ie , unde villi ejus tunicam conftituentes ma--ime contrahen-
ir j cum vero contentum linguae corpus non cedat, quan-
lm ipfnum contn.ctio violentior exigeret , fiet, ut lidem
lli divellantur, hic illic, 6c lingua fifia d< p^ ehendatur > co-
.rara autem diverfimode, ut fuperius. Sed &. fiet , ut hac°kmute-
!a ratione caloris,& ficcitaris nimiae bene fe habentibus men- cens*
ac nervis quis obmutefcat , prohibita nempe ob ficcita-
m villorum ipforum contractione, quae requiritur ad forma-
nem vocis Jn Spina autem cum calor fu< rit primo inva- In fpina'
ns ex fe ipfo nullo praecedente frigore, nihil peculiare hic
notandum fuccedetj cum vero calor fuerit poft frigus ve- ^ngus du-
ns, conjunctam habere poterit perlev^ rantiam rrigoris, utfumbomrA
erius expofuimusj cum quo frigore faepifiime conquerun do101*
aegvi de dolore lumborum tali, ut lumbi ipfis frangi, &
Aaa 3 con*
374 L BELLINI
contundi videantur, ncc fe fulcire, ac fufiinere iis valeant
totum lentoris opus, qui cura vafa oflium infarciat, effe&un
illum, ac fenfum doloris producit, quem in Propofitionibu
fuperioribos expofuimus , 5c o$oK07rov appellari Graeca voce vo
luerunt, non ab alia caufa provenientem , quam a prefliom
lentoris nirnk) momento in ofla nitentis, feu nimis, & fupn
in Peaore naturae modum urgentis. Continget autem in Pectore inter
puTfuTra m miflio pulfus ab intermiflb motu cordis, Sc intermittetur mo
reiiquisin tus Cordis iifdem decaufis, quibus produci proxime expofui
tatfs^16 U°" rnus Paralyfim a calore, quibus addes, fieri etiam pofle pro
pter penuriam fpirituum , fi a nimia vi caloris expirare cogi
tur, unde non excident per naturalia intervalla temporis, fei
expe&andum fit diutius, quoufqueapta quantitas cumulata fit
idem de fanguine ad contra&ionom neceflario intelligendum
Reliqua plane eadem, quae in frigore notavimus, evenire
terunt, ut facile patebit attendenti ad haec, quae ha&e:
eventura expofuimus a calore, quibus addes etiam Tuflim
Tviflis. folutis acribus partibus peclus ftimulantibus,vei inflammati
inAbdomi-id ipfum efficiente. Quoniam vero a calore fanguinis moi
ae. tam per armias,quam venas fi t celerior$ quae igitur liquida vifcid?
funt, ac ^>inde ad feparationem tardiora, Sc magis lento in
digent motu fanguinis, cum tota fua vifciditate fejungi non po
terunt, ac derivari in fuos canaliculos> igitur ex iis exprime
in jecore tur quod eft liquidius, hoc eft, quod cum illa velocitate po
atqu""01' teft fejungi, ac derivari in du&us fuos, adeoque in jecore, ii
auior. qll0 fecernitur maxime vifcidus humor bilis,tum erit haec flu
xilior, & ex partibus quidem maxime mobilibus compofita
feu tenuior, Sc acrior. Determinari autem non poteft, qu;
quantitate fecerni poflit tenuior, 6c acrior illa bilis j cum et
enim propter auclam velocitatem fanguinis intradatum aliquoc
fpatium temporis fluat per jecur major ejus copia, quam quai
fluit per idem vifcus eodem temporis fpatio in ftatu naturali
atque inde fieri poflet,ut major copia bilis ex majoricopiafan
guinis deduceretur jquia tamen velocitas poteft hanc ipfam fe
parationcm impedire, fit, ut poflit efle etiam minor,& aequa
lis, prout haec veiocitas conjuntta eft cum tali natura fangui
nis, qui facilius, aut difficilius feparationem bilis permittat:&
haec natura fanguinis a vi caloris produ&a de novo nulla certs
ratione poteft determinari. Haec autem eadem aptanda ettc
cae-
DE FEBRIBUS. 37;
:aeteris humoribus abdominis vifcidioribus,imc univerfi etiam JfjJJ*-^
:orporis, ex fe patet. Cum autem e converfo maxima parsmoiibus.
jrinae fit aqua, nempe facile quidem fluxilis, fed quae tamen
k ipfa fuum exigat fejun&ionis, ac derivationis tempus, aucta
^elocitate fanguinis poterit prohiberi, ne fejungatur, ac de-
ivetur, multoque facilius prohibcbitur effluxus partium foli-
larum, quae nullo pa&o effluere poterunt, fi vehiculo aqueo
leftituantur, 6t hoc vehiculo deftitui poterunt non folum ra- UrIna nui-
ione velocitatis au&ac, verum etiam quia, fi calor fit inten- [l] auuJrii-
ior, quicquid eft humidi aquei per calorem tenuatur, St co"
aporat, unde urina nulla, quod fi calor fit remiflior, etiam °re atur°*
elocitas erit minus au&a , unde tcmpus aptum fejun&ioni a-
uae, & reddetur illa ex fe pauca, Sc cruda. Quod fi velo-
'iras tanta fucrit, ut permittat etiam partes folidas fejungi,
: derivari , reddetur colore faturo , quia tamen per calorem
ofumitur plurimum aquae, generabitur urinae aqueae quanti-
is minor: quia vero calor duras partes non tenuat aut abfu-
Viij illae in mediocri velocitate folventur, & cum illa minori
bantitate aquae permifcebuntur , 6c conftituent urinae corpus
m crudum , fed colore faturo plus minus, prout aquae copia
| partium durarum quantitatem comparata erit major, aut
inor, & urina tota erit pauca, quae cjmnia patent ex Urinis
oftris. Caetera vero, quae a frigore in abdomine contingere ^iiqua in
« pofuimus, a calore provenire, velaugeri, fi jam adfuerint , omme-
]>tet ex huc ufque habita expofitione. Ssd in qualibet partein quaiibet
nrporis fine lege dari poterunt eadem , quae in frigore principia ^"f^g [^°"
tmorum,& tumores ipfi , praecipue infiimmationes, ut ab ex-eademVse
pfitis patet, etiamfi fupponatur calor fine lentore frigori fuc*^e
(dens, maculae, puftulae &c> imo eadem etiam in toto cor- in totocoi-
jre, ne excepto quidem fudore frigido, dummodo fuppo-porf"
itur lentor cum calorc ad glandulas fudoris exprimere quid a
clore fejun&um, qui feorfim ab illo prodeat, & cutim fenfu
fgoris afficiat. Plurima autem ex fuperioribus eo validiora,
£ magis exitialia erunt, fi proveniant a calore non fucceden-
t frigori, fed per fe primo invadente, cum fupponant len-
t*cm contuniacem, 6c firmiter haerentem vafis. Haec au-
tn adnotata haftenus fatis efle volumus: funt etenim ad inftar
cinium,quaeaduabus ejufmodi afYe&ionibus pendere pofiuntj
ejue facile ad hanc Propofitionem attendcnti in mentem ve-
^ ni-
37t5 L. B E L L I N I
nient, oftendentque collata cum iis,quae de Morbis particu '■
ribus fcripfimus, nihil efle roali , quod his dua' us caufis cc •
jungi non poflit. Hanc autem Propofitionem totam eo eti;
inftitutam elTe volumus, ut per ipfam in otuifle fupponantijl
quae communiter appellantur febrium Symptoma:a, & p
hanc patet, fymptomatum exitialiflinna quaequr,& quae cor1
muniter JViedici tribuunt folis, ac maxime m Signis, ac pef
lentibus occultis qualitatibus, & hujufmodi, pend re poiT(!
caufis maxime obviis, & nihil maligni, aut occulti contine
tibus, fed fanguinem rnagis, minus e folventibus, & in k\
torem compingentibus. Quare patet propofitum.
PROPOSITIO XXII.
Quae antecedunt Quotidianae continuae periodicae , vitiare quidt
pojfunt motum , quantitatem , aut qualitatem fanguinis : fed qu
ipfi conjunguntur , atque fuccedunt, non pendent neceffario^ nift
vitiata qualitate ejus.
AEtas, na- \ TJTas, natura, corpus, regio,locus,tempeftas humid1
'uf^regio J^""**-t-/ difponit , atque producit , ,ut de fe patet, humores fri{
locils , tem- dos : efto illi naturale^ interimj igitur nihil aliud erunt, qua
midaS.hl1" ^11^ pituitofum vitians quantitatem fanguinisj ab hujufmc
autem humoribus pendent inei tia, & quantitas fpirituum n
nor> igitur vitiabitur etiam motus fanguinis: quia vero fi.
non poteft, ut dentur humores frigidi fupra naturae modur
& fanguis reliquus in fuo naturali ftatu quoad qualitatem p<
feveret, cum intellrgamus nomine Sanguinis compofitum
omnibus humoribus per venas, atque arterias fluens > qu
ad hoc, ut fit naturalis qualitatis, exigit talem fingulon
menfuram determinatej aucla igitur quantitate frigidorum,t
Laftentes, tum fiet frigidus cum iis, quae ab illo exceflu pendent. Cc
dentibus, vero Per ^&is praecipue liberaliorem ufum,ut inpueris lafte
Tenes. tibus, generetur chylus craflior, feu frigidior, eodemque
nomineiniis, qui carent dentibus, utinfantes, quicibisfo
diufculis afluefcunt, non fit in ore cibi comminutio, qua
dem cibus ad aptam diflblutionem intra ventriculum difpor
tur, fit chylus minus coctus, feu crudior, five frigidior,
hac de caufa pariter in fenibus eadem frigidi chyli generat
Pr
DE FEBRIBUS. 377
^roduci poteft , fi dentibus careant, & multo magis, quia
ninus vividis humoribus praediti funt diflblvendo aptis, & vil-
is propter ficcitatem minus contractilibus, feu prementibusj
5c haec igitur fimiliter vitiare motum, quantitatem, Sc qua- obeGores,
i-tatem fanguinis poterunt. Paricer obefiores , & duriori°tio'eraPu-
orporis habitu pituitofa plurima cumulabunt prohibita evapo- dcditi?mD*
atione a copiofiori pinguedine , vel denfa cute : fic otiofi propter
lertiam crafiiora non deterentes, nec abfumentes: crapulae de-
iti , cum non bene concoquant : fomno, quia eft inertiae
lmmus gradus, Sc humefacit ex fe ipfo maxime. Patet ita- CaTor can-
ue prima pars. Quoniam itaque genitis ejufmodi humoribus curfus pct"
neuis totus flt frigidior; igitur 6c craflior, feu vifcidior, feu .diesIlne»-
.br i-i • • r j- i n , los,acceflio
npfoproduciturlentor$quiavero ejulmodi lentor eft cum hu-fmefrigorc,
loribus aqueis,feu pituitofis> erit igitur ille lentor conjundbus
jm materia facile mobili , atque expreflili a partibus reliquis len-
>ris, & fimul cum illa matcria, atque ex ipfa facile pariter
:primetur calor. Itaque lentor ille perdu&us ad arteriolas
ipillares haerebit quidem fuperficiei intimae ipfarum, fed per
*eflionem fanguinis ex ipfo fubfiftente exprimetur quod eft
^uidius fimul cum calore, Screlinquetur quod eftinillolentore
:ciflimum arteriis validius agglutinatum , & fiquidemliquidius
^ud recurrat per venas ex fe ipfo,vel cum fimili lentore aliun-
: c proveniente , fiet recurfus intra illud fpatium temporis,
<tod requiritur ad percurrendas venas, per quas refluit, vel
s derivationem aliunde faclam , vel ad produ&ionem ejufdem
htorisj cum autem fupponatur refluxurum illud reliquo len-
tre fluxilius, & quafi fubaqueum, brevi temporis fpatio re-
trret, nempe intra horas 24.5 dabitur igitur acceflio fine fri-
Jre, rigore, aut horrore, calor perpetuus ab altero in alte-
im recurfum, qui fient diebus fingulis, ut ex fuperioribusAcceflio a<|
lopofitionibus patet. Primae autem invafionis hora erit, quavcfPeram.
nxime fanguis ad craflitiem difponitur, cum ncmpe fit a ca-
1'0 in frigidum aerem tranfitus, propter conftri&ionem cutis
eaporationem impedientis, nempe ad vefperam, unde prima
a:eflio vefpertina erit, cui cum fuccedentes refpondere debe-
a : intra diei fpatium , fient Sc accefliones reliquae ad vefpe-
rn> fed hae dari poterunt etiam fine illo liquido refluente,
fiidfit in fanguine humor difpofitus ad concipiendum lento-
m a conftrittione cutis ad vefperam contingente. Si igitur
Bbb li«
373 L BELLINI
sine fudoreliquidius illud , quod a lentore haerente exprimitar, recurrit,
ieceflio. erit ex humore peccante reliquum , quod excerni poffic
unde nihil fudabitur in deceffione, cum fcilicet humores ac
motus prope naturales rcdacti funt, fed nec fudabicur, etiami
non refluere fupponatur,. fi per calorem fuerit ita tenuatus
ut perfpirare potuerit: iicut etiam non fudabitur, licet ne<
tenuatuni utad evaporationem ufque,nec refluat tam vifcidum
ut prius, imo fit ita folutum, ut per fudoris glandulas fecerri
caeteroquin poflet, nifi illae impedirentur ab aliqua caufa pro
hibente derivationem in canaliculos ad fuperficiem cutis hian
tes> ejufmodi autem impedimentum effe poterit ille ipfe len
tor haerens arteriolis, 6c earum fuperficiem, per quam expr;
mendus effet fudor, veluti denfa crufta ita obducens, ut fors
mina occludac pervia caeieroquin ad cutem derivando fudor
Quod autem de fudoris glandulis dicitur, idem dicendum efl
Puifuum patet de glandulis reliquarum partium. Cur pulfus rarus,tai
tlae"en" ^us, inaequalis, minor, quam in reliquis periodicis, 6c recer
litis caeteris, abunde patet ex fuperioribus Propoiitionibus
crafficies enim fanguinis cum frigiditate conjuncta minorem li
quidi per nervos copiam, ac vim parit, minoremque paritt
vnna ad vividi fanguinis. Quoniam vero ad fecretionem durarum pai
audior?" tium momento majori opus eft> ad acceffiones vero minor e
velockas fanguinis^ igitur ad acceffiones durae partes ad ur
nae conftitutionem concurrentes fecerni non poterunt, fed fc
lum maxime aqueae , hoc eft , quae preffione minima fecernuntu
ac derivantur , unde tum temporis erit urina crudior ; invalcfcent
Tum craf- autem febre augebitur impetus fanguinis,feu preffio,undedurion
mtinusfi-d ^eu cra^ores partes fecernentur, ac derivabuntur, 6c urina cra
gnea,&ru- ficiem, & colorem adipifcetur , eoque facilius, quod per ct
i9%tirwfr l°rern febris humidi aliquid tenuatur, atque abfumiturj qu
continuis tamen in hoc febrium genere aqueum humidum prae caeter
penodicis. febribUs copiofiffimum eft, hinc erit quidem urina coloratio
fed minus ignea, ac rubra,quam in reliquis febribus,in quibi
aqueae humiditacis quantitas minor. Quia vero per calorem febr
humidi aliquid abfumitur, Sc per lentorem haerentem arteri
aliquod emiffarium falivae obturatur in glandulis falivalibus > i
gitur minor naturali quantitas humidi mollientis partes ad eal
sidsetiam ^em ex fuis ductibus derivabitur, quare eaedem arefcent, t
icnxifia,jufiSitii fenfus excitabitur : quia vero huraidi in his febribus quar
DE FEBRIBUS. 379
titas in humoribus reperitur major, quam in reliquis, etiam urgeat faif*
Sitis erit in his, quam in illis, remiflior: quod fi hifce humo- Pltlwta<
ribus admifceatur fal, qui 8c ipfe aqunm lmbibit, 6c partes
villorum ficcat, tum dari poterit etiam Sitis intenfior, quam
in febribus aliis. Ob copiam eorundem humorum fubfiften-Fades {ub
tium, 8c quafi perfpicuorum , nec ullorubore inficientium , & tuniida,
hume&antium , atque ideo membranas ad dilapfum difponen- Jfvx^; fub"
:ium erit Facies fubtumida, atque laxa, nec non fublivida:
nde etiam pendebit Somnolentia, cum illa tota proveniat absomnoie*-
lumectationc , ac difpofitione ad dilabendum in villis cujus- tia-
:umque partis. Inappetentia fimiliter non ab humoribus pi- inappetea-
uitofis, quatenus pituitofi funt, fed ab arTcdtione ventriculi , tia*
ic totius corporis longe diverfa ab illa, quam percipere aflue-
'irnus, cum urget alimenti penuria, atque necefiitas, ut in
ntecedenti Propofitione expoficum eft. Excretiones pkiwtb^ ^J^JJ?11*
ae a copia ejufdem materiae, cujus pars fluxilior, &c in glan- pmutoac*
lulis inteftinorum feparabilis, ex iifdem glandulis in cavitatem
nteftinorum ducitur, Sc per alvum redditur. Quoniam veroin longua*
lentore exprimitur quod eft liquidiflimum, & remanet quod P10"^10*
ft maxime tenax, Sc propter liquidiflimum illud aqueum ab-
ndans calor eft minus vividus, 6c minor preflio ad eundem
>ntorem cumulaturj his igitur omnibus de caufis haerens ille
ntor difficilius abripietur, aut folvetur, aut utrumque fi-
lul: quare febris diu protrahetur. Quod fi febris confer-
^tur, ex eo, quod fimilis lentor etiam aliunde in vafa fangui-
s influat, fimilibus de caufis diu protraheturj ubicunquc
»nm fit,aut generetur propter parum caloris,ac motus infan-
jiine, difficile lentor ille, vel caufa ejus tolli, aut temperari
pterit. Experientia autem compertum eft, hanc diuturnita-
tm Quotidianae febris protrahi ad 40,6*0, diem, atque etiam
uerius. Lentor jam ille liquefcat , 8c abripiatur ita, ut PerSoJuf^°
iDtus fanguinis, Sc pulmones fiat omnino fluxilis, Sc ineptus?em&c?"
lefionii, & femi obftru&ioni arteriarum. Siigiturinhacliqua-
t)ne mutetur in quid per fudorem extrufile , per fudorem folvetur
bris: fi in quid feparabile inglandulis inteftinorum, pancrea-
t, ventriculi, jecoris, per alvifluxum: in glandulis faliva-
lius per falivam,6c fiquidem fuerit falivaeejus fpeciatim,quae
(:ernitur in parotidibus, tota illa lentoris copia fimul intra
Irotides derivata eafdem in tumorem attollet, & parotides
Bbb 2 fu-
Jarotides
fuperve-
nientes.
Cachexia
luccedens.
Hydrops.
38o L BELLINI
fupervenient, quarum tumor fi non obftruat canalium faliva*
lium immiflaria, vel nimius affluxus non cogat rurfus perpref
fionem materiam illam in lentorem, erunt falutares, & per fa«
livam folvetur febrisj fi vero illorum alterutrum, vel utrum
que contingat, periculi plena res. Quoniam itaque haeret ac
arteriolas, quicquid eft ficcius, compa&ius, feu robuftius ii
fanguinej abundat autem copia aqueorum humorum, qui at
eodem ficco fubfiftente exprimuntur,8c per corpus diftribuun
tur$ nihil igitur alimenti ducetur ad partes, quod fit natu
rali fimile, 6c alendo aptum, fed quicquid ad partes ducitur
erit aquofum quid plane diffluens,ac tantum non diffluere par
tes faciens* male igitur aletur, feu Cachexia continget cu
fuis conjun&is omnibus. Hinc fiet, ut partes ad maxima
imbecillitatem redigantur, & fluere quaquaverfum permit
tant humores aqueos, qui in cavitatibus majoribus, vel in
ter cutem colligentur, & fiet Hydrops. Sed hic fieri et
iam poteft partibus robuftioribus, Sc in minori frigidoru
humorum copia, dummodo per Jentorem illum generet
obftrudio valida, contumax, magna, partem in durum tu
morem attollens ad conta&um ducluum lymphaticorum, vc
venarum, ita ut per eum conta&um fiat talis preflio, qua<
ex iis canalibus cogat exfudare lympham , quae collecl:a in ca
FebrisHe- vitat*t>us majoribus Hydropem faciet. Denique fi diuturnic
&ica. fit febris, & per diuturnitatem illam ita invaluerit calor fc
brilis vis, ut humiditatem totam abfumferit lentore illo fu
perftite, immutata jam erit univerfa humorum ccmpages
imo folidarum etiam partium in calidam, & ficcam, quare e:
fuperioribus fuccedet Febris Heclica. Patet igitur, quae con
junguntur, atque fuccedunt Quotidianae continuae periodi
cae, necefiario pendere a fanguine ita vitiato, ut factus fit vi
fcidior, feu compa&ior, fervata tamen 6c aufta libertate ca
loris, feu a vitiata qualitate fanguinis, quod erat oftenden
dum. AfTero jam tertio, totam hanc affe&ionum feriem hu
ufque expofitam non pendere neceflario a vitiatomotu, au
quantitate fanguinis, quod facile evinciturj vitiata enic
quantitas, aut motus fanguinis non eft caufa harum omniur
rerum, imo eft unus, £c alter ex iis effeftibus, quae ne
ceffario pendent a lentore fanguinis, a quo, etiamfi null
daretur vitiatio in quantitate, auc motu fanguinis, daren
tu
L
DE FEBRIBUS. 381
ur expofitae eaedem omnes affe&iones. Patet itaque tota
uopofitio.
PROPOSITIO XXIII.
Febres ad Quotidianam continuam periodicam pertinentes : &
uid fit haec ip/a febris.
ETfi pluriraum difputatur inter Medicos de etfentia hujusfe-
bris, imo funt, qui negent ipfam dari 5 nos tamen hanc
uaeftionem relinquentes, num fcilicet de fa£to detur,vel data
t unquam, exponemus, quid fit poffibile, & patebit fieri
ofl*e, ut detur febris, in qua interiora caleant, aliamque, inEpu
ua minimae univerfi corporis particulae calore, 6c frigore fi-
iuI afficiantur. Et hoc quidem facile fa£tu, atquc conceptu
ftj finge etenim lentorem non uniufmodi, fed diverfae com-
oGtionis, ita ut alia pars fit ejus lentoris, a qua cum data
reffione non poffit exprimi calorj aliavero, aquapoffit, &
t ejufmodi lentor per univerfi corporis arteriolas capillares
iftributus, producet uterque fenfum fuum, qui excitabitur
i partes fingulas, cui inhaeret lentor, unde ubi reperietur
ntor frigonficus, fenfus frigoris producetur \ ubi calorificus,
tiloris, & erit hic per minimas quafque partes fa<5tus, cum
1 iinimis partibus refpondebit uterque lentor, hoc eft, cum
erque minimae molis,unde fiet ,ut& patiens ipfe,& quifquis
;:>rpori manum admovebit, fentiat in attrectata parte calo-
1 m, & frigus per minimas partes difperfum, feu erit Epiala,
? : qua eodem ternpore minimae, £c univerfi corporis particu-
1 jb calore, & frigore afficientur, ut ipfam defcripfic Galenus.
• t autem fecundo lentor tantae craffitiei, ut non folum per
: Jteriolas minimae amplitudinis libere fluere non poffit, fed
i per majufculas quidem> totumigitur, quod craffiffimum ,
^fcidiffimumqueeft,colligeturadarterias ampliores,undeproin-
Mfquicquid etiam refluit e venis mobilius, atque calidius, rur-
h cohibebitur, atque illigabitur, & fenfum caloris producere
i»npoterit, unde frigebunt interiora > at vero per preffionem
«primetur ex eo lentore calor, Sc ad arterias capillares tru,-
ctur, feu exteriora corporis, unde calebunt, & qui expretfus
t y & rurfus in artcrias derivatur, implicabitur denuo cum
Bbb 3 kn-
38x L. B E L L I N I
lentore, nec fenfum calorisad ramos majores excitare poter
unde fiet febris, in qua per totum circuitum intenora fri^
bunt, caiebunt exteriora, quam Epialam defcripfit Avicen
cum Arabibus. An vero haec febris redigenda folum fit
Quotidianam continuam, patere debet ex periodis, nec mag
momenti eft.
syncopalis Qaoniam in hac febre fupponitur ingens quantitas pitui
humorofa, r^~0 j i_ j i • • • 1 •>
vcirepie- iorum , cc crudorum humorum j dabitur lgitur lentor lnfii
tionahs. a craflic>re humore frigido, feu aqueo, quare in acceffic
praecipue febris, hoc eft, in primis afHuxibus ejus lentori*
fummas arteriolas capillares fecerni poterunt in ghndulis,
quai illae pertingunt, nec dum obftructae funt contumacitc
humores naturalibus limiles, fed vifcidiores, qui proinde
pter lentorem hunc, fi deriventur in cavitatem aliquam nc
inftruftam, excitare poterunt fenfus faftidiofos, 6c reflux
validos fpirituum eorum plurimos abfumentes , quod eo fac
lius fuccedet, cum tunc temporis etiam fpiritus in cerebi
pauciores eodem de nomine, & aquofiores, feu viribus exerei
dis minus apti producantur, unde per refluxus vividos agit
brevi abfumentur, vel vires exerere non poterunt, & anit
dilabetur fubito velut iners,6c fine motu fentiendo anteviriui
lapfum fubitum doiorem in ea parte, ad quam fit derivatio li
Lapfusin quidi vifcidioris. Cum itaque ventriculi fuperficies intiir
^brepSe- obdu&a fit glandulis, in quibus fecernitur humor quidam, 1
cipue inva- acceflione ejufmodi febris generabitur humor vifcidior, 8c i
ventriculi cavitatem derivabitur, qui ejus tunicis inhaerens, l
per ipfas quodammodo dilabens fenfim rependo, 8c fe per vii
ab iifdem divellendo, producet fenfum quendam quafi linget
tis fummo cum faftidio, qui fenfus propter refluxum vividui
paucitatem , Sc inertiam fpirituum brevi temporis fpatio pot
rit eorum effectum omnem tollere abfumendo eofdem, fe|
Syncope producetur. Eo autem validior erit refluxus , etn
fenfus ille non fit ita vehemens, quod nervi ad os ventric
funt infignes, & magna proinde copia in nervos reliquos rc
fluentes,quaefacit,ut ad confluxum nervorum reliquorumms
ximus impetus producatur. Sed & fieri poteft Syncope abfqu
eo, quod refluxus per totum fubito corpus communicetu
cum tanta concuflione atque agitatione fpirituum , ut abfun
brevi cogantur, fed fufficit, fi ille refluxus pertingat ad ufqu
nei
DE FEBRIBUS. 383
:rvos cordis, cum quibus habent communionem ftomachici,
per ejufmodi copiofum refluxum motus cordis fiat tam fre-
lenSj ut inter utramque contradtionem vix ullum detur me-
um temporis intervallum, unde fanguis nullus in auriculas,
;que ventriculos influat, ideoque nec pulfus fiet, nec genera-
} fpirituum , nec expreflio eorum, qui jam geniti lunt, in
rrvos ac mufculos, & inftrumenta fenfuum, cum fanguis non
crivetur in arterias piae matris, quae fua dilatatione premunc
«rebrum, & exprimunt quicquid continet; fanguis vero hc
iirituum materies, unde praeceps Virium lapfus, & hic for-
1 magis communis eft modus producendi Syncopem ftoma-
<iicam in hac fc bre Syncopali. Adent itaque virium imbecil 5<**
Jas, pulfus parvus, debilis, Sc cum poilit cumulari tantum puifus Par-
iiguinis, ut demum fuperet vim contractionis nimis frequen- vus &c>
*, tum fiet pulfus plenior, & cum ex eo fiant fpiritus ali-
<iot , erit validior , qui tenor erit inconftans, 6c incertus,
ifi idem doloris fenfus perfeveret, multoque magis il dolor
:e non fit femper uniufmodi, cum refluxus vis inaequalis eiTe
rbear.
Syncopalis minuta nihil habet peculiare, quod feorfim ex- syncopaiis
. J , 1 r . 1 . r ' .l . . mxnuta.
;.icandum fitj quicquid enim m ipfa contingit, provenit a
nfu doloris in ventriculo, non excitati quidem ab humoribus
«allis, fed ab humore tenui, pauco, acri , ichorofo, qui fa-
| eft abfque eo, quod fit corruptus, Sc venetatus ad produ-
uonem Syncopes, dummodo fenfus ejus fit vividus, & maxi-
:e faftidiofus. An utraque haec febris fimilirer jure ad Quoti-
<anam revocetur, non difputabimus, cum pro re medica nul-
hs momenti fini. Si velis autem quae ad Syncopem in gene-
i,nonautemquae ad folam Syncopem ftomachicam pertinent,
ide Morbos Noftros Pe&oris.
Eft igitur Febris quotidiana continua periodica vitium in Quid fii
«;ialitate fanguinis , qua fit minus fluxilis per lentorem quen- ^iaSw
«ini, qui femper idem unoquoque die refluat haerente femper p«iodi«.
uqua ficciore ejus parre arteriolis capillaribus, & retiuente
MUidiore: vel hac perfpirante, illa vero femper haerente re-
ucatur ad arteriolas eafdem lentor fimilis unoquoque die e vi-
:eribus, vel quaiibet parte corporis , cujus pars ficcior hae-
jat fimiliter arteriis, 6c hoc fiat quotidie, quoufque febrire
,:iis dicitur. Quare patet quod propofuimus*
PRO
384 L. B E L L I N I
PROPOSITIO XXIV.
Quae anteceduntfertianae continuae periodicae^vitiare quidem pt
funt motum^ quantitatem, aut qualitatem fanguinis; Jed quae ij
conjunguntur , atque fuccedunt^ non pendent necejfario , nifi ai
tiata qualitate ejus.
ns°tembpe- /^Opia bilis, temperamentum calidum, & ficcum, vel
ramentum, Vw-/ milis incemperies alicujus partis, vel totius corporis co
pcricSwli- jun&afunt, ut manifeftum eft, cum exceffu caloris, unde p
d*« ipfa generabuntur acriores fpiricus per nervos, & fanguir
motus vitiabiturj fed &; vitiabitur quantitas fanguinisj abf
metur enim quicquid aquofius reperietur, vel reperiri debere
ut in nacurali quantitate elTet totum id, quod fluere debet n
turaliter per vafa fanguinis, quod aquofum fit, etiam oportc
Sed viciabitur eriam qualitas fanguinisj ratione enim caloi i
magis agitantis fiet fanguis acrior, mobilior, vividior, par
terque ficcior, quantenus vi caloris tenuatur, acque abfumiti
J^eunstucsa{i .humiditas aquea. Haec ipfa producentur a juventute, cib
dus, &fic-calidis, & ficcis, fed & ab inedia, vel viclus tenuitate, j
SS», 8c plr- paucitate j inedia enim faciet, lit quicquid efthumidi, abfi
cus,'inedia,matur partim in alimentum partium, parcim quia fubcrafta;
™°[suni!or"limonia magis vigilamus, unde motuum majorufus, & maj(
mius &c. humidi abfumtio > victus autem tenuitas , ac parcicas principiui
inediae eft. Hoc ipfum exercitatio corporis frequens, ac v<
hemensj fimiliterenim tum plurimum humidi abfumicur,quo
reliquum eft fit ficcius, & caloris vis intenfior, aeftus ab aere
regione , anni tempore , fole , balneo &c, fuppreflis cv<
cuationibus biliofis, vigiliis, contentionibus animi, & huju
modi. Cum igitur per caulas febrem hujufmodi producenu
abfumatur humiditas aquea, nempeid, quo fanguis fit maxi
tw5rme fluxilis, & calor ejus minus acer, ac vividus, illa abfumt
quedie. fiet hic maxime vividus , atque liber , & fanguis totus mi
nus fluxilis, feu fiet vifcidior cum maxima vi caloris, feu prc
ducetur lentor infignis inertiae, & per ficcitatem maximae ac
haefionis, & parum aqueae humiditatis continens, a quo ta
men calor fe expedire, 6c effluere cum liquidioribus caeteri
particulis poflit. Itaque hujufmodi lentor erit magis tenax
quan
DE FEBRIBUS. 3Sf
juam qui Quotidianam continuam producitj quare cum ad ar-sine uiia
sriolas capillares perducetur, hacrebit quicquid eft in ipfo fic-fpe8^
iffimum , effluente interim calore cum liquidioribus particu-
Sj ied hae liquidiores particulae cum cxprimantur a lentore,
ui craflior, ac ficcior eil, quam lentor Qyotidianam pariens,
runt pariter tenaciores, quam illae, quae ex hoc altero expri-
runtur, quare ad fuperficiem venarum fluent lentius, unde
1 arterias non reducentur dieous fingulis, fed alternis, feu fiet
:curfus tertio quoque die, & cum fubfittat femper ad arterias
:naciflimum, ac ficciffimum illud, calor toto triduo perdu-
bit. Idem accidet, fi ficcifiimo illo ad arterias fubfiitentc
milis lentor non a venis refluat,fed a quolibet vifcere, &par-
corporisj erunt igitur accefliones fine frigore, rigore, auc
Mrore, quae omnia patent ex praemiffis generalibus Propofi-
nnibus. Decefiiones autem erunt fine fudore eodem, imoDccemonc$
jdem de nominibus, quae in proxima expofuafunt, nifi quod fmefudore.
: *»m in Tertiana caufae producentes fecum ferant abfumptio-
i cmhumidi, etiamfi liquidiusillud fupponatur in venas refluens,
rc glandulae fudoris obitrufbae, erit nb defectum humidi craf-
ns, quam quod per illas excerni poflit. Pulfuum difTerenraepuifuu»
jiriter ex iifdem Propofitionibus generalibus notae. Calor td.^crc*'
iique cum fit humiditate deltitutus, qua maximc ipfius vis, caior
:l vehementia prohibetur, ac temperatur, erit maximi mo*^;^
ienti, unde fenium fum acerrimum excitabit, quau's cumtidiauae
sfumpta humiditate in lignis ficcis fefe fmtiendum ofTlrt, & tTsTdeindc
dor proinde dicetur urens, eritque ad tactum acris, & mi- acrior.
ime mitis, utpote fine ullis humiditatis particulis evaporans,
i quo differet a calore Quotidianae, qni erit ad primum atta-
cim mitior, cum evaporet cam partibus aqueis, a quibus
t nperatur ejus impetus, nec acrior fenutur, nifi diutius de-
titaad attacvtum manu per tantumtemporisnimirumfpatium,
ucalons plunmum intra digitos fefe infimet, quod in Quoti-
d nae explicatione omiferamus. Quoniam vero tum fiunt le- Somni lc_
v>re^fomni, vel vigiliae, cum minimum humidi reperitur in ves, & vi-
cpore, etiamfi caetera minoris momenti, ac motus fintj insihae*
hc autem ftatu fanguinis datur non folum humidi penuria,
k maxima caloris visj igitur in hoc ftatu, feu FebreTertiana
diuntur vigiliac, vel fomni leves. Et in his quidem fomnis mfomnia
e;:xcitari poterunt [omnia, quorum fpecies fint momenti ma "^™*'
Ccc jo-
386 L BELLINI
joris , quod fiet ratione impetus fpirituum acriorum , & Gcc
tatem nervorum, & cum ejufmodi fint illae, quae iram m
vent, infomnia furoris, & ad illum difponentis excitiri pot
Ddiiia runc* ^eliria autem a vi caloris libere qu?.quaverfjm ext
rantis, & nulla legc hanc, vel illam fpeciem excitantis, pro
in hanc, aut illam flexionem incidit, quod fi dum ficcant
nervi, tiemore aliquo tremant, erunt ad flexiones ejus trem
ris facilius flexiles, & fpecies omnes, quae excitabuntur ad
las, quali per lubricum dilabentur, & fiet Delirium alicuj
sitisat- determinatae rei. Abfumpta autem humiditate producet
dens. faliva nulla^ cum etenim illa fit quid vifcidum, fi ab ipfa a
ripiatur iilud aqueum, quo fit, ut fluere poflit, non prod
cetur, vel faltem non fluet per fuos canaliculos, vel a lento
hatrente ad arterias glandularum falivalium obitruentur imm
faria eorundem canalium, vel utrumque fimul continget, u
de fiet Sitis, £c quidem ardens, ratione caloris agentis in co
pus humiditate deflitutum, nec fentietur fitis ad os faucefq
folum, fed per totum corpus conjun&a cum fenfu ardoris
LingrasC & toto corPore* ^b nac abfumptione humiditatis hume&an
nigredo. quofcunque villos, &: nullo affluxu falivae proveniet necefl
rio Linguae ficcitas, & nigredo, vel a fixo, & ficco fanguii
ad vafa linguae haerente , & demum , ut in vibicibus , in nigrec
nem abeunre , vel a tin&ura bilis , quae e ventriculo furfum afce
dat per fuperficiem oefophagi, &linguaminficiatfenfimcolo
fuo , qui etiamfi non fit niger intra ventriculum , perducta bile ,
exficcata ad linguam,& aliquantillo altius cumulata in nigru
abire poterit> & hoc contingere tantum non necefTario poff
otisama- evincit Oris amarities, quae certum argumentum eft bilis
rities. ventriculo contentae, & bilis generatio patet ex caufis Terti
nam producentibus, quae per ipfam febrem cumulabitur,
urinaini- ex recenfione Tymptomatum patet. Cum igitur in hoc fta
crudaTn" fanguinis abfumptum fit plurimum humiditatisj dura igit
fcdimcnto. eo minus erunt fluxilia, quare per febris accefiionem , in q
minor preflio, haec ipfa dura fejungi minime poterunt, f
exprimetur folum quicquid eft illud parum aquei adhuc in fa1
guine fuperftes durioribus cum reliquo fanguinecohaerentibt
vel minus facile, deltituta vehiculo aqueo, quantum exigun
ladevero inter duas quafque ipfius particulas diffluentibusj fucceder
bgiaeaacsis autem augmento caloris & febris augebitur motus, Sc prefli
1 1 un
DE FEBRIBUS. 387
nde etiam quae funt diflkilioris motus fejungentur, ac deri-
abuntur in ureteres, ac veficam, & cum illa pro ratione ad-
ii\tae humiditatis fint copiofiora, inficient maxime urinam,
imque infhmmatam, ac rubram reddent* 8c cum excerni-
ir, propter calorem humorum omnium fentietur acris, vel-
pans nempe, ac ftimulans , cujus fenfus etiam erit ratione
irundem duarum partium , terrae praecipue, ac falis, quae
inus temperatae per paucam admixtionem humidi liberius,
vividius velhcabunt, feu acrius urgtbunt urcthram. Nauf a Naufca.v©-
flerit, dejec~ti<>nes, aut vomitus biliofi, ut patet ex hac, &™&ton&F
;perionbus Propofirionibus. Scd 6c aderit rnagna Anxietas^ biiiofae.
• loniam etenim per ejufmodi ftatum fanguis in febre ma\i- ^lf™ an
am rarefa&ionem , 8c vim caloris concipit, poftquam plu-
:s circuitus peradti funt, erit fanguis univerfus in fuas partes
;cas, ac fixas, & in fuas calidas, ac mobiles maxime folu-
s, 6c quodammndo aeftuans, <5c magno impetu,& nifu qua-
uaver-um eiumpendi pracditum in vafis majoribus praecipue,
i quibus etiam a corde recepto mox impetu continetur, cu-
jlmodi funt arteriae magnae trunci, & arteria pulmonaria,
Ide pulmones fubito adrrittere, atque exprimere tanto cum
iipetu, ac rarefa&ione denvatum aeftu<intem fanguinem difli-
<le poterunt , ideoque partim dolore in crebriorem refpiratio-
1 m veniet Animal confulto, ut fenfum illum aeftus oppri-
isntis amoveat, partim ob ariditatem pulmonis, qui contra-
lre, atque expandere non poterit, quantum refpiratio rarior
«igeret, partim naturaliter propter caloris ftimulum ad mu-
ijlos intercoftales , partim propter acrimoniam fpirituum in
gnere, qui ad quamhbet partem corporis cum acriori ian-
g ine derivati inconftantem contraftionem, ac frequentiorem
f:cre abfque opera voluntatis poflunt, unde jactationis caufa
•eam nobis non advertentibus, imo quandoque repugnanti-
ts factae. Jam vero humefcat lentor ille haerens artenis, i^ Q^^.Jf
1 ab earundem fuperficie abi ipi quidem poflit, fed non diffbl tens &c.
iv, atque in liquidum redigij igituv fiet quidem ilie aliquantofucccdcntc^
iiaus ficcus , led non continuo continget, ut evadat tam
f xilis, ut refluere in venas poflit, vel quotidie, vel tnduo
eoque, fed fi gradatim debeat res fuccedere, cum illud mi-
:Cs lentum, quod ab ipfo exprimebatur, non refluat in venas
r i tertio quoque die , ipfe lentor multo magis ad fluxum mers lo-
Ccc z lum
388 L BELLINI
lum ita madldus, ut abarteriarum fuperficie divelli, & abri
poflit , etiam aliquanto fegnius labetur ad venarum (upen
ciem, feu recurret in arterias quarto quoque die: cum aute
a fuperficie arteriarum abripi fupponaturj fuccedentibus i£
tur circuitibus fanguinis nihil obftabit ad arterias, quo cal
ab ipfo exprimatur, & folvatur continue, unde poftquam tr
fus eft ex arteriis in venas, dabitur corpus integrum, quouil
que in arterias non recurrat rurfus , feu fuccedet Quartai j
intermktens. Quia vero Autumnus, fi non humiditatis, f 1
tem frigiditatis eft particeps* ipfo igitur advemante calor terjl
perabitur, fi non augebitur aliquid humidi, & non ulterijl
5deo ficcabitur faltem calido extrinfeco aeftatis deficiente, q
a fuperficie corporis fubiens reddit majorem, arque intenfi -
rem calorem fanguinis, unde fenfim humidi, quod contim %
ingeritur, fiet mora major, & lentor ille ficcus poterit fenfii
humefcere, feu Tertianae continuae periodicae fuccedet Qua
tana intermittens, praecipue fi illa Autumnum attingat. P
tet itaque, quae antecedunt atque fuccedunt, pendere a vit
qualitatis fanguinis neceffario. AfTero jam tertio, univerfa
hanc expofitam rerum feriem non pendere necetfario a viriai
motu,aut quantitate fanguiuis, quod eodem modo oftcnditu
ac in Propofitione 2Z. Patet itaque tota Propofiiio.
PROPOSITIO XXV.
Febres ad Tertianam continuam periodicam pertinentes : £5? qu
fit ipfafebris.
K«er<^ /^Um de Caufo fuperius egerimus fpeciatim, 6V explicavei
caufoe. mus affe6tioncs ejus fingillatim, nihil hic expendendu n
fupereft praeter periodum, quae ab eadem caufa petcnda efi
a qua pendent periodiTertianaefuperiusexpofitae,quotiesCai
fos illa non eft cum calore perpetuo, Sc aequabili , Scfineex
ccrbatione, fed cum hac ipfa, & diverfis illius gradibus a
cefiionem, augmentum, ftatum, ac decrementum, deceili»
nemque fignificantibus. Cum itaque Caufos typum habi
Tertianae continuae periodicae, nihii aliud eft, quam Tertiar
continua periodica intenfior.
CaU^nans, £^0 jam iemor tam COntumax , atque ficcus, ut c
¥
DE FEBRIBUS. 389
;>fo exprimatur calor totus,&: quicquid acris in fanguine con-
netur , 6c haec Lbere proinde fluant, atque ducantur per
afa fanguinisj igitur perdu&a ad quafcun.jue folidas partes
on folum eafdem non reflcient, ac reparabunt, verum e con-
erfo, cum deftituamur humido agglutinante, fixante,&eo-
lm vim fundentem , erodenrem , dimoventem , ac diflblven-
;m retundente, ac temperante, inter duas quafque ipfarum
irticulas nitentur. Et cum fint inflgnis violentiae, dimove*
unt etiam, atque a conta&u divellent, feu diflolvent com-
agem earundem partium, unde eaedem partes diflblutae , &
um fanguine flucntes per vafa ejus ad quafcunque glandulas
orporis devivabuntur , & per illas fecernentur, in quibus na-
lraliter folvitur humor aliquis, cujus naturalis compofitio fit
li nroxima, in quam folutae partes abierunt. Quoniam igi- Emadatfo *
i 7 * r . L r . 0 ocuh con-
IX corpus per eum fanguinem non ioium non reparatur, ve-Cavi, coi-
im e converfo folvitur, feu abfumicur, continget fubita cor- u^ te™"^
oris Emaciatio,& cum abfumatur unaquaeque pars,quicquid acuue.
nplet antrum oculi , ad minorem molem redigetur , unde
anus occupabit fpatium intra idem antrum, & cum haereat
axime oculus ad polleriorem antri partem , ad eas partes
rulus quaflretro, feu introrfum cedere videbitur , feu Oculi
entconcavi. Pariter Tempora collabentur, hoc eft, conci-
re viJebuntur mufculi temporales verlus ofla temporum ,
libus affigunturj fed nihil aliud erit re ipfa iile collapfus,
iam eorundem mufculorum abfurnptio» Simiii de caufa Na-
•s acutac fientj quoufque enim fpatia intercartilaginea replen-
ir fua pingucdine, & cartilagines ipfae crafliorts funt, angu-
s, qui ad nafi globulum efformatur a pinnis, amplior vide-
tur, feu minusacutus: acutior, cum iliae abfumentur, vel
fccefcent, five tenuabuntur, cum cedere in cavitatem nari-
n per illam tenuationem videantur. Hujufmedi autem, &
lktem infignis Emaciatio contingere poterit abfque eo, quod
:,, quod e corpore abfumitur, atque folvitur fub ulla alicu< infcnfiHs-
s fenfilis excrementi forma ex eodem deducatur* fi etenim evacuatlc«
;lutum iliud fit ejus conditionis, ut per vim caloris poflit abf-
le ullafpeciali fecretione per p*oros membranarum extra cor- pe^udor«V
$s trudi, atque cvaporare fpecie vaporis infenfilis, feu perfpi- ^" jj1^^»
:rionis,emaciabitur corpus,atque acfumetur abfque eo,quod mmESfi
.aicquara e corpore cedere videatur y fi vero in naturam abeat, ftlones'
Ccc j quaet
39o L BELL IN I
quae in renibus fccerni poffic, per urinas reddetur folutum i
lud : fi in glandulis cutaneis, 6c fudorificis, per fudores:
in inreitinaiibus, aut ventriculi, aut pancrearis, per deje&i
nes humoribus earum gkndularum refpondentes : fi in jecor |
per dejefttones bilitffas finceras quidem, fi fit f>la bilis, c
verfi generis, fi etiam in glandulis inteftinr rum, venuicu
aut pancreatis folvatur ejus pars aliqua. Spumofae efie pot;
runt pervim calori<,& reliquarum partium maxime mobiliui
quae confertim, 6c cum impetu erumpentes excirant bulla
diverfimode coloratae pro diverfa mutatione,undeetiam rufa
pingues cx folutione pinguium partium : viicolae, 6c corp
lentae ex folutione folidiorum ,&compacl:iorum : foetidaeexi
partium mobilium nares acerrime ferientium. Urinae parit
pingues, 6c oleofae efie poterunt ob folutionem pinguedini
6c quarumcunque partium oleofarum partibusfolidisintimepe
mixtarum. ln tali autem febre non foium contingere potei
una, aut altera ex his afiV&ionibus, verum plures, aut omn
eodem, vel diverfis diebu.^ imo eadem hora, piout haec,a|
illa pars folvitur, 6c in folutione abit in plura diverfi generi
quorum alia per alvum, alia per urinam, alia per fudoren
alia per infenfilem perfpirationem reddi pofiint.
Ad hanc febrim colliquantem reducenda videtur febris El
des, feu Sudorifica, in qua fudores perpetuo tunduntur, \
haec vel erit mitior , 6c folum fundere, ac folvere poten 1
quod aqueum adhuc fupereft in partibus, vel fi diutius protr *
hatur, evadet exitialis , cum folvere etiam debeat falia ad fi
doris prodocliionem concurrentia, atque ita folvet magis int
mam, 6c cohaerentem partium compagem. Utraque aute
febris poteft etiam provenire a fermento liquante, 6c fundent
quod 6c ipfum fit liquidum^ imo vero in colliquante diffici
admifiu videtur , calorem , 6c mobiliores particulas reliqu
pofie fundere, quicquid eft fclidifiimum in corpore, non
tem lentorem ficcum haerentem arteiiis, quae lentoris fufio
fuccedat , fanguis fe habebit inftar fermenti diiTolventis , |
quo illa colliquans febris provgnire poterit, ut in Propofition
bus generalibus expofitum eft.
A&tifai. Afibdes denique cum producat frequentem , 6c moleftam n
Affoetes. ftationem , id faciet per vim caloris hinc inde a lecli parribi
frigidionbu» temperiem aliquam quaeritantis, vel a fenfu len
t(
Elodes.
DE FEBRIBUS. 391
oris haerentis arteriis, cum quo conjun&us e/Te poterit ali-
uis alius fenfus ab admixtis cum lentore illo, vel a fenfu
jolefti caloris fimul. Naufea autem, vomitus, morfus, £c
imulus orificii fjperioris ventriculi, & membranarum ejus
atent ex fuperioribus Propofitionibus.
Eft igitur febrisTertiana continua periodica vitium in qua- QuidTer-
tate fanguinis, quo fit minus fluxilis per lentorem quen- n1™^"'"
am, cujus pars ficcior haereat femper arteriis, liquidiore^"»
>fius parte refluente per venas tertio quoque die in arterias ,
i\ (i haec perfpiret, reducatur afiunde ex qualibus parte ccr-
Dris fimilis lencor tertio quoque die fimiliter, ut.de Quo-
diana dictum eft, mutato folum ordine temporis, quo re-
arfus contingunt, ex diebus fingulis in alternos. Quare
atet Propofitio tota.
PROPOSITIO XXVI.
§uae antccedunt Quartanae continuae periodicae, vitiare qui-
\m poffunt motum , quantitatem , aut qualitatem fanguinis ; fed
lae ipfi conjunguntur , atque fuccedunt , non pendent necejfario ,
fi a vitiata qualitate ejus, £5? quid fit haec ipfa febris. •
"^Orpus aridum, & macilentum argumentum eft certifli- corpus ari*
mum ficcorum humorum, & minima humiditatis copia^u'e^.
•"aeditorum, cum ifta fit, quae humectat , & pinguedine in-tum.
:;rcit: color fufcus, aut obfcurus id ipfum fignificat, cum^^ob-
nnis inde perfpicuitas fit fublata, & compaftio tanta detur,fturus.
Janra in ficcis, 6c terra, utrumque indicium ficcitatis cum
igidicate coniunctae. Haec ipfa manifeftiora adhuc ex tem- Tempera-
cramento frigido, & ficco, per quod fanguis frigidus, &£egXm,
ccus producetur^ fimiliter inclinans aetas, cum tum frigida , 5c ficcum..
: ficca evadant corpora: fimiliter Autumnus, cum ejufdem^^"
•mperamenti fit, vel etiamfi partim fit frigidus & liccus, Aummnus,
irtim frigidus & humidus, 6c rurfus vel frigidus & ficcus,iis.inaeciua!
:1 calidus" & ficcus, vel calidus & humidusj a quibufvis
lim harum inaequalitatum fit, utcalor, vel ficcitashumidofu-
-rveniens illud ipfum humidum magis exficcet. Hunc ipfum
nguinem generabunt Curae, praecipue fi fuerint minoriscurae,
ipetusj fed diuturnioresj ab hisemm abfumetur quidemhu-
mi-
r L. B E L L I N I
miditas, fed partibus calidis propter debilitatem motuum
Haemor- i**is curis minor libertas conciiiabitur, 5c evadet fanguis fii
thoides fu- humidirate ficcior, & non foluto calore frigidior. A fuj
prc ac* preflione Haemorrhoidum frigefcere, 8c ficcari magis potei
fanguis,quoties fanguis ille evacuandus per Haemorrhoidesfii
qualis vuigo fupponitur a Medicis, ficcus, craffior, frigidio
fed re ipfa non eft ejufmodi, nifi cum talis naturae eft langu
univerfus, ac tum ejus fuppreflio ex Haemorrhoidibus cop
TumorLie-fua auget ftatum non natqralem fanguinis: fic tumor Lien
poteft quidem producere frigidum , 6c ficcum fanguinem, ip
admifcendo aliquam portionem iilius humoris, quo fit tumoi
& hic fit oporret maxime lentus in vifcere lienis, ex cuji
compofitione patet, non nifi lentiflimum quiddam per ipfui
fluerej fed nifi tumor ille faclus ik vitio partis a generationc-
vel poft ipfam facto, tumor in liene generari non poteft a
humore frigido, 6c ficco, nifi (anguis frigidus, & ficcus prit
extiterit. Antecedentia igitur Quaitanae conrinuae periodic
propter frigiditatem , 8c ficcitatem fanguinis producent pai
ciores, & minus vindos fpiritus, adeoque vitiabunt motui
fanguinis, fed & vioabunt quantitatem fangiunis* deer
# enim humiditas: vitiabitur etiam quilitas, §C quidem pr
mario, cum fanguis frigidus, Sc ficcus in animalis, & h<
rninis nominatim corpore eiTe non debeat. Pofito igin
fanguine frigido, 8c ficco, erit in ipfo crafiiiies, five lcnt<
maximae tarditatisj ficcitas enim cum ex fe fit minime flux
lis, 8c ipfi admixta non fupponatur humiditas, cujus admixti(
ne fluxilior redditur, arque infuper a frigiditate, quae ficcita
conjuncta fupponitur, auferatur ilia vis urgendi, dimovend:
agitandi, atque ita motum difponendi, quae vis ab aftione cs
loiis provenit, fiet, ut in hoc ftatu fanguinis lenror fit max
mae tarditatis. Quia vero ficcitas non ex toto impedit calc
ris folutionem , 6c ejus, qui fohritur, vis ab humido, quo
dceft, non retunditur, erit lentor ille cum aliquo calore cor
Acccffioncs juncStus. Hinc fiet, oat cum derivatur ad arteriolas capillares
fincuiia haereat iis, & quidem validifiime propter lentorem maxim
fpccic!S ficcum, fed non haereat impediendo omnis caloris folutio
nem , unde accefiione^ fine uilius frigoris fpecie erunt. Qui
vero lentor totus ficcflimus eft fupra lentorem quemlibetTer
tianas, vcl Quotidianas producentem, igiiuretiam illud liqui
di
DE FEBRIBUS m
ius, quod ex ipfo per fuperaffluentem fanguinem exprimi-Recurfae
jr, erit magis lentum , quam illud,quod recurfusQuotidianae,quarto
el Tertianae producit , adeoque labetur ad fuperficiem venarum die^
rntjus, feu non reducetur in arterias, nifi quarto quoque die,
um ejufmodi temporis fpatium exigat, vel ad hoc, ut excur-
it totam longitudinem iuorum canalium , per quos ducendus
t, antequam ad arterias perveniat, vel quia non nifi intra
em fpatium temporis fermentefcat, maturetur, feu genere-
ir, ut in fuperioribus expofuimus. Decefiiones aurem erunt Deceffiones
:ie fudore iifdem de caufis , q iibus fit , ut Quotidianae , & Quar- flue fudor<:-
nae continuae fimiliter fine fudore decedant, 6c in hac febre
iriter locum habebit, 6c quidem maximum craflities humoris
«eteroquin per fudorem exprimi poflibilis, cum in hac febre,
i ex hac Propofitione patet,fit languis maxime omniumcraf-
fiimus, feu maxime ficcus, atque cohacrens. Pulfuum dif- Ju^.rLJum
jrentiae patent ex generalibus Propofitionibusj quia vero len-tiae"**"
fir fopponitur frigidior, frigidior nempe quam in Tertiana,
cam expofuimus; erit igirur quantitas foluti caloris minor , CaIor mi~
r r • ■ • i iii- r i .'noi, quam
seoque ienlus etiam minoris caloris nabebitur, ieu calor mi intertiana:
rr, quam in Terciana continua fentietur: quia vero ejufmodi q"'°r \n
litor frigidus conjunc"r.us eft, non cum humiditate, quae ca- quotidia-
liis vim reprimit, ac moderatur, fed cum ficcitate, qua fic,na'
t calor purus, atque ex fe ipfo liber, & folutus fine ullo tem-
prante evaporet, in Quotidiana autem expirat cum humidi-
t;e permixtusj igitur calor in Quartana propter minorem
qintitatem erit quidem minor, quam in Tertiana, fed pro-
p;r privationem humiditatis reprimentis, ac temperantis ferj-
ti:ur acrior, quam in Quotidiana. Quoniam vero, ubi maior .SIt,s me.dia
• i • 1 . . . ^ ,.j J lnterutnuC-
c;Drisvis,ibi major exficcatio partium lolidarum ,ubi majorex que expo-
fiVatio, major fitisj cum igitur in Quartana fit calor minor,^a£fcDlis
'qjim in Tertiana,fed penuna humiditatis major, quam inQuo-
ti ana, fiet, ut fitis in Quartana fit minor quidem, quam fitis
irTerriana, fed major quam in Quotidiana, cum in hac hu-
mlita^, quae in lentore fupponitur, praefto fit. Cum igitur urinainitio
una componatur ex duris partibus, atque liquidis -aqueis, & ^1°!! poft
m in hoc lentore fixiflimae fint j per parvum motum , feuvaria-
mjiorem preflionem in accefiionibus fejungi , ac derivari non
PQerunt in canales urinae, fed exprimetur folummodo quod
& idiflimum eft, & pure aqueum, feu erunt urinae crudae,
Ddd at-
394 L. BELLINI
atque tenues : invalefcente autera motu febris crefcet preflio
unde durae etiam partes folvi, & excerni per urinam poterunt
& fiet illa coloratior, & coftiorj quia tamen folvi , ac fejun^
debent a ficciflimo fanguine non in omnibus traje&ionibus p:
renes,erunt partesper urinam exprefliles itaad folutionem difpc
fitae, ut per uitimam illamtraje&ionem folvi ex toto ,6cexcerr
poflint, unde fiet ut aliquando reddatur crudior, aliquandocc
ctior, prout paites co&ionem oftendentes plus minus difpofe
funt ad continuam , vel interruptam feparationem in renibus ab i
lo maxime lento, & ficco fanguine. Qiiia vero ad calorem a
que humiditatem fumus plerumque, ac naturaliter difpofit:
confervamur autem pcr cibos calidos, cc humidos pleriqut
vel faltem potus humidus ex aqua ne vilidlmis quidem deef'
igitur raro poterit ita vitiari fanguis, ut frigidus evadar,
ficcus,feu lentorem contrahat Quartanae producendae aptun
Raro con- quare Quartana continua periodicararocontinget: quod ii co;
tingu. tingat, cum per craflitiem, Sc frigiditatem fmguinis min
mum fpirituum 8c maxime inertium generetur, & in fanguii
minimum reperiatur ejus , quod cum liquido nervorum cteb
contraheremufculos ,& in hujufmodi corporum copia confift:
viresmaxi- robur, & virium integritas, Quartana continua periodii
me deilclt- qUan(j0 continget , vires maxime dejiciet. Quae tamen reliqi
ReUqua ex contingunt in Quartana continua periodica, ab expiicatioi
tentibus earundem in Quartana intermittente peterida funt. Quiave
ficcitas illa, & frigiditas contumax difficile humefcere potef
atque incalefcere, hinc fiet, ut longiori tempore opus fi
Ad4°&ni antecjuam ^ **er* P0^^) & protrahetur fcbris ad 40. die?,
ieriuspro- ulterius, & nifi adhuc folvatur ille lentor, cum in illo 6
cachexVa gume ^cco » & frigido nihil contineatur, quod naturae co
fuccedens. fentaneum fit, fuccedet prava habitudo corporis, feu Cach
xia, vel abfumptio ejufdem per ficcitatem, 8c frigiditaten
Tabes. eritque Tabes quafi mturalis, cum haec fit cum frigiditate p
riter, Sc ficcitate, vel fi calor febrilis caliditatem coneiliavci
Quartana partibus, abfumetur corpus per talem a ficcitate, 6c calid
ten"mit" tate provenientem. Si vero lentor ille ficcus aliquantum hi
mefcatita, ut abripi ab arteriis poffit, non tamen fubito, f<
fenfim ac paulatim folvatur, refluet per venas quarto quoqi
die, cum per primam humectationem ficcitfimum illud nc
pollit evadere fluxilius, quam id, quod ex ipfo liquidius e:
P1
DE FEBRIBUS. 395-
primebatur ad producendos recurfus,adeoque fiet rurfusQuar-
rana febris, non tarnen continua, cum lentor non haereat per~
petuo arteriis, fed cujus inter duos quofque recurfu relinqua"
:ur corpus integrum per aliquod fpatium temporis, feu fucce-
iet Quartana intermittens. Affero jam tertio , univerfam hanc
erum feriem neceffario non pendere a vitio motus, aut quan-
:itatis fanguinis j vitium etenim eft primo in fanguine, inter
;ujus effe&us eil etiam vitium motus, Sc quantitatis ejus, ita
jt univerfa rerum feries, ut patet ab expofitis, eriam fucce-
leretj nifi vitiaretur motus, ant quantitas hnguinis , cum e-
:iam pulfuum differentiae ab illo primario vitio fanguinis pen-
lere poffint.
Eft igiturFebris quartana continua periodica vitium in qua- Quidfit
jtate fanguinis,qua fit minime fluxilis per lentorem quendam, SUSnS
ujus pars ficcior validiffime h lerct artenis perpetiso, Hquidio- Periodica-
'? ipfius parte refluente quarto quoque dis 6cc. ut in fuperio-
ibus, mutato folum ordine recurfus ex fingulis, aut tertio in
uartum quemque diem, unde in his tribus febribus, qui ca-
;>r exprimitur a fuis lentoribus, Sc per vafa fanguinis fluit,di- .. ,.
erdmode le habct m hnguhs, cc in (juotidiana quidem qui vCrfis mo-
xprimitur, non exprimitur fejunclim , &; folitarius, fed per* beatcalot
lixtus cum infigni quantitate humiditatis aqueae, qua lentnrin tribus
{uotidianae febris fcatet : qui exprimitur in Tertiana, copiofior fcba*
t, £c cum minori quantitate humidi aquei permixtus, cum
ntor ille Tertianae febris fit tenacior, feu ficcior, feu minus
jueae humiditaris continens : qui denique exprimirur inQuar-
na, minimae quantitatis , 6c cum minima quantitate aquae
pmixtus, cum lentor ille ficcus fit, atque frigidus.
PROPOSITIO XXVII.
Quae antecedunt Febri malignae vitiare quidem poffunt motum ,
c^ntitatem^ aut qualitatem fanguinis\ fed quae ipji conjungun-
t-, atque fuccedunt , non pendent neceffario^ nifi a vitiata qua-
lite ejus: ti? quid fit haec ipfafebris.
1 Tlhil eft apud Medicos magis vulgatum , atque acceptum , Aiitecedea*
JM quamFebrem malignam provenireamalignaquadam qua-tu*
hte humorum, qua ipfi venenum quafi quoddam contraxe-
r t, & folum ratione hujus venenatae qualitatis a Maligna
Ddd z fe-
396 L. BELLINI
febre produci quicquid cum ipfa conjungitur. Quia vero hoi
vitio fanguinis pofito neceflario vitiatur motus, 8c quantita
etiam fanguinis, cum per eam mutationem nec fpiritus natu
ralis conditionis, nec quantitas.naturalis fanguinis detur, £
qualitas vitiata fupponatur, patet ab antecedentibus, vitiar
poffe motum , quantitatem, 8c qualitatem fanguinis. Qui
tamen quid fit illa venenata qualitas, 8c quo paclo operetur
a nemine exprimiturj fi igitur oftenderimus , quicquid con
junc~tum eft, atque fuccedit Febri malignae, neceiTario pende
re a lentore fuperius expofito, vel cum redditur tenacior, ve
cum fermentefcit, ac folvitur in quiddam a naturaii fanguin<
plane diverfum , fiet, ut explicetur, quid fir. malignum illud
ac venenatum j 8c fimul oftendatur, quicquid conjungitur
atque fuccedit Febri malignae, necefiario non pendere, nifi
vitiata qualitate fanguinis, cum Febris mahgna nihil aliud
fuperitis expofitis differre debeat, quam per magis, 8c mmu
fi a lentore contumaciore , vel foluto in quid a tanguine long
diverfum pendeat, cum conjuncla, & fuccedentia ftbiibus re
liquis non pendeant necefiario, nifi a vitiata qualitate fangui
nis. Primo autemFebres malignas, quaecommuniter invadunt
a lentore fuperius expoficarum febrium originem ducere, ex e<
patet, quod pleraeque Febres malignae fuccedunt iifdem febribu<
Maiignae 8c Quotidianis , atque Tertianis praecipue,in quibus major v;
febabuSnteS caloris , 8c humiditatis ad fermentationem , 8Y folutionem ejufder
non maii- Jentoris difponentium $ Quartanis autem difficilius , in quibus ca
lor minimus viget , 8c magna ficcitas humores premit , quod u
trumque a fermentatione cohibet>fic plerumque Tertiana fim
plex intermittens in duas abirefolet intermittentes,quaemoKi
duas continuas per fubintrantiam : hae mox in continuam unicarr
quae poltremo in malignamdefinit. Cum igiturillae mutatione
fint quidam gradusex minus in magis tenacem , haerentemque ar
teriis lentorem,ut ex fuperiusexpofitispatet, ulcimusetiamgra
dus febrium earum fibi ex ordine fuccedentium , feu Fcbri
maligna videtur neceflario futura ejufdem originiscumreliquis
8c cum illne proceficrint ex minori per majores, ac majore
r di gradus lentoris, illa, quae poftremo corripit, ducet originefl
Jffcdcbeat1 a fummo lenroiis gradu. Quando autem cum hoc fummo len
fanguis in torjs pracju coniuncta erit fumma folutio partium m languim
malignis . <=» t-i- j i •
febnbus. maxime mobilium, quae nitantur in eundem lentorem na, u
ipfun
DE FEBRIBUS. 397
pfum poffint fubigere , ac fundere, & per illam folutionem
nutari ille non poflit in naturalem fanguinem , orietur quod-
lam liquidum in vafis fanguinis non alendo, non movendo,
lon fentiendo aptum , hic durius, ibi liquidius, cum necefTa-
ium non fit, ut ubique folutus fit aequaliter in his arteriis ad-
Uc haeren^, ab illis abrcptus, ad rus recurrens,atque haerens,
jrf »s pcr illdS hbere fluens, cum abripere, vel fundere hujus,
el illius arteriae lentorem debeat quicquid eft illud maxime
tobile, prout ad hanc, vel illam arteriam refiltentiam majo-
?m, aut minorem invenit, quae major elt , aut minor necef-
trio, prout illa materia coliocatur in hac aut illa parte corpo-
s, in qua major, aut minor momenti prementis vis viget ,ut
i fuperioiibus abunde patet. Sive igitur Maligr.ae fucccdant speciesbe-
'isfebnbus, fjve ex fe primo invadant , fitfanguis, qualem febrisT' feu
lcriplimus, nempe cx lcntore compofitus cum partibus re- .ca.lor fub .
quis mobilioribus maxime fMutis, & hae mobiliores fubigant tior.ummi,"
lulatim, ac folvnnt lentorem illum > hae ignur cum iplo ali-
Jatenus mifcebuntur, 6c violcntiam fuam minuen:, &t cum
iter cas calor reperiatur, quoufque folutio fa&a non eft, ca-
r cum lentoris partibus vclut implicabitur, Sc fui momenti
lurimum deperdetj hinc igiturfiet, ut vis ejus, five calor
i corpnre fentiutur minor non fccus, ac minus calefcit cor-
js, li corpus mter & igncm ponatur glacies, vel quid fri-
;dum, undc fcbris videbitur benignior, cum calor fub ini-
Jin mitior fentiatur,&cum adhuc ptflima caetera non poflint
: piodere , latebit natura febris dcterioris. Quoniam vero
uicquid eft virium, quod excrimus,fit per conrluxum liquidi
]r nervos, & partis mobilioris fanguinis in villos mufculo-
jfm$ quoufque igitur hae fiuunt libere per arterias, dari ad-
fcc, & exerceri poterit plurimum virium , ied cum fubigunt
litorem, ac tpfi permifcentur, aut non fluent per arterias,
Bt ob admixtionem fecemi in fuis locis non poffunt, conflu- ,
L | ... ... . . . n • • • i • • • Paulo poft
Js i ile tomturj ignur paulo poft inrtium dabitur vinum in- principium
fnis imbeciUita* deficientibus partihus r bur producentibus, virhl.m[nfl-
c cum llla permixtio hat mtra vaia ianguinis, neque ullameiiiitas.
rvam affe&ionem obviam fenfibus aegn, aut adftantium pa-
rt,videHitur illa imbecillitas iine manifefta caufa^limiliterque^^^
cn eo mixtionis ftaru perleverante adhuc perfeveret fallax&
f< ris bemgnioiis fpecies, & calor perleveret rmtior, virium
Ddd i ilk
398 L. BELLINI
ptoefuTfc^iHa imbecillitas videbitur major, quam quae caeteroquin cc-
bris modu- ventre deberet illi ad fenfum remiffiori febri , & calori modt i
mediocriter excedenti : fermentefcet interim lentor ille , &
quidem fuerit haerens arteriis, fejungetur Sc fluet per vafa k .
guinis, fin minus, fluet abfque eo, quod abripi ab arteriis (
beat : calor itaque non folum, qui antea liber erat, libere
perabitur, verum £c ille folvetur, qui antea in ipfo lentc
inquietitu- continebatur , unde fiet caloris incivmentum. Ex hoc aute
™x!eus!10' cal°re au&o , £c lentore cum ipfo fluente ad partes corpo
orientur moleitiae ab afflusu lentoris, a calore caloris fenfi
6v aeger ja&abitur, ut inveniat refrigerii locum , unde e :
inquies, 6c per le&um fe jaCtabit hinc inde. His iifdem ,j
nominibns anxie refpirabit frequenter cum magnis refpn
tionibus , cum fufpiriis , cum fenfu quodam caloris mfigi
in pecxore, pulmonibufque, 6c fenfu quodam gravantis,
prementis rei, vel difficile mobilis intra pulmones -> lent
enim gravationem, preffionem , 6c difficilem fluxum per pi
mones pariet, quoties ad ipfos perducetur, unde aeger tent
bit omne genus refpirationis , qua per affuetudinem didicit m
leftum illud abripi, atque expelli vis autem,feu copia inge
caler tis impenfe fanguinis, qui continetur in truncis venae c
vac', 6c arteriae magnae intra pectus, 6c inna totam pulm
num molcm, fenfum caloris excitabit in pefrore, quo am
vendo frequenter praecipue, & magnis refpirationibus rcfpir
bit aeger per voluntatem , atqueafTuetudinem ,quarum tamenr
fpirationum fpecies enam naturaliterdari pore: unt per itimulu
wxdfnati a ^^^^^^^^111^01"0^^ fenfum excicancibiis. Dumautemfermei
' ratio peragitur,6c folvitur in fuasquafque parteslentor, libert
temetiam nancifccnturfalinae,6c aqueae,6c cum lentoraglandi
lisabripi,6c fluere incipiat,non obftruet canaleseundem a glar/
dulis fudorificis ad cutem derivantibus,undepartesillaefoluta
6c fudorem efformare aptaepoterunt per poroscutisreddi,&fi
dorem generare> cum vero lentor poffit identidem recurren
premi,6c compingi valide, ita utdiutius,6c validiushaereat,ai
tequam fermentefcat ,vel obftruat gladularum canaliculos,hir
fudor illemodoeffl uet , modo ceiTabit , nunc paucus , mox copk
fus ex toto corpore , ex aliqua folum parte , prout nempe plus m;
nus folvitur lentor magis minufve continue , prout folvitur in ha<
autillaparte, vel toto corpore,prout recurrit,aut fecus,&ft
dc
DE FEBRIBUS. 399
Drera ex his quemlibet efle pofle calidum , & frigidum, pa-
t ex Propofitione 11 . Quare fudores efle poterunt in unaqua-
jeipforum arT^ctione nullius ordinis, Quoniam vero ejufmo- Puifus par-
lentoris prirrum , five quod adhuc fufum non eft , fivevus*
uod recurrit, haeret arteriis, five quia per motum febris plu-
:num liquidi intra vafa fanguinis contenti evaporat, five quia
ihaecomnia, aut plura fimul continguntj igitur in arteriis
rnormulto, quam naturalis copia liquidi continebitur , ad-
<que pulfus erit parvus. Similibus autem de nominibus &Dcbili3.
luidum per nervos, 6c fanguis in mufculis expandendus erit
r.noris quantitatis, adeoque minoris virtutis, 6c minus vali-
( cor contrahet, unde minor impetus communicabitur fan-
f.iini, & fiet pulfus debiliorj quin ctiamfi fprituum vis fit
^rior, tamen minus cxerceri poterit in minori quantitate
i^guinis, & etiam tum pulfus debilis npparcbit. Si igitur
iiritus, ac fanguis ille fint maxime foiuti , erunt vividiores,
f:ilius excurrentes, & fubito, adeoque frequentius excidentesFrequens.
i mufculorum villos, &. fiet firequentia pulfusj fi vero ca-
cm ilk comrnctionem producentia ita mixta lint cum aliis
<rporibus naturalibus , aut non naturalibus , ut iifdem ,
: m naturali flaru, intervallis temporis in villos cordis exci-
tnt, fiet raritas qualis naturalis: ck fi fint ejufdem impetus, Rarus.
i quantkas liquidi non naturalis eo tempore per vafa fanguinis
fientis , compofiti fcilicet ex turbido illo fanguine, hic H-' SiiSI*1* fi"
(ido, lllic fubvifcido, 6c vifcido inaequalium particularum
i, qualis naturalis quanritas fanguinis, erit pulfus in magni-
tdine, rantate, & robore naturali frmtlis. Sednuiainterimfluens cumpefli-
j - r - • 1 1 j r r r r «11 • mis,ntenra
nd per vaia languinis, ett qualedeicnphmus, hent ab llla mi- affeaioni-
IpBa quafi turbidi fanguinis millc peflima, 5c exitialia , utexpli* {^st'io fc-
CDimus mox. Sit iam mitio febrislentoris vis magna : inrerim igi- bris aIi-
tr vix quicquam r-fluet perartenas, undetum pulius minimus: nimuS} &
c autem calor folutus ; fi i^itur hic in cerebro adhuc tolvatur ma- fr£3uen-
. , , . i • • 1 • tiflimus
§ ^UtreipiafolviturynecaG piaematris arterns tantum lentons pierumque
c endat, ut ad ipfum fermentandumdebeat visejus hebefcere,acpulfu&*
tnperari,generabituv liquidum per nervosacerrimum. ac fubito
c cidens , unde frequentiflime contrahetur cor , feu fiet pulfus mi-
iDUsck rrequemiflimus. Quiaveroex inconftanti illa liquatione,
iDtione,& recuvfu lerrtpris ht neccfT.no, ut modo haec, modo illa
(' ftruatur artei ia, atquc ut modo magis liberum, modo magis im-
pli-
4oo L. BELLINl
plicatum fit reliquum fanguinis,fit etiam inde, ut arteriae^piae mt
tris modo magis,modo minus infartae fint ,hoceft,modo pla
res , modo pauciores, modo acriores, modo hebetiores fp;
ritus generentur j quod idem cum dicendum fic de fanguin
ad movendos mufculos concurrente , patet hoc de nomin
pulfum ut plurimum debere eiTe varium quoad raritatem t
frequentiam , magnitudinem *Sc parvitatem , debilitatem t
urinaepri- robur, quae funt in pulfu praecipua. Cum vero primis diebi
S|Suando Pon^c contingere, ut lentor ille non fit ita fufus, ut ejus pai
quaiesfa-° tes non naturales, nec in ftatu naturae caeteroquin per urinai
norum. amandabiles per eandem reddi poffint , atque infuper fie
poteft, ut motus fanguinis fit tam naturali proximus, ut cur
datur pulfus naturali fimilis, detur illa ejus velocicas per rt
nes, quae neceflaria eft ad reparandas partes duras cum aque
naturali fimilem urinam conftituentibus, ac denique fieri p<
teft, cum illo lentore non fufo harum partium aut nullae, ai
paucae detineantur j cum igitur dabuntur hae conditiones
reddetur urina naturali fimiiis cum iis interim pravis fymptc
matis, quae ab illa mifcella in fanguine liquidarum , & vifc
Tenucs,au-darum partium poteft contingere. Quod fi cum lentoredc
dae,fmefe- tjneatur poni0 dura craflitiem , c^ftionem, & fedimentui
dimento. > . , 1 • r • • r • •
taciens, vel velocitas fanguinis lit tanta, ut non permimt i
renibus exprimi, nifi quod hquidiflimum eft, tunc neceflari
urina reddetur tenuis, reddetur cruda, & cum nihil cont
neat, quod fubfidere poflit, erit fine fedimento. Si vero lcr
tor fit magis liquatus, ita ut maximam partem fanguinis fi
inquinatione corripiat, facile fecerni poterit craflius ex illo ;
liquid , cum faftus fit totus fere aeque fluxilis, & partes cra
fiores minimum impedimentum ob illam fluxilitarem inven
s dimen aut ' ^ Per ur*nam reddetur* & cum non fit id , ex quo n
tumexae- turale fedimentum producitur , fedimentum quidem videb
mentofi- tur ^ qUja fundum matulae petet , fed erit ab illo diflimile, •
craffae,co- aliud excrementum appellabitur. Hoc ipfum fuccedet etian
b°daeae cum ^ non detur tanta corruptio fanguinis^ fed velocitas ejus i
crafTo', ru-talis, ut per renes ejufdem craflioris materiae fepiratio pofi
fedime^nto0 e ^ntingere. Iifdem de caufis, & cum dabuntur circumftai
tiae, feu conditiones fimiles, producetur, atque reddetur i
rina crafla,colorara, turbida , cumcraflb, rubro, turbido f»
dimento, ut patet. Quia vero eo acrior eft calor, quo lib
j
DE FEBRIBUS. 401
rior, & magis a rcliquis corporibus feparatusj in hac autem Caior mU
ccnftitutione fanguinis ob fufionem lcntons eft femper cum "a^'r
aliqua ipfius vifcidiore, & crafliore particula conjundtus : in Fe- ardencis:
brc autem ardente fejunctus ab iifdem eft: etfi igitur in Febre %l g\?a\°™a~
maligna cb fufionem lentoris maxima vis eft caioris, quia ta-nuaminar-
men a partibus vifcidis retunditur, ac temperatur, compara- qlTec^c-
tus ad calorcm Fcb is ardentis eft minor,quam ille.quiacrior, roquiiicon-
i r ■ •!_ • ' jungi debe-
ob leparationem a partibus temperantibus quia vero confti- re vidcren-
tutio faneuinis multo deterior eft, quam in Febrcardente cum fur Cl,,m ll_
illo calore, qui, etli lummus, ad calorem Febns ardentis com- °> etfi.
paratus eft minor ,conjun£ta eruntfymptomatamultograviora jcaior^ar-
quam in Febre ardente, Sc quam quae fccum ferre debere vi den»s eft
fleretur ille calor iis, qui dc conftitutione fanguinis tam a na nutlor*
rurali ftatu dtficientis non eflent confcii. Quia vero Sitisfit *5i?"o"f -
Jefectu falivae> & humidi membranam quamlibet humectan- p£modu»
!:is, utrumque autem deeft vcl a calore exficcante , vel ab ob-cal{ms*
[trudtione impedicnte cfrluxum , vcl a vifcido o hibente partcs
lumidas, atque ita prohibcnte, ne per datam preflionem fe-
:ernanturj etfi igitur calor fit remiffior, hoc cft, minime ex-
iccans, quoties dabitur vcl vifcidum iliud cohibens, vcl ob-
trucTio illa impcdiens ad glandulas falivales, vel ad vafa quae-
ibet, ex quibus humor ille dcrivatur, vcl ad utrafque partcs,
iabitur fitis ad os Sc fauces folum, vel ad corpus totum prae-
cr os 8c fauccs, vel ad omnes partes ablque co, quod calor
it intenfiprj cum vero in expofita conftitutione fanguinis de-
ur lentor, a quo fieri poteft obftructio, vel imphcatio hu-
nidi* a» is , vcl utrumque, patet, in Febre maligna dari pofle
itim fupia modum caloris febnlis. Scd £c nulla fitis dabi- Miquando
ir cum intenfiore calore febris, & linguae ficcitatc, quod^^f™
* ontingcre poterit, quoties vel iia fufus fit totus fanguis* u rbrei&lin-
i • > r • • e • • r siuae ficci-
alor quidem fentiaiur lntentior propter copiarn ejus a rufjone3 tate.
:d ianguis fplutus fit in quiddam fubhumidum, quod diffici-
us a calore tenuctur, & perfpirare cogatur, unde humefacere
fffit ali<]uatenus partes, iingua interim fupcrficie tenus are-
ente ub continuam expirationem partium calidarum ex abdo-
ine, Sc pcctore per tracheam, & oefophagum intime in-
rim in mcdiocn humecT: itionis gradu permanente, cujus hu-
iditatis intimae, 6c ficcitatis iolum fuperficie tcnus indicium
it loquendi facilitas, quae fine mobilitate mufculorum, &
Eee haec,
Ao% I, B E L L I N I
haec fme ipforum mollicie non poteft contingere. Etiamfi ai
tem non detur ejufmodi fufio, Sc detur linguae ficcitas no
folum fuperficie tenus, fed 8c profundior imovero etiam i
univerfo corpore, 8c quibuslibec ejus viilis detur intima, I
gravis ficcitasj fieri tarnen poterit, ut nullius fuis fenfus hi
beatur, quoties per illam ficcitatem facta fit talis exficcati
nervorum, ut ipforum latera oppofita ad mutuum conta&ur
venerint, & quafi coaluerint, Sc diriguerint toti ipfi nerv
ita ut fenfus ficcitatis , feu fitis excitari per ipfos nequea
licet ficcitas fitfumma, eaque produc"ta, vel quia calor hum
ditatem abfumferit, vel quia lentor canalcs obftruKerit,S
singularis ^11'3 humiditatem detinuerit. Quia vero ob pravam illam coi
ad omne ftitutionem fanguinis generabumur in glandulis ventriculi,
gebn°usUh?ap-derivabuntur"in cavitatem ejus pravi humores, ac molefti,
peteiim^eo moleftiores erunt, cum moveri, Sc dilabi per membra
guftnfgra- ejufdem cogentur* cum igit.ur objicietur aliquid, quodc
4i?ame*tr^ue ^11 \ ingerendum, expeclatione, 6c mecu moleftiae, q
' fubfequi debcret intra ventricuium ab allapfu ejus cibi dim<
ventis humores pravos tum quiefcentes, nec dilabentes p
membranas, in ejufdem cibi inappecentiam fummam venimu;
imo non inappecentiam folum,verum in averfionem infignen
6c quidem tantam, ut excitari poftit fpccies fenfus molefti ';
ventriculum, quo in vomitum cietur, unde conftringi pot
rit ventriculus,& contentos humores re ipfa dimovere,- & v
jjaufca, rum faftidium excitare. Naufea aurem, & vomitus parec <
vomitus. Propofitione 11. Sc ex his ipfis, quae de hac ad quemcunq
cibum averfione differuimus. Horror frequens, 8c nulia leg
JSmta &~ac faepius in die recurrens abunde patet ex iis, quae de lentc
faeperecur-frjgorjgco dj&a [unt^ & ex fangUjne, quem hic fupponim
vifcido liquidum, ita ut quoties vifcidum illud ita impingit
Gravitas arteriis , ut calorem cohibeat, horrorem excicare debeat. 1
m^°bro-& nac \P^a craffi^e fanguinis pendet gravitas totius corporis
jwm con- veluti membrorum contra&io, ut patet ex expofitione fr
uaftio. r|s cum ^olore oftocopo, qui fenfus erit eo gravior, quo
lencorem fanguinis, & caloris evaporationem minor gener
tur copia fpirituum, qui fua vi concrahendo valide mufcu
Deliiia. fuperare pofiint prelTionem ab impa&is craftis humoribus. I
liria variis modis concingere poflibilia in hoc ftatu fangui
patent ex Propofitione zi. 6c do&rina deliriorum in gene
Qu
DE FEBRIBUS. 403
Quoniam igitur in partibus fanguinis datur illadiverfitas j prout
igitur , 6c quoufque lentor, aut alii humores, praeterfluere
poterunt, aut fublittere, led non fine punclione , caloris vi,
lut teniione, & id flat nullo ordine, per hanc, aut illam par-
:em fluendo, vel ad hanc, aur illam partium diverfarum arte-
:eriam fubfiftendo, generabitur dolor vagus huc illuc tendens,
itque hinc inde ubicns, plus minus durans & cujuicunque ge- Slldore$
leris. Sudores dari frequenter poterunt propter folutionemfrequemes,
>artium in fudorem abire valentium, eruntque parvi ac minu Pa**' mU
i, cum fundat quidem ille calor, fed ejus vis parirer abfumut
>lui imum humidi , vel quia lentor ille falinas partes , ficut
tiam aqueas ita detineat , ut per datam preflionem fecerni,ar-
|ue exprimi non poflrnt: Hinc erunt etiam inutiles, cum iHeInutiIc5-
udor non fit expreflio, atque expulfio lentoris noxii, fed fit
|Uidd,tm , quod e noxio cxpiimitur, illudque ipfum reddit
aturae magis adverfum, illa humidi quanritate,quae fupereit,
b.unte: initio autem morbi etiam conringere poterunt, tum b"ltl° mor-
tiam incipiente fufionej fed de fudore etiam fupei ius , unde
aut tora rcs. Sed & frequenter contingere potent Oculo- ocuiorum.
um ruborj cum ttenim fit fanguis quafi turbidum vehens exIubor*
)luto, & craflo compofitum, qucti* s ad auenas per album
cuh diftnbutas fubfrflet cralTum quiddam liq-jidioris fluxum
npediens, fubfiltet hic, & fui caloris libertate, & continuo
ovj ianguinis fupenffluxu dittrahet , ac trudet extrorfum
mdem arteriolam , qooufque in vifum poflit incidcre, &
rum ruborem oltendere, feu oculi videbuntur rubri, & id
iquentiflrme contingere potcrit,cum ea conititutio fanguinisMaculae,&
:-».p r apta flt illi rubori producendo. Cum vero detur haec fufc^que "
Dnllrtutio fangumis lcnto hquida, patet, eam elTe, qualis re-coloris'a^
uirrtur ad producendas maculas , atque pultulas in corporenis euam
{ demonltratis LVopofltione 11. eafque maculas, atque Pu" P^ocTu-^'
ulas efie pofle cuiufl bet m^gnitudrnis, atque coloris, lividas, pantes , n*-
igras, rubras,vinde> 9 & fi quae fant aliae deterioris ,aut mc- ^s'&c.vl"
orts generis : datur enim in fmguine conftitutionis, quam
•ppotuimus , p-.rpetua fermentatro, ac foiutio, unde prout
us po>tio aliqua pcrd^citur modis in ea Propofitione defcri-
tiS ad 1 ca ibrdem enumerata perfpiiabilis, Sc craflrora (olurn
linqutns, vel fermentabihs, antequam vel (uppuretur, vel
erfpiret, fient maculae, vel pultulue majores, aut minor s,
Eee t prout
4o4 L. BELLINI
prouc materies per aroplius, aut contractius fpatium collige-
tur, & diverfimode coloratae pro diverfirate materiae, erunt-
que peflimae, quae funt colore nigne, fufcae, virides, lividae,
„ n , cum indcio finc crafliorum, ac magis fixarum partium, quod
?uftulaepei 7 ,1 D ^ j r> ,
xotumcor- tamen nec certum argumentum elt. Quia vero quod per.pi-
pus, ied rat[one "refolvitur. auc fuppuratione fermentefcic , eft quid ad
praeciDue * f i ' i
per faaem, fluxilitatem , atque expreiiioncm valde difpofirum , cum
"edes! pauC.ucrumque iilud fic fluxus quidarn 3 fi igirur maceries brevi fer-
dores in^ menrefcens, cum quicfcit, vel perfpiratione refolubilis duca-
peftore: Cur per parces corporis cuteraras, & validi, ac perpetui prae
macuiae aliismorus, ad hus illa non coacervabitur, fed perfpiratione
contra co- . r 1 *r * » ■
piofae in abfumi pnrent , etiami* excra vala ducatur 5 Vanolae autem,
^^'•^^"atque exanthemara ad fuppurationem versiunt, Morbilli au-
'mani-tem fine (uppuratione excutiunrur perfpirandoj igicur omnc
cie
bus
dibuspau-6 noc pnftularum genus cum fit ex materia faciiis fluxus, nor
cae, aut poteric erumpere in partibus maximi , & continui motus, at*
na ae* que cute raris, cujufmodi eft dorfum, & pc&us, fed in ma-
nibus, pedibus, atque facie, partibus nempe duraca ac den-
fa cute, & minimi motus: quare ad dorfum, 6c peclus fi cu-
muletur materies caeteroquin puftulis excitar.dis apta, quod
eft in ipfa liquidius, per evaporationem feu perfpirauonem
abfumetur haerente fine tumans excitatione ad curem , vel cu«
ticulam, vel utriufque contaftum materia crafiiore, cuju cun-
que coloris fic, & orientur maculae, non puftulae, cujufmo-
di Peticulae dicuntur, vel morfibus pulicum fimiles, vel ma-
jores, aut minores dorfum, peclus, vel quamlibet aliam par-
tem totam occupantes. Patet autem , pro diverfo ejus per
fpirabilitatis gradu puftulas etiam in peclore , & dorfo , &
dovfSens" macu^as *n reliquo corpore provenire potfe. Ab hoc ipfo di
acflorida' verfo ftatu partium fanguinis fier, uc facies poflic elTe modc
?uu1?manx1-v^ens» ^ florida, cum per ipfius vafa fluic fanguis nacural
meaiiena. fimilior, nec infarciencur lentore partim obftruente ipfa, par
tim prohibente, ne fluere per.nervos poftint fpiritus, & mo
tus in oculis, aliifque faciei partibus exerere f, modo cadaver
iimilior , cum motus, 8t vafa fanguinis, & influxus liquid
per nervos comrario modo fe habentj fed illa prope mortcrr
poterit quafi florefcere , & vividum quid exhibere , etiarnf
peflime paulo ante fe habuent, 6c <nox immmeat mors, quoc
tum fuccedet, cum, deficiencibus viribus, quod eft craffiu;
ir
DE FEBRIBUS. 405:
fanguine haerec jam totum ad fumma vaforum in reliquo
orpore, tluente interim per maximam partem vaforum faciei
i lguine rluxiliori , qui fupcreft, 6c minusa ftatu naturali recedit.
iillicidium languinis e naribus praecipue initio morbi velalen- fan1 uinis™
tre validius obitruente vafa,atque ita cogente fanguinern , utnar.bus
ifa dtbiliora difrumpat , vel a vi parus folutioris eandem fritlomor-
(fruptionem faciemis, vel ab utraque caula fimul, 8c efle po- bi,diyerfae
iit divei fae quantitatis , prout vis caloris , 6c obttru&ionis diver- quanmaas'
i eft, major nempe, aut minor. ln hac autem fanguinis per- vcrmes per
trbatione,& edu&ione non naturalium humorum ex ipfo fierijjjj^^5 "
tteit, ut gcncrentur feraina vermium, quae fi producantur
i:ra inteftina, aut ventriculum, poterunt per alvum reddi,vel
jr o?, vel pcr nares, cum via ex faucibus in nares pateat ad
framina oflis aratriformis j fed poterunt etiam generari ad
fiindulas falivales in faucibus poiitas, cnm tam faepe in ani-
nlibus vermes ad eas partes repeiiantur. Keliqua aut< m o-Reiiquic
rjna, quae cum Maligna febre conjuncta funt, patent facile fcbllf^-
at ex Propofitione 21., aut ex moibis pa.ticularibus , funt^10""-
lem illa fomnus, vcternus, vigiliac, rncmoriae debilitatio,
f ctra varia, infomnia turbantia, nihil cohaerentia, vertigo,
r:mo<- , convuldo , corporis inquientudo, anxietas, oculo-
r.Ti caligo, furditas, tinnitus, aut fibili aurium, odoratus,
£ guitus corruptio , membrorum quafi conquafTatio , car-
clgia, fitis molefta, naufea, fluxus ahi foeridi, colliquan-
t; tumores polt aures , circa alas , £c inguina difficile ma-
t ames , faepe retrocedentes , lingua ficca , afpera , ni-
gi, os amarum, extrcma modo refngeramur, modo incen-
E> uruntur. Quoniam vcro per hujufmodi fermentationem,?ebri-sPeftU
c mutationem languinis in quid non naturale produci poteit deos.
aijuid ex toto coipore perfpirans, quod fubire pofTit poros
c:is aliorum corporum, & ianguinem hominum in fimilem
luoliquidum humorum converterej (i igitur illa mutatio fic
h jus gcneris, & ad hunc ufque gradum perveniat, corpora
hminum aegro proxima poterunt in idem morbi genus inci-
d e, perfpiraiione illa fubeunte, ac tranleunte ex akero in
a.rum corpus, & fanguinem frniliter vniante, 8c cum fan-
gis ad eum ftarum reda£tus fit difficile reductilis in natura-
ln itatum, pledque ea tcbre corr,pti morkntur, & proin-
d febns llla, quae privata piius fuerat , fiet popularis plerof-
Eee 5 que
4o6 L, B E L L I N I
que^, quos invadet, necans, & contagiofa, feu Febri malign;
fuccedet Peftilens. Quare patet tota Propofitio, Sc cum ha<
omnia a lentore illo, & fanguine vitiato pendeant, patet,M
lignae caufam proximam eandem efle, quae fuperius expofit
rum , Sc hanc febrem ncceflario non pendere , nifi a vit
qualitatis fanguinis.
id ft fe_ Eft igitur Febris rnaligna vitium in qualitate fanguinis , qi
bds maii- per lentorem queodam huc illuc mobilem , ac fermentefcei
gna> tem modo haec, mpdo llla pars obftruitur, & caetera, qu
patent ex ferie demonftrationis.
PROPOSITIO XXVIII.
6)uae antecedunt Febri peftilenti vitiare quidem poffunt mot
qualitatem^ aut quantitatem fanguinis : fd quae ipfi conjunguntu
atque fuccedunt , mcejfario non pendent , nifi a vitiata qualit
ejus : £5? quid fit haec ipfafehis.
Ameceden- Um antecedentia Febrem peftilentem eo tendant omni
mquaeh- ut vjLjetur per jpfa fanguis a-Mque fufiori exphcationep
tet, quod propofuimus: eifi < temm virianr. qualitatem etiar
& quantitatem fpirituum per crafiiores humrres, aut a.q
magis, ac vividius fermentefcentes, vinant pariter quanti
tem fanguinis his ipfis de nominibusj tamen hatc ipfa vi
quantitatis, &. motus fanguinis funt quid necelTario conj<i
6tum,acpendensab ejuldem fanguinis vitio in qualitate : qu;
concludenda res, ut de febribus reliquis iuperius opofitu
Addehis, rem ex fe efle tam perfpicuam, ut nemo du^it ,
in Febre peftilente qualitatem fanguinis efle mutatam>etfi ei'
nim hanc immutationem reducanr ad venenatum, autocci'
tum quiddam, id communiter afleritur vitium efle in qualit;!
fanguinis, & ut id evinci perfpicue patet a quibuflibet anreo
dentibus: id magis apte rem confirmar , quod ejufmodi feb
bus antecedunt non raro Febres malignae fuperius expofit;
quarum eflentiam ab 1II0 corrupto fanguine, & hic liquid
illic craflo pendere, abunde monftratum eftj fed & Vario
rum, & Morbillorum non mfantes folum, fed & adulto- i
vadentium , anthracum , feu carbunculorum, & bubont
frequentius apparentium eruptio manifefte indicat , e
DE.FEBRIBUS, 407
juid in fanguine partim magis compa&um, atque fubfiftegs,
>artim magis fufum , atque vim faciens, cu jus decubitu ad
liquam paitem gencrantur tumores contumaces, aut fermen-
efcentes, frigidiores, calidiores, ut ex praecedenti, ex Pro-
•ofitione 21., & ipfi praecedentibus patet. Et ex Anthraci-
us argumentum patet apertiffimum mirum in modum vitiatae
ualkatis fangumis, cum fit ille tumor velut exurens , adeo-
ue cumulatur ad partem carbunculo laborantem craffum ali-
uid, quod per vim inrenfi caloris funditur, & fenfum illum
idoris, aut exultioriis excitat. Iraque fanguinem in Pelti-
?nte febre ponimus non abfimilis conftitutionis ac in Febre ma-
gna, & e(Te Febrem peftilentem veluti fummum gradum Fe-
rium malignarum, quae cum cffe poflint diverfi generis,
rout diverlimode concrefcit fanguis, ac folvitur, etiam Fe-
ris peUilens erit diverforum gencrum , prout a diverfa coa-
uiatione, ec fufione fanguinis pendet, cui tamen haec con-
mgantur, ut fcilicet quos corripit, plerofque neqet, quod Q^0sfarr;_
ifficile fadtu non erit, quoties non naturalis illa habitudo p« . pieiof-
nguinis eo ufque procefferit, ut vinbus artis reltitui in natu- 9ucnec;u'
;lem (tatum non poffit, aut per ignorantiam, qualis fit illa
•agulatio, arque fufio. Infuper ut fufio, 6t coagulatio illa
3 ulquc proceilerit, utfolvat, £c per peri~pirationem aut re-
•irarionem emittat ex corpore folutas partes, quae fint tam
iiues, atque tam mobiles, ut hominum corpora fubire pof-
nt per poros cutis, aut refpirationem cum aere, qui infpira-
ir, & ejufmodi partes intra corpus, & fanguinem admiffae
im habeant fanguinem eodem modo coagulandi, ac funden-
ij hinc etenim fiet, ut febris illa fit contngiofa, quod re-
airitur ad Febris peltilentis conftitutionem. Neque vero id Comagium
lummodo fieri debet > verum infuper folutae illae partes pof- ^1^11"-
. nt impingi, atque haerere diutius aliis corporibus nonviven-
.bus, ut laneis, lineis, lignis, paginis &c. quae ccrpora
iox per attrecl:ationem viventis alicujus, vel cujuslibet caloris
1 motum agant, atque expirare cogant particulas illas pefti-
ras prius haerentes, £c quiefcentes intra eorum poros, unde
Dertatem nadtae, 6c quaquaverfum motae rubeant corpora
ominum, eaque inflcinnt, hinc Febrium peOilentmm e k>n-
.inquis regionibus afportatio, latens illa per multum tempus,
: dein fubito erumpens, & quae mille hujufmodi prodigio
£-
4o8 L. B E L L I.N I
Qmillima circumferuntur. Quod fi tenues illae, ac mob $
partes ejus fint conditionis, ut corpora animalium fubire, i-
rumque efcam fanguinem fimilitcr coagulare, Sc fundere p'-
fint, non folum homines, led bruta etiamFebre peftilemec •
ripientur, quod tamen non femper neceflario fuccedet, cti
animalium fanguis diverfus ab humano fit, adeoque etiatnfi !
ipfum ufque pertingere partes iltae fupponantur, non tarci
inde neceflario fequitur, ut vitiari fanguis fimiliter debc;,
quemadmodum non quaelibet aqua regia folvit unumquodq;:
genus metallorumj tum autem corripientur ex aequo brui
aut omnia, aut aliquod ipforum genus cum homimbus, qut
do fermentum illud tenue, mobile, 6c cutem penetrans e
ejus conditionis, ut uniufcujufque ex >is animalibus (anguiru
pollit peftilenti modo vitiare. Ejufmodi ergo contagium ci
per eos quafi halitus longe expirantes a Pefte infcdto corpc
fieri facile potfit, quoties illi iubeunt alrerius longe pofitifa
guinem rfifpofituui fufcipiendae peftiferae coagulationi , 8c i
lioni: multo facilius, & gravius conting>°t malum Peftilen
febris, fi irrtegrum aliquod corpus hominis, aut bruti poi
tur ad conta£tum alterius Peftiiente febre laborantis, muk
que gravius, fi ponatur ad contacrum earum partium. qt
copiofius, 8c majori cum impetu expirant, ut oris, & aer
qui expiratur, aut pedtoris, dum valde aeiiuat, aut carbu
culi, dum vividius urit: tum enim adhuc pcrfpiratio erit rr
joris impetus, cum proxima fit corpon, a quo vim trufi
nis excipit, & compactior, feu plurium paitium, unde <
ejus major. At non folum quis Febre peftilente corripie;
per contagium ob partes a determinato aliquo particulari C(
pore expirantes j fed fi particulae ejufdem malae facultatis i
terfperfae, atque adrnixtae finr. aeri, ea ipfa Peftilentis febi
communicatio facile, ac necelTario fuccedet non folum rati ■
ne refpirationis, fed ratione totius corporis, quod cum co
tinue demerfum fit intra aeYerri, particulae illae quaquaverfu
vagantes, atque nitentes penetrare poterunt ad ufque fang
nem per poros cutisj et(i enim cutis eftcrafli <r, quam pt
monum pelliculae, ad fum mum pjus temporis exigetur, a
teq-uam parrcs illae pcr habitum corporis fanguinem fibuur
ad eandem pertingant, non tamen inde fiet, ut fubire cu.en
atque in fanguincm admjtti non poffint. Quibufcunque aute
DE FEBRIBUS. 409
ex his modis contagium contingat, erit ejufmodi febris facile, PoP»,arJ«
5c aliquando neceflario popularis, & facile quidem, quoties qSand*
:ontagium illud non ducit originem a partibus aeri permixtis,
ed expirantibus ab aliquo particulari corpore j tum enim non
^oterit communicari febris, nifi iis, qui ad infecli corporis
ittactum veniunt, vel conftituuntur ad tantam ejus diftantiam,
Jt ad ipfam quoque halitus illi pertingant non tam difperfi, ut
pforum vis,feu penetrans, feufermentansfubiata fit, aut tam im-
ninuta , ut opcrari nonpoflit, quod fiet, cum propter diftantiam
. corpore expirante plunmum difperfi fuerint halitus illi: quia
ero id initio Febrium peftilentium minus cavetur, fiet facile,
it homines a confuetudine acgrorum minus abftineant, atque
ta intra (ua vifcera virus excipiant, corripiantur 6c ipfi, atquc
nde caeteri. Ex multitudine autcm correptorum flet, ut ha-
tus in aere cumulentur plurimi, & licet qui a fingulis cor-
oribus expirant ad determinatam ab ipfis diltantiam, proptcr
ifperfionem evadant fere nullius momenti , multiplicatis aegris
et, ut ad eandem diftantiam perveniant halitus ab aegris plu-
mis, ita ut in qualibet parte aeris coacerventur plures, &
lurium aegrorum particulae, quoufque fint tamae quantitatis,
uaefufficiatPeftilentem febrem producere in corporibus fano-
Jm aerem illum refpirantium, vel habitu corporis contingen-
um. Tum igitur necefiario corripiet Febris peftilens,feu erit
eceflario popularis, ficut ctiam neceflario erit popularis,fi aer
ificiatur ejufmodi particulis non a corporibus hominum ex-
irantibus , fed vel a cadaveribus putridis, vel fodinis, vel
:rrae fubditis hiatibus,vel tranfportatione ventorum, velgene-
itione per perverfas tempeftates, ac vices temporum, cc quae
nt hujufmodi. Quod fi antequam inficiatur aer, quis in-
lligat, dari aegrum , vel quidlibet aliud, a quo peftis inftare
:>flit, nempe febrjs per conta&um communicabilis, & ple-
)fque necatura, fi caveat, ut aeger ille in fece(Tu,8c folitudine
loriatur, aut convalefcat, aut quicquid eft iliud aliud , fup-
imatur, aut avertatur, tum prohibebitur contagium, Sc eru-
io in populum 3 non tamen ideo dicetur aeger ille non laboratfe
ebre peftilcnte, quia non eft per populum graflataj grafiata
<iim non fuit, quia induftria, ac vigilantia hominum fa&um
ut contagium fuum non communicaret, quod fi coramu-
Jcaflet, graflata per popuium fuiflet. Quae autem reliqua, a-c
Fff di-
4io L. BELLINI
S^usu5* diverfi generis conjunguntur cum Febre peftilente, partim ej
Febre maligna, partim ex Propofitione n., partim ex Mor
bis noftris particulanbus patent manifeftifiime , atque fa
cillime. Et quidem pofita illa turbatione fanguinis , qu
fiat partim concretus , partim maxime folutus , evapora
bit multum fpirituum, multum eorum cum coagulato deti
nebitur , fietque fubita , Sc vehemens imbecillitas fine tui
batione mentis, fi quantum fupereft fpirituum, fufficiat ration
motibus rire peragendis : cum turbatione ejufdem, fi non ful
ficiaty fufficere autem poterit,prout quantitas non ita infign
tcr imminuitur, nec vitiatur qualitas, quod in cerebro facil
contingere poterit ob occurfus innumeros fanguinis per plexi
piae matris, in quibus magis poteft perfici, quam in reliqu
corporis partibus. Eadem de caufa poterit minus vitiari v
conco£f.rix , quoties aptior conco&ioni generabitur humc
Erit fubitus ille virium lapfus finemanifeftacaufa,cum pende
a concretione, 6c fufione fanguinis intus latente: erit inqui
& fe volutans aeger, ut quaerax refrigerii locum, palpitab
cordej li;pothymia,6c fyncope corripietur,ut in Morbisnolli
particularibus. Pulfuum difFerentiae paccnt ex praemiifis Prop
fitionibusj fed 6c calor ingens, atque ardens interius, exteri
mitis 6c blandus , aliquando nullus, ita ut frigeant fumm
manus, ae.pedes, nares,aures-, quicquid enim ett compa&u
in fanguine, ad arteniolas capillares extremarum partium tu
haerebitj quicquid vero eft fufiffimum , per interiora circur
ducetur, 6c calons vim intenfiffimam pariet, unde aettuat
aeger, & veftimenta, opcrimenta, linteamina abjiciet, eori
impatiens. Quae pauca attigimus, ut fint adinftar omniu
conjun6torum, quae fuperfunt explicanda > fingula etenim ts
facilia funt, ut ex fuperioribus, arque Morbis noftris partic
laribus ultro patcant potito fanguine turbido, 6c ex partit
liquidioribus, 6c magis craflis compotito, atque hac ratio
per fua vafa fluente. Sed 6c mors patet qua ratione fucced
poftquam eruperunt maculae diverfi coloris, quales etiam
parent in iis, qui infigni 6c vehementiore aliquo veneno fub
ti funtj maculae enim illae funt illud crafiius, quod e p;
tibus ad cutem perdu<5tis fubfiltet inter ejus vilios, dum
quidius, ac tenuius reliquum evaporat fa£tum ex difilmi*
dine firmitatis in partibus fanguinis , quam diflimilitudin
DE FEBRIBUS. 4n
faciant etiam oportet venena,quae necant per fermentationem
fanguinis; quare patec Propofitum.
Eft igitur Febris peftilens vitium in quaiitate fanguinis, quaQui(iCt ffi
per lentorem quendam huc illuc mobilem, ac fcrmentefcen- bHs Pefti«e
cem, ita ut in partes minimas perfpirare poflit, atque hae fub- lcns<
re corpora animalium , eorumque fanguinem fimiliter vitiave,
^lerique ca correpti moriuntur> corripiuntur autem pteriquc
:um ommbus arTedtiombus fuperius expofitis.
PROPOSITIO XXIX.
Febres fy>nptomaticae> vel fecundariae : fj? qu:d fint bae ipfae
cebres.
PHIrgmonodes, Eryfipelatodes, Typhodes, quae dicuntur FhIegmo_
Febres, cum fint quae pendere fupponuntur ab inflamma- "ode$,Efy-
ionibus veris, aut fpunis, patent cx Morbis particularibus , Typhodc"'
nodo producendi inflammationes, atque cx doclrina febrium
la&enus expofua, 6c tota res eo redigitur, ut cum datur in-
ignis tumor, quicquid in naturali languinc craflius eft, ad
undem tumorem fubfiftat reliquo liquidiore, & proinde mo-
nenti, & caloris maximi per reliquum corpus fiuente, unde
ialor infignis in corpore, & cominuus, cum folitarius cir-
luletur ille fanguis maxime fufus, & fumme calidus. D.i-
untur autem horrores etiam fubito recurrentes, fubiro eva-
efcemes, vel aliquantum perdurantes, quoties cx inriam-
latione dimovebitur, 6c abripietur cum fanguine, 6c deri-
ibitur ad vafc ila capillaria, iifque haerebit aliquid aptum
uhibendo plus minus temporis calori. Infuper dari potenc
mmarum partium frigiditas eciam perpetua, quoties fanguis
li flu^ per arterias, fit tam* parvae quanticatis, ut mini-
um a corde concipiat impetum refpeclu illius, qui caetero-
jin requiritur ad abnpiendum ex artenolis capillanbus lento-
m illum, qui eafdem infarcit, & calorem detiner, acque
>hibec. Id ipfum continget, fi languis fit raritfimus cum
irtes craflis commixtusj hae etenim ad capiliares tradu&ae
inimo urgebuntur impetu, fubfiftentque propterea, unde ii
3(Tent catorcm cohibere, frigus excitabunt inccrruptum, vel
erpetuum, prout abripientur prius pofterius, aut nunquam :
Fff z u*«
4ii L BELLINI
urgebuntur autem minori impetu, cum rarior fanguis mino-
rem impetum concipiat.
3L\pyr»a. Lipyria patet ex explicationeEpialaePropofitione z }. neque
neceflarium eft5 ui pendeat ab aliqua inflammatione internaj
fed poteft per interiores arterias fanguis libere fluere abfquc
ulio obice, qualis femper in inflammatione eft, five illa fn
cum tumore infigni, quae dicitur Syftrophica, vel fine tumo<
re fenfibili , quae Phlogofis , Sc Eryfipelas. Neceflario auterr
dabitur Lipyria, quoties capillares arteriolae extremarum, &
externarum partium erunt ita obftru&ae, ut per vim fangui-
nis, & inteftinum particularum obftructionem producentiurr
motum, obftru&iones illae tolli non poflint} erit enim fan-
guis tum compofitus ex partibus lentis ad exteriores arteriola:
haerentibus, & partibus reliquis maxime folutis, atque mo
bilibus, unde etiamfi nullus detur tumor, aut obex a qualibe
inflammatione, dabitur calor ingens, atque ardens interius
dum interim exteriora frigebunt. Erit interim pulfus parvu
ob penuriam fanguinis, celer ob fubtilitatem , raritatemqu<
ejus, & parvum impetum, quem concipit, adeoque parv<
etiam tempore rctinet: maequalis inaequalitate qualibet, prou
major, aut minor copia fanguinis, aut liquidi per nervos, &
apto, aut perturbato temporis intervallo inter utramque con
traftionem reducitur ad auriculas, & finus cordis.
Lema. Lenta pendere poteft a qualibet caufarnm, quae vulgp pro
ponuntur, atque in genere a fanguine levicer vitiato, ita i
ejus vitium continuum fit, five quia quod primo vkiavit,
vitio non cefiet , five ipfo mox cefiaturo fuccedat akera caui
flmilis, five illa ab obftructione proveniat five a putredine
live a corruptione alicujus vifceris, five quid eft his fimih
Febris erit pro modulo caufae vitiantis, <Sc cum haec lev
erit, erit & illa fimiiis, unde fiet, ut ea febre quis lab^xt tar
leniter, ut fe febrire vix fentiat. Febris tamen indicra man
tcfta erunt in pulfu, atque urinis, quorum utraque a natur*
ilatu defcifcere poterunt diverfimode, ut ex iis, quae de a1'
tebribus hactenus expofuimus, abunde liquet. Senfim de
litabitur aeger, cum etfi levis fit morbi vis, tamen fit vitia
fanguis, <Sc per calorem , ac vim ejus femper aliquid abfu
tur, unde aeger vix reficiatur ex alimentoj refici autem p
ninus poterit, & quafi etiam nihil, prout mali caufa erit
ho
DE FEBRIBUS. 413
oc, aut illo vifcere plus minus ad alimenti elaborationem
onducente, ut ventriculo, mefenterio, jecore, vel ipfo fan-
uine, ex quo educendi humores concoquentes vitiati erunt,
el etiamfi ncn eflent, vitiaretur chylus in vitiatum fanguinem
adu&us. AEger igitur alimento deftitutus fenfim contabe-
:et, Sc abfumetur vivendo, quoad poterit ad 40. diem, atque
(terius pro diverfitate febris, 8c conftitutione naturali patien-
s nulla certa kge comprehendendo temporis fpatio.
Lentae fimilis tum quoad affecliones, cum etiam quoad ori- babr&£ *"
nem eft Febris Alba in Virginibus chlorofi laborantibus, & bhs in ca-
sbris in cachecticis, quarum illa a vitio feminis, haec vero acheaicis-
.ufis non abfimilibus iis, a quibus pendet Lenta febris, quae
m indigen.t ultcriori explicatione.
Symptomaticae pariter aliae funt exla&e corrupto intraven- sym.Pt0-
. J . 1 1 . r r - maticac
iculum puerorum , atque mfantum, ex quo generantur hu- aiiae a ia-
:ores crafii, Sc fanguinem vifcidum, & febri aptum produ- ^^""ue-
<ntes, 8c cum fit intra ventriculum, produci poflunt millem.
: olefli fenfus, qui per confenfum pariant mille afTe&ionum
:;nera, clamores, llridores dentium, convulfiones, Sc alia
jjufmodi miranda , quae ctiam facile raortem inferunt tene-
nribus corpufculis. Aliae ex cruditate, quae funt huicfi-Acrudi
liles in pueris, 8c infantibus paritcr ex cruditate ciborum in-eorundem
U ventriculum, cum nimia ingerunt voraciores, vel non
(mminuta dentibus, cum iis nondum inftru&i funt. Aliae A fanguiuc
i fanguine extra vafa derivato, & corrupto, ut in tumoribus, exrra v*k
] rcumonibus 6cc. partim ex dolore, partim ex materia, quae c°rrupt0%
(m fanguine mifcetur, ut patet ex inflammationibus, febri-
Is, aliifque fuprrioribus.
Sed multo prodigiofior efi: Febris vermium, unde & de ipfa £^"mi~
aquot. Quoniam itaque vermes intra ventriculum, & in-
ttina naturaliter non generantur> quoties igitur incra haec
\cera animalia ejufmodi producuntur, aliquid iis non natu-
re infit oportet, quod vel eft ipfum vermium femen aliun-
c, & cum cibis adve&um, vel quae continentur, aut deri-
vitur in cavitatem ventriculi, & inteftinorum ejus, funt
rn naturalis conditionis, ut pofiint in femen vermis compin-
g Si femen ab extrinfeco deferatur, vix quicquam mali fub
iitium generati vermis produceturj neque enim ullum eft
v ium in fanguine? aut caeteris humoribus: mox autem inci-
Fff j piat
natc
4*4 L. BELLINI
piat fe movere vermis, incipiat vefci, alvum dejicere, ha
etenim omnia a verme effici conftant ex ejus anatomej inftr
fti funt enim fuis inteftinulis, fecibus, ore, anoj igitur
chylo depafcentur aliquid, quod efle poterittale, ut ipfu
vitiet, feces vermis chylo permifcebuntur, unde vitiabitur fc
tafTe certiusj fed & punget admordendo membranas, \
eafdem vellicabit allabendo, rependo, haerendo. Ab hoc
lo fenfu, univerfi corporis perverfio fieri poterir, & p
propter doloris fenfum refluxus mille nullo ordine, ac
fpirituum, ex quibus deliria, laefa imaginatio, laefa merm
non rite motis, fed per impetum refluxus quaquaverfus d
lientibus fpiritibusj convulfiones, & convulfivi motus eode
de nomine, deliquia, turbationes vifus & auditus, vigilia
flridor dentium, conftriftio labiorum, vomitus, clamorprc
ter occafionem motis earum partium violentius per refluxu
mufculisj hinc ira, hiric vexatio corporis, hinc inconftant
pacate, aut cumimpetupro vehementiarefluxus, acmoderati
ne. Quoniam vero per refluxum fuperius expofuimusinSync
pali febre fieri pulfus fuppreflionem per confenfum aftomach»
patet eadem de caufa fieri pofle per dolorem ejusamorfu, ha
iione, & motu vermium parvum, obfcurum, inaequabiler
debilem, deficientem, prout fenfus ille magis, autminus^
get. Quia vero motu fanguinis fic imminuto fit, ut ide
craflefcat, fiet, ut pars craflior ad arteriolas capillares extr
marum partium haereat, ibique frigoris fenfum produca
qualem in febribus a vermibus aliquando continue, aliquani
interrupto ordine fentiunt acgri. Si itaque vermes adhuc
ventriculo & inteftinis non fintextrufi, vitiari jam hoc le
tore incipiet fanguis, etfi a fanguine aliquid fecerni per fud
rem poflit, erit ille frigidus a partibus extremis frigidis, \
efle frigidus poterit ex iis, quae in fuperioribus oftendimu
6c fuccedere omnia illa poterunt ,quae ad excretiones &c. p(
tinentia recenfuimus. Sed omnia facilius contingent, fi
tus vermis corrumpere fupponatur fua praefentia, cibo, &
cibus chylum, vel chylus vitietur ante natum vermem,
eft faltem communis, cum vermibus corripi foleamus a
mio efu carnium, crapula, humoribus peccantibus diutius \
tentis 6cc. & vermibus aliquando tantum non populariter gr
fantibus> tum enim vitiato chylo vitiabitur fanguis, & fa«
UIU
qu
DE FEBRIBUS. 4i5
us tum propter confenfum cum ventriculo, & dolorem a
ermibus* cum per vitium fanguinis excitabitur febris cum
Te&ionibus expoficis. Expiratio foetida , quajis ex ace-
) , & fermento ab humonbus fubfiftentibus intra ventrj-
jlum , & proinde fermentefcentibus y detinentur autem ,
:1 quia ob vermes comprehenfos ventriculus non fatis con-
ringitur, vel quia ipforum obice effluere illi non poljunt,
;1 quia vitiato fanguine humor ventriculi acidus genera-
ir 3 hinc perfrictio narium, afcendentibus enim per oelopha-
jm ad ri&um oris, fubnaribus, & intra eafJem per fora-
jna ad os aratriforme halitibus acidis nempe vellicantibus,
: ftimulantibus , fit friftio illa ad vellicationem , ac
imulum abripiendum. Pulfus etiam a diminuta quan-
tate fanguinis cum vitiata quahtate ej^is & fenfu dolo-
s. Inappetentia, cum non urget fenfus in ventriculo, qua-
s in fame : fames canina, cum vel humor acidus, vel vis
iqua verrais producit fenfum in ventriculo, qualis in inte.n-
orefame, interim emaciante fe corpore, cum refici ob rui-
lorum vitium non poffit. Saliva autcm plijrima ex ore tunc
ifflucre poterit, vel cum per acores in fanguine derivatos ille
a fundetur in humores pituitofos, & per falivam feparabilQS,
t plurimum ejus liquidi in fuis glandulis produci poflitt v<el
eorundem humorum copia ingens intra ventriculum eonti-
eatur, oc per preffionem continuam ab abdomine, fep.to, &
mfculo ventriculi femper aliquid ejus per oefophagum expri-
iatur,8cfalivae fpecie reddatur per os. Quojj autern eft admi-
ibile,etiam cum hac copia liquidi per fauccs & osreddicicon-
jngi poterit Siris fenfus >non folum in reliquo.corpore cxceptis
re & faucibus, verum etiam ad has ipfas partes, quoties fcili-
et erit materics fubtilior, ficcans, ac vellicans, quod acor
oteft efficere: caeterum fitis communius erit, cum hoc li-
uidum non reddetur. Labia tum ficca, aut humida, prout
iliva, aut humeftans quidlibet ad ipfa derivabitur , aut fecus,
ve id interdiu five no&u contingat , quia tamcn interdiu
umida ficcantur facilius praecipue addito calorc febris , 6c
xpiratione, atque halitu acribus, quae £c lpfa abripiendo ex-
iccant, hinc interdiu ficciora, no&u humentia. Ab halitibus
i mufculos maxillae,, atque or\s impingentibus ofcitatio, vel
lumoribus ad eofdem mufculos fubjfiltentibus , a quorum fub-
4i6 L. BELLINI
fiftentia ad eerebrum pariter dormitatio, five illa fubfiftent
fit propter craflkiem humorum, five quia nimis premant fe
mentati , 6c ad majus fpatium reda&i ab humoribus acidi:
quae autem fuperfunt facile patent.
Quidfmt Sunt igitur febres Symptomaticae cjufdem originis, ac pn
hac fcbrcs-(ju£|:|0I1jS cum fuperioribus: fingula etenim pendent a vifcidc
vel lento liquido fanguine, vel, ut poffibile eft in Febre ve
mium , a vitiato motu fanguinis, quoties per vermium fl
mulum produci poflunt illa omnia, quae cum ejufmodi feb
conjun&a funt : quare etiam Secundariae febres fub eodem g
nere comprehenduntur , ac reliquae , nec quid diverfum \
expofitis inferunt.
PROPOSITIO XXX.
§)uae antecedunt , conjuuguntur , atque fuccedunt Febri Var:
rum , ita vitiant qualitatem fanguinis , ut ab eodem vitio qua
tis neceffario etiam pendeat vitium motus^ & quantitatis ejus;
quid Jit haec ipfafebris.
Awtccedcn-Y^V Uoniam pulfatio ad frontem ac tempora provenit a v
puifator°ius V£ hementiori impetu, quo fanguis fertur, nec fubito ex a
frontis, ac teriis trajici poteft in venas , vel ab obftructione, cui o
tcmporun1' currat ad fumma vafaj igitur hic pulfus vel ab au&o.moti
vel ab au&a quantitate , vel a fanguine ita vitiato, & in le:
torem redafto,ut hic lentor ad arterias haereat, 8c obftru&ii
nem producat. Cum itaque ejufmodi dolor invadat abfqi
ullo praevio dolore corporis, aut paflionibus animi, quaerm
tum fanguinis augere poflint abfque vitio qualitatis ejus , & r
hil praccedit, quod quantitatem fanguinis fimiliter majore
reddiderit, fed fubito cum febre corflpit, ac denique haec ip
febris abit in eruptionem puftularum, agitationem, ac mut
tionem fanguinis fupponentium ille igitur dolor pulfatori
non ab audtis motu aut quantitate fanguinis proveniet, fed v
a lentore fubitam traje&ionem prohibente, vel a rarefaftion
& quafi fervore, quo fubita illa traje&io fimiliter impediat
vel ab utroque fimuls fcu (quod idem eft) a fermentatione
dam fanguinis, qua fiat, ut folvatur a duriori liquidius, at
ira hoc rarefcat , illud fubfiftat magis. Ab utrifque pend
DE FEBRIBUS. 4l7
necelTario Somnolentia gravisj illud enim liquidius premet ra-somnafc»-
efcendo, denfiusvero, atque durius fubfiftendo, comprefib- tia s1****-
]ue cercbro vix generari, aut derivari poterunt fpiritus, 6c fo-
nnolentiae gravis imago falfa fuccedet. Sed 8c Ter rores in fomno Terrores ia
.ontingere poterunt y liquidius etenim illud maxime folutum ma- fomno'
oris erit momenti, 6c prout incidet in hanc, aut illam fpeciem
najori momento excitabilem, cujufmodi funt terrifkae, dimo-
ebitillas,acterroresin fomnisexcitabuntur. Eodem denomine
>roducentur Deliria, quatenus nempe vis foluti fanguinis nimia Dciiria-
ft, producit vividiorcs fpintus huc illuc nulla legedivagantes,
el perfpiratio vehementior ab ipfo fanguine id ipfum praeftat,
el preffio cerebri validior, vel aliqua ex his omnibus, vel
mnes fimul. Ab iifdem caufis Tremores, 6c Convulfiones , Tremorcs,-
t ex noftris Morbis particularibus, vel a ftimulo in partibus ^otfonvul"
orporis. Sternutatio pariter a ftimulo ad nares ab eodem fo- srcrnuta-
Jto fanguine provcniente: Pandiculatio frequens ad eodem110,
:imulo in mufculis univerfi corporis, 6c tam fternutatio , randicula-
uam pandiculatio etiam ab infartu materiae craffioris partes q°cnsc"
las afficientis faftidiofe, ita ut tentemus omnia, quibus per
(Tuetudinem didicimus molefta illa cx ejufmodi partibus abrr-
i. Raucedo vel a puftulis jam eruptionem ad fauces tentan- luucedo.
bus, vel materia lenta ad eascollecta, vel calore febris eaf-
sm partes cxficcante, vel ab horum aliquibus, vel ab omni-
us, quibus minus laevis fit earum partium fuperficies. Tuf JlJgJJJ^j
s vel a fimili ftimulo, vel a collc&ione ejus materiae, vcl a
alore nimio vellicante, aut exficcante. Spirandi difficultas
3 affluxu calidioris partim, partim lentoris fanguinis, quo-
,jm altero fit, ut difficilius moveri pulmo poffit propter fer-
Drem, 6c magis ficcetur, unde minus concidit, minus ex-
licatur ; lentiori vero, ut fiat veluti principium tumoris intra
ifa, quibus fingulis amoliendis afluevimus frequentiori motu
!c"toris uti, 6c majori ejus nifu, quae fuciunt fpeciem diffici-
; refpirationis, 6c fine afluetudine per hos folum ftimulospot-
t peftus moveri frequcntius, atque validius, 6c difficilem re-
:irationern producere. Ab codem fervore fanguinis calor 6c £0arlor^ra"
:;bor, 6c pun&ionis fenfus in toto corpore> fervor enim fan- pur/aionis
jrinis poteft pertingere ad exteriora etiam corporis, cum len-*^*^*
ir non fit contumax, fed fermentefcens , nec calorem cohi- pore.
Ins, 6c cum ferveat fanguis etiam, ut fibi majorem locum
Ggg fa-
\
4i8 L. BELLINI
faciat, diftrahit arteriolas capillarcs, ex quibus magis diftraft
exfudare aliquid fangumeum poteft , Sc ruborem ad cutim mi
gis perfpicuum produccre: Punctionis autem fenfus ab eodei
calore, Sc materia magis compacta exitum, dum fermcntefci
procurante, quoufque dcmum erumpat in Puftulas, aut Moi
Magnaan- billos. Ex his magna anxietas, & inquietitudo, ut ex faepii
TnquiVtim- expofitisabunde liquet. Ob acrimoniam eandem erunt hum(
do. Lachry-res lachrymarum acriores, adeoque magis irntantes glandul:
iuntaiiae." rum vilios, qui magis compriment, exprimentque humorei
cum fanguine fluentem in oculorum glandulas, $c oborienti
lachrymae praeter voluntatem ejus , qui lachrymatur ; eadem pr<
ductio facilior reddetur a preffione in vaf s reliquis proximii
per quae libere fluere non poteft fanguis partim ob fervoretr
partim ob lentorem fubfiftens, 6c a tenuicate humoris faci
ocuiorum feparabills, cujus funt lachrymae. Sed propter eandem nati
^TendoV, ram effervefcentis, ac ftimulantis fanguinis prurient oculi,itr
dorfi°lor ^or^um d°iere poterit in cavitatibus oflium detento fangui
vel crafliore, vel acriore, vel utroque: & micabunt, at
fplendidiores erunt oculi per calorem exflccantem, & tenuita
humorum ad ipfos perdu&a, 6c per ipfos vivide pellucent
Rubor faci- Rubefcet facies eodem de nomine, quo de reliquis partibus d
eicumtu- ftum eir,adeoque cum fanguis ibi fubfiftat , nitatur extrorfuu
6c aliquid etiam extra vafa feratur , 8c in facie praecipue en
pturae fint puftulae, videbitur facies aliquatenus intumefcer
Febrisfubi-Fiat igitur hujufmodi fermentatio,& permutatiofanguinisfub
ooinibus1.8 t05 ^ua^ Per totum antecedens vitae fpatium natura moli
fuerit fenfim hanc maturationem per gradus nobis non perc
piendos , ad quem poftremum tandem deveniens tota finr
impetu diflolvat fanguinem in duras , varias,liquidafque parte
igiiur ltatim invadet febris Synocho fimilis cum his omnibi
fymptomatis ftatim ab initio vehementibus, ut morbus ftati
conjunaa vigorem attigifle videatur. Per unum autem, aut akerum, ai
plures recurfus ita fermentata fit materies, & maiTa fanguini
ut non folum ad cutem erumpere tentet, verum re ipfa eror
pat> erit igitur materies erumpens, vel quae magis debeat fe<
_ , v mentefcere ad hoc.ut extra cuticulam abire poflic, vel quaec
iufTulaeVa- . r r\ • /r- Y t r 9 u
ris fimiies,tra ulteriorem ienlilcm macerationem poflit abfumi, 6v pe
(*^*yb°j_fpirando refolvi: iila in moles majufculas colligetur, cum pli
a. rimum temporis expe&ari debeat, antequam liquefcat, & p<
fu_
II
D E F E B R I B U S. 419
jppurationem repurgetur. Haec vero in minorcs puftulas, Sc
uafi cutis fcabrities ad cuticulam eminebit, cum fit tenuius
uiddam, fua mediocri quantitate 8c vidivellit villos, ad quos
atim colle£ta ftatim evaporare incipit , adeoque in moles, &:
jmores majufculos non attollitur, ckeadem de caufa intra bre-
5 fpatium, quingue fcilicet, aut paulo plurium dierum fine
ppuratione difcutientur. Erumpere autem illi facilepoterunr,
que debebunt cum intenfa rubedine, cum fint fubtile quid-
im £c raobile, cujufmodi pars fanguinis tenuior, a cujus tota
afla ad locum puftulae fubfiftcnte Sc fermentefcente erum-
|t id,quod tubtiliflimum eft,ac tenuiffimum. Eadem de cau-
i majores etiam puftulae cum rubore, & inflammatione pro-
tnient, unde hae Variolae, hoc eft, majores puftulae ulterius
jrmentefcentes , cc ad fuppurationem venientes: illae Morbilli
<unt,atque dicentur. Sed & poflunt efle cujuflibet alius co-
l,ris,quod cum reliquis etiam conjunc~tis,& ad hujufmodi pu-
jjlaspertinentibusabundepatetex iis,quae expofuimus de Fe- Ravigiio-
le maligna, & Propofitione 21. Quod fi folutio fanguinis fit"c'
ulto placidior, nec folvatur in maxime mobile, ac tenuifli-
um,fed in quiddam mobile quidem,fed ita,ut vifcidi , atque
luei, ac pituitofi plurimum habeat, fiet eruptio puftularum,
c ales veficulae albae ferofo humore plenae,quae brevi tempo-
1 fpatio difrumpi poterunt, atque liccari, tridui puta inter-
vllo, neque ullius erunt periculi, & fine febre etiam poterunt
pvenire. Difrumpi autem veficulae poterunt nimis diftra&ae
a:opia, vel a fermentatione expandente, ck trahente> ficcari
atem, quod nihil humoris ad eam partem ulterius derivetur. varioiis ra-
Sitjam Variolae -ubrae jerit igitur earum materies ad naturam ^5^***
f; guinis magis accedens , adeoque minus periculofa : fint albaej P aucis , ro-
e*o materies ad pituitam, aut aquam vergens,hoc eft^mini-J^1;^.^"^
n impetus, 8c fermentando, feu corrumpendo fanguini pro-fimais
p;r inertiam , atque hebetudinem impar , quare non mali ominis: ^** *falus*
m mollesj igitur ex lentore minus contumaci ,& febres peri-
clofas non excitante, facile ad fuppurationem redactili, undc
5hae minus timendae : fint paucaejergo paucalentoris quanti-
t , dummodo totus erumpere potuifle 8c erupifte fupponatur,
rn autem pars aliqua illius,£c fluxilior, atquetenuiorfuppref-
fireliqua duriore ,& crafliore,quare8c Variolaepaucaebonum:
f< etfi diftinftae fuerint, argumento erit paucitatis materiae,
Ggg 2 curn
4io L B E L L I N I
cum in hujus copia fiat, ut fibi ad latus erumpant, & cumu
lentur, & illuid propterea probandum : fint rotundae, & falti
giatae: igitur materies erit facile du&ilis, & a fermenti vi fo
lubilis, qua fit, ut in figuram magis eminentem, & a fuperfi
cie cutis extantem debeant humores fuba&i accommodar;
Solam cu- Variolis igitur fic fe habenribus facile fucceiet falus, Quod I
tim, non eaedem eruperint per foiam cutim ; igiturichores, cum difrum
autem in- * ' ^ o *
leriora oc- pitur pellis , vel pus , cum fit ulcufculura , per exterior
cuparaibus, corp0rjs f0iam fpargetur, neque haerebit ad partes princip
neque admifcebitur chylo, aut fanguini, unde res erit in tut
pofita. At vero fi intra oefophagum , ventriculum, & aliu
quodcunque vifcus eruperint, five fuppurentur, five difru
pantur, ichor aut pus ulcufcula producere poterit, imo etiar
majora ulcera cujufcunque generis in qualibet interna pa
corporis, Sc permifceri chylo, &fanguini, unde febres al;
fuboriri poterunt, & mille morborum genera, quare Variol
interiora corporis occupantibus res erit in ancipiti. Scd c;
ptio in vifceribus arguet materiem maxime contumacem , r
per calorem quidem internum refolubilem , aut liquabile;
Levi febre Quod.fi eruptioni antecedat levis febris, vel ab eruptione cei
Icimukumf^* ve^ P^u"mum rninuatur^ igitur materies per puftulas \
imminuta mandanda parvae erit quantitatis, & mitioris qualitatis, adec
onem1^- ^P6 tum ^ac^e praedicenda falus, & haec eo tutius, fi fyn
tibusfym- ptomata leviora fint iifdem de nominibus, & fi vox fit liben
ptomans. refpiratiQ facilis. vox enim libera arguet, Variolarum nih
voceiibera eruP>fl*e a^ feuces, & intra collum, ac pectus, quod etiam a
sc fadii re-guet refpiratio facilis , quae infuper argumento erit , materia
jpuationc. faci[e per pUlmones fluere, adeoque facile pofle concoqui ab
queeo, quod fanguis fundatur ulterius, 6c difiblvatur mag
in dura, & iiquida, hoc eft, non multum difcedat a natun
Mors tardeftatu- Sint jam Variolae tarde erumpentesj igitur materies di
«cumpemi- riorj ac fcrmenti vim, & folutionem difficile concipiens, u;
de intra fanguinem diutius immorans, haerens arteriis, fangt
Muitis. nem magis iblvens,& in vitae difcrimen adducens: fint multa
m nis eadem ob multitudinem materiae, feu copiam contingere p
i.upiicibus^terunt minus facile permilTa tantae copiae amandatione, & c:
^p°r"5j"3uis,prefiione ad cutem: fint magnae j igitur copiae argumentun
fint duplices , 6c continuae 3 ergo id ipfum : fint deprelTae igiti
difEcile fcrmentefcunt , & roinoris funt momenti, quam qu
c
or
DE FEBRIBUS. 4n
ivcllere, ac diftrahere villos poffint ad magis eminentis pu-
:ulae formationem , unde lentor tenacior,6t minus facile e va-
s expreffilis ,atque folubilis, unde eadem difcriminaj flnt du-Duri|»
ae, eadem crit materiae vis contumax, & folutionem difficile . .'*,
dmittens:fint virides,lividae, nigrae,minus ad perfpicuitatem nvidis^ni-
ccedentesj eo igitur conrumaciori, & duriori materie confta-8lis-
unt, quae fiquidem liquata fuerit, oportebit,ut fanguis totus
laxiroe folutus fit, cum dura etiam fluxilia evaferint, atque
deo fanguis a naturali ftatu maxime receflerit> fi vero non li-
uata, erit in fanguine lentor tenax pericuH plenus. Quoniam Meiioiis
ero membrana puftulam comprehendens eft undecunque ad micuiamCd
ircumferentiam fuae bafis tenfa, ac diftrac~ta> igitur fummum jjjgjjj,]*
)fius, feu vertex eft maxime tenuis, & mini ne refiftens eva- bentibus*,"
orationi,cum reliquum ambitus membranae fit craffius,atque vel
ompa&ius, unde minus perfpirabile, & magis premens con-
mtum lentorem, quam ad verticem, unde vis tota expiratio-
is,& eruptionis colligetur fub vertice puftulaejfi igitur,dum
irmentefcit, & perfpirat ad puftulae verticem, in quem uni-
erfa bulla nititur, appareat ibidem macula nigra, licet totum
^liquum fit melioris coloris, ergo nigrum illud erit quid ad
ullae verticem haerensj eft autem vertex ille maxime tenuis,
oc eft, perfpirationem maxime permittens \ igitur haerens il-
id ad partem perfpirationi minime refiftentem erit quid mini-
;ie liquidum , adeoque contumax,6c facile redigens fanguinem
i ftatum a naturali nimis diverfum, unde dubia falus. Non mac^ias $
ifpar eft ratio, ac neceffitas periculi, fi Variolis etiam melior^P^P1"^^*
oloris admixtae fint maculae purpuratae, feu Peticulae, quae i«,p eafque
lulto deterioris ominis exiftimandae, fi lividae,aut nigrae fue- aut
,nt, ut patet ex his, & Febre Maligna, & Propofitione 21. %'
Kiod fi ftatim ab eruptione evanefcant, mors in proximo ju-
icanda eftj neque enim evaporare, & expurgari potuit ilk Jefcentibu*
lateries abfque fuppuratione , unde reducetur rurfus in vafacum
nguinis,vel fi evaporare potuit,atque expurgari, cumexpur-
atio non protrahatur, fed celTet, aliquid,imo plurimum cum
nguine permixtum fupereritjimo adefle aliqua debebit caufa,
aae progreflum illum expreffionis ad cutem impediat, quae
lm nulla extrinfcca fupponi debeat, erit intrinfeca inhaerens
nguini, & ipfum in majorem lentorem cogens, qui exprimi
l cutem nefrueat, atque ita magis corrumpat fanguinem, vel
Ggg 3 ob-
L. BELLINI
bu^uvidis", obftruat vafa, vel utrumque praeftet. Et harum afYe&ionum erur
n^gris, fan-neceffarius effe&us urinae,vel alvi feces nigrae, vel lividae, e
fxlpuloailtfanguine nempe feparatae, qui fit totus fermentatus,& in pai
fanguinc res minime fluxiles reda&us, vel mixtae cum fanguine erofis a
hujufmodi materiebus vafculis, vel difruptis per obftru&iom
proximas, 6c contumaces, vel ex puro fanguine ab acrimoni
ejus y vel fimiliter preffione proximae obftruclionis. Eadem d
Hacmor- caufa peficulofa erit Haemorrhagia quaelibet cujufcunqueparti
rhagiac per praecipuepoftfuppreftionem pultularum iifdem plane de caufi
givas/aHaf- quas modo enumeravimus in excrementis alvi, atque urinis. S
vepartes^ infuper febris magna 5 erit igitur copia materiae per puftulase
^"e" im- purgandae ingens, adeoque periculofa: eadem poft eruptionei
m 'ftUeru- Puftu^arum non ^inuaturadhucj igitur intra fanguinem fupere
ptioncm. plurimum ejufdem materiae, quae nondum erupit, vel nifi ft
pereft, a vi illius, quod jam erupic, & prius in fanguine cor
tinebatur, ita mutatus, 8c folutus eft fanguis, ut febrem cot
fervare poilit,hoc eft,a naturali ftatu plurimum receflit,qu
eft ad mortem gradus facilis. Reliqua patent ex fe ip
Quare patet propofitum.
Quidfitfc- EftigiturfimiliterFebris Variolarum vitium in qualitatefac
larum?"0" guinis, qua folvitur, & fit partim lentior , partim liquidior
unde producitur univerfa rerum feries fuperius expofita, e
qua conftituitur id , quod Febris Variolarum dicitur.
PROPOSITIO XXXI.
Quae antecedunt Quotidianae intermittentiperiodicae^vitiarequ
dempojfunt motum, quantitatem^ aut qualitatem fanguinis*, fi
quae tpfi conjunguntur , atque fuccedunt , non pendent neceffario , m
a vitiata qualitate ejus : £5? quid fit haec ipfafebris.
QUaecunque jam fuperfunt exponenda de Febribus, min
mum negotii faceflunt 5 ea enim, quae in fuperioribi
expofuimus tam in generalibus Propofitionibus praemi
fis ad Febres periodicas, quam in his ipfis, quicquid ad Inte
mittentes reliquas febres pertinent , ultro demonftrant. I
quidem cum antecedentia Febrem quotidianam intermittentei
periodicam eadem fint cum antecedentibusQuotidianamcont
nuam ,manifeftum eft,per ipfi generari in corpore quicquid i
Continua quotidiana producitur, & affeftiones, quae in Intei
mi:
DE FEBRIBUS 413
nittente contingunt, pendere ab eadem caufa,quae in Conti-
)ua,& cum illae in Continua pendeant a lentorc ianguinis, feu
itiataqualitateejus,pariter in intermittente a fimili vitio pro- .
ucentur. C^uae igitur 1 ecenluimus antecedentiaContinuae quoti- tia.
ianae convenientia cum hujus Intermittentis antecedentibus,
on eft operae pretium hic runus exponere: debilis calor vifce-
um ad corpus humidum reducitur : frigida , & humida alimento-
um materies, 6c copia ad lac~tentes,carentes dentibus, & crapu-
im : habitus corporis obefior ad habitum crafliorem, & albi-
ans quidem certo indicio eft fanguinis autminusrutilantis,aut
uolibet alio colore minus faturo, adeoque humorum pelluci-
iorum, feu frigidiorum arteriae autem anguftae retundunt
lagis impetum, 6c folutionem proinde fanguinis, unde flt ille
igidior, £c craflior, feu pituitofior: fomnus longus praefertim
cibo facit,ut quicquid humidi in cibo eft, inhaereat partibus
:1 rclinquatur in fanguine, cum nihil agatur motus, per quera
urimum ejus materiae in perfpirationem ageretur. Caeteraconjunfta.
pro tam manifefta funt, ut explicationem non mereantur^
*r hanc igitur conftitutionem fanguinis producetur ille quaft
jucus, feu fubvifcidus minime ficcus, hoc eft, ita ut cohi-
ixt calorcm poflit, atque ita haerere ad capillares arteriolas,
: per continuum fuperaffluxum fanguinis,& nifum naturalem
irticularum in lentore contentarum ab iifdem abripi totus
){lit, 8c in venas derivari, ita ut recurrat idern intra datum
iquod fpatium r.emporis,quod experientia patet effe horarumreriodus^.
4, & cum nihil haereat arteriis, relinquet jnter utrumque re-horarum*
<irfum corpus integrumj Sc fiquidem dum abripitur aliquid In dcce(ri0.
<us, vel totus kntor, per fudorem aut urinam excerni poflit,ne fudor
idabkaeger,aut minget ,fimiliterque alvum deponere poterir,^11^0^*
iuere, £c fi quae funt alia hujufmodi excrementorum genera,& aiiae ex-
noties lentor ille abire potuerit in quid r^rglandulas iisexcre--creuones'
:entis proprias expurgabile. Quod fi non primis diebusiilafe-
«rabilitas fieri poflit, non fudor, non urina &c. reddentur,
ii poftquam per repetitos circuitus fuerit lentor ille magis
Jbactus, fa&ufque fluxilior. Similiter urina erit albidior,cru-
<or, tenuior, quoufque partes terreae,five durae non fint ma-
|s folutae, ut fluere facilius poflint. Invadet cum frigore levi
jopter mateiiem, quae calorem minus cohibet, Sc difficulter
<efcet , cum iila materies frigida minus caloris contineat , <3c pro-
pter
4i4 L. BELLINl
pcer mobilitatem minorem preffionem excipiat , ac retine
&c, quae facillima ex fe ipfis funt. Omnia autem illa conti:
gent fimilirer, fi lentor primi infultus abfumatur totus, & fi
diei finem novus lentor ejufdem generis perducatur ad arteria
sacccdcn- ut ex fuperioribus patet. Quod fi febris protrahatur diutius , i ta
humores, ac totum corpus plane vicientur, nec generari h
mores nacurales, nec apponi partibus poffint, producetur C
chexia : fi canta abundet aquae copia, ut per folam preffione
exfudare e vafis poflit, generabitur Hydrops verae aquae, v
fi per eandem preffionem ad aliquam partem tumore aliquoa
&am venae, vel lymphatica vafa prcmantur, ita ut ex iis exi
dare poffit lympha,vel pcreandempreffionemlymphaticarui
, pantur, fiet Hydrops a lympha, Carus, Lethargus a decubitu , f
*f ' cumulatione aqueorum humorum ad cerebrum , fimilefq
morbi alii graviffimi huic morbo fuccedere poterunt , ut pa
fc Eft igitur Febris quotidiana intermittens periodica viti
bnsquoti- in qualitate fanguinis, qua per lentorem quendam calori co
^?t^tc£ bendo aptum, atque arceriis quidem haerentem, fed qui
nodica. iifdem abripi totus poffit, ita ut vel abfumatur totus, ac tt
ad diei finem fimilis lentor aliqua ex parte derivatur ad art «
rias, qui fimiliter abfumatur totus, vel non abfumatur, (
recurrat idem pluries, aut pars ejus fingulis 14. horis cum c;
teris , quae ab ipfo pendent.
PROPOSITIO XXXII.
Quac antecedunt tertianam intermittentem periodicam , vitik
quidem pojfunt motum , quantitatem^aut qualitatem fanguinis-, 1
quae ipji conjunguntur , atque fuccedunt nonpendent neceffario^
a vitiata qualitate ejus: 0 quid Jit haec ipfa febris.
q
>
Antcccdca- TJAri facilitate patet haec Propofitio, ac antecedensj fi
JL enim antecedentia Tertianae incermiccencis plane eadem ci
Continua, unde ab iifdem caufis idem effe&us, & neceffi
productionis, neque opus eft, uc rurfus eodem hoc loco(
plicentur, adeoque vitiare quidem illa poflunt mocum , qw
titarem, & qualicacem fanguinis, fed non pendenc neceflar
nifi a viciaca qualicace ejus, quae vitiata qualicas nihil aliud e
quam lentor ab iifdem ancecedencibus produdtus. Hic aut(
animadvercimus incerim in his Intermittentibus, cum lent
pif
DE FEBRIBILS. 41 ?
^roducitur, qui fit uniufmodi, totus nempe pituitofus, ut ufi-
atis utamur vocibus, biliofus, aut melancholicus, fieri In-
ermittentes legitimasj fi vero lentores illi quacunque de caufa
>uri non fint, fed aker alteri permifceatur , tum fiunt Tertia-
ae,Quotidianae,Quartanae illegitimae,fpuriae,nothae, extenfae.
tfotandum illud etiam, quoties aflerimus, antecedentia Inter-
littentium efle eadem cum antecedentibusContinuarum , adeo-
ueetiam quae ab iis pendent efle debere neceflario eadem ,non
(Te id fumendum omniexaclafignificatione; fedeadem dicimus
uoad rerum genera, non quoad gradus virium in utrifque,fic
;tas fenilis facit humores frigidos,atque ficcos,adeoquemutat
nguinem in lentorem *, eadem igitur aetas producere poteric
i,quodrequiriturad Febrer» quotidianam feu intermittentem,
u continuamj fed quia in hoc corpore ficcabit magis, in ilio
inus, fiet, ut in akero geneietur ientor ficcior, hoc eft,
agis haerens arteriis, Sc minus caiorem cohibens, feu produ-
itur Febris quoridiana continua: in akero lentor minus fic-
ls, hoceft, minus haerens arceriis, & magis calorem cohi-
ms, feu fiet ab eadem aetate fenili, fed diverfo virtutis gradu
perante Quotidiana intermittens,atque continua,&: idem di-
<:ndum decaeteris. Efto igitur, & per ejufmodi antecedentiaconjuaou.
"odu&us fit lentor in fanguine ficcior : quam in Quotidiana , fed Periodas
;> artcriis trufilis,6\c calorem cohibens validius: erit frigus in-trium dic-
lnfius,& fiquidem ejufmodilentori admixtum fit aliquid ftimu-f^^1^^
n$, fentictur cum frigore fenfus alius , quafi punclionis, &gore.
s ripietur lentor, & ccflabit frigus. Etfiquidemkntornonab-
imatur, non fuccedet fudor, non urina, & cum fit ficcior,
nam lentor Quotidianaederivatus in venas, refluet fegnius inar-
irias, & tempus ejus recurfus patet experientia efle trium dic-
im:fed & abfumi poteft abfqueexcretionibusinfenfumoccur-
ntibus, quod etiam de lentore Quotidianae dicendum eft, &
( lentore Quartanae , finempe in perfpirationis materiam com-
mtetur. Siverononperfpiret ,&iblvatur,ita ut cum fanguinc
trivari poflit ad glandulasabfqueeo,quodulteriushaercatarte-
is,reddetur per excrementa propria carum glandularum j quo
i 3to , fi novus fimilis lentor non reducatur in arterias , convaluifle
c:etur aeger; fi vero alius fimilis reducatur, dicetur laborare
r-:rtiana mtermittente periodica , cum lentor illeabripiatur to-
t» ab arteriis,adeoquedet locum integritati corporis. Et haec
Hhh igi-.
jp£ L. BELLINI
igitur{imulcumreliquis,quae in conjun&ts continentur,abim
Kcbuia ai-de parent ex fuperioribus. Sit jam urina initio febns cnm ne
ba, vei e- bu}a ai[->a^ Vel enaeoremate; igitur folvetur jam aliqua ex part
"nprincipio lentor ille in partes plus minus folutioni repugnantes, & cur
fohit fe- enaeoremaquideminpartesfubtiliffimas-hocelt, maxime mobi
brem luat- ri • • • • 1 il :
tQiecurfu. les, oC folutioni mimme repugnantes,cum nubes alba in mag
repugnanres, adeoque fubigi,& folvi vel fub initium ipilus ft
bris incipic lentor,quare fi natura ab opere non defiftat, Scfoli
tionemcontinuet,brevi totum lentorem folvet ,quod experier
tia patet ad quanum circuitum contingere, etii id neceflariui
Urina ru- non eft , ut patet. Sit autem urina rubraj igitur in ipfa vel pi
lum conUl 'rar*one bumidi copia durorum naturali major, vel pro ratio
tentumfe- duri copia liquidi naturali minor. Durum naturali copiofr
^^P^ oftendit lentorem aut ficciorem,aut copiofiorem ,adeoquedi£
ptimumcir-cilius folubilem , 6c longius protrahet febremj copia aut
saitum. jiqui^i naturali minor vel arguit caloris vim nimis exuren
atque humidum abfumentem ,feu lentorem contumaciorem
ftum , hoc eft,minus folubilem,6c febrem ideo diuturnior
vel eundem ex fe tam cohaerentem ,ut humidum perurinam
purgabile detineat ,atque implicet. Sine nube ,aut enaeore
re oftendit,nihildurum folvi ,adeoque fimilem materiae pe
naciam folutioni repugnantem, & febris diuturnitatem. Hai
cum contingunt,docuit experientia, folvi febrem ad feptimu
Subndentiarecurfum , fed neque id neceftarium, ut patet. Quia vero fec
i«7iis^rl-"mentum m urinaeftcraffiffimum ejus,6claevitasatqueaequalit
?rem'foivit Pen^et a^ eju'dem materiae natura aeque ac perfefre folut
iem °. vlt,qUae jgjrjur urina primo morbi die fubfidit in laeve 6c aequal
indicabit* quod craffiffimum morbi caufa eft folvi, atque ap
folvi, adeoque morbum ipfum brevi defiturum. Itaqueidetia
inFebretertianaficontingat,brevi illa definet,6c id fieri exp
rientia patet ad tertiumrecurfum. Solvituretiam perpuftulas;
nares £c labra erumpentes, ficut etiam per alvi fluxum per e
partes expurgato lentore in fluxum ac~to, 6c ad nares ac "
erumpet,vel quia fitquidfalivaeproximum ,6c per eas gland
las feparabile, vel eadem ratione, qua diximus puftulas erump
re ad faciem, manus, ac pedes magis, maculas ad pe&us,
sacctdcn- dorfum. Intermittentes nonfemper periculo vacare patetexP
pofitionibus generalibus. Tertiana autem notha fuccedet,q
ties lentor purus lentori alius generis admifcebitur >vel exp
mutabitur. Patct itaque Propofitio.
DE FEBRIBUS. 4%7
Eft igitur Fcbris Tertiar.a intermittens pci iod ca vitium in ?uidfIt r<^
,. & , i r - bnsteman*
qualitate *anguinis , qua pci leatorcm quendam hrmiorern , quam imermit-
lenror Quotidianam tfficiens, calori cohibendo aptum , arte* d^f"10*
riiique haerentem, ita ut ab iis abripi totus poflit, ac tcrtio
quo j.ue die recurrere, vel fi abfumatur totus, aut pars tertio
quoque die reducaur ad eafdem arterias novu* ejufckm gene-
ris, producitur toia expouta rerum fenes.
PROPOSITIO XXXIII.
Quae antecedunt ghtartanac intermi+nti periodicae , vitiare qui-
fem
poffunt motum ,quantttatem ^aut quilttatem fangumts jedquae
fft conjunguntur , atque fuccedunt , necejfario non pendent , nift a vi-
iata qualttate ejus j £5? qutd ftt haec ipfa febris.
B^leviflime rem ibram conficiemus ; anteccdcntia enim par- Antcccden-
tim ftiot eadem cum Qurirtanae conti nuae anteccdeni ibus,ad- tl*'
oque ex lis patentj quae vero plma hic numerantur, ex fe 6c
•iraemiflis manifeitiflima funt. P.oducitur igitur ab ii> lentor
uidam trigidus, 8c ficcus maxrnac tarditatis comparat.js ad
uos alios,quiQuotidianam,ac Tertianam conftituunt^ld qui
im-n & iple abripi abarteriistotus poflit , poltquam ad eafdem
aefit. Lnt igiturcraflusetiam quoad <ui particul .s, undv impa- Conjunaa.
us mufculis, vel eofdem ftinulando fuciet, ut contrahantur
jturaliter, vel moleltiam excitmdo faciet, ut eofdem per vo«
ntatemcontrahamus, unde cum primoad eos perducitur , cum
m minor haeferit copia, altosienfusmagismolcftos nonprodu-
;tn ofcitabimus, pandtc;jlabimur , & quiddam fallidiufum per
itum corpu^ inicqualiter fufum pcrcipiemus, nempe lenturis
] rtcs hic illic n-illo ordine, ac lege decumbentes, cui fcnfui
].ulatim fuccedet f>igus,prout lente cumulatur materies illae-
lim peramnas lcnte fluens,quou>que, cum jam ad aneriolas
<pillares perdu&a fucrit tota , vehemenriflimus fir frigoris
iifusj erit autem ille conjun&us cum lcnfu rei g<avantis, &
<iafi contundentis ofla, ut patet ex Propoiitionibus generali-
is. Inde vero movcbitur lenum, atque abiipictut- 1 n<or, per
< jus naturalem fiigiditarern non excitabirur calor vividus, at-
<e exurens, led rtmiflus,qualis a corponbus fdgidi^,& com-
I&ionbus, cum non intenfa preflione exciran, prod^cique
Jteft. Reliquapatentexpraemiflisjrecurrct enim quaito v>uo-
Hhh z que
4x8 L. BELLINI
swccdcn- que Jie per ientum nimis motum. Succedat jam Dyfenteria bre
vis, ejufque conditionis, quae lentorem illum abripiat $ eri
igitur illa falutaris,quodfietpraecipue,fi fuent brevior. Siete
nim longior fuerit , etiamfi lentorem illum abripuifle fupponatur
atque argumento elTe fufi jam fanguinis, fieri poterit,ut nimi;
copia materiae per Dylenteriam expurgatae ficcetur nimis fan
guis, & morbi plurimi, atque diverfi fuboriantur non fine vitaedi
icrimine. Eodcm de nomine Lienqfis difficultas inteftinorum fuper
veniens ^bonum , fi brevis fuerit,intellige , ut expofuimus, atqu I
ut patet manifefteexalte|pillotextu. Quilienofiinteftinorumdif
fcultate corripiuntur , w longam fupervementem Dyfenteriam aqua
inter cutem^ tum laevitas inteftinorum excipit , & moriuntury ub
vides longam Dyfenteriam malam,iiquelongaefupervenireHy
dropem abexficcationeprohibentelymphae fiuxum per contra
ftionem, & occlufionem vaforum, vel laevitatem inteftinoru
eodem exficcationis nomine ficcis inteftinorum tunicis, atq
ita claufis la&earum ofculis,unde morsneceiTariofuccedit. H
drops, aut Scorbutus: ille ob ficcitatem expofitam: hic vit
humorum, praecipue cum adeft vitium in vifceribus humore
elaborantibus. Fatalis fenibus plerumque plus quam fexagenariis
cum ea aetate fitfummanaturaliter ficcitas atquefrigiditas,qua>
proinde aucta vi morbi calidi, & ficci adextremumgradumper
tinget , & aegri morientur. Qtiod fi in Continuam mutetur , ad
huclethalis,erit enim erTe&us au&aeficcitatis,in qua ob iento
rem continue haerentem fanguisfolveturmagis,atque a naturai
ftatu removebitur. Superveniensipfi Haemorrhagianarium peri
culofa fimiliter j vel enim ab acrimonia fanguinis rumpentis pe
erofionem, vel craflitie ejufdem rumpentis per preflionem , fub
fiftendo adeafdem arterias,quasrumpit,autad proximas. Ero
denserit cum ficcitateconjunftus, & mille malorum caufa,pre
mens vero ,atque divellens erit crafliflimus,6c diflicile ad natu
ralem ftatum redadtilis. Siitaque per lentorem illum fanguis fi
valde vitiatus, ita ut nec boni fucci in ipfo contineantur, ne
aoponi poflint, fuccedet pravus corporis habitus,feu Cachexu
Patet itaque facile univerfa Propofitio.
Q»i fit Eft igiturQuartana intermittensperiodica vitium in qualitat
mtermit*- fanguinis, qua per lentorem quendam calori cohibendo aptur
^nspcxio- haerentem ita arteriis, ut totus poflit ab iis abripi , Sc quart*
quoque die recurrere &c, ut in fuperioribus.
44 PRC
/
DE FEBRIBUS. 419
PROPOSITIO XXXIV.
Febris Semitertiana , £5? Erraticae.
EX iis,quae ad fincm Propoficionis 19. demonftravimus,pa-^iteitia:
tet , qua ratione fieri poflit , ut cum Fcbre continua periodi- *"
a conj' .igatur aliqua lntermittentium , licet haec producatur a
?ntore, qui haereat arteriis ad tempus, atque ex iis abripiatur
Dtus > Continuae vero pendeant a lentore iifdem femper haerente.
taque ex eadem Propofitione patet , quid fit , 6c quomodo pro-
uci debeat Semitertiana , febris nempe compofita ex Quotidiana
ontinua,6cTertiana intermittente. In hac igitur erit recurfus
um frigore tertio quoque die,6c pluries deinde dari poterit fi-
lilis affe&io, prout nullo ordine recurret lentor calorem cohi-
ens, 6c hunc plurics, 6c facile recurfurum ex eo patet, quod
la permixtio duarum febrium a duobus lentoribus provenien-
um arguet fanguinem maximc vitiatum , 6c quafi turbidum , hic
uidum, illic vifcidum quafi fimilem fanguinis conftitutioni,
uam inMaligna febre defcripfimus. Hincflet,ut ejufmodi fe-
ris fit maxime lethalis,fanguine anaturali ftatu plurimum alie-
o,6cfuis illis undecunque difperfislentoribusin quodlibet gra-
e malum facile ac fubito deducente. Afficiet os ventriculi ad
•fum derivatis pravis humoribus,producet affe&iones capitis,
: proinde nervofarum partium cumulatus adpartesejus, velde-
:ientibus fpiritibus aequo magis , aut minus premendo : pro-
jcet Syncopes vel per confenfum e ventriculo^ vei ex fe, ut
Morbis noftrij particularibus , 6c Febre Syncopali: diapho^
:fesper predionem fermentationemque ab obftructione, vel
« lore:fitis,6c commotio intrinfeca a calore,ab irritatione per
irtes fufiores, a cumulatione fpirituum majori cum impetu
"umpentium ad partes obftruttas.
Febres Erraticae ex antecedentibus fuis patent produci a di-^"6"*"
"rfis, & diverfo tempore motis lentoribus nulloordine, ac
l*erecurrentibus,ficut hoc ipfum confirmant conjuncta quae-
J>et, fi cum ha&enus expofitis conferantur, 6c ex fua necef-
i ate deducantur. Quia vero per ejufmodi lentores febrem,6c
<is infultus producentes identidem fit, ut fatiguis continue
* e non naturali calore vexatus humiditatem omnem amittat,
Hhh } fit,
jfio L. BELLINI
fit,utmaximeficceturvhoc eft,difponatur ad Quar.Uinaelent
rem, to quo demum quiefcere poterit, fi ealor taruus non fu
rit^ Ut frigidiutem fuperaverit, hinc fiet, uc Febnbus crrai
c» fuccedere Quartana poflitj fed & fuccedet He&ica, fi c
lor in praedominio fir.
t*efc£« Patet itaque nec ab Hemitritaeo, nec a Febribus erratic
conftitui genus ahquod febrium, quod in fuperioribus non )
comprehenlum , aut a caufis pendeat diverfis a lentoribus e
pofitis., adeoque & has fimilibus definitionibus comprchc
dendas, atque explicandas. Ex Propofitionibus autem i
ij, zo. ii. non folum paM, quaecunque febrium antccede
tibus, conjunftis, & confequentibus ex aliorum relatione,
-method ) annumeravimus, verum invafionum ac permutati
num brdines cum mille aliis, quae Artem facienti quotidie
paffim occurrunt.
PROPOSITIO XXXV,
Febris efi vitium fanguinis aut in motu, aut in qmntitaU^ a\
in qualitate ejus , aut in horum aliquibus , aut in omnibus.
QTToniam aut nuila datur febris praerer expofitas,aut fiqiii
datur, aut dari poteft , ad h s red igenda eft $ unaquaeque a<
tem expofitarum eft vjtium fanguinis aut in motu,aut
quantirate, aur in quaiitatej igitur ipfa febris nihil eft abuc
quam hoc ipfum vitium fangutnis aut m motu, aut in quai
titaie, aut quahtate, vel fi horum vitiorum plura, aut omn
Jrimario contingant in eorum aliquibus, aut in omnibus,qu
erat oftendendum Ex his autem innumera deduci pofTei
corollaria, quae ex fe ipfo quiique poteft deducere &c.
d:
DE MORBIS CAPITIS. 43x
)E MORBIS CAPITIS,
APOPLEXIA,
AN T E C E:D*ENt I A,
\ Poplexiam Jhaec antecedunr. Cerebri humiditas,, in fo-
, jLmnum facilitas , difficultas ad motum , praecipue a quadra-
::iimo in fexagefimum annum , repletio, compi.eflio a .va-
mbus aliqua ex parte corporis veniencihus, vercigines diu-
I rnae, ftupor.es, trcmorer>, praecipue.ca^pitis,, incubus conti-
:je ineidens per no&em, dolor capitis fubitus, atque acutus,
-nae jugulares turgidae, oculis modo .tenebrae., modo fplen-
ores obverfantes , eorumque, 6c facieirubor, vel faciei pal-1
Jr cum oculis humidis, naribus, Sc palato, vel excremento-
:m ex iis partibus fluentium interceptio , coili tumor, ex-
emorum refrigerario fine ratione, palpitatio, Itridor den-
am infomno, urina velut aeruginofa ,, atra,, rnodica, fuWL-
:ntia craffa quafi farina cum muka fpuma xenacv.
CONJUNCT A.
I . • ruuijjorn muiot) ( t'ji
"^Um jApoplexia jamjam corripienre haec con.jungurjtur,
Vox eorum (irnilis, qui ftrangulantur ., vel fanus quidara
:cior, & gravior, & ,prot-ra&us quafi mugitus: mox fubitus
. avi mole corporii collapfus, decubitus qualis" dormientium,
:illus motus praeter relpirationem , & cordis, adeoque etiarn
ilfus. Refpiratio, St pulfus aliquando tam parvi, ut aeger
ortuo fimilis videatur etiam ad tres dies. Caeterum refpira-
3 plus minus debilis, 6c femper cum ftertore conjun&a, 6c
srtor eo altior, quo relpiratio magis coacte, feu majori,ni-
: pe&oris quanquam debiliter exercetur: haec eadem refpira-
d modo ordinata eft, modo nullum ordinem fervat, inter-
ittens, rarior, frequentior, major, minor. Pulfus fimiliter
i debili refpiratione non ita multum a naturali ftatureceditj
ao autem debilior, & difficilior refpiratio, eo pulfus langui-
-or, rarior, minor, tardiox, inaequalis, Hujus conditionis.
i Apo~
43x L. B E L L I N I
Apoplexiam nuncupant fortem, ubi autem minus debilis, fa
qiliorque contingit refpiratio, debilis nuncupatur. In utra
que nullius fenfus indicium five externi, five interni, nequ
excitantur, nifi vis adhibeatur major, aut minor pro diver
fa morbi fortitudine, quae fi fumma fuerit, violentia quae
libet fruftra eft. Spuma etiam circa os aiiquando contin
git,fed iftud rarius, mukoque rarius fpuma per nares redditm
Similiter aliquando febris, Sc haec vel fub initium morbi, v(
eo jam protra&o, eademque vel remiflior, vcl intenfior, vc
eflentialis , vel fymptomatica. Infuper Ephidrofis , feu te
nuis,ac paucus fudor aliquandoadditur ,aliquando etiam Phre
nitis. Poftremo Apoplectici in feptem diebus pereunt, nifi fi
Hip. 2. de bris apprehenderit,quae tamen etiam eft perniciofa,fi inApc
Aphor.fr.6 'pte*ns 5 9uae rePer|te exfolutorio modo contingunt, morb
jam longe protra&o fuccedat, ut Hippocrates in Coacis.
SUCCEDENTIA.
QUi ex Apoplexia reftituuntur, in Paralyfin plerumque at
eunt. Quoniam ut fentiamus, oportet, liquidum nei
vorum fluere, ac refluere undatim per nervos omnei
praecipue autem cerebrum , & fpinalem medullam , & in al
tero eorum motuum nervi infleciuntur extrorfum , feu fiur
naturali amplitudine majores, in altero minoresj quoties igi
tur aderit facultas aliqua circa cerebrum, quae motum illur
extrorfum prohibeat, prohibebitur etiam fenfus. Hujufmoc
autem facultas vel contingit folum nervorum fuperficiei abfqu
eo, quod in ipfos nitatur, adeoque eofdem fiftere permittit i
naturali amplitudine, & folum prohibet, ne dilatentur u\i
rius, vel ipfos urget interius, & in ampluudinem naturali m
norem cogit. Contingat primo folum , ita ut nervorum am I
plitudo naturalis perfeveret, quoniam hujufmodi facultas no
comprimit nervos, eorumque glandulasj igitur neque genc
rationem liquidi prohibebit, neque fluxum quantitatis naturs it
lis per eofdem ad ufque mufculos, fed ejufmodi quantitas deti
net totum animal in motu tonico > igitur per ejufmodi facu'
tatem contingentem folum nervos Animal in motum#evadei
noterit, & ftquidem ftatim ac illa facultas operari incipit, al
DE MORBIS CAPITIS. 4j3
]ua corporis pars ita pofita inveniatur, ut ftare, & confer-
;ari in aequilibrio rectae pofitionis non poflit nifi refluxus ali-
]uis liquidi per nervos opem ferat, fubito collabatur corpu?
•portebit. Si vero facukas illa nervos conftringat, turn hoc
pfum multo magis neceflario contingct. Quoniam enim fa-
ultas conftringit nervos, & eorum glandulas ,conftringet igi-
ur etiam canaliculos arteriarum , per quos intra glandulas
erivatur materia fpirituum, adeoque minor fanguinis copia
ucetur in glandulas , & minor liquidi copia generabitur, &
linor ejus quantitas per nervos intra mufculos fluet, qnae fi
e quidem motui tonico producendo fufficiat , mufculi defti-
jentur vi dctinendi ofla in apta pofitione ad articulationes, &
: ipfos vindicandi a vi gravitatis propriae deorfum nitentis , qua-
i totum corpus fubito collabetur. Quoniam vero vis ejufmo-
i facultatis comprimentis efle poteft diverforum graiuum \ da-
itur igitur aliqua, quae mufculis minimas rcfiftentias naturali-
ir moventibus impediat refluxum iifdem movendis neceflk-
umjalia autem,quae neceflarium illum influxum minuet qui-
sm, non tamen ita, ut iidem mufculi aliquantulum fe con-
ahere, licet debiliter, & coacte non poflint,unde etiam par-
:s minime refiftentes, quae ab iis mufculis movendae fuppo-
untur, ab iifdem mufculis dimoveri poterunt, licet debiliter,
: cum nifu, & lento motu \ hujufmodi autem mufculi dicati
otibus partium minime refiftentium funt ferc omnes contra-
tente deftituti , quorum praecipui funt mufculi pe&oris, &
jr j pofita igitur ejufmodi facultate comprimente cor, &RefPiratt*
]:ftus debiliter plus minus, & plus minus coacte movebun- &Pulfas*
r, prout facukas comprimens conftringendo facit,ut inmuf-
uloscordis,Sc pecloris influat quantitas liquidi diverfa a quan-
t ate liquidi naturaliter influcntis: per motus autem mufcu-
Irum peftoris debiles, aut validos, liberos, aut coa&os fic
ifpiratio plus minus debilis, 6c valida, expedita, aut coaftaj
] r compreflionem igitur expofitam hae diverfitates inrefpira-
Dne contineent, & fiquidem compreflio omnem influxum
i rituum prftiibeat, tolletur plane refpiratio , & nifi aufera- a
tr caufa comprimens , tamdiu abfque refpirationc viverc
\ terit animal , quamdiu abfque motu fanguinis durare poterr,
cod certo ftatuere non pofliimus quanti fit temporis. Sup-
fnantur autem mufculi pe&oris debiliter contrahij cavitas
lii igi-
434 £ B E L L I N I
igitur pe&oris parum dilatabitur, & parum aeris in pulmone
irruet , unde parum extendentur : interim vero fanguis i
pulmones parum exten.fos a corde truditur j igitur in expira
tione idem fanguis e canaliculis capillaribus pulmonum ex
trudi non poterit, 6c propterea intra eofdem fubfiftec, und
etiam animali non fentiente ii motus excitabuntur in pedtore
quibus excitandis afluevit idem Animal, quoiies extenfio pu
monibus addenda eft, 6c impetus contento aeri : afluevit at
tem ftertori,motui fcilicet excitabili etiam in fomno, temj
stettor. re nemPe5 9uo non fentimus, 6c ftertor per tremulum pinn;
rum motum in infpiratione majorem aeris copiam , & majo
cum impetu per nares in pulmonemimpellit (utin Propofitior
io\ Secundae partis noftrae refpirationis o(lendimus) tumigitt
fulfus. animal ftertet. Facile autem patet ex his, non diflimilia
corde debere contingere j fi etenim comprefiio talis fuerii
ut omnem influxum liquidi per nervos impediat, non pul"
bit, & tamdiu vivet Animal, quamdiu poterit. Si vero i
pediat folum ex parte, liquidum excidet in villos cordis i
minori quantitate, unde debilior contraftio ejus, & extru^
fanguinis minori cum impetu , unde pulfus debilis, & q'
idem liquidum excidet etiam per intervalla majora, fiet pul
debilis, & fimul raru<\ Quia vero per debilitatem refpiratii
nis fanguis fubfirtit in pulmonibus, & partim etiam detinet:
ad cerebrum a facultate conftringente, & proinde prohiben
refluxum ex arteriis in vcnas* igitur in finiftrum finum co
dis derivabitur quantitas fanguinis naturali minor , adeoqi
etiam minor trudetur in artcrias, unde pulfus minor. Deniqi
tam refpiratio, quam pulfus, aut motus cordis erit aequali
aut inaequalis, intermittens , aut quomodolibet varia, pro
caufa comprimens perfiftet femper in eadem parte cerebri ejt
dem aut diverfi roboris, quod cum determinari non pofiit pr
pter innumeros modos, quibus illa modo minui, modo a
geri, modo ceflare, modo recurrere poteft, fatis erit id
vox ftian- genere propofuifTe. Vox ftrangulatorum fimili^ quo tem
juiatoium re inftat Apoplexiae paroxyfmus,a pluribus cauns pendere
teft, de quibus inferius, fed quia etiam produci poteft ab a
qua ha&enus expofitarum , ipfam hic addimus. Quoniam v<
acute fubrauca a ftrangulatis emittitur, & fit per fiftulam,
per fiftulam ejufmodi vox fieri non poteft, nifi aut ejus ac
P
DE MORBIS CAPITIS. w
)litudo conftringatur, aut major fit impetus, quo aer illam
bbiens, aut egrediens eliditurj igkur nifi in Apoplexiae pa-
oxyfmo fupponatur aliquid fiftulam pulmonariam infarciens,
tque ita ejus amplitudinem minuens, vox acute fubrauca ha-
>eri non poterit, nifi per incrementum impetus, quo ducitur,
■el redditur vocalis aer. Facileautem quifque obfervare poterit
cute fubraucum quiddam nos fonare faucibus, quoties fubito,
t majori cum nifu expirare, aut infpirare nittmur, quod fi
alidius adhuc pracftare moliamur in infpiratione , fuccedet Ster-
or,nempe motus narium tremulus cum fonitu per eafdem par-
es, & fauces, & proinde hauftus aeris copiofioris; eft igitur
ilud acute fubraucum fonans e faucibus veluti parvus ftertor,
el ftenoris initium, eritque proinde ejufdem ufus, ac necefli-
atis, quanquam minoris, quam ftertor. Qnoniam igitur jam-
aminftante Apoplexiae incurfu mufculi debilius contrahuntur,
ibfiftet in peclore fanguis, unde copiofiori aere opus erit,
uem hauriemus excitando eos motus, quos excitare vigilan-
ss afluevimus, quoties copiofiorem aerem ducere non poflu-
ius per motum pc&oris, qui motus funt illi, quibus acute
jbraucum ad fauces fonamus, motus nempe ftertoris, & vo-
is ftrangulatorum fimilis. Ab hac eadem neceflkate trudendi
mguinem fubfiftentem in pulmonibus fub primum morbi ini-
iumpendet fonus gravior, 6t protra&us quafi mugitus* protra-MugiUJt
tio enim illa , £c gra^itas certum fignum eft, fonum ejuf*
lodi efle veluti fufpirium intenfius , feu per majorem co-
iam refpirati aeris fa&um > majorem autern copiam aeris in-
^irabit mox Apoplexia corripiendus, ut fanguinem fubfiften-
em in pulmonibus exprimat, nonfccus, ac fufpirantes fole-
ius , ut a nobis alibi oftenditur. Patet igitur ex his omnibus,
rovenire debere Apoplexiam a quacunque caufa ita prementc
erebrum, ut per conftri&ionem ab ipfa provenientem impe-
iantur undae nervorum, quibus fentimus, 6c naturalis fluxus
quidi per nervos in mufculos. Sive igitur comprimens illud
it liquidum five durum , calidum aut frigidum , in vafis aut
xtra vafa, cujufcunque demum generis, & qualitatis, pro-
ucet femper Apoplexiam , ficut etiam five fit in ventriculis
erebri, five in ipfo ejus corpore, aut fuperficie, dummodo
alis fit compreflionis, quae expofitas naturales affectiones im- .
ediat. ltaque-primo li vafa piam matrem intexentia nimis in-'
Iii z far-
43« L. BELLINI
fomptcffio-farciantur, ita ut extendantur ad fpatium naturali majus, und
»c- totum cerebrum premant validius, expofita omnia contingem
five infarciantur naturali fanguine, five humoribus excremer
titiis cujufcunque generis. Jdem continget, fi non univerl
pia mater, fed ipfius portio, quae intexitur trunco omniur
nervorum ad foramen magnum occipitis, fimihter infarciatur
truncus «nim ille nimis compreflus prohibebit, ne fluxus, &
refluxus ad cerebrum pertingant, fed eos fubliftere coget a>
locum compreflionis, & -derivari liquidi naturalem copiam
•erebro in mufculos non finet,cum ad eam partem,quae com
prefla fupponitur, nervi fere omnes cottigantur. Idem con
tinget, fi vas aliquod majus arteriofum majori aneurifmate ex
tcndatur intra cranium j comprimere enim poterit tumor mc
lem univerfam cerebri, & eadern fubfequentur. Similiter es
dem contingent,fiintracranium vas fanguineum rumpatur,ai
ita dilatetur, ut languis excidere poflit aut circa cerebrum ,a
circa ventriculosj fuccedet enim eadem compreflio. Quin
mor omnis, qui praeter naturam colligi poflit extra vafa,
tuitofus, liquidus, vel coaguhtus, vel cujuslibet alius gener
dummodo premens, eadem prodigia nullo negotio producet
corpore, ficut etiam quicquid intra eranium praeter natur
in majufculam molem five liquidam, five folidam cumulat
ut funt lapides, ofla, cartilagines, tumores oedematofi , fc*
rhi, albumen coagulatum , pili, & fi quae funt alia monft
quae nimis frequenter in qualibet parte corporis ad irrepara"
le hominum exitium generantur. Longum eflet ex fua nec
iitate deducere affcctiones fingulas, quae hominibus accidu
per Apoplexias a fingulis expofitis diverfis caufis comprime
tibus provenientes. Nosunum, aut alterum genus expon
mus, quae erunt adinftar omnium, & ex iis patebit neceffi
earum rerum, quas plerumque Apoplexiam antecedere co
?;'v. iu!tas niuniter aflerunt, & nos fuperius recenfuimus. Primo aute
diflicultas motus a qualibet caufa comprimente proveniet,
patet ex fuperioribusj fed eo major erk repugnantia, & faft/
dium, fi vafa infarta fint humoribus frigidis, atquc humi "
plus minus tenacibusj cum enim vafa fanguinis infarta fupt
nantur,ejufmodi humores maxime abundabunt ,feu ent corp
cacochymum , unde generabuntur fpiritus minus vividi , & min
mobiles, adeoque minorem vim exerent. Infuper etiam mem
bra
morus.
DE MORBIS CAPITIS. 437
>ranae mufculos conftituentes materia minus valida reficientur,
um aluntur, eruntque propterea laxioresr & facilius cedentes,
oc eft, contraftionibus validis concipiendis minus idoneae,
ideaegrius, & difficilius in motum venire poterit Animal.
;uporeciam, ac tremor a quocunque comprimcnte produci ^"{•JJ/ **
Dteft 5 quicquid enim prohibct vel folum undas per cerebrum, r>
:1 undas fimul cum influxu liquidi per nervos in raufculos,
ciet ftupidum cum motu mufculorum , vel ftupidum fine
otu. Quia vero humores pituitofi generant fpiritus minusvi-
de exilientes,& concipiendis undarum motibus minus aptos,
quando vafa infarta iis humoribus fupponontur, iidem hu-
. ores in corpore abundent oportet* neceflarium igitur erit,
v. vafis refertis frigidis humoribus ftupor fuccedat. Ulterius
:jpor eo facilius continget , quod nervi iifdem humoribus
jimidis aluntur , unde magis flaccidi , feu minus rigidi,
:: tenfi evadunt , ex quo rurfus ad concipiendos unda-
m motus facilitas minor, feu ftuporis neceflitas. Tremor
1 ro praecipue capitis a pondere facultatis comprimentis pro-
1 nire poterit , cui fuftinendo cum inafliietum fit Animal , mufcu-
)s re&orcs capitis modo contrahit, quantum opus eft ad re-
ia fuftinendum caputcum adje&onovo pondere facultatiscom-
jimentis, mox vero, ac fi eflct in naturali ftatu, reftitui £c
jufculis pcrmittet, unde caput cum adje&o pondere liberum a
icultate mufculorum retinente deorfum per gravitatem agitur,
<od fentiens Animal ftatim rurfus mufculos rectores contrahit,
'" cosdeinde rurfus reftitui permittit,ut intelligat, caputnerur-
fj dilabatur, & hos motus alterne repetit, quoufque interim
" crripittoto impetu Apoplexia. Motus autem alternusfrequen-
t contra&ionis , & reftitutionis in mufculis facit illum motum
iiaffixis partibus, quem Tremorem appellamusj patet igitur
u.de tremor praecipue capitis. Tremor autem reliquarum par-
t m,etiam cordis incertus,& vagus, feu palpitatio, vel ejuf-Paipitatiov
' ca partis major, minor, intermittens, inaequalis provenit a
lco, quem mutat caufa comprimens incremento, vel decre-
n nto ,& hujufmodi aliis , quae facile innotefcunt. A quacunque
.eun caufa comprimente pendere poteft Dolor capitis* neque Doioi c*
e m compre/Iio fieri poteft abfque ahqua partium, five conti-piUS*
n comprefli divifione,ex qua divifione confurgit dolor : acu-
ti tamen dolor a calida potius , quam frigida caufa prove-
Iii 5 niet
31
I
ti
4,8 L. BELLINI
niet propter impetum, quo calor movetur, ac ferit ,dividitqi
viilos* fed etiam a frigida,dummodo fit frigidum aliquod ful
TuMorcoi-ito , £c vivido impetu invadens. Tumor colli , Sc jugul
ti,& jng»i-num abundantiam fimiliter humorum manifefte demonftrat,
fiquidem venae colore fanguineo fefe objiciant , indicatur abu
dantia fanguinis naturalis , qui in venis fubfiftit , neque
auriculam cordis exonerari, quantum copia poftularet, pote
unde venae intumefcunt fupra naturalem amplitudinem , St fa
guis coloris eft faturi , cum non fit admixtus aliis humorib
ipfius colorem diluentibusj 6c quia innumerae venulae per o
lum feruntur, neque intumefcere poflunt fingulae, quin e
trorfum urgeant partes colli fingulas, quibus accumbunt,ui
verfa colli moles extrorfum ab iis per ambitum urgeatur op
tet , feu ut collum totum intumefcat ; fi vero venae fint q
dem tumidae, fed coloris dilutioris, admixtum erit-fangi
plurimum humoris perfpicui, cujufmodi pituita, & pituiti
participantia , eritque infartus vaforum per humores frigidc, I
Sc huic venarum colori conjunctus erit tumor colli coloris • j
coiotca- lut0 pallidi eadem de caufa. Idem intelligendum eft, ut ■
zundem cile patet , de colorc faciei, oculorum, & aliarum omnin
faciirr&c. partium. Tenebrae, vel fplendores obverfantes oculis fimilif
Tenebrae. a preffione qualibet j quicquid enim prohibet, neintranerJ
veifpiendo-opticos fluat, ac refluat liquidum per undas, faciet,ut Aniil 1
fantesTcu- licet fit didu&is palpebris , 8c certo vigilet , nihil tani
iis- videat , feu tenebras fuis obverfari oculis aflerat. Si v )!
hujufmodi preflio aliquando talis fit, ut movere poflit fr
ciem alicujus rei fplendentis , tunc fpiendores fuis obvei-'
ri oculis affirmabit : cum vero excitatio fpecierum fpier -
da repraefentantium fieri facilius poflit per corpora majcs
impetus, verofimiiius erit, cum fplendores obverfantur o*
lis, imminere Apopiexiam ex copia fanguinis, quanquame-
dem fpecies excitari etiam poflunt per partes frigidas, du-,
modo toto, ac vaiido impetu incurrant in fpeciem rei luc*
oentium tis. Dentium flridor in fomno nihil differt a tremore, li
itridor in palpitatione j neque enim aiiud eft ftridor dentium, quam -
ioiunOt rriiir <• j« • ii:
nus ab alliiu mutuo oppohtorum dentium proveniens* aiu
autem non poflunt dentes oppofitarum maxiilarum, nifi i-
fculi ipfas moventes fubito , ac valide contrahantur. A i
plexiae autcm ex abundantia frigidprum humorum circacc-
bn
DE MORBIS CAPITIS. 439
rura fubfiftentium mox invufurae eric urina aeruginofa, atra,uj^? aeru-
iodica,fubfidentiae farinaceae cum multa fpuma tenaci j coiorfr'",0 modi-
nim aerugiixus, ater, 6c parva quantitas proveniunt a quan-"> &c*
tate liquiJi minori, quam quae natutaliter contineri in urina
cbeiet quare illa liquidi porrio intra corpus fubfiftat alicubi
porret, & cum caerera Apoplexiam porrendant, fubfiftet ad
^rebrum. Sedimentum fimilirer farinaceum ab humorum
alTiric, ficut fpuma tenax, unde periculum majus fortioris
poplcxi ic proprer frigidorum humorum craflitiem, vel non
amag;;um, fi in^icent illae urinae, partes aquofiores liquidi
riine.i ad ccrebrum, 6c expurgari crafliores, vifcidiorefque
K urinam. Ab eadem caufa invafuram Apoplexiam porten- Refriser**
extremorum rcn lgeratio hne ratione, perductis iciiicet admorum.
mmum corpus, & per aliquod fpatium ibidem fubfiftentibus
artibus frigidis pituitae nullo tcmporis ordine , prout move-
ir, vel in tanta quantitate colligitur , quae frigus poflit pro-
jccre. Sicut etiam five fuppiimantur excremenca narium,Fiuxus p«
ilati, oculorum &c, five eacdem partes plus aequo ftillent , "uppreV^
it in majori copia expurgent, abundantia eorundem humo- vei auaus-
im indicabitur , qui fi mtra corpus detineantur, fuppreflis
)rum expurgatiombus fortior Apopkxia ingruet. Neque mi-incubuj
Dris indicii Apoplexiae a frigidis erit Incubus continue inci
*ns per noclem , dummodo ad produ&ionem ejus nihil con-
rat afliietudo, quam comparaverit aliquis cogitandi terrifi-
im aliquid, quo relpiratio fupprimatur , 6c preflio corporis ,
it nifus mufculorum etiam in fomnis fiat , qu^iis in vigilanti-
js pondcre aliquo preflisj nifus enim ille irntus indicat par-
im copiam fpi. ituum, adcoque frigiJ;tatem , Sc crafliticm
imorum. Sed de his clarius , cum Incubum exponemus. Ccr.clni |g"
. r . ,. « . j. r . midiras, t*-
anc lpfam arguit cerebn naturahs humiditas , quae generatio- diitasf©-
:m,&ccumulationem humorum humidiorum promovet: hanc mnu
fam in fomnum facilitas-, in fomno enim fpiritus humidiores,
crafliores funt, &c minus apri concipiendis undis,ficut etiam
xiores, flaccidiorefque nervi, & proinde iifdem motibus eun-In
s minus idonci, feu inepti fenfibus: quae omnk eo erunt cer- bu«> r€£io:
r rL r «i* • t. c nibus , aniu
Dra, fi actas fft fenilis, anni tempus hyems, regio Septen- temporibus
tonalis, vel quaelibet alia frigida, & humida, & reliqua hu- &c-
fmodi, utpatet. Vertigines nullam determinatam compref- VertiglRC5#
:mem indicantj quaecunque enim illa fit3 dummodo mobilis,
oontrauvs.
44» L. BELLINI
&violenta, & per partes tam minimas, atque tam validi m
tus , ut fpecies quaflibet etiam non nifi per motus vividiffim
excitabiles dimovere loco poffit , Vertiginem excitabit, ut cl
rius etiam , cum de Vertigine. Denique etiam vapores c
vtporcs. jufcunque generis a quacunque parte corporis elati Apoplexia
poffe portendere,dummodo comprimant, ex ha&enus expo
tis manifefte patet, de quibus tamen non fumus ita follici
cum jaftentur illi quidem fatis fidenter, atque communit<
fed nulla ratione demonftrentur. Affe&iones contrariae ii
quas expofuimus,antecedere Apoplexiam ab infartu,vel abu
dantia humorum frigidorum etiam extra vafa antecedu
Apoplexiam a calidisjcum autem haec fint fumma Apoplex
rum genera, facile ex his patet neceffitas, & dignotio ali
rum caufarum obfervando, quid antecedentium, quid conju
^l^^ftorum adfit, aut abfit, vel quid ab iis diverfum. Patet ij
fjs! tur ex hactenus expofitis , a qualibet caufa cerebrum ita coi
primatur, ut fluxus, & refluxus per undas prohibeantur, nt
lum fenfus indicium ab Apople&ico dari pofle, cum o:
operatio fenfum indicans ab ejufmodi motibus per undas
deat, atque infuper ut fenfus aliquis in Apopleftico per cx
num obje&um moveatur, oportere, ut ejufdem externi obj
vis fit tanti impetus, qui undas poffit producere, quarum
mentum majus fit momento compreffionis: tunc cnim fl
extrorfum poterunt nervi , atque introrfum reftitui , feu
vis major , obire motus, qui fentiendo neceflarii funt. Cum igitur
ad^cTcitan- compreffionis incerti fit gradus, & efle poffit cujufcunque
dos fenfus. liditatis, dari poterunt Apoplexiae, in quibus patiens maj<
t?am?ii-e aut minori ftimulorum vi ad fenfum redigaturj aliae autem
quibus nempe erit vis compreffionis infuperabilis , eluc*
omnem violentiam , qua annitamur Apoplefticum ad fenfu
revocare. Patet infuper ex circuitu fanguinis, atque ex huc i
iieUiora, 9ue declaratis in Apoplexia per compreffionera ex plethora^
veicaco- cacochymia in vafis, fieri non pofle, quin vafa etiam unive
neiaTiTaS6" corporis eodem humore infarta non fint, ex quo neceflario \
Apopie- quetur facilior in Apoplexiam , & quidcm eraviorem lapfi
difponens. Sive etenim fanguis, five alius humor vafa infarciat, villi "
fculortrm non fecus, ac de cerebro dictum eft, nimis com]
mentur, unde eorum finuli, in quos derivari debent liqui<
motum producentia, anguftiores fient, & aut nujlam, <Sca»
quando ir
rita.
DE MORBIS CAPITIS. 44i
mturali rninorern quantitatem eorundem liquidorum motum
>roducentium admittent, unde vis mufculorum minor, auc
ulla, & proinde mocus difficilis , aut ablatus. Similiter
um nervis plurimis praccipue ad ipforum caudices advolvatur
:te ex vafis fanguifluis, a vafis illis nimis infartis iifdem nervi
lagis comprimentur, & per nimiam compreflionem prohiberi
oterunt undae intra ipfos, feu motus ad fenfum neceflarii. Se
sro vafa Infarciantur humore non natuiali, aliud majus ma-
im humor ille non naturalis producet, nempe pravi alimenti
)poficionem cum nimia compreflione conjun&am in mufcu-
>, & ncrvis, atque infuper oflibus, ut manifeftum eft, fie-
que poterit, ut non folum pravum alimentum apponatur,fcd
?ponantur ad mufculos, ncrvofque per corpus diflributos ma-
riae pituitofae, terreae, grumofae, & hujufmodi mille, eae-
le fi ad oflJum articulationcs cumulentur, poterunt eorum
otus impedire, & in hanc potius, quam illam inflexionem
<»gere, unde collabendi neceflitas, vel facilitas major, prae-
«pue fi conjuncla fuerit affedtio illa oflium cum impedimento
• lolibct mufculorum , quae omnia ex fe ipfis patentj fanguis
< imidem peromnescanalescorporisbrevifluit,unde fit >ut eo-
; m aliquis per ejus , vel contentorum humorum copiam nimis in-
itnefccre non poflit, quin intumefcant omnes. Tertio au-caufaa
im ex his intelligitur inter poflibiles Apoplexiae caufas efle comPrcfl[i°-
d" _ , r r J r nc per to-
compnmens mufculos omnes corpons, nervoique pertum corpus
ifum diftnbutos naturaliter fe habente cerebro. Similiter bent/cerc-
( im in hoc cafu tolleretur fenfus , &motus: quia tamen idbto.
(ntingere non poflct, nifl pcr comprcflionem arreriarum o-
tiium, quae ptr corpus feruntur, iis exceptis folum , quae
funtur ad caput, quod etfi poflibile cenfendum ell, faftu
tnen difficile, ac rariflimum exiflimandum, ideo fatis erit id
Uicafle, ncque de eo verba faciemus ulterius. Rurfus ex de- Caufa J
rr a i • • pravis hu-
uatis patct , poiie Apoplexiam contingere non per quantita- moribus fi-
I tii fanguinis, aut humorum, hoceft, per compreflionem , J1^^""
f I per folam qualitatem j cum etenim expofuerimus fuperius feu prdfio-
vias Apoplexiae afTc&iones per fpiritus nimis craflbs, humi-nc*
4s, frigidos, & undis concipiendis ineptos, fimiliterque per
rryorum villos nimis flaccidos ab appofitione alimenti aquo-
£ris: fi igitur fupponatur mafla fanguinis ita vitiata, ut nihil
catineatur in vaiis, vel pars mixima contentorum nihil fit
Kkk prae-
E
44x L. BELLINI
praeter liquidurri pituitofum plus minus vifcidum , frigidum,
aut quid fimile, paulatim partes omnes qua folidae, qua liqui-
dae corporis reparatae ejufmodi- humoribus fliccefcent , fpiri*
tus hebetes generabuntur, Sc ratione fuperius non femel expo«
fita fenfus & motus tolletur cum reliquis affe&ionibus, quae
caufa a dc- Apoplexiam conftituunt. Poftremoexcircuitufanguinis,8cex-
gtanis*11" pofitis fubito patet, Apoplexiam & quidem fortiffimam
fubito interimentem producendam non traduclo fanguine ac
partes corporis,quod fieri poterit fubito^fi fubito rumpatur aliqui
venarum, aut arteriarum truncus ad cor> eorum enim aliqu<
difrupto ad nullas partes fanguis derivari poterit, adeoque no
reparari, neque exprimi fpiritusj. riec liquidum ex fanguin
in mufculos derivari , unde fubita,& propterrupturam vaforur
ad cor irreparabilis fenfus & motus ablatio. Id ipfum contingei
fi ftimulo aliquo fi ve per nervos , five per arteriolas coronales intr
villos cordis deducto iidem vilii contrahantur tam valide, ac tar
diu in contra£Hone perfiftant, ut motum fanguini non impr
mant per totum illud tempus, ultra quod vivere non pote
Animal fine trufione ejus: quod etiam fieri poterit per ftimi
lum in cavitate ventriculorum. Verfi prohibeatur motuscord
per vim aliquam exterius circumprimentem, vel qualibet al
ratione impedientem , ut feri abundantia,. vel concretio in p
ricardio , pricardii divulfio a diaphragmate , tumor , lapi
vel quid fimile intra pericardium , diaphragma , aut pulmo
genitum, fubita, atque univerfalis pulmonum obftructio, p
lypus, vel grumus fanguinis in ventriculis, sut truncis maj
ribus ad cor, obftrudtio truncorum arteriarum, quae ad cer
brum abeunt, earundem compreflio, vel rupturaj ex his eni
omnibus nemo eft, qui non videat, aut nihil frnguinis dei
vari ad cerebrum pro generatione fpirituum, aut ad reliqu
etiam partes pro motu mufculorum, £t proinde five ejufmc
non naturalesafTe&iones paulatimincreverintvix fenfiliaugme
to , tandem vero ad obfervabile , ac fummum impedime
tum devenerint, vel quod fieri etiam poteft, fubito contig
rint, fubito invafuram Apoplexiam. His autem adnotatis 1
cilius explicantur, quae fuperfunt Apoplexiae affe&iones,
spuma, ad quod ejus genus pertineant, clarius patet. Quoniam i'
que Spuma eft quid compofitum ex aere, & liquido aqueo '
fcidiori, fpuma igitur reddi non poterit, nifi liquidum ejr
JT'
DE MORBIS CAPITIS. 4+5
,nodi aclflt: in Apoplexia nutem minima vis viget in partibus,
ic expolltum eft, & ad fecretionem humorum vis illa requi-
itur j igitur fecernetur liquidum illud, vel ratione copiae fo-
ius, vel ob debilitatem fuccumbentis naturae, nempe villos
>b laffitudinem cedentes. Quia vero aqueum liquidum in 0«
ieducitur, vel per oftia canalium falivalium, vel per afperam
rteriam ex pulmonum glandulis minimis, vel per oefophagum
x ipfius glandulis, 5c ventriculo: refpirat autem Apople&i-
us> igitur undecunque fpumae liquidum derivetur, admifceri
oteric aeri, qui refpiratur, adeoque formam fpumae inducere.
JjLiia vero Apopledticus etiam ftertit, quod fieri vix poteft
ifi hiante ore : faliva igitur, quae per falivales effluit du&us,
itis libere per os apertum poterit effluere abfque permixtionc
eris, unde non fpumefcet, praecipue fi in naturali quantitate
fHuat e canalibus fuis> eft enim illa quantitas fatis exigua :
uod fi naturali quantitate fuerit majorjargumento igitur erit,
mximam pituitae quantitatem in corpore abundare. Haec ve-
d major quantitas facilius dilabetur ad fauces , 8c motusejus
i eas partes promovebitur a vehementia , qua fpiritus per fter-
)rem ad fauces truditur, & cum ipfo fpiritu quicquid liqui-
um in cavitate oris, & narium continet,ibique propter clau-
im oefophagum , 8c opertam laryngis rimulam fubfiftet , ad-
?que mifceri poterit cum aere, qui per fauces ducitur, at-
je redditur, ac demum au&a jam mole deducetur ad ri&utn
*is, & dilabetur quafi fpuma. Sed multo facilius id ipfura
mtinget, fi humor pituitofus a pulmonibus', & eorum fiftu-
, vel ventriculo , 8c oefophago ducat originem j in pulraoni-
Iisenim ftatim mifcebitur per minima cum aere, qui duci-
r, atque redditurj fi vero ex ventriculo per oefophagum,
dem aeri admifcebitur ad fauces, in quas oefophagus defiriic.
aque pituita a pulmonibus, vel ventriculo veniens magnam
us abundantiam in corpore arguet, 6c multo majorem, fi
8 utrifque partibus, & majorem adhuc, fi ctiam a vafis fali-
libus. Hinc igitur patet, fpumam non in omni ApoplexiaCur non
<bere contingere, fed in illa folum, quae vel ab abundantia cujus fit
tuitae infarcientis provenit, vel a pituita fine infartu vafo- F°Plexia
:m, & in utroque cafu fecerni per debilitatem , & laffitudi-
"m villorum : atque infuper multo majorem copiam pituitae
igui, fi fpuma reddatur etiara pernaresj tanta etenim erit^
Kkk z ut
444 L. BELLINI
ut ipfi non fufficiat ampliflimus exitus per os, fed erumpat
etiam per nares, cavitates nempe magis anguftas, eritque vero
fimile indicium , provenire illam a pulmonibus, aut oefopha-
go, cum magis fit re&us exitus ex iis partibus per imminen
tia narium foramina, quanquam St reddi poteft per nares pi
tuita, ad fauces jam prolapfa ex ore, ibique detenta, ac de
nique fola etiam pituita, quae in nares derivatur, poteft fpu
Hipp.i. melcere praecipue in ftertore propter impetum aeris. Qui;
Aph. 43. vero maxima pituitae fenfum , & motum tollentis copia facit
ut Animal brevi moriatur, hinc quibus Apoplefticis , feu exfo>
tis fpuma circa os fuerit , exitiale-, fpuma enim talis exciden
Ephidrofis. copiae afTeclio eft. Quoniam vero in glandulis cutaneis fece
nitur fudor, & excernitur per vim villorum in ipfum fudor
nitentium y in Apoplexia igitur non dabitur ejufmodi nifi
nifi admodum laflus, atque infirmus. Si igitur ad glandula
fudoris fucceflive pertingat fanguis, cx quo paulatim fudo
tantillum pro ratione virium fecernatur, & fenfim in maju
la quantitate cumuletur, vel ante Apoplexiae infultum cui
latus fuerit, & fola preffione fuae molis exilire e glandulis pol
fit ad fuperficiem cutis, tenuiter, & parum fudare videbitu
Apopleclicus, quod erit etiam extremae laffitudinis indiciuro
6c facilius continget in Apoplexia pituitofa propter ejus humc
ris fudori fimilis in corpore abundantiam. AlTero jam ulteriu:
cum Apoplexia a quacunque compreffione provenientc cor
jimgi polTe Phrenitidem, fed difficilime in compreffione a
Mircnitis. humonbus pituitofis. Primo etenim in plethora , quoniai
Phrenitis eft inflammatio cerebri, & membranarum ejus, Vi
fa autem nimis infarta vel ipfa funt inflammatio, vel in ir
flammationem ftatim abeunt, fi aliquanto magis infarciantur
&intumorem cogantur,qui tumor ipfiffimam inflammationei
conftituit,quam cum tuberculo, feu tumore,feu Syftrophicai
appellant) Apoplexiaigiturpercompreffionem a fanguine indi<
procedente, vel etiam per brevius fpatium tempcris poterunt va
fanguinis ita intumefcere, ut abeant in inflammationera cen
bri , & membranarum ejus. Quia vero canalibus fanguin
ultra naturae modum infartis motus ejus fit tardior, & fangu
ex tardiori motu ad putredinem , fervorem , fermentationen
obftru&ionem vaforum difponitur , atque ex his omnibus cau
fienerari poteft febris $ igitur cum illa inflaromatione febris
tia
DE MORBIS CAPITIS. 445-
ciam conjungi poterit ,qualem eadem infhmmatio exigit, nenn-
oe acuta, & continua. Quoniam vero pars inflammata in tu-
norem attolliturj majus igitur fpatium occupat , in majus
lutem fpatium cogitur a fanguine> igitur in partem inflamma-
am major copia fanguinis ducitur atque fiditur, quam ante
nflammationem j fed huec copia major dcducitur ab univerfa
nafla fanguinis, & intra partem inflammatam fitlitur 5 igicur
eliqua vafa fanguinis poii inflammationem aliqua ex pirte de-
umefcant oportet, prout magis intumefcit aflirtente fanguine
)ars inflammata. Dabitur igitur in cavitate cranii pars inrlam-
mata,quae per tumorem majus fpatium exiget,adeoque proxi-
numcerebrum magiscomprimet,fcd reliquavafacirca cerebrum
.liquantulum cxinanita prement minus, unde minus impedient li*
4 ^uidum nervorum , quin in undas veniat, adeoque aliquanrulum
Juctuare poterit:quiatamen ad partem inflamm itam viget preflio
..: najor,hinc nonerit integra, nequeordinatimfuccedens flu&ua-
: io,undedelirium. Addehis, intenfum calorem ab inflammatione
>rovenientem vim addere aptam quidem excitandis fpeciebus , fed
onfufe , & per nullam aptam compofitionem , feu dclirium exci-
: landum. Huc etiam faciunt , nempe ad confufam excitationem
ipecierum impulfus, & repercuiTiones femper variae,quas fubit
anguis in partem inflammatam incidens,ex quibus proveniunc
• mpulfiones fimiliter variae in partes cerebri proximas ,&exci-
atio fpecierum minime cohaerentium , fed qualium fert cxfui
x vi, & appulfu diverfo fanguinis. Haec cadem inflamma-
10 fuccedet facile, fi facultas premens fitlapis, os, fcirrhus,
uid liquidum coagulatum, 6c quidlibet fimile> fac enim pref-
onem maximam vigere ad aliquod vas fanguinis majufculum^
ujus fluxum impcdiat premendo canalem, ita ut latera oppo-
taad contaftum veniant, & fanguis cogatur fiftere ad preflio-
:islocum igitur ad eandem partem continue derivabitur novus
.nguis, qui ibidem fiftet, adeoque pars continere debebit roa-
>rem quantitatem fanguinis, feu majus fpatium occupare, feu
numefcere, idemque continget, fi facultas comprimens vi-
eat ad ramufculos capillares, fed per majufculum fpatium ex-
mdatur, ut inflammatio ab illius preflione proveniens fenfi-
■* m effe&um poflit producere. In Cacochymia autem fimi-
im intra cranium provenire pofle tumorem, ex expofitis ne-
:flario evjncitur, tumorem inquam non inflammationis no-
Kkk 3 snine
446 L. B E L L I N I
mine defignandum,fed frigidum, puta oedematofum ,fcirrhun
aut quid fimilej dabitur enim fimilis vaforum tenGo, 6c li i
aliqua parte tendantur magis, 8c infarciantur, reliqua altqu?
tenus exhaurientur, & contingere poterunt valde fimilia iif
quae a vera inflammatione producuntur. Sed infuper vera €
tiam produci poterit inflammatio, fi ex tenfione vaforum fi;
humoris aquei exfudatio extra eadem, qui humor vel cerebrc
vel vafis accrefcat , ita ut unum fanguinem , qui fuperell
fluere prohibeat 5 tunc enim legitima inflammatio dabitur , ut ps
corumd? tet* ^°^rcmo quaecunque fit Apoplexiae caufa , dummodo effe:
.vcrfiu*. " vefcere , putrefcere , fermentefcere , aut obftuere poffit, in hj
ipfas affe&iones veniat Apople&icusoportet. Febrisigiturexc
tabitur, & quidem fub Apoplexiae initium, fi caufa in fervc
rem, obftru&ionem, &c. tunc temporis venire potuerit, v<
poft proceflum temporis longiorem , fi longiori tempore opi
habuerit ad fermentefcendum , obftruendum &c. eritque rc
miflior,fi parva materiae quahtitas motum fermentationis cor
ceperit : intenfior, fi magna : & elTentialis, fi fiat ration
folius fermentationis in fpiritibus , aut humoribus : fymptc
matica , fi ratione alicujus liquidi in aliqua parte corporis fer
mentefcentis. Accedat igitur febris fub initium Apoplexiat
fed debilis 5 erit igitur debilis motus, debilis calor, Sc fuppc
natur morbus a cacochymia> igitur erit abundantia humorurr
qui folvi difficile poflunt, adeoque a motu, 6c calore-febr
difficile fubigi , Sc in motum agi poteruntj interim autem, £
brevi temporisfpatiodejiciunturvires> aeger igitur fuflicerediii
turno tempore non poterit, & morietur. Apoplexia autem a
eadem caufa proveniente invadat febrisacriorjerit igitur matc
xiae febrilis copia major,Scad motum folutionis concipiendur
facilior, 6c febris motus, & calor intenfior ,unde breviori tem
pore materies Apoplexiae fubigetur, & folutionem concipie
quare levabitur interim aeger , & evadet a morbo, ita ut veri
fime dixerit Hippocrates de his ipfis aegris loquens fecundo d
Morbis, Sifanguis incalefcat feparetur a bile ^fanantur : fi an
plius refrigeretur , moriuntur. ln eadem vero Apoplexiae caufa ac
cidat febris morbo jam longe provectoj materia igiiur ejuser
craflior , & maximecontumax , & vix motui concipiendo idone;
cum plurimum temporis ad i pfum concipiendum poilulaverit , t
fuperveniecaegrojam permorbi longitudinem viribus fraclo , ur
c
DE MORBIS CAPITiS. ,;47
e& Apoplexiae,&: febrisviolentiaefufficere non poterit: &qui-
em fi febrisfitdebilis, vixquicquamlevaminisabipfafentietae-
erproptermateriae contumaciam aparvofebns motu ; & calore
linimefuperabilem y fi veroiitdebilior,aegrumjam viribuspia-
sfeflum prorfusprofternet,& morierur. Quodde febreafleritur
i Apoplexia frigida, idem aflerendum de Phrenitide cum ipfa
)njunfta ; inflammatio enim calore fuo humores frigidos poteric
fcutcre, velfundere, undefuperveniente Phrenitideinejufmo-
Apoplexia, quo tempore aeger adhuc valet viribus, boni efle
ninis poterit. Quia tamen pofluntetiamdarihumoresfrigidi r
<ii calore durentur, tumPhrcnitis fuperveniens, ficutetiamfe-
ris malo erit j caufam enim Apoplexiae magiscontumacem , &
ifuperabilem faciet. In Apoplexiaautem a plethora, quocunque
imporeinvadat febrisremiflior, aut validior, periculofa femper
(itj etfi enim motu, Sccalorefuo plurimum faaguinistenuioris
;>teft abfumere, quia tamen & reliquumad calorem concipien-
ltndifponit , hoceft, maximerarefcendum,adeoque majus fpa-
jm occupandum , & proxima quaeque comprimendum , at-
le infuper maxime exficcat , & motus prohibet, unde ex fe
fa etiam fine Apoplexia periculofa eft, hinc febris in Apo-
exia plethorica fcmper erit cum majoris mali fufpicione con-
n&a, minus tamen timenda, fi debilis, Sc in principio : ma-
s, fi validior, Sc morbo jam profe&o. Hoc ipfumdePhre-
:tide dicendum eft, ut patetj per tumorem enim illius reli-
la vafa per minimam partem mole fanguinis levantur, fed 6c
feftio ex fe ipfa etiam fine Apoplexiapericulofafufpicioni eft ,
rarefaclio major, & exficcatio, adeoque motus fublatio ab
:a proveniens, ut de febre diclum, periculofa funt. Patet
itur ex his, in quo Apoplexiaegenere, Scquo tempore febris
iperveniens efle debeat falutaris, autfecus, ficut etiam Phre-
tis, & qua ratione fit intelligendusHippocrates ad verba fub
:itium expofita, quibus de febre in Apoplexia determinat.
uoniam vero in Apoplexia cacochyma abundant humores
toto corpore: cum igitur illa folvitur, vel humores in una-
laque parte ftagnantes difcutiuntur, vel partes aliquae adhuc
. perfunt , in quibus materies contineatur. Manifeftum eft in Apopicxia .
» vimo cafu totum corpus a privatione fenfus, & motus libe- finnfaialy*"
ndumj in fecundo vero folas illas partes, a quibus materies
popkftica difcufla eft3 reliquas autem permaofuras in priva-
44« L. BELLIN 1
tione fenfus, & motus, nempe in eadem Apoplexia, fed p
ticulari, vel privatione fenfus tantum , vel motus tantu
prout materies. quae in il!a parte continetur, certa quad
ratione afficit nervos, aut mufculos, ut explicabimus cum
ralyfinexponemus. Sola etiam compreffio, quae duravit
totum tempus Apoplexiae, poturt ita obftruere, & conglu
nare vafa, ut poft Apoplexiam difcludi non potuerinr, un'
Paralyfis. Potuit coagulari aliquid , vel durefcere circa, v
intra vafa: potuit pars aliqua eiTe debilioris conftitutionis a na
tura, unde minoris motus, feu vis ad exprimendos non natu
ralcs humores, adeoque humor ex Apoplexia fuperftes, dun
circumfluit cum fanguine, ad hanc debiliorem partem haerc
bit: potuit elTe debilior ex ufu , quia nempe per ufum hom
num, legem, aat confuetudinem minus exerceatur, un
idem decubitus : vel debilior ex morbo, qui praeceflerit, e'
partis > vel ex majori anguftia naturali vaforum , unde fluxi
difficilior per eandem partem , & fi quae funt his fimilia. E
quibus patet etiam, Apople&icos ex plethora pofle in Par
lyfin folvi j fanguis etenim poterit fimilibus de caufis in h
potius, quam illa parte detineri, vel per Apoplexiae perfe
rantis tempus grumos producere, vel aliquid durius circa, v(
intra vafa parere, vel exdccare, atque ita canales occluderc
& nervos ineptos concipiendis undis reddere. In utraque ai
tem Apoplexia in Paralyfin foluta eadem Paralyfis vel confi
mari, vel augeri debebit ex affiuxu continuo materiae per 1<
ges motus fanguinisj continue etenim nova humoris quantit;
affluet, quae & ratione impedimenti, quod invenit, & rati(
ne imbecillitatis in parte non refluet per venas, fed in eadei
parte fubfiftet, & preffionem , atque inde pendentem Parah
lin confervabit, veiaugebitj & confervabit quidem , fi quai
tum affluit, tantum per poros cutis perfpiretj augebit, fi m
nus perfpiret, quam affluat.
dfit & Ex omnibus igitur jam expoGtis Apoplexiae afFe&ionib
unlic Vpo-antecedentibus, conjun&is, 8c fuccedentibus patet, quid Ap
piexia. plexia ipfa, n&mpe earum omnium complexus fit, eamqi
nihil aliud elTe, quam fubitam privationem fenfus, & mot
ab aliqua ex fupradi&is caufis provenientcm. Qua proindei
re non fumus ulterius follxiti. Illud (blum animadvertendu
eft, Apoplexiam nihil habere communionis cum fomno, n
DE MORBIS CAPITIS. 449
quatenus decumbit, ftertit, nec lentit aeger , quae etiam con-
:ingunt in eo, qui dormit: at dormiens non fentit quidem,
ed movetur, alitur, dum dormit, adeoque ad vivendum difpo-
litur, ApoplecTicus contra fit continue magis morti proxi-
nus, nec ali poteft. Quemadmodum igitur in Paralyfi par-
iculari pars cleftituta fenfu & motu , dormire non dicitur, nec
tatus ejus fomnus, ita in Apoplexia, quae nihil aliud eft,
|uam perfccTa paralyfis univerfalis, dormire dicendi non vi-
entur ipfa cor.epti, nec Apoplexia ipfa fomnus, fed privatio
mfus, 6c motus a caufis longe diverfis proveniens, quam a
uibus provenit fomnus. Scd & haec nobis minus curanda.
Illud notabis potius, quemadmodum morbi omnes, ita & IdioPathl
ipoplexiam efle idiopathicam , vel fympathicam. Idiopathicaplthica.
.rfaeft, cum primario afficitur cerebrumj fympathica, cum
*cundario per afTecTum alicujus alius partis, quae per fuam
lam affectionem cerebrum in Apoplexiam pertrahat. Id per
apores a partibus afcendentes faepe contingere aflerunt : nos
unc vaporum afcenfum practermittimus, Sc eorum loco cor-
us aliquod fluens cum fanguine reponimus, vel rupturam va-
Drum ad cor, vel impedimentum motus ejus, &c, de qui-
us fuperius. Hacc igitur de eflentia, & caufis Apoplexiac.
C A R U S
ANTECEDENTIA,
^Arum antecedunt quaecunque antecedere poflunt Apo-
plexiam, fed in Caro remiffius operentur oportet. Scd
ifuper ultra illa fuperius expofita praecedit aliquando vehe-
iens ittus cranii, vel concuffio cerebri quomodocunque fa-
a, fracTura offium, vel durae matris ad interiora, arteria-
lm carotidum contufio, vel major aliqua compreffio, & ob-
ruftio, contufio mufculorum temporalium, vulnus capitis
cavitatem penetrans, haemorrhagia ingens, 6ccopiofa,prae-
pue autem ex Carotidibus, dolores vehementiffimi, ac diu-
rni, carbonum, & praecipue foffilium fumus , medicamen-
rum, aut ciborum ufus, qui vi narcotica, feu ftupefacien-
i polleant, iter per loca frigida, in pluviis, in nivibus,
i bitatio in conclavi recens extru&o, & humido.
Lll Con-
L. B E L L I N I
CONJUNCTA.
INvadit fubito non fecus, ac Apoplexia, & fiquidem ftat
tem corripiat, concidit illefubito? & fubito labi videti
in fomnum profundiorem , ita fcilicet ftatim oculos claudii
nec movetur, nec facile fentit, imo vero non nifi mag
elamore excitatur , ac tum oculos quidem aperit, fed ftati
claudit rurfus, ncque interrogatus refpondet : vellicatus acru
ut fi pungatur, contrahit partem, atque ita fentire teftatui
refpirat hbere, neque ftertit : febris deeft, vel fi adeft,
ejufdem acceflionibus contingunt, quae recenfuimus.
SUCCEDENTIA.
ALiquando Apnptexia,quod tum praecipue contingit,cu
in Caro etiam refpiratio laeditur, & fi Carus conjuncl
fuerit cum dolore gravativo capitis, fuccedit ipfi convulfio
Hippocrate in Coacis.
Ex iis, quac de Apoplexia commentati fumus, facilepata
nihil aliud efle Carum, quam infirmiorem Apoplexiam, l
veluti primum ad ipfam gradum, unde ftatim intelligis, eai
dem efle diverfitatem caufarum , & eundem operandi modu
in his utrifque morbis, eo folum difcrimine, quod caufae
Apoplexia operantur validius, in Caro remiffius. Quicqu
igitur de Apoplexia oftendimus, Caro etiam pro fuo modu
aptari volumus, &" viciflim, quae de Caro hic exponemu
neque Apoplexiae fuperius accommodavimus, ad pleniore
ipfius doftrinam traducenda effe judicavimus. Quae igitur 4
Caro hic praemifimus, ex fua necefiitate deducamus. Qu
niam ad produftionem , & confervationem fenfus & mott
uecefiarius eft continuus fluxus fpirituum naturalium per i
vos, & hi deducuntur cx cerebroj fi igitur vel ccreb
ipfum, vel ipfi nervi, vel utraque haec corpora ita afliciant
ut fpiritus fluere per nervos non poflint, ftatim ac ceflat
rum fluxus, ceflabit fubitomotus, &fenfus, & ex toto
dem, fi nihil omnino fpirituum influat, ex partcautem,
ad diverfos gradus, fi plus minus fpirituum per nervos d
veturin inftruraenta fenfuum, & motuum. Rurfus quon
DE MORBIS CAPITIS. 4fr
^iritus animales generantur ex fanguine in cortice cerebri, 6c
jus pars maxima ad eundem denvatur per arterias carotides;
igitur prohibeatur derivatio fanguinis ad cerebrum per caro*
des,prohibebitur fpirituum generatio vel ex tqto, fi univcrfi
nguinis influxus impediatur, vel plus minus, prout illa plus
nnus impedietur , unde plus minus tolletur motus, & fenfus.
Hioniam itaquc cerebri corpus cft quid fatis molle, & quali- a coneuf-
:t non ita valida compreflione diflblubile, & cavum interius
pr ventriculosj igitur fi valide fuccutiatur caput, etiam abf-
ae fra&ura oflium, poterunt partcs cerebri a fuccufllone in
ipetumaftae, velomnino introrfum cedere in cavitatem ven-
iculorum propter inane fpatium nihil repugnans, vel falterrt
eandem niti valide, Sc propterea fupra proprias fui ipfius
irtes valide premere, concepto nempe momento fuccuflio-
s, adeoque vel cerebri villos divellere, atque ita faltem ex
irte iufluxum fpirituum tollere, vel frrpra eofdem villos vali-
t nitendo cavitatem eorum ve! coarctare, vel occludere pror-
is, hoc eft , vel prorfus , vel ex parte fenfum &: motum
illere, & quidem fubito, quemadmodum fubito fit illa co-
iftatio, vel occlufio. Nccetfe igitur eft , quacunque occafio-
i cerebrum fuerit vehementer concuflum , mutos protinus Apk. s*. r
fcri, quod ajebat Hippocrates, imo vero etiam in reiiquo^™1^
orpore fine motu aut penitus, aut ex parte. Quia vero ne-tufione,
<ie vehementer percuti, neque frangi, neque vulnerari prae- ^matflT
<pue ad ufque cavitatem cranium poteft, neque trudi dura^uoifm%
later ad intenora, neque contundi temporales mufculi abfque
vlida totius capitis, hoc eft, etiam cerebri concuflione, &
l ec Carum excltat} igitur ab iis fingulis etiam ratione folius
mcuflionis fubito laelio, & imminutio fenfus & motus pro-
(ici debebit : fed in eorum pluribus non folum contingit con-
< flio cerebri, verum infuper valida ejufdem preflio ab eo cor-
l»re, quod introrfum agitur, five illud fit dura mater, five
<anium , five gladius j igitur compreflioni , vei divulfioni
«rebri, quae a fola fuccuflione pendet, adjicietur preflio ab
i intrufis corporibus proveniens, adeoque multo faciHus vis
iifum & motum excitans, nempe fpiritus animales*, minue-
tr. Cum infuper in contufione mufculorum temporaliumde- Ab Affedfci?
Unt & arteriae carotides ipfis allabentes, ut cranium fobeant,^$J£10"
«ntundi* igitur vel reftringentur , vel occludentur, quare
Lll z non
tf% L BELLINI
non folum concutietur cerebrum , & visfenfus, & motus cc
de nomine minuetur j verum infuper cum arteria carotis coar
ftata, vel occlufa minorem, vel nullam quantitatem fanguini
derivet ad cerebrum, nulli, vel multo pauciores fpiritus pro
ducentur, 6c motus, ac fenfus nullus, aut imminutus. Simi
liter id contingat oportet etiam fine concuffione, fi quacunqm
de caufa obftruatur penirus, aut coar&etur truncus earum ar
teriarum, vel fi ex ipfo, aut ipfius ramis haemorrhagia copio
fa fiatj in primo enim cafu ratione impedimenti non deriva
bitur fanguis ad cerebrum, in fecundo autem effluet , antequa
ad cercbrum derivari poffit, unde generatio fpirituum tolletu
Ab affe&ibus igitur carotidurn fiet Carusex prohibitagenerati
ne fpirituum,a reliquis vero per prohibitam diitxibutionem ra
Afumofof-tione nimiae comprtfiionis, aut divulfionis. Quid compreffi
iiiiumprae-ni hujc fimile videntur producere igniti carbones , Sc praee
bonurn. pue foffiles , quin etiam ignis in aliquibus lignorum generibi
excitatus praecipue dehcationbus, 6c calidioris, Sc vividi, te
nuifque fanguinisj hi enim a vicinia brevi tempore protraft
talis ignis, aut caloris inflammari capite fe fentiunt, angi pe
ftore, ac fuffocari : rubent, ac micant oculi, rubet racies
mox linquuntur animo, imo etiam funt, qui non multo pol
morti tradantur, qui non longo temporis fpatio intra claufur
cubile ignem foffilium carbonum habuere. Vel igitur fok
ignis fanguinem in fervorem concitat, atque intra vafa omni
ad fpatium majus urget, unde compreffio quorumlibet comir
gentium, atque hinc preffio valida cerebri , & prohibitus ir
fluxus fpirituum in nervos: vel vapor, $c fumus denfiffimt
rum corporum ita infarcit aerem , quem refpiramus, ut ev;
dat aequo denfior, adeoque prohibeat excurfum fanguinis p<
pulmones, qui proinde ad eofdem pulmones, 8c cor, & trut
cos venae cavae fubfijtet , 8c intumefcent ipfius rami , £c eade
preffio fubfequetur, quae erit multo major, fi pendeat, & i
aere in denfioreni converfo,6c ab igne rarefaciente fanguinen
Afrigorc, ut ex fe patet. Infuper quoniam frigida cutem , & praecipt
~ capitis minus operti conftringunt, humida eandem infarciun
igitur ab utrifque occlufus penitus, aut conftri&is poris prc
hibebitur perfpiratio. Si igitur ufus frigidcrum, aut hum
dorum corporum ejus fuerit diuturnitatis, ut colligi infign
perfpirationis copia intra cranium poffit, & haec cerebrut
pr.
2k humidi-
tAK.
DE MOR.BIS CAPITIS. 4n
sremere, vel in extrinfecam ejus fuperficiem nitendo, vel in-
arciendo vafa , dabitur preffio expofitis fimilis, & fenfus ac
notus diminutioj iter autem per nives, aut tempore pluvio^
.ut habitatio cubilis recens extru&i, vel loci natura humidi^
iint quid longioris temporis •> patet igitur, frigida, & humi-
la qua ratione Carum producere poffint. Poftremo dentur
enena, cibi, remedia vi narcotica, feu ftupefaciente, prae-
tita, quae fcilicet coagulare, fundere, vel quomodolibet mu-
are fanguinem ita poffint, ut ex eo animales fpiritus genera-
i nequeant, vel minus acres, ac mobiles generentur, vel ge-
aitos eadem vis ftupefaciens obtundat, illiget , demum a fuo
aturali impetu cohibeat, patet, ab ufu narcoticorum in im-t
ninutum fenfum, ac motum venturum Animal propter defe- A Narcoti-
tum fpirituum ratione prohibitae generationis , vel vitiatae na- C1S'
,urae. Tandcm vero quoniam in doloribus ingens fit fpirituum A doioribu*
bfumptio tum propter fenfum , cum propter au6tum ni-diuwMi*.*
» _ , ri. ■ • • vehcuicim-
jm mufculorum omnium *eo igitur major erit ablumptio, quo bus.
olor erit acrior, ac diuturnior, adeoque in vehementibus, ac
iuturnis fpirituum tanta copia abfumetur, ut refidua ipforum
uantitas minor fit, quam quae requiritur ad excitandos fen-
us3 & motus, unde iifdem ceflabunt vei ex parte, vel peni-
us. Manifefte igitur patet, qualibet ex his caufis operan-
e neceffario animal fubito deftituendum fenfu , & motu.
Juoniam vero oculorum conftrictor mufculus perinfluxum na- subitafcn-
jralem fpirituum validius contrahitur , quam palpebras aperi- ^wtii?" '
nsj fi igitur non ita afficiatur cerebrum, ut omnis fluxus fpi- ocuiorum
ituum per nervos impediatur , mufculus ille contrahi poterit , & occlttho*
culi claudentur. Ulterius quoniam prout afTectio cerebri major, Diffirilis
:majorerit>nempeautcompreffio,aut defe&us fpirituum , aut ^"lamo-
uura ipforum mutata,eo etiam minorerit viseorum ,& quan- rc vaiido
tasintranervos,acmufculos,neque refluxus ad fenfusexcitan- a«ior£uVS
os fieri poterunt facile, nequecontractionesin mufculis magnas«xcitalio'
'Gftentias fuperare debentibusj hinc ad partes magis refiften-
?s difficilis motus, & neceffiarius ingens clamor, aut vividus
imulusad hoc, ut exciteturj neque enim parva vi fieri po-
:ft refluxus in tam paucis fpiritibus , & ad hoc ut refluant , fu-
erare coaftis refiftentias preffionum, aut occlufionum , cujufmo-
t vis h iberi poterit ab ingenti clamore , aut vivido ftimulo , qualis
anCtionum. Cum vero per ejufmodi externum vel clamoris,
Lll ? vel
45-4 JU. D £i L L 1 i\ 1
lontShcn-2 vel acrioris ftimuli incurfum fiat demum refluxus , & agitatio fpi«
<u. rituum contingere debebit, ut iis refluentibus in partem lti«
ocuiifta- roulatam contrahatur illa, fed ftatim quiefcat, ficut etiam ea«
tim ap«ti,dem de caufa oculos aperit in clamore valido per afluetudinem,
Sufim °C" lec* eo^em ftatim occladit ftatim ceflante refluxu propter mi-
imerroga- nimam vim , & quantitatem fpirituum. Infuper quoniam ad
^on°«.rC" hoc, ut quis interrogatus ferio refpondeat, opus eft, fpecic
interrogationis fecum ipfe penfitet, & meditetur rem interr
gatam, ejufmodi autem penfitatio, & meditatio expofcit plu
rcs fluxus,ac refluxus copioforum fpirituumj ubi igitur defun
fpiritus, vel ipforum motus impediuntur, neque penfitare qui
fpecies, neque de iifdem meditari poterit, adeoque nec re
{pondere. Sed ulterius, quoniam ad hoc,ut certum aliquid re
fpondeamus, & certa fpecie opus eft, & certo motu mufcu
lorum linguam moventium, & ad haec fingula requiruntu:
copiofi fpiritus cum liberis, ac plenis refluxibus> hoc igitu
etiam de nomine refpondere nonpoteritCaroticusinterrogat
J ^"iofinc Quoniam vero minima eft refiftentia pe&oris, quam fuperan
ftertote. debent mufculi intercoftales cum caeteris ad hoc , ut refpire
animah nifi igitur fumma fuerit compreflio cerebri, aut de
fe£tus fpirituum, aut plane perverfa ipforum natura, mover
adhuc libere poterunt, & Caroticus libere refpirabir, nequ
ftertet ex fuperius expolitis in Apoplexiaj unde ftatim vide
^fajefpi.proxime invafuram Apoplexiam, fi Carotici etiam refpirati
rationefa- iaedaturj tunc enim vel plane exhauftum erit fpiritibus cere
piexiamSa-bruro, vel omnino occlufi canales, vel nulli generabuntur
pfus. vei naturae prorfus ineptae ad producendos motus, atque infu
per vides, tum Carum in Apoplexiam abiturum, cum harur
aflfectionum aliquas, aut plures fimul patietur cerebrum, nei
Lapfa*. vj5 aut fpiritus. Quoniam vero truncus corporis centris art:
culationem femoris cum ifchio innititur, haec autem cadur
extra longitudinem femoris ad partes internas ejufdem -y femi
autem libere articulatur ad genu> igitur ex Mechanicis, &*pc
fitione articulationis cum ifchio refpectu longitudinis femor
femur ipfum fupra genu prelTum a fuperurgente pondere trur
ci fleftetur ad partes anteriores, feu concidet Animal,ni(i al
quid impediat flexionem ejus: in naturali autem ftatu impedi
tur a mufculis Vaftisj igitur ipforum contra&ione prohibit
ftans homo neceflario concidet : fpiritibus autem in Vaftos vai
fcc
DE MORBIS CAPITIS. 4^
fculos derivandis vel penitus, vd tanta ex parte fublatis, uc
minus vivide contrahantur , flexio femoris extrorfum ad genu
non impeditur, cV in Caro maxima pars fpirituum derivando-
rum in mufcuios vel aufertur, vel impeditur, vel fit inepta
notibusi igitur ftans homo correptus Caro fubito, ac necef-
ario concidet. Cum autem iflhaec omnia, quac expofuimus,CurCarus
int affe&iones , quae etiam vel mox dormituris, vel jam dor- appaieac &
nientibus conveniant, ncmpe collapfus, oculorum occlurio/onmus.
enfus & motus privatio, difficilis excitatio, &c, hinc fa-
tum eft, ut haec affedtio fit nuncupata, atque habita fomnus,
juanquam re ipfa neque eft , neque habcri debet, ut fomnus,
um in ipfa non folum non alatur, hoc eft, reparetur Ani-
nal, quod eft fomni proprium , verum e converfo in diffolu-
ionem, atque interitum maxime tendat. Deeft autem in Ca- Deeftfc-
d plerumque febris, quoniam caufa ipfum generans extra va- btis"
1 fanguinis plerumque fitaeft, unde non fervorem, non ob-
ruclionem in iis poteft producere, neque dolorem excitat,
quo producuntur vchementiores motus, ex quibus febres
cr motum auftum inltrumentorum. Quando vero febris cumcumadeft.
)aro conjungitur, ipfius affe&iones invadunt in accelTionibus fiunt ha?c
:brium, eo quod materics febrilis tum primo per fumma va- n!bu"eflia"
. fanguinis fluit, ac proinde, ut in initiis omnium febrium,
(l lenti motus, & fubfiftit in vafis, & vel aequo plus premit
lfarciendo vafa, 6c cerebrum ad contaclum pofitum, vel im-
?dit productionem fpirituum per admiftionem fui cum fan-
uine. Patet igitur ex his omnibus, Carum non efTe fomnum,QilId fit
d interceptionem fenfus & motus per aiiquam expofitarum ar"*"
lufarum, quae aliquanto minus urgeat, quam in Apoplexia,
quam tamen fit facilis tranfitus, & veluti gradus ftatim ad
fam ducens. Fac igitur, cum Caro conjun£tam efie gravi-In conVui-
tem capitis,ergo intra craniumcumulata erit tanta materies , fl0nem/?bi"
:rebrum fic membranas premens, ut fenfum etiam rei gravan-" pote* '
5, hoc eft, fui ipfius prementis poffit excitare, quafi fi col-
*attfr tota in aliqua parte capitis,vel in pluribus ,hancipfam ,
'1 plures illas tam valide premere poterir, ut nervus aliquis,
rt aliqui omnino occludantur ,vel magis adftringantur, quam
-ceflarium fit ad hoc , ut per eorum amplitudinem excurre-
poffint fpiritus, qui fint tanti momenti, quantum requiri-
r ad contradtiones aeque validascomiadionibusmufculicon-
traai-
pre
4j6 L. BELLINI
tranitentisj quare hic validtos contrahetur, & in hac cont
ftione perfiftet, quoufque caufa nervum contranitentis, pi
mens a nimia prefiione nonceiTabit, eaque preflione perfeve
rante poterit optime fe habere totum Animal excepta ilia, ve
illis convulfis partibus, quae ex fe ipfis fanitati reftituentu
ftatim, ac caufa comprimero ab illa comprefliane ceftabit, ve
evaporans per poros, vel liquata, & intra vafa fanguinis rurj \i
fus admiffa. Patent igitur de Caro fingula.
C O M A,
Seu Cataphora , feu Subeta Avic,
ANTECEDENTIA.
ANtecedunt Cataphoram quaecunque Carum , fed levior
momenti, ufus ftupefacientium, percufliones , contul
nes, vulnera, & quae in ejus explicatione recenfuimus, fi<
etiam conjunfta, 6c fuccedentia per magis & minus dii
runt, unde erit explicationis facilis, atque brevis hujufmoc
affedtio, & plane conftabit, Coma nihil aliud eiTe, quam G
rum debilem, vel adhuc debiliorem Apoplexiam, & quafi rt
motiorem ad ipfum gradum.
CONJUNCTA.
PRivatio fenfus & motus, qualis in profundo fomno, i
tamen, ut aeger facilius excitetur, quam in Caro, oc
lorum occlufio, dum fenfus & motus deeftj difclufio, cu!
excitatur: interrogatus refpondet , mox rurfus in profundi
lius fomni imaginem relabitur: plerumque dormit demifia i
feriori maxilla, 6c hiante ore, Sc cum excitatur, palpebi
difficulter attollit : febris deeft.
SUCCEDENTIA.
CArus, inde vero quae fuccedere Caro fuperius memorav
mus. Quoniam Coma praecedunt , quaecunque praecedu
Carum, fupponuntur autem minoris facultatisj minori igin
vi prohibebunt motum , & fenfum , adeoque Comate depr
hcnfus excitari,& moveri poterit facilitate tanto majori,qua
*Ca
DE MORBIS CAPITIS. 4f7
Caro detentus, quanto hujus caufa eft caufa Comatis intenfior.
?luent itaque per nervos, velinipfosderivari poteruntin Coma-
efpiritusmftltominoriscopiae, quam quaenaturalicerrequiritur
.d naturalem vigilhm ac fenfum , per ftimulos tamen exterius ap-
>licatos excitabuntur refluxus multo vividiores quam in Caro , in
juocopiafpirituumeftmulto minor, quam inComate, cum ii-
ius caufa multo magis impediat eorundem generationem , aut
luxum, quam impediat caufa Comatis, unde qui ftuxus ad
lovendos mufculos neceflarii funt, & qui refluxus ad produ-
endam excitationem , & quae undae ad formandas, Sc inter
i comparandas fpecies refponfionum multofaciliuscontingent,
uam inCaro, unde minori clamore quis excitabitur , quam
lCaro, 6c propter fufficientem influxum in mufculum leva-
:>rem palpebrarum oculi difcludentur. Quia tamen idem in-
uxus eft quidem fuflkiens, fed tantillo fuperat refiftentiam
irundem palpebrarum a mole ipfarum , 8c contra&ione con-
rictoris provenientem , hinc palpebrae in excitatione difficile
ifcludentur> interim formatis aptis ad refpondendum undis
lterrogatus refpondebit> fed quia ipfarum vis eft fatis remifla,
:fpirituum quantitas fatis exigua, ftatim a motu, & fluclua-
one quiefcent, 8c aeger rurfus fenfu, ac motu deftituetur,
: fomno detentus, imo alte fepultus videbitur. Quia vero
on minimae molis, 8c ponderis eft maxilla inferiorj majori
;itur copia fpirituum opus eft ad hocj ut ad conta&um ma-
llae fuperioris detineatur percontraftionem temporalium , at-
je mafleterum,in Comate autem minima copia fpirituum na-
iraliter influit in eos mufculos igitur facile proprio pondere
^orfum tendet maxilla inferior, eoque facilius , quod interim
ufculi Digaftrici aliquam pro ratione paucorum fpirituum
Comate in ipfos influentium contraclionem fubeunt, adeo-
Je maxillam deorfum trahunt, unde Comatofus demifla in-
riori maxilla dormire videbitur. Quia vero demifla inferiori
axilla deorfum tendat oportet quicquid cum ipfa conjunftum
t, labrum autem inferius ipfi cohaeret > igitur hoc a la-
i fuperioris conta&u deorfum recedat oponet, 8c licet
IGt conftridbor mufculus, qui labrum inferius aliquantum du-
|rc furfum poteft, quia tamen fpatium, per quod labrum in-
jrius furfum duci poteft a circulari mufculo, minimum eft,
ique id fine afluetudinefierivalet}ubiigituroperarinonpoteft
M m m af-
45* L. BELLINI
afluetudinis v!s, & fpatium, per quod ducendum efl labrum
eft majus, Sc refiftentia major, & vis movens debilior, la-
brum inferius ad conta&um fuperioris perduci non poterit : 1
Comate autem quantitas fpirituum in labiorum conrtricloren
influentium eft minor, per demiffionem maxillae labrum e
tenditur, 8c deorfum ducitur, unde duplici de nomine re
ftentia ejus, quatenus ad labrum fuperius perducendum eft
crefcit* ac denique fpecies afluetudinem comitantes pcr inc
piam fpirituum, 6c impedimentum cerebri excitari non po
funtj igitur labrum inferius fequetur motum maxillae inferi(
ris demiflae, hoc eft, non perfiftet ad conta&um fuperiori'
feu, quod idem eft, Comatofus dormire videbitur maxilla
0«id fit feriore demifla , & hiante ore. Notabis fimiliter , ut in Ca
Goma. Coma non efle fomnum, fed falfo creditam imaginem fom
neque enim tum alimentum apponitur, imo contra in diflbl
tionem tenditur, fed efle folummodo privationem fenfus
motus ab aliqua ex caufis fuperius , 8c in Caro expofitis pr
venientem minus valide operante, quam in Cara.
LETHARGU S,
Seu Lethargia , vel Latine , Veternus
ANTECEDENTIA
VErum Lethargum antecedunt quaecunque pituitam,
humores frigidos generant: nimia frigiditas, 8c humi
tas in cibis, Sc potibus: temperies fanguinis, corporifque
milis, aer craflus, turbidus, Auftri, perfpiratio a corpore,
folo capite quomodocunque prohibita, vini validioris, & 1
rituofioris, feu vaporofi ufus, aetas fenilis , vel in fene&ut
inclinans, otium , nimia Venus, ufus ftupefacientium ,
narcoticorum , 6c hujufmodi. Spurium vero, quae humc
aliquanto tenuiores, £c calidiores. Sed Verus nobis ms
me exponendus.
CONJUNCTA;
PErpetuus, & altus quafi fomnus, qualis inComate, & n:
fimilis expergefa&iq cum oculorum difclufione, & vix -
(pN
DE MORBIS CAPITIS. 45-9
fpondet interrogatus : tum fubito in fomni fpeciem illam rela-
>iuir, & fi fomnus fit akior, vix ex toto committit palpe-
iras, fed album oculi aliqua ex parte detectum permanet: de-
irium, nec ulla recordatio eorum, quae afta funt, dum dor-
niebat: dolor colli, & capitis gravans, ofcitatio, & deten-
io maxillae inferioris in eadem didu&ione, in quam perduci-
ur ofcitando: dilapfus matulae, vel cujullibet alius apprehen-
le rei e manibus: febris lenta, continua fub nodtem quotidie
scurrens, calore non acris, aut mordax. Fullus tardus, ra-
us , undofus , inaequalis, dicrotus, intermittens: refpiratio
ira, ac debilis : parva tuffis. Alvi feces plerumque liquidae:
rina vel qualis jumentorum turbida, vel tenuis, £c aquofii.
'rominentes, 6c tumentes oculi: tumens, 6c pallida facies:
ngua mollis, 6c alba. Sudor multus praecipue ad extrema,
: frigidus: manuum, & capitis tremor: fupinus decubitus :
ilapfus in pcdesj quin Sc non paucis fingultus.
SUCCEDENTIA.
r Ethargki in feptem diebus moriurJur fi vero hos evaferint\
lj fani fiunt^ inquit Hippocrates fecundo de Morbis. Suc-
^dunt etiam parotides , copiofa fputa, vel mucus narium,
jae ad falutem ducunt, Sc parotides, praecipue die critico
umpentes. £)ui ex lethargo fanantur empyici fiunt ,ex Hipp. in
oacis, & tertio de Morbis. Urinae clarae^ £s? tenues fuperve-
'.tntes, vel multa £5? liquida per alvum egefiio malum purtendit^
f Hipp. tertio de Morbis. Lethale etiam fphacelus cerebri
ethargo fuperveniens, ac tum dolor capitis vehemens, febris
itenGor, tremores univerfi corporis, alterius lateris, vel u-
iverfi corporis paralyfis. Contra, phrenitis Lethargo fuper-
iniens falutaris, vel minus pericuiofa.
Ex caufis humores frigidos colligentibus tam aperte patet,
''-ri Lethargi caufam continentem efie eorundem humorum
dleftionem, ut nihil fit opus in hujus examine ulterius im-
nrari, eoque magis, quod fi quid eflet explicatu dignum in
i:enfitis Lethargi antecedentibus, facile ipfius necefiitas, ac
jodudtionis ratio vel ex fuperius expofitis, vel ex fe pater.
Je Spurio autem hic minime folliciti fumus, tum quia per-
<pta Veri efientia, facile ac fubito Spurius innotefcit, cum
<am guoniam humores mille modis, Sc gradibus virium in-
Mmm 1 ter
466 L. BELLINI
ter fe mifceri poflunt, unde incxplicabilis diverfitas accidei
tium in iis Lethargis,qui a diverfa permixtione humorumpi
veniunt. Ad Conjun&a igitur Veri Lethargi ftatim defcem
rous. Quoniam Lethargicus alti fomni fpecie detinetur,
qua non facilis fenfus, expergifcitur tamen, fed non move
tur j experre&us autem ftatim in fomnum relabitur, & in
terrogatus vix refpondet j igitur aut nervi funt tam flaccidi
ut in undas venire non poffint fenfibus excitandis, & in exci
tatione detinendis, Sc formandis refponfionum fpeciebus nc
ceflarias, aut fpiritus tam pauci, aut tam aliis humoribus im
pliciti, ut neque agi in fpecies poffint, neque exerere virc
luas intra mufculos propter paucitatem , vel implicationer
cum aliis partibus , aut fimul cum hifce conditionibus no
naturalibusfpirituum conjun&a etiam eft nervorum nimia cor
Abhumori-cidentia. Ex Lethargi autem Antecedentibus patet Lethai
bus frigidis gjcum difbofuum efle , ac refertum humoribus frigidis , i
craflis& humidis, ncmpe craflis, oc lentis,quorum propnum eft fubt
ihargifo- *es5 mobilefque partes , cujufmodi fpiritus , implicare, <
mims&c. cohibere, & tantum non inertes reddere , vel ipforum gen<
rationem impedire infarciendo cerebri glandulas> vel aliis m(
dis, de quibus mox, atque infuper membranarum partes hi
me£tare, atque ad (ummam moilitiem redigere , feu maxin
flaccidas, & concidentes reddere* per humores igitur crafTc
& lentos tolli poterit motus 6c fenfus cum iis, quae huc u
que de Lethargo expofuimus , adeoque & fomnus , & e
perre&io, & relapfus in fomnum, & difficilis refponfio pe
dere poterunt fimul a defectu fpirituum, ab inertia eorunder
a mollitie membranarum fimul, vel ab eorum aliquibus, cu
haec omnia fimul neceflario provenire poffint a fola copia fi
obiivio. gidorum. Paucitas autem fpirituum ex fe fola facit, ut nc
vi tremant remiffius, remiffiorque tremor facit, utfpeciesrr
nus inhaereant, & minor inhaefio facilem obliterationem ,
inde Oblivio* igitur ex fola paucitate fpirituum oblivio, qu
proinde facilior, fi nervi etiam fint flaccidij cedent enin
& vix reftituentur propter mollitiem , unde vix trement, n
ullainde fiet facilis flexio, five memoria, <Sc minimum cede
propter minimum paucorum fpirituum impetum, unde adh
rninor tremor, feu nulla plane memoria.. Quod fi inertes ft
xint fpiritus, perinde fe habebunt, ac fi nulli eflent} nul
en*
DE MORBIS CAPITIS. 46i
mtm fieret tremor, nulla mcmoria. Quoniam vero Lethar-
;icus aliquantum fentit , &expergefit> haec autem continge-
e non poflunt fine refluxu fpirituum animalium ,adeoqueipfo-
um etiam fluxu igitur in Lethargicis oblivio, & quae fupra
xpofuimus, nec ab omni fpirituum defeftu, nec ab abfoluta
pforum inertia proveniet, fed erit aut ipforum copia minor,
el aequo flaccidior newus quilibet, vel utrumque, adeoque
eque tollitur ex toto fluxus fpirituum, neque natura eorun-
em plane pervertitur, quare nec generatio prorfus impediturj
:d ex parte folum. Quoniam vero fpirituum generatio pro-^j?™^
ibetur per humores craflos, & lentos> igitur vel hi cumulan-
ar circa glandulas cerebri exterius, eafque comprimunt ita,ut
itra ipfas fluere non poflit, quantum fanguinis opus eft ad ge-
erationem fpirituum in naturali quantitate, vel eafdem glan-
ulas fubeunt, & fuo lentore , & craflitie eafdem ita ob-^b0^ftru'
ruunt,ut nequeinnaturali quantitate fanguis praeterfluat,ne-
aeexeaipfa, quae praeterfluit, deducatur tantum fpiritus,
uantum deduceretur, fi deeflet obftrudtio, vel fua craflitie ita
ificit, & alterat fanguinem, ut non nifl crafllores, & ma-
is inertes fpiritus deduci cx ipfo poflint, vel ratione ejufdem
aflitiei ita alterat corpus ipfum intimum glandularum, ut in «aflfcic.
5 fecerni fpiritus non poflint, vel plura ex his fimul vel omnia
roducuntur ab humoribus craflis, qui infuper ratione fuae na-
irae frigidae & humidae, femper ac primario partes etiam
lidas nervorum ad mollitiem naturali majorem redigent, qui-
jflibet igitur ex his rationibus operentur humores frigidw,
cpofitae ha&enus affe&iones Lethargi habebuntur. Et fane Fe&ris*
•im adfit febris lenta, continua, fub noftem quotidie recur-
:ns, calore non acris, aut mordax, nemini dubium eft, fe-
emejufmodi abhumoribusfrigidis, Sc humidis proficifci , cum
iis humoribus febresexpofi:isaffc<5tionibuspraeditaeproveni-
:tjcum vero febrisexcitariadatishumoribusnonpoflit,nifiii-
i m humores fanguini permixti, 6v cum ipfo rluentes fuppo-
intur, neque cum fanguine fluere, nifi ferantur ad fingulas
Mafque partes corporisj humores igitur frigidi in Lethargicis
«ducentur ad partes fingulas corporis, adeoque fingulas flac-
das reddent,Sc propterea cum fpirituum paucitate erit etiani
«njuncta partium flacciditas. Quoniam ltaque quo altior eltoccIlJ^
Lthargi fomnus , eo minor copia fpirituum per nervos ad
Mmm 3 par-
:
$tik L. BEL L I N I
partes ducitur, & eo majar eft earundem moilitiesj eo igi
minor copia fpirituum deducetur ad mufculos, £c quae dedu
tur, vix eofdem agere poterit in debilem concra&ionem pro
pter eorundem fhcciditatem j cedent enim facile etiam pe
minima , 6c quaii lacerabuntur, ut paginae humefa&ae, 2
vix contrahentur , adeoque partes omnes vix loco movebun
tur, 6c canales, 6c hiatus quilibet per circulares mufculos oc
cludendi nihil, aut vix occludi poteruntj tcgitur autem al
bum oculi per adductionem palpebravum, & hae per fuur
circularem mufculum adducunturj igkur Lethargus e-ft altioi
rima inter utramque palpebram fiet proprer defec~tum fpiritii
um , 6c mollitiem partium , atque inde aibum ocuii apparebi
Deiirium. Quia vero etiam Lethargicis perfpirationis particulae excitar
tur, & hae cafu folum, prouc hic illic occurrunt nervis, han
vel illam fpeciem nulla inter ipfas connexione movent, & hae
fpecierum non cohaerentium motio delirium conftituitj igiti
in Lethargo primo excitari poterit delirium non fecus, ac i
non Lethargicis. Infuper quia partes flaccidae fupponuntu
jgitur fuis particulis minus, quam in naturali ftatu cohaerei
poterunt, unde ad hanc, vel illam fui circumferentiam in I
ipfas cafu concident, & fpeciem aliquam cafu excitabunt, a
fuccedet alia cum illa minime cohaerens,prout rurfus ad aliai
circumferentiam nervi conciderint , unde rurfus deliriun
Tertio, quia fpirituum parva quantitas in nervis continetui
igitur etiamfi minus flaccidae fupponantur ipforum partes, t
rhen a parva quantitate parvo impetu extrorfum trudentu
unde tremor debilis, & minime diuturnus, adeoque non ta
diu perfeverans,ut comparationes fpecierum fieri poffint* in
mo nec fufficiet eadem parva quantitas eidem comparacion
in quam propter plures, ac vividos motus plurimum fpirituu
abfumitur, unde re&a ratiocinatio fuccedere non poterit, fi
ejus loco habebitur delirium. Quin etiam cum humor cratf
vel premens, vel infarciens cerebrum, & nervos, fixus omr
no non fit, fieri poterit, ut modomajorem, 8c vividioren
modo minorem, & magis inertem copiam fpirituum vel g
nerari, vel per nervos fluere permittat, quorum propterea i
fusin membranas nervorum non erit aequabilis,aut certi on
nis ,ut in re&aratiocinationecontingatoportet,fed vagus 6c i
certus , & fpecies vagas, incertatque excitans, feu ddirit
P1
DE MORBIS CAPITIS. 463
^roducens. Poftremo, quoniam Lethargus cum febre conjun-
ilus eftj igiturperejusdiverfosmotus, ftatus, Sccalorisgradus,
Hverfae preffionesincerebro, Sc variae cumulationes humorisad
pfum , & diverfi ftimuli ratione caloris, Scdiverfatenuitasinfpi-
itibus in diverfis febris temporibus necefiario contingentj per
fthaec autem fingula fpecies diverfae , & incertae excitantur : igi-
ur patet, quot de caufis excitari debeat in Lethargodelirium ,
talias, fiquaefunt hujufmodi , praeceream ex-doctrinanoftra de
pecierum Motibus f icile deducendas. Suijam compos fiit Le-
bargicusperexpergefaclionem. Quoniam cerebrum craflis, 6c
°ntis humoribus , ncmpe frigidis , atque humidis mole fua in cere-
■rum, 8c mcmbranas ejus nitentibus urgetur, five iidem hu-
^ores concipiantur ut prementes, five ut infarcientes , five
ntravafa, five etiam extraj igitur fentiente Lethargico per
xpergcfa&ionem is doloris fenfus ab ipfo percipietur in capi-
e, qui poteft produci ab illo humcre, ncmpe non ftimulans,
icn pulfans, fed folummodo premens, five fenfus gravationis,
K cum fpinalis medullae portio, quae per collum ducitur, fit
naxime proxima cerebro, £c per ipfim excurrat truncus, 8c
)lures rami arteriae vertebralis ducentis fanguincm admixtum ,
it ex fcbre patet, ii;dem humoribus ad caput, eadem ponio
»raecipue urgebitur magis,quam reliquum medullae corpus ab
ifdem -humonbus , tum propter truncum majorem , tum pro-
•ter proximam communionem curn cerebro pcr foramen ma-
;num occipitis, ex quo in fupcrficiem ejus poteft defcendere
enax humor per fupeificiem cerebri difperfus, adeoque etiaoi
:olli dolor gravis percipietur. Efto, id fieri etiam pofiit per
lefluxum, & infartum mufculorum colli, vel nervorum ab
adem materia, fednonvideo, cur in collo potius, quam m
eliquis omnibus partibus ea de caufa debeatcontingere inomni
^ethargico, cum econtra pcr gravationem fupra fpinalis.me-
lullae truncum intracollum defcendeatem id videatur in
>mni Lethargico tantum non neceflarium. Quiavero ejufdem ofcitatioi
nateriae craOae portio au partes omnes cum fanguine deriva- poftquam*
ur, eaque fluit difficile, 8c fubfiftit} igitur fentiens homo vel-
iti faftidium a fubfilientia eiufdem in eos motus veniet, in
juos facilius per afiuetudinem , 8c paucam fpirituum quanti-
atcm poterit: hujufmodi autcm eft ofcitationis motusj de-
muitur enim tum maxilla inferior, quae fua mok deorfum
464 L. BELLINI
nititur, unde motus facilior, cui infuper afluevimus per
fpirationis, loquelae, & comminuendi cibi motum, unde f
cile paucis fpiritibus demittiturj in ofcitationem igitur venii
os didu- poterit. Quia vero ut maxilla rurfus retrahatur poft ofcitatic
aumpcr- nem5 opus eft magna quantitate fpirituum fuperantium ref
manC ' ftentiam gravitatis in maxilla, & mufculis temporalibus, l
mafleteribus eandem adducentibus$ parva autem adeft cop:
eorundem* igitur adduci maxilla non poterit, feu os didu&ui
permanebit. Neque enim id provenire poteft ab oblivionc
oblivio enim eft ablatio fpecierum, feu undarum privatioj \
vero motus mufculorum fiunt naturaliterper fluxum fpirituuir
neque oblivio eofdem motus impedire poteft, quoties fj
ritus fluunt in apta quantitate, 8c quoties apta quantita
fluunt in mufculos maxillam adducentes, eandem fi non ad coi
taftum fuperioris, profe&o maxime ipfi proximam detinent
Rcrumap- non autem remotiflimam , ut in ofcitatione. Similiter igiti
?rehenfa- quoniam ad apprehendendum neceflaria eft mufculorum m'
Z2ma-num complicantium contracl:io valida, & ad confervatione
nibus. ejufdem apprehenfionis neceflario requiritur confervatio eju
dem contraclionis, feu copiofus influxusfpirituum animaliun
ubi igitur defint copiofi fpiritus , deficiet etiam eorundem m
fculorum contraftio, unde reftituentur, & apprehenfum qui
libet non per oblivionem , fed penuria fpirituum "e manib
Diiapfus in dilabetur. Quoniam vero quarumlibet partium maxime po
redes. derans eft Caput, & univerfa ipfius moles lubrico fulcimen
primae vertebrae innititur non in centro gravitatis, fed ita
centrum idem cadat ad partes anteriores corporis 5 nifi igi
praefto fit continua mufculorum caput ad porteriora trahe
tium contradtio, caput totum ad anteriora dilabetur: par
autem quantitas fpirituum facit, ut iidem mufculi apte co
trahi non po(Tint,& in Lethargo haec minor quantitas in m
fculos derivaturj igitur in ejufmodi morbo caput ad anteric
dilabetur, 6c totum corpus fecum ducendo faciet, ut ce
trum ejus extra pedes cadar, 8c Animal totum in pedes dil
betur. Hi autem omnes mufculorum motus, 8c contrafti
nes non folum erunt remifliores ob minorem quantitatem, 1
majorem inertiam fpirituum animalium, verum etiam qt
cum fanguis fit permixtus cum iifdem humoribus craflis , idei
que fanguls ad produdtionem contradiionum neceflario req
,1
DE MORBIS C^PiTIS. 46f
-atur, erit & ipfe vel quantitate minor , velad motum ineptior,
mde contraftio remiiTior. Quia vero jamdiu per afluetudi- Manuum &
iem novimus ita niti in caput, ut non decidat, etiam no- caP«»s«e-
»is ipfis non advertentibus , & dormientibusj igitur etiam Le-mar'
hargo detenti curabimus, ne caput decidat faciendo femper,
it fpiritus immittantur in mufculos firmatores capitis, quod
amen cum fuccedere propter penuriam fpirituum non poffit,
lterne dilabetur, atque attolletur caput, feu tremet. Idem
ontinget in reliquis partibus, quae pendenc fine fulcimento,
ujufmodi funt manus cum toto brachio, cujus tamen motus
i humeri articulum cum fcapula vix fenfu diftingui poterit,
jm inibi minimus fit utpote ad centrum, maximus in fum-
. la manu : ejufmodi vero morus non dabicur in pede, cum to-
jm crus a dilapfus periculo tutum fit fulcimento lec~H. Rur-SuDlnu$
js,quoniam decubitus in latus maxime difficilis factueft, cumd«ubitus,
ebeat fufpendi corpus fupra parvam amplitudinem lateris apte
_ ollocatis manibus, pedibus, & capite, ita ut centrum gra-
. tatis earum partium intra eandem lateris amplitudinem cadat,
i qua tamen pofitione propter eandem auguftiam latcris levi
jolibet motu corporis poteft abripi, 6c extra ferri, ac tum
limal devolvitur in pe&us, aut tergus, atque ad ejufmodi
. :quilibrium inftituendum, vel confervandum fupra akeruna la-
is apta plerorumque mufculorum contraftione opus eft,nem-
i copia fpirituum maxima, quae deeft in Lethargicis y non
: itur in latus decumbere poterunt j cum autem decumbimus,
;.irs maxima ponderis in parte pofteriore corporis viget ob
<fa, & mufculos, & fufpenfiones horum omnium ad partes
' pfterioresj igitur non pronus, fed fupinus erit Lethargico-
im decubitus> eoque magis, quod pronis fpiratio per os affi-
:im lefto magis impeditur, ficut etiam fit minus commoda
ia decumbendi ratio a complicatione, vel alia qualibet pofi-
/bne brachiorum ad pectus, vel alias partes, quae omnino
-" iceflaria eft ad hoc, ut quifque fupinus jaceat, adeoquehaec
i gula pronum decubitum magis impedient. Ex his igiturRcrPiratio
onibus patet, motus quoslibet, qui fiunt per mufculos con-^»&<lc-
' tmitente deftitutos, effe deberc in Lethargicis rariores, ac 11S*
cbiliores naturalibus> hujus autem generis cum fint refpira-
r t>, & motus cordis, feu huic refpondens pulfus, erit illa
ra, ac debilis, pulfus autem rarus, & quod a minori impe-
Nnn tu,
466 L; *B E L L I N I
tii, feu remifliori contra&ione cordis pendere poteft, etlai
Juirus tkm tardus. Quia vero fimul cum fanguine fluunt per corpus, <
rus, tar- derivantur ad partes humores craffij igitur etiam in partibi
?S>diC£0*ob(lruaiones producentur, unde fanguis libere praeterflue
non poterit, & cogetur quafi fubfiftere, & in truncis maji
fculis arceriarum inltru&us valino adhuc impetu per appullu
ad fanguinem fubfiftentem prope partem obftru&am retrorfu)
refluet verfus cor, ut undae maris, aut fluminum ab allifufo
pulorum, riparum, aut ejufmodi, adeoque fi adiit tange
digitus, bis eadem pulfatione pulfari fibi videbitur, altera ic
licet, cum fanguis fluxit anterius, altera, cum refluxit poft
rius, feu fiet pulfus dicrotus. Quia vero fpiritus derivant
ad mufculos per preffionem ad fuperficiem cerebri, & ha
fuperficies urgetur ab humoribus craffis, qui neque ejufde
quantitatis femper funt, nec ejufdem gradus preffionis, n
forte fervant eandem femper fedem in cerebro, ut fecum
neceffitate ferre videtur praecipue febris: igitur fieri poteri
ut nervi plus minus diverfis temporibus comprimamur, & <
verfa fpirituum quantitas influat, 6c aliquando omnino nih
unde mufculi contranitente deflitutinuHacertelegefrequenth
validius contrahentur, aliquando etiam omninoquiefcent,qu
fcente vero corde fit intermiffio pulfus (ut reliquas mittam cauf
quas huctraducerepotej-isexgeneralidoclrinaintermiffionisp
Tuffispar- &um), eodem nulla lege contra&o fiunt pulfus inaequalita
y». fomnesj patetigitur, cur in Lethargicis pulfus inaequales^
intermitrentes, qu:d etiam contingere in refpiratione pote
^inguhus. Quin infuper quoniam preffio major majorem copiam fp '
tuum exprimit} fi igitur fiat aliquando,ut pro Lethargi moi
lo aequo major quantitas eorum in mufculos laryngis, Sc
ftoris trudatur, qualis neceflaria ad motum tuffis excitandu
haec ipfafane producetur: parva tamen, cum fpirituum qu
titas non fit abfolute rrragna, fed refpc&u Lethargi folu
eademque ratione generandum efle fingultum patet, fi fim
portio fpirituum deferatur in mufculum conftridtorem ven
culi. Utraque tamen afte&io produci etiam poteft per
fluxum humoris faftidiofiad fauces, pulmones, ccventricuh
ut ex noftra doctrina tuffis, Sc fingultus, £c ftimulorum in
AWusliqui-nere patet. Quia vero abhumoribuscraffis, aclentishaecorr<
**- producuntur, fi autem fluunt difficile, djfficile fecernuntj
ate
DE MORBIS CAPITIS. 46>
tque ut excernantur, liquidiora fiant oportet 5 igitur per al-
ura dejicietur, quod eft liquidius, vel adhuc humore pec-
ante non co&o , cc iplius duriori parte fubfiitente intra cor-
us, vel quod fenfim concoquitur, 6c fit liquidum. Simili- Urinafub.
:r humores crafli fi excerni poflint per urinam, ejus natura-^uqgu^s,attt
,:m compofitionem turbabunr> fi vero expurgari non po/fint,
quidius folummodo , atque tenuius, £c craflitie deftitutum
^r urinam excernetur , fubfiftentibus intra corpus partibus
Linus facile mobilibus, crafiioribus, ac durioribus, unde in
imo quidem cafu erit urina qualis jumentorum, feu fubju-
jalis, erirque mclioris judicii: in fecundo aquea, ac tenuis,
I deterioris ominis, ut inferius. Quia vero fubfiitentibus ad
^rebrum humoribus craftis, ac lentis, fanguis per arterias ad
)tum caput etiam externum perductus fuo impetu per arte-
jas fluere, & derivari in venas non poteft, fed detinetur, &
;inoris fit impetus, interim tamen continue fit intrufio noviTumotocu_
iaguinis y igitur arteriae etiam externae capitis, nempe faciei, |ot.um>. &
< oculorum intumefcent , adeoque etiam per ipfas arterias pVomi^en**
nntentas in oculis, & facie, oculi fimiliter, 5c facies inturne-"^*"
i:re videbuntur, Sc oculi prominere, quas afFe&iones promo-pa ' *
ibit humor idem craflus ad partes faciei perdudtus, qui re-
iixum retardabit, imo ipfe fubfiftet, Sc partes in moiem at-
tllet, infuperque refpiratio parva facict, ut totus fanguis e
jilmonibus non extrudatur, nec totus intrudatur, & mcerti
jilfus cordis detincbunt fanguinem per truncum afcendentem
ifluxum ad cor, unde mora ejus major etiam in venis Faciei,
< tumor ejufdem, 6c oculorum cum eorundem prominentia.
J on tamen inde fiet, ut facies, aut oculi debeant rubefcere,
iio pallefcet facies, cum fanguis ille vix rubefcat tot albis hu-
loribus, aut fubalbis admixtus, eoque colore fubalbido, feu
jllido facies inficietur. Lingua mollis, humoribus nemperjngua
imidis, frigidifque etiam fupra modum irrigata, cum autemm^1<is> &
ifint crafli, Sc vifcidi , conltituent fupra fuperficiem ejus te-
- i,e quafi velum ex innumeris bullulis compofitum ad inftar sudormui-
fimae, quae alba eft, ut nemo non novit. Poftremo,quoni- ^/p^,
si in Lethargo maxima frigidorum , craflbrumque humo-p»€ades-.
imabundat copia, quae cum fanguine per arterias ad par-trc
t; fingulas corporis deducitur , difticile autem refluere po-
tft propter craflitiem fuam in venas; igitur iis in partibus
Nnn z prae-
■03 L. BELLINI
praecipue fubfiftet, quae minimo funt inftru&ae motu & mo
mento comprefllonis : hujufmodi autem funt extrema corpo
risj igitur maximus materiae frigidae, & craflae decubitus a<
extrema fiet, & fi illa materies natura digeri poflit facile pe
fudorem excernetur, ut aquearum materiarum proprium efi
& erit ille fudor ad extremas partes frigidus,cum ejufmodi ht
moribus vix quicquam caloris admixtum fit : quod fi id ha
ratione contingat , non erit fudor ille ad extrema frigidus pel
fimi ominis fi vero contingat propter villos prorfus laflatos
& veluti effluere ultro permittentibus quicquid continent,er
id omnino conclamati morbi. Quoniam vero unufquifqi
morbus morte, vel fanitate folvitur, ac tum quidem moriti
Animal ex morbo, cum morbi materies, & vis eft tanta, tai
contumax, atque valida, ut fibrarum vi fuperari non poffi
fanitati autem reftituitur, cum villorum vis violentiam morl
fuperatj fi igitur villorum vis non fuccumbat intra illud ce
tum temporis fpatium, quo vis, ac materies morbi omne
fuum impetum exerit, morbi impetus fenfim languefcct, uik
vis villorum fiet multo fuperior, ac morbum ex toto profl
gabit, feu animal fanitati reftituetur* fi vero fecus accidai
morietur. Cum vero vis uniufcujufque morbi non nifi p
experientiam innotefcere poflit,{icut eiiam tempus,quo max
mum, ac totum fuum impetum exeritj fi igitur per experie
tiam noverimus uniufcujufque morbi vim, Sc tempus, qi
fummum molitur mali, atque per id tempus Animal non m
riatur,animal ex morbo evafurum tuto pronunciabimus. Qu
niam igitur experientia doclus Hippocrates didicit, vim L
Lcthargici thargi fummam intra feptem dies exeri, tuto pronunciavit L
diebSsmo-thargicos intra feptem dies mori, & qui hos fuperant, evac
nuntur,in-re> Quoniam vero Lethargi materies, quae in cerebro cum
dura!I0e "latur, ad hoc ut quis evadat, inde movenda, atqueextraa
pus trudenda eftj undecunque igitur ilk profluat, bonui
arteriae autem, quae per glandulas falivales, & nafi diftribui
tur,falivae materiam etiam naturaliter ad eas glandulas ducu
atque in iis illa fecernitur, faliva vero eft Lethargi humorit
>Pma , mu- craflis, ac lentis maxime proxima; igitur fi Letharei mate
raiutaria. cum ianguine tiuere incipiat , in glanduhs falivahbus, eC i
falibus fecemi poterit. Lrit igitur illa falivatio, & mucus
lutaris, indicabitque, Lethargi materiem tandem in fluxi'
DE MORBIS CAPITIS. 469
gi, & circuire corpus cum fanguine. Non fecus parotides*«otidett-
runt boni ominis , quocunque tempore fuperveniant , fedJSfffS
jraecipue die criticoj fimiliter enim indicabunt, moveri hu-l»covcnien-
nores Lethargicos, St in glandulis eorum feparationi aptis de-tcs*
>oni, & cum parotides ab affluxu eorum humorum in tumo-
em attollantur* crit igitur affluxus ille copiofior, adeoque
najorem quantitatem humorum a fanguine repurgabit, unde
alutis fpes major: quae omnia fi contingant diecritico, fpes
dhuc fecuriorj nulla enim violentia, aut motus praeter na-
uram indicabitur, fed apto tempore elaborata fluxilitas, five
oftio. Quia vero fieri facile poteft, ut parotidum ille tumorjj^m^il
ion per fputum abfumatur, fed in pus abeat, & fuppureturj cos.
iet igitur ille Lethargicus ad parotides Empyicus , neque
nim Hippocrates nomine Empyicorum folum intelligit, qui-
ius pus inter pulmonem, 8t pleuram colligitur, fed omnes,
;ui ad quamcunque partem corporis fuppurantur, qua de re
ide Riverium hoc ipfo capite de Lethargo, & dc Lethargo
imiliter Sennertum, & Foefium in voce Empyema, ubi in-
elliges hanc Empyicorum acceptionem Hippocrati familia-
em etiam animadverfam a Galeno. Itaque quibus Lethargi-
is fuperveniant parotides, & fuppurarentur, ii dicendi erunc
unpyici ad parotides, fi vero alia aliqua pars fupputetur, Em-
yici ad eam partem. Si igitur fieri aliquando poffit , ut fieri
liquando pofie, re ipfa crediderim, ut ex Lethargo pus in
avitate pe&oris colligeretur , vel exfudando e vafis , quae
}fum e cerebro ex.gr. hauferint, vel fuppurato abfceflu aliquo
d internas pectoris partes, qui abfceflus ab humore Lethar-
icogenitus fuiflet, Lethargicus ille fa&us eflet Empyicus,
imto Empyico etiam in vulgari acceptione , fed patet id
on in omnibus Lethargicis neceflarium efle. Qiiia vero uri- Excretionc*
aaquea, 6c tenuis, ficut etiam multa, & liquida per alvum^Ximre'1
^eftio fecum abripit quod eft in corpore tenuiffimum, ac nues,ag»o-
quidiflimum, relinquit autem craffiffimum, ac duriflimum > exitiak*/^
ufmodi igitur excretioncs Lethargico fupervenientes relin-
aent intra corpus materiem morbi multo craffiorem , ac du-
orem , adeoque motui , vel coftioni magis repugnantem ,
nde erunt exitiales. Sphacelus fimiliter cerebri LethargoSphaceiu»
iperveniens exitialis> eft enim ex fe ipfo fine Lethargo le- moruiis,
lalis affe&us, cum corrupta fit, & continue magis, ac ^-^^
N n n 5 gis" ^1**
470 L. BELLINI
gis corrumpatur cerebri moles ftulla arte reparabilis , und
■corrupta cerebri rn.ateri.es fanguini admifcebitur , £c vel ob
ftruendo , vel agitando liquida , vel irritando cor majc
rem febrim excitabit. Per divulfionem autem , & laceratic
nem partium cerebri, quae fieri non poiTunt abfque ruptm
vaforum , £c paflionc membranarum , fiet dolor capitis vehc
mentior, 6c cum in partibus cerebri , in quibus fp h s cel us rc
peritur, partim toilatur per corruptionem ejus totus influxi
ipirituum animalium, partim generacio eorundem ; igitur
fphacelus in omnes nervos corporis fluere impediat fpiritb
paralyfis univerfi corporis dabitur: fi folum inaliquos, par
Jyfis earum partium, ad quasfpiritus non derivantur. Reliqu:
vero univerfi corporis partes paralyfi non correptae trernei
poterunt ratione parvae quantitatis fpirituurn, quae cc ratio
Lethargi , 6c ratione fphaceli in fuos nervos derivabitu
prorfus modo, quo fuperius expofuimus fieri, ut in ipfo
faiSaris! thargo caput tremac , &: manus. Contra vero Phrenitis fj
falutis afferet Lethargo fuperveniens 5 cum etenim ilia f
cum ferat inflammationem , nempe tumorem calidum, inc
cabit contumacem, & conco&u difficilem, craflam,ac lenta
Lethargi materiem in aliam naturam conco&u faciliorem co
verfam : imo etiam aliquatenus vel fluere, 6c colligi in cer
loco,eumque intumorem attollere ,vel fermentefcere,adeo
majus fpatium exigere abfque eo, quodfluat, & inde' tu
rem excitare , quorum utrumque moveri eft: , & ad flux
difponi, feu in fpem falutis adducere laborantem. Quia ve
Phrenitis etiam ex fe ipfa lethalis eft, ideo nec ille tranficu
Lethargo in phrenitidem cucus.
cmiafitLe- Eft igitur Lethargus privatio fenfus Sc motus cum deliri
thargus. feDre 9 caeterifque expofitis , genitus ab humoribus frigidis , cr
fis , 6c lentis aliqua expofitarum rationum praecipue cerebri
afficientibus j non autem fomnus, cum in ipfo non alatur Ai
^ 1 mal, imo facile ad mortem definat. Erit Lethargus ven
vel legitimus, fi a folis his humoribus proveniet: fpurius
ro, qui a permixtione plurium humorum, 6c efle poterit m
ciplex, 6c nifi fternus in quatuor vulgatis humoribus, c
numero definiri non potent. Ut tamen aliquod ipfius fp
men proponamus, feligemus illum Lethargum fpurium, (
oriri creditur a permixtione frigidi, & calidi humoris, & C
n
DE MORBIS CAPITIS. 471
na vigil, 8c Typhomania dicitur: cum etenim huraores ca-
idi, Sc frigidi fint maxime oppofiti , comparata Typhomania
:um Vero Lethargo, facile patebunt omnes Lethargi diffe-
entiae mediae. Demum , quemadmodum morbi omnes, fi hu-
nor peccans in ipfo cerebro, vel cavitate cranii generetur, idiopathi-
rit Lethargus efientialis, five idiophaticus: fi aliunde prove- ^^^'
iat, puta ventriculo, utero, aut quakbec alia parte, eritPat lCUS*
ymphaticus, 6c accidentalis.
L ETHARGUS SPURIUS,
teu Coma vigil , feu Typhomania Galenu
ANTECEDENTIA.
■ITUnc afFcftum amecedunt plerumquc febres, & malignae
71 quidem praecipue, quibus ad mortem vertenribus G>
:t haec afFe&io fuceedere: praecedit etiam quandoque fumma
irium dtbilitas, quae vel ab immodica evacuatione, vel a vc~
ementi morbo, vel a diris doloribus originem duxerit.
CONJUNCTA.
3Culi claufi, decubitus qualis dormientium , non tamen
fomnus, imo vigilia cum impotentia dormiendi, & de-
rio: taftus laborans oculos aperit, ac torvum inruetur^ mox
'audit rurfus : plerumque clamat, vanis imaginibus terretur5
>quitur abfurda, corpus inordinate jac"tat, 6c concutit : ali-
uando e ledto profiiit, atque adftantes invadit, mox decum-
sre rurfus cogitur: aliquando phrenitis, aliquando fermoim-
editus , fpirantibus murmur in gutture, difficilis liquido-
im deglutitio, flillatio tenuis humoris e naribus, fupinus
:cubitus.
SUCCEDENTIA.
\Bit in Phrcnitidem, vel Lethargum,& cum delirium eft
vehementius, convulfionem plerumque portendit.
Lethargus Spurius a Medicis omnibus proponitur tanquam
<emplum morbi, in quo pituita, & bilis fimul peccent, ex
) ita perfuafi, quod Vigili Comate laborans decumbit, 6c
clau~
47*
L. B E L L I N 1
claudit oculos dormientis inftar , quod alii aiTerunt a pituiti
provenire, alii ab humore, vel vapore, vel occulta qualita
te narcotica: delirare autem, furgere, fentire, vires exerere
non dormire, & hujufmodi calori, feu humori calido tribu
enda, nempe bili ftatuunt. Hujus vulgaris opinionis refpefii
fuperius afleruimus,expofituros nos Lethargum fpurium aper
miftione bilis, & pituitae provenientem , ut utrifque Lethar
gis inter fe comparatis omnes mediae Lethargi differentiae fa
cile innotefcerent. Patet igitur ex his , quoufque pertineat
& quid producat haec humorum fuppofita permixtio, & nih
aliud producendum concedi pituitae, quam claufarum oculc
rum, & pofitum dormienti fimilem: bili reliqua, quorum pr
mum mirum quam fit jejunum, atque ridiculum, necfecur
dum fatis apte declaratum eft. Quid igitur aliquanto cT
Oculotum riUS deduci poflit, videamus. Quoniam oculorum occlufio
occiufio. per contra&ionem mufculi conftringentis palpebras, cujus
turalis vis major eft vi naturali mufcuii ipfas levantis, Sc in
mate Vigili invita eft oculorum occlufio,imo non folum inv
ta, verum infuper talis, ut laborans ne quidem volens po~
oculos detinere difclufos* igitur vel tanta copia fpirituum n
fuppeditatur voluntati, & afluetudini, vel non tanti impetu.'
& facultatis, ut fuperare poflint naturalem contra&ionem mi
fculi conftringentis palpebras per contraftionem mufculi ea
dem levantis: fpiritus autem minoris impetus ideo fiant eade
iplorum mole fuppofita, & quod admifcentur corporibus flg
fis, aclentis, & hi humores fomnum conciliant apparenten
nempe motum, & fenfum abripiunt, vires retundunt, a
impediunt, aut laedunt$ nihil autem horum, imo his co
traria in Vigili Comate contingunt j oculorum igitur occlul
non a mutata qualitate fpirituum , & frz&o ipforum impet
fed a diminuta quantitate provenit. Nec quicquam habel
ejufmodi claufura cum humido, frigidove communionis, cu
ejufmodi operatio fit merus mufculi motus, qui pendere m
poterit ab humore fpiritus motores implicante, fic comprehe
dente, cum per id temporis, quo fit ille motus, nullum ad
Quid fcbiis argumentum ejus humoris in corpore laborantis. Et fane fv
praccedens praecedant febres non mal ignae, five malignac, nemo eft,quin(
pro u« . videat , quantum iis perfeverantibus & fpirituum , & natui
lis liquidi abfumatur, quod neceflario ipfis adnjifcetur, utW
fi
DE MORBIS CAPITIS. 473
nt aequo vividiores, & acriores, & hujufmodi liquidum par-
m abfumitur per motum, & calorem febris, partim alicubi,
el in omnibus arteriolis capillaribus ftagnat, in quibus ob-
ru£bione$. conrumaces praecipue in malignis febnbus contin-
unt , unde corpus exhauritur fpiritibus , & liquido iis at-
:mperandis neceflano, ex quibus fit,ut paueiores quidem fpi-
tus fuperfinr , fcd iidem fint acnores. Idem fuadet praece- fj&^a mojl
; ;ns aliqnando infignis virium lapfus, five a vehementia dolo b°,evacua-
i;, five morbi, five evacuuionis proficifcaturj patet enim,iocC.c' do"
Ibito harum afFe6honum fingula plunmum liquidi , & foi-
i:uum abfumere, unde quicquid fpirituum fupereft in corpo-
ii, mmoris erit quamitatis, & magis acre, 6c in ejufmodt
crpore illa omnia luborin debebunt, quae cum maj >ri acri-
lonia, fed minori quanntate fpirituum , & diminuta hum dt
cpia conjungumur Quoniam igitur in fomno humelcunt
frres, deeft autem in Comate vigili materia hume&ans; igi-
tr laborans dormiie non poterit: pauci autem adfunt fpiri Pecubitu? l
JT . . . r I . ... , r"' dormienti
t,;j igitur neque munia motuum obire valebit, adeoque de limihs.vei
cmbet, quo commodius poteft pro menfura paucorum fpiri-fupinus*
tjm, quibus ad motus aliquot uti poteft, nempe decumbet,
tyales dormientes, & fi pcnuria fpirituum fuerit adhuc major,
£quafi extrema, neque in latus, neque contra&is cruribus,
a:plicatis, aut complicatis brachiis decumbere poterit, cum
iijis fingulis pofitionibus plurimis fpiritibus opus fit ad con-
uhendos tot mufculos, quot necefiario contrahendi ad tales
:r e um partium motus, fcd decumbet eo pofitu, in quo mini-
n m mufculorum contrahendum eft, nempe fupinus, ur fupe- mr°n(b:
rls. Etfi vero oculos occludet, 6c decumbet quafi dormirns , ad fomnum
V< fupinus,non dormiet tamen,ut diximus, privatus humido,impolcntit*
nijue folum non dormiet,fednequidemdormire poterit voleus,
ai ue in fomnum nitens , deeft enim humidi vis , quae ipfa eft con-
ciatnx fomni, fine qua nihil voluntas, aut ni us poteft profi-
c<?. Quia vero aliquid fpirituum adeft, fluitque per nervos
&lli quidem acerrimi, fummeque mobiles, & nervi impen-
feigidi defe&u humidi, erit Typhomaniacus ad vivide fen ?*&jg*aZ
tindum optime inftruftus, unde ta&us facile fentiet, & periosap«irr
reaxum ab illo tactu 6c voluntatem moventem vehementius,
de vato copiofiore liquido in nervos mufculi levantis palpe-
« > oculos aperiet, fed eodem liquido propter fui parvam
O o o quan»
474 L. BELLINI
quantitatem brevi intra nervos quiefcente rurfus oculi clauden-
tur. Quia vero ratione diminuti humidi erunt fpiritus multc
vividiores, 6c fanguis etiam acriorj igitur fpirituum molesetl
diminuta, praecipue fi per fpecies aliquanto copiofior in hos
aut lllos mufculos agatur, poterit cum acriori fanguine in eoi
dem confluente contra&ionem fatis validam,fed per breve fpa
tium temporis duraturam exerere, quare poftquam vires ill;
exeruit , decumbererurfuscogeturaeger perafiumptionem fpir:
tuum lalTus. Quia vero liberiores fpiritusquaquaverfum nullali
ge per nervos , 6c cerebrum nituntur , 6c moventur fuo retinacui
6c quafi vinculo,nempe liquido deftituti,6cipforumnifus,m<
tufque eft validusj igitur nulla lege hanc, vel illam fpeciem e: :
Exiiitio e citabunt , 6c praecipue eas,quae cum vehementia motuum co
iauomfnu-jun^aelunC5 nemPe rcrum dolores maximos vel inferentium,v
«m, mox minitantium,irarum,injuriarum,6chujufmodi,unde ii mufc
decubims. jorum motus producentur , in quos praecipue venire afluevimi
quoties malum imminens avertere voluimus,vel indignatione
liberefurerepermifimus,6c fimilia : quare vel fugam tentabita
ger, vel ofTen (i oni fefe parabit, manus infert,6c quae funt buj
generis,unde furget, profilietelefto , percutiet,mox concid-
poftquam fpiritus non fufficiunt contra&ionibus mi-fculorui
r claJmoetiam necfpecier.um tremoribus confervandis. Si igitur f|
mor,torvus cieS illacafu,6c fine ordineexcitataterrefaciat ,clamabit pav
intuims. & 0culos aperiens torvum intuebitur, ficut etiam quando t
naturipfe, vel violentum quid meditatur, cum ejufmodi
Locutioab-tuitus fit harum affecrionum per afiuetudinem proprius
fUrda,deii-eodem confufo fpecierum motu a libertate, feu ficcitate ff
So?&con"tuum proveniente fiet, ut loquatur non cohaerentia, 6c d<
cuitiocoi- ret. qUjn etj^m totum corpus nullo ordine ja&etur, 6c a
P'°rls' cutiaturj. fpiritus enim liberi feruntur nullo ordine tam in f
cies, quam in mufculos, prout fors poftulat, 6c ipforum p
ticulae huc illuc avolant, 6c hanc, aut illam fpeciem movei
6c in hunc> aut illum nervum influunt, feu hunc, aut ill
Dircnkis. mufculum contrahunt. Haec autem omnia cum Phrenit
conjungi pofTe, manifeftum eft > quin ipfe hic morbus rati<
caloris intenfioris ab inflammatione intra cranium proveniei
fpiritus magis exficcabit, 6c liberiores reddet, unde exp
ta fingula majoris vis, quam ipfe calor inflammationis eti
augebit, qui expirans furentibus fpiritibus quafi fe comit
DE MORBIS CAPITIS. 47^
adjiciet, & tam fpecies confufas, feu delirium, quam motus
varios corporis majoris impetus pariet. Ulterius, quoniam nenifficiiisii.
iquida huc illuc diffluant, cum deglucienda funt, neceflarium J^SmmT,
:ft ex iis , quae dedegluritione oftendimus in fecunda Propofitio- & rcr™°
le fecundae partis NoftraeRefpirationis,peculiare veluti ftudi- "^0"1"*
jm, & contentio animi, uc linguae, buccarum, & faucium
nufculi certo modo moveantur, quod etiam neceflarium eft
\d hoc, ut quis loquatur in formatione literarum in ore, &
nulto diligentius in formatione fpecierum in cerebro -9 nill
gitur mufculi moveri poflint, five quod defint fpintus , five
quod non apte deriventur, five quod mufculi convulfi fintf
tiec liquidorum deglutitio facilis, nec loqucla haberi poteritj^
% Typhomaniacis autem defunt fpiritus, afluerudo formans
pccies propter liberum, & confulum refiduoium fpintuum
.uotum operari non poteft, & convelli muiculi per ficcitatem , vel
;ontinuum fpirituum influxum poflunt, ut mox exp icabimusj
ieri igitur poterit,ut una, vel aliquibus, velomnibu hisdecau-
ls fit in hujufmodi morbo dcglutitio liquidorum diffkilis, &
ermonis privatio. Infuper in refpiratione fi fauces aruerint, Murmuc ad
rel per convuHionem ab ariditate rimam laryngis mufcuh con-fauce$*
trixerint, vel per defe&um fpirituum eam aequo plus paten-
iorem reliquerint, fiet, ut appulfu aeris fubeuntis, vel exe-
intis varia murtnura excitari poflint acutiora, graviora pro
riditate diverfa , & hiatu laryngis. Poftremo, cum ablaro^""^";
Tafltori liquido tenuiflimum folum fuperfit, non nifi hoL*i»cnarU
pfum, iliudque minimae quantitatis, & per guctas fecerni , &bus*
xprimi poterit a glandulis cum humorem naturaliter fecer-
entibus , undc eaedcm ftillabunt folum, feu per guttas ex
s effluet tenuiflimus humor , Sc ex his quidem, aut illis,
rout humoris natura poftulabit. Q^ioniam vero fanguis ca E* Typho-
dior liquido frigido deftitutus femper ejufdem naturae mobi- "tiVfauta-
iS producit fpiritusj diminuta igitur ejufdem fanguinis cop»a,ti8«
linor aderit fpirituum materics, unde minor ipforum quan-
itas generabitur, & morbus evadet mitior: calidior autem
inguis , fi alicubi detineatur, inflammatiohem parit, cujus
pecies Phrenitis > fi igitur adfit caufa fiftens fanguinem ad
lembranas cerebri,Typhomania inPhrenitidemabibit,6ccum
inguis ad inflammationem fubflftensnoncircumeatcorpus, per
jusquietemdiminuetur materiesfpirituum , & morbus reamtet,
Ooo z non
476 L. BELLINI
Lcthafgus. non tamen tutus erjt) cum Phrenitis ipfa lethalis fit. Diffi
ciliorerittranfitusabexpofita Typhomania in Lethargum 5 mi
nimam enim quantitatem humoris frigidi, craffi, & lenti ir
ipfam reperiri patet : fi tamen humor calidior fit maxime tenuis
ita ut facile perfpiret minimum humidi abfumendo , poteri;
fucceflii temporis humor idem abfumi penitus,ita ut parva ill;
quantitas humoris craffi omni iilo calore deftituta omnem fuan
vim exerere libere poffit, & cum per aflumtionem ejus eali
dae, & mobilis materiae defint etiam fpiritus, Sc fanguis iner
evaferit, nullo tum negotio Lethargus fubfequetur, ut ex fu
perioribus patet. Faciiius autem Coma hoc in Lethargun
#convertetur, quo minores fuerint affectiones ipfius-a ficcitate
& acrimonia provenientesj eo enim majorem copiam craffi
rum , ac frigidiorum humorum in corpore contineri ofte
b« vchc- dent. Efto jam in Vigiii Comate delirium vehementiusj i
wenti deii-tur vjs 6c rnotus fpirituum nullo ordine quaquaverfum infi
110 convul- r • • j - r rt_ • t n
£0. ferens vividior erit, adeoque lplorum libertas major, boc e
ficcitas eorundem, fanguinis, & partium omnium folidaru
majorj cum autem in finguiis contraclionibus mufculorum e
membranis eorundcm plurimum humidi evaporet j poftqua
igitur in cafu noftro per defe&um extremum humidi plur
mum aruerunt , fuccedentibus novis contractionibus reftit
demum ex toto non poterunt nimis arefa&ae, unde mufcul
ille in ftatu contra&ionis perfiftet per quantumcunque longu
temporis fpatium, & cum villus aridus , & viilorum aridorur
fafciculi, nempe mufcuii flecti non poffint, idem mufcuhis
& pars ab ipfo movenda erit rigida, feu inflexilis, feu cor
vulfa nuncupabkur, quod patet pofle contingere & in mi
fculis contranitente deftitutis , & in alterutro contranirer
tium,& in utrifque eorundem. Erit igitur haec convulfio fin
influxu fpirituum, neque erit vera mufculorum contractio
fed permanfio in ftatu coritra&ionis propter rigiditatem ac
quifitam, dum contrahitur ratione ficcitatis. Sed etiam fle
poterit, ut convuifio fimilis oriatur, quae fit vera, 8c perpc
rua contra&io mufculi , fiatque per continuum influxum ip
rituum, fed erit in cafu noftro propter eorum parvam quar
titatem minoris diuturnitatis. Quoniam enim fpiritus fuppc
auntur propter delirium vehementius prorfus liberi 5 igitt
toto impetu per nervos fluent , & ex fe ipfis excident inti
DE MORBIS CAPITIS. 477
nufculorum finulos , ftatim ac nihil impediet j cum igitur in con-
ractione mufculorum membranae omnes villorum extrorfum
rudantur, & per hanc extrufionem ofcilla obliqua nervorum
•ccludantur, (utinfertioureterumin vefica,vel duclus commu-
isininteftinis),igituradhoc,ut fpiritus effluant infinusmufcu-
)rum, fuperare non debebunt nifi refiftentiam ofcillorum non
er totam circumferentiam , fed per dimidium ejus folummo-
05 per conceptum autem impetum contradtionis villi non fu-
ito fcfe reftituunt etiam abfoluto motu cxpanfionisj ftatim ta-
len praefto funt nervorum ofcillis fpiritus magno cum impetu,
: quaquavcrfum nitentes* igitur nitentur etiam extrorfum :vil-
autem in motu extrorfum per contra&ionem adhuc perfeve-
mty igitur motui extrorfum fpirituum vix, ac ne vix qui-
°m repugnabunt , adeoque cedent extrorfum , feu remove-
jntur a conta&u alterius partis ofcilli , unde fpiritus in finus
<cident, anrequam villi reftituantur, fed ftatim aeexcidunt,
refcunt; fieri igitur poterit, ut mufculus in perpetua,& ve-
\ contra&ione perfiftat, producaturque convulfio per conti-
jum influxum fpirituurn, qui cum in hoc morbo fint mi-
Dris quantitatis, brevi illa perdurabit. Qui videntur duo ma-
s proprii convuifionem producendi modi in expofito mor-
3, cujus proinde convulfionis caufam praecipue efle vides ni-
iam libertatem fpirituum a diminuta quantitate naturalis )i- ^idfit?°"
■idi provenientem : Sc ipfum morbum nihil aliud effe, quam
Tturbationem fenfus 6c motus, ortam ex perturbato motu,
< diminuta quantitate fpirituum ob diminutionem liquid»,
«d naturaliter compefeuntur.
| PHRENITIS.
ANTECEDENTI A,
pAlidorum ufus nimius, infolatio, meri potio, ira, & hu-
jufmodi: vulnus, percuflio, contufio capitis, mox fe-
ts, eaque ardens eodem fere tempore cum expofitis, tutnt
f nnus interruptus , infomnia terrefacientia , & in eodem fomno
\ciferatio. Sunt qui e le&o exiliant , dclirium interruptum'
ftiffimum ad accefliones, & exacerbationes febris : oculo-»
1 n praecipue, & faciei rubor3 aurium fibilus, fonitus, ftre^
Ooo 3 pi^
47« L. BELLINI
pitus, tinnitus, obje&orum apparens geminatio, oculorut
lachrymatio, & perturbati motus, ja&atio, & motus varii
poris, excreationis nifus fine neceflirate, urinae ex coftis
ciae, albae, tenues: oblivio eo^um, quae dicuntur, refp
fiones iracundae, & jamjam invadente Phrenitide torvus,
fixus intuitus , & in accedentes irruptio.
Conjun6ta cum Phrenitide mitiori, feu
ut appellant, in dilpofitione.
FEbris acuta continua, delirium perpetuum, vigiliae, &
lor capitis, & cervicis, qui mox evanefcere videtur : fl<
cos, & feftucas legere videntur aiterna fummorum digiton
explicatione, & complicatione: in iram facilitas, dentk
ftridor, oculorum rigor, tremores, 8c concufliones corpor
petunt matulam, inde abftinent ab urinae excretione: exen
linguam, neque inde retrahunt: Pulfus parvus, durus, c!
ler, frequens, refpiratio magna, rara, lingua arida, afpc
nigra, citrina, tremifcens, nullus tamen fitis fenfus. Toi
afpeftus, oculorum rubor cum fquailore, nec ipfi vividi,
micantes, iidem lucem averfantes, fed & facies tota rul
Acres lachrymae, paucae, denfae, oculorum angulis adh;
rentes, vel lachryma una, aut altera ex altero tantum oct
acris fimiliter, &c denfa: ftilla fanguinis e naribus, eaque
gra, urinae fuppreflio, & cum excernitur, alba, 6c pellucic
alvus adftrictior, dejectiones albae, convulfio, extremori
rigor, capillorum evulfio, faciei laniatio per ungues, & qu
bet alius in proprium corpus laeviendi modus.
Conjun&a cumPhrenitide in habitu , Hi
pocrati, & deinde Medicis He6licadi<5ta
SEnfuum omnium amiflio, flve externi fint, five inter
unde nulla moleftia, nullusdolor, non delirium, non
fponfio, vix aut nulla locutio: faciei, &oculorum rubor, rr;
corporis languor, 6c impotentia motus, ita ut raro decubit
mutent aegri dormientibus limiles: manus tremulae, & fa< "
motae quafi apprehendendura aiiquid quaeritantes.
COT
DE MORBIS CAPITIS. 479
C O N S E CLU E N T I A.
^Angraena, vcl fphacelus ccrebri , convulfio, lethargus,
J coma: vox clangofa, tremula,fingultus : fecum,&uri-
je involuntaria , nec percepta deje&io : fudor univerfi corpo-
s calidus,& copiofus, praecipue a capite: copiofior fanguinis
jxus e naribus , pus per os, Sc aures. Delirium cum rifii
juod inter figna melioris exitus, & Phrenitidis in fanitatem
)iturae ponunt.)
Quoniam calidorum ufus nimius effectum non nifi acalidita-
: provenientem poreft producere, nempe calefa&ionem : ab
ufmodi autem ufu Phrenitis oritur j.igitur erit illa calefa&um
iquid. Hinc fir, ut febris ardcns, atque acuta corripiat ex Febris acu-
umoribus folutis, & in calorem abeuntibus excitata. Somnus^^™^
Jtem exigit humidum , & frigidum ubi igitur haec de-
nt, adfit autem calidum, quod non folum frigido contrarium . .
(t, fed infuper exficcat, fomnus continuus, qualis naturalisSomnus in-
ari non poterit: erit itaque plus minus interruptus, prout ca-""uptus.
dum illud cxficcans qualitate, quantitate, aut utroque erit
alidius. Quia vero vis calidi exficcantis eft acrior, Sc mo-
lenti majoris-j igitur calidum illud exfpirans per corpus, ce- somniater-
ibrum, 6c nervos, Sc materiam fuppeditans generationi fpi-rifica«
tuum, movere poterunt hi, vel illud fpecies momenti majo-
s,quales funt terrificae, utpote ad indignationem , vel violen-
am cujufcunque generis comparatae, & fiquidem fpecies,quae
xcitatur,. conjunfta fit cum metu fomniantis, vociferabiturVocif.cratifr
le per afluetudinem propter metum. Si vero fpecies, quae
xcitatur, ipfum fomniantem ad minas, Sc indignationem mo-
eat, erit vociferatio fimiliter effe&us afluetudinis conjuncta
um motu indignationis , Sc minarum. Poterit etiam cafu id
ontingere tum ratione fomnii, tum ratrone delirii etiam inEx51ido
*gilia. lifdem de caufis, velutfugiat, fi timenda fomniet % lefto , cum
el ut manus inferat, ulcifcatur, 8cc, fiiracunda: profilire e^^»*111
'cto poterit dormiens, quod etiam iifdem de caufis praeftare
oterit vigilans, fi per delirium , quod eit fomnium vigilan-
ium, timoiis, vel irae fpecies, excitentur. Quia infuper mo peiirium
us delirii eft motus fpecierum incertus, vagus, & per variaSp"^^^
^eviflimi temporis fpeciesj exciubitur igitur illud a corporecipue ad
maxi*
I
480 L. BELLINl
^uwwcf-' maxime mobili, & nullius certi motus (ut in fomno naturali
bnumesfC " perfpiratione) qualis calor , quod tamen continuum non erit
nifi continue calor urgeat, & tunc majus, cum idem magi
urgebir, quod in acceffionibus, & exacerbationibus febritk
conting t, vel tum fanguine magis fermentefcente, vel cun
ftagnet in partibus corporis, tum magis premente cerebrun
propter obftru&ionem , vel eo pervenientibus folum particuli
ocuiorum calidioribus utpote tenuioribus. Quoniam vero per calorer
& facieitu-^angUjs rarefcjC) adeoque majus fpatium exigit> igitur nitetu
extrorfum intravafa, eaque majoris reddet amplitudinis , und
fubcutanea magis conipicua fient, (eti faciem, 6c oculos col(
fanguineo, feu rubicundo inficient. Sed quoniam non corp
univerfum contrahit ruborem j calor igitur auftus non erit fu
ficiens caufa producendi ruborem in facie etiam ab extrinfe
fuperficie confpicuum, nec ullum indicium eft uilius obicis a
cor, aut pulmones, quo fiftatur fanguis e trunco afcendent
• . venae cavae refluxus* adfit igitur incapite obex aliquis oportei
quo impediatur, vel retardetur motus fanguinis per arter!
& rubor ille ab infartu arteriarum pendeat: obex autem in
teriis facit, ut per continuum affluxum fanguinis earundem c<
naliculi minimi in molem attollantur, Sc veluti totidem parv
aneurifmata producant, vel fanguis extra eafdem exfudet
fpatia interarterialia, adeoque eadem infarciat, 8c in mol
majufculam extendat* minima autem quaeque pars plurimis a
teriolis inftruitur, quae fimul fumtae tumorem infignem pn
ducent, fi fingulae etiam parum intumefcant, £c tumor il
fiet a fangutne , feu inflammationem conftituet > ille igir
rubor faciei,6c oculorum ab inflammatione, & quidem fyft;
phica poterit provenire, nempe cum tumore conjun&a: qu
fi infaitus fuerit minor, poterit pars affecta vix in tumore
attolli, fed folummodo vivide rubefcere, eritque inflammat
fine rubore, quae dicitur Phlogofis. A quacunque autem <
his caufis proveniat, aderit calor acer, 8c preffio intra cra'
um major, quaefi tanta ob tumorem, vel locum tumoris fi'
ut cerebrum plus minus comprimat, ea omnia producenti
animali , quae ab infigni calore ad cerebrum , & ejus preffioi
Autium fi- producantur oportet* Per caloris impetum quaquaverfum c
ibiius. tentem excitabuntur fpecies, quae poterunt. Quia vero art
riae truncis majufculis diftribuuntur per aurem internam fi
mcr
DE MORBIS CAPITIS. 48i
membrana tympani , 6c earum pulfus augetur per obicem in-
lammauonis,poterunt iliae tum eo ipfo puilu, tum calore co-
^iofe evaporante in membranam incurrere,eamque movere ex-
:itando hanc, vel illam ibni fpeciem, quae excitari poteft ab
ncurrentis caioris impctu. Rurfus, quoniam oculorum nervisob,e.^or.u,t3
llabuntur Carotidum majores trunci > ns igitur occurrat opor-
et fanguis toto impetu, 6c qui per obicem inflammationis fic
aturali major, inftructus, fed non utrimque aequalis, cum id
on fit neceflarium: quando igitur non eiit ummque aequalis
le impetus fanguinis naturali major, dimovebituruterque opti-
us inaequaliter ab axe optico, feu objeda videbuntur gemina.
ifuper, quoniam propter obicem inflammationis major copia°JIJ*0™*
nguinis in arteriis colligitur, fubfiftit, ac premitur* igiturtio.
:cretiones excrementorum , quae ab illo fanguine fieri pof-
mt, copiofiores erunt, hoc eft,e ghndulis lachrymalibus ma-
)r fui liquidi excernetur quantitas,quae quantitas naturali ma-
>r cum lachrymas conftituat, oculi lachrymabuntur. Quoniam Iaft4tio» &.
/. . ./ . motus vaiu
^ro calor nulla certa lege movetur, nuha etiam certalegemo- corporis.sc
-bic fpiritus, & nervos, per quos exfpirar j mufculi igitur o- fc1^™?-
mes nulla certa lege, vi,ordine,ac tempore moveburuur, fed jjonis nifas
odo quiefcent, modo conrrahcntur,6c quidem modo rarius, mo-J^""
d frequentius , modo plures , modo panciores , prout incertus ca-
risimpetus truditfpiritusin hos,autillos,unde non folumocu-
; accidcnt perturbati motus, fed jactationes, & varii motus
corpore toto, e quorum numero eft excreationis nifus fine
^ceflitate, cum ejufmodi nifus fit mufculorum motus, (ut ex
octrina noftra excreationis patet in fecunda parteRefpirationis
cpofita) quem tentat tum homo non adactus neceflitate fcre-
idi, fed per infljxum fpirituum vi caloris praeter voluntatem
itruforum. Hiec autem inconftantia, 6c varietas motuum eo
lagis fieri debebit, fi adfit cerebri mediocris preflio, quae fpi-
l uum motus retardet, quibus proinde non detur liber fluxus
i mufculos, niti poft certum tempus, quo cumuletur fpiri-
t um certa quantitas vim preflionis excedens. Quoniam vero fan-
jis ad tumoresderivatusabeorumobicefiftiturj igitur praeter-
iiere non poterit,nifi quod eft tenuiflimum,acliquid:ffimum,
f)fiftentibus ad eundem tumorem partibus minus ad motum
aris, cujufmodi funt partes terrae, & falis. Ab his autemurinae «
lina conftituitur craflior, 8c coctior* igitur hae ad inflam- coftis CIU*
P p p ma-
4$x L. BELLINI
dae, aibae, mationem fubfiftent refluentibus percorpusfolum fluxilioribus,
wnues. nempe aqueis, fimilibufque, a quibus fic urina crudior, & te«
nuis^ unde urinae ex co&is in crudas, albas, ac tenuesabi-
obiivioeo-bunt. Quia igitur per caloris vim fit perpetua quaedam, &
"cBBtw!" var*a fp*r "uum agitatio 5 fpecies igitur eorum , quac dicuntur.
non trement folae, neque toto fuo momento libero, fed cuir
aliis illis incerta , & femper varia agitatione fpirituum permo-
tae, unde iis animum advertere non poterimus: cum auteir
contentione animi maxima opus fit ad memoria retinendum
(quod maxime aflequimur quiete omnium aliarum fpecierun
excepta illa, quam memoriae mandare volumus) igitur aliis
ac femper variis eodem temporetrementibusmemoriae mandar
illa non poterit, & ejufdem obliti videbimur, unde eorum
quae dicuntur, oblivio. Similiter quoniam irae fpecies majoi
jufponfio- funt impetu excitandae,& hoc inftruc~his eft calorj 6c hae igi
«es iracun- tur excitabuntur , & aeger iis excitatis motus illos in refponfi
onibiis exeret,quifunt cum ejufmodi fpeciebus conjuncti , neno
Tor^us, ac pe motus iracundos. Quod fi jam invadat Phrenitis, erit tut
tusT&in maximus calor, unde motus omnes ad violentiam comparati
acccdentcs & propterea, ut in Comate Vigili dictum eft, torvusac fixt
muptio. intuitus, & in accedentes irruptio, & haec non folum a caloi
provenient, fed a preflione inrlammationis augebuntur, qusi
licet ftatim invadens major efle debcat,quam antecedenti ten
pore,unde tum primo totum cerebrum magis premet,velmo t
fua,vel arterias magis infarciendo,quare fpirituscopiofioresevi
primet, qui fpeciebus iracundiae obtemperantes, ducentur :
mufculos torvo obtuitui , 6c illationi manuum fervientt ;
Doior capi-Quoniam vero extendi membranae non poflunt, quin fiatal j
ne£ns.eVa"ft0^ *nter ipfarum partes divulflo, ex hac autem pendet dolo
in Phrenitide igitur aderit dolor capitis; dolor autem eft fenf
quidam, nec fenfus fine influxu fpirituumj nifi igitur influaii
fpiritus, dolor percipi non poterit, licet divulfio perfevercfi
imo etiam augeatur : fed per continuam, ac femper majoren
canalium diftra&ionem nervuli intercurrentes tandem ita coi
primuntur, ut nihil fpiritus ukerius poflit influerej igitur p(
dolorem primo excitatum licet non ceflet, imo augeatur i[
ijiac. flammatio, cefiabit ejufdem doloris fenfus. Quoniam verov;
get tum infignis calor> igitur humidum quodlibet abfumitc
unde fomni impotentia ,feu vigiliae ,fed infignis hic calor fei
pcrjVigetj igitu; fenper varii, ac perturbati fpirituum moti
i 1
i
DE MORBIS CAPITIS. 483
cu delirium perpetuum. Abfumtis autem liquid is fupereft DeJirium
11 arteriis & venis fanguis acrior cum certa obftru&ione inPcrPctu««*
apitej hinc igitur febris acuta , ardens, continua, in qua & Febris acu-
bftrudtio, & fermentatio fanguinis, & acuti motus mufcu-t/,ardcn,«
.. * . ° - ' - . - conunui.
Drum, hcet non omnium, neque femper, quae fingula ex fe
}Ja, ne dum omnia fimul fumta ad febris produ&ionem fuf-
ciunt. Cum igitur, ut fuperius, per calorem & preflionem concufli» ,
b inflammatione fpiritus nullo apto,Sc ccrto motu moventur,& trcn?ot
ement, cc concutientur corpora, prout fpintus m muiculosftridorde«.
.ifluent: ftridebunt dentibus, prout in maxillae inferioris mu-^
culos alterne influent fpiritus contrahentes cum impetu* indegor.
nim fiet mutua dentium validior allifio, ex qua eorundera
ridor: oculi rigebunt, nempe motu aliquo tonico detine-
untur, cum aequalium momentorum fpiritus in mufculos eo-
jm oppofitos deducentur. Simili de caufa feftucas detergere , Feftu©*-
occos vellere, 8c collieere videbuntur, cum eiufmodi nihilr3um» &
,. . ~ 1 J/-i floccorum
iiud fint, quam certi quidam motus certorum mufculorum , ^uaerita-
ui contrahuntur, prout influunt fpiritus. Quoniam vero iOplolitaml.
hrenitide perpetuum cft deliiium* igitur petitio matulae pot- tui* noa
ft etiam efle petitio delira, non autem per mejendi necefli- "^1411^
item fa&a, quare hoc fuppofito phreniticum non mejerepoft
etitionem matulae non eritindiciumoblivionis. Infuper,quo-
iam urinae emiflio, cum illa inftat, & urget, eft opus tam
roprium neceflitatis propter ftimulum , ut etiam noftri com-
otes illam fupprimere nequeamusj eandem igitur fupprimerc
lulto minus potcrimus, cum delirio detenti arbitrio minimc
ti poflumusj quare tum maxime urina fponte fluet: non fluit
ntem, ut fupponitur^ non igitur quia oblivifcatur phreniti-
us, fed q-uia per obftruclionem , & vim morbi , vel preflionem
?rebri minor eft vi mufculorum expellentium , quam conftri-
toris colli veficae deficientibus fpiritibus, vel quia ob morbi
ilorem & ficcitatem , convulfus eft tam mufculus conftriftor,
jam mufculus veficae advoiutus, ita ut vefica occlufa deti-
catur, nec in ipfam influere a1> ureteribus urina poflit, vel
enique,quia nihil urinae feccrnatur humidc per morbi calorem
Dfumto, duro autem ad inflammationem detento. Par eftLingua»
itio, cur linguam exerant, neque retrahant,quod de ore di-^1^^
ufto perfeverante poft ofcitationem in Lethargicisexpofuimustiahun:.
on abfimili neceflitate. A caloris autem vi jam fuperius
Ppp i ofteift
Aufcens.
484 L BELLINI
in iram fa- oftenfutn pendere facilitatem iniram ,&torvumafpecT:um,qui
ciiitas,tor-etjam rUDOrem faciei , 6c oculorum a mora , vel quiete fanguin
ausa,rPubor intra arterias caput petentes, unde illae extenduntur, trudui
cum^fquTi- tlir mag's extrorfum, & colorem fanguinis fubcutaneum e:
iore, non hibenr : non.erunt tamen oculi vividi, micantefque , fed fqu
S!cant«r^« cum ^e^c aiiroentum aptum, apta humiditas, & ap
lucem a- fpirituum quantitas movens, & quafi per pellucidum ipforu
totTusfa-' corpus exfpirans, fed fqualore, & quafi languore preffi , ade
cieirubor. que multo infirmiores , & fuftinendo luminis incurfui fine f
Avulflo ca.ftidio, ac dolore impares. Infuper vel a delirio, vel adhi
piiiorum, fenfu doloris non folum in capire, fed in toto corpore per
Sattolrna-tam morbi vim excitari Phrenitici rapientur in quamlibet
nuumiiia- vitiem , 8c oflfenfionem proprii corporis, & capiltas evell
& faciem laniabunt unguibus, & fibi manus inferre quoqi
Lingua ari- pa6to machinabuntur , imo & inferent. Per calorem infuf
da' alPcra» morbi rartes exficcabuntur abfumto humido, unde arefcet li
mgra, ci- r . j- • •
«ina,tre- gua, & pili , qui per ipfam diftnbuuntur , dingebunt, n
ta&ui cedent molliter, fed ipfum ferient, quafi parva totidet
& disjuncta fpicula, unde afpera videbitur: nigra etiam, v
quia fubfiftat folus fanguis fub ejus fuperficie deftitutushumii
aqueo, a quo color ejus fit dilutioris rubedinis: vel citrin
fi fit permiftus humori biliofo, niil hic color a cibis fubfiftc
tibus, vel halitu ventriculi pendeat: tremifcens vero ratio
influxuum incertorum per fpiritus, ut de caeteris mottbus <
Julfus par_c"tum eft. Ulterius per vim morbi abfumentis plurimum
vus,durus, quidi cum fanguine fluentis, & ratione obftruclionis plurimc
Kequens. ejufdem detinentis ad inflammationem continebitur in artei
copia fanguinis naturali multo minor, unde pulfus parvt
propter ficcitatem partkim omnium, adeoque etiam aite
rum durus : propter parvam quantitatem fanguinis, ejufi
inobilitatem celerj propter ftimulum in corde ab ejus affl
nimis calido, mobilitatem fpirituum, & prelTionem ab infl
^efpiratio* mittione (nifi haec preflio fit aequo major) frequens. Quia
«au.na> &ro aa" movendam univerfam multitudinem mufculorum pe
ris multo majori quantitate fpirituum opus eft, quam ad tr
vendum unicum mufculum cordis, iidemque mufculi non v
licantur extrorfum, ut cor a fanguine ventriculorum , ne
interius tam vellicantur, quam villi cordis, cum intra
los peftoris fanguis fit minoris impetus , quam intra villos
; r
Ihi
DE MORBIS CAPITIS. 48y
is, in quos derivatur ab ipfo ftatim trunco arteriaej igitur
i mufculos pe&oris:.vix quicquam fpirituum influitper tnoturn
-rivationis ratione ftimuli : per influxum autetn nattiralerA
ifluunt multo pauciores, quam in naturali ftatu $ cum multo
auciores fpirirus a tam imminuto fanguine generenturj igimr
.rius moveatur pe&us, feu refpiret Animal oportetj interim
?ro cumulabitur in nervis copia liquidi major, quae intra
uiculos tandem deducta refpirationem magnam producet.
>uoniam vero partibus arefcentibus nervi concidunt , ita ut
intus vix potTint fluerej igitur ab objectis^iebetibus produdi
m pocerunt fuae fpecies, hujufmodi autem eft fenfus litis, ft Nullusfitfe
arida lingua comprimuntur nervi j tolletur igitur fenfus fitisfenrus-
;)n fecus, ac de dolore capitis dictum eft. Ulterius abfumtoLachrvmae
.quido, cum quicquid ineft fanguini, fit acerrimum , &poiTii airero tan-
. .-:r glandulas lachrymales fecerni, erit illud acre, fed non I^Sel^^SSf-
;mimae quantitatis, cum in iis elandulis aqueum q.uiddam fe-quc acres»
" o r 1 r • • 1 paucae,
. miatur, oc aqueum lupponatur abiumtum ; erunt lgitur la- Senfae,eo-
nymae ex utrifque velex altero oculo tantum , una, autaltera , [!y^h£>
. :1 plures, & paucae, prout plus minus liquidi adhuc fupereft remcs.
.... fanguinej acris autem illa raateries erit -maxime tenuis, feu
. obilis, five perfpirans, atque evnporans, adeoque ad ocu-
rum angulos relinquet fuum vehiculum craflius, quod utpo-
fatis liccum brevi denfabitur, cito cxarefcct , £t oculorum
: gulis adhaerebir. Erunt autem hae lachrymae peffimi omi- Haeiachty.
r>i,s, tum quia minimum liquidi arguenc, tum quia argumento JJJjJ Jjg^
.-ife poterunt, ipfas non per fecretionem naturalem effluere, fed
V-ptius villis erofis, aut laflatis, adeoque corpore jam ad diflblu-
.'. tonem tendeme. Quoniam iniuper color fanguinis eo nt ad ni- stiHa ifffi.
{um magis vergens, quo major copia liquidi pellucidi ipfi ^fiJ^f"*"
lihiturj gutta igitur fanguinis nigra dabitur jam ablumto eaque u- *
iimrdo, & gutta fingularis arguet acrimoniam ejus , pauci-thahs*
t:em, & validam oblTruc~r.ionem prohibentem ipfius fluxum,
debilitatem naturae, feu villorum diiYumpi patientium ,
tde & hoc peftimi ominis erit. Infuper ablumto humido Urinaefup-
una ex fanguine generari non poterit, unde fupprimi videbi H^0^*1
tr vel per convulfiones mufculorum, ut fuperius : quod fipeiiucida.
tldatur fobfiftentibus duris partibus ad obftru&ionem in-
rfmmationis, erit alba, & pellucida Similiter abfumto hu
ido etiam alvi feces erunt ftccaej & viih inteftinorum vel avei deje-
t-v f ctiones al-
Ppp J • fic-bae.
£xtremo-
xum ligor
4SrS L. BELLINI
ficco morbo convulfi, vel a ficcitate rigidi, vel ab utroqi
moveri non poterunt, undefeces premere, quae etiam ex
ipfis propter ficcitatem fuam expreflioni magis refiftunt , nc
poterunt , nec ipfae ex fe fluere , cum durae fint , unde alvus adfh
clior. Cum vero dejicientur, erunt coloris albi, cum quicqu
terreum eafdem inficit,vel intendit ad flavedinem , vel colore
quemlibet alium faturum,detineatur in capite, nifi forte etia
prohibetur chylo influxus in la&eas per ficcitatem partium o
Cdnvulfi©. clufas, unde color albus in fecibus. Convulfio quibus de necefli
tibus fieri poflit , ffcile patet ex fuperioribus : quia tamen in P
nitide adeft delirium perpetuum , 6c eft morbus caloris , ac ficci
tis maximae, convulfioneminPhrenitidecontingerepotiflim
debere dixerim per ficcitatem earatione, quam inComateV
gili expofuimus. Denique extremorum rigoreffedtuseft febr;
obftruentis ramulos capillares, a quibus exprimitur omnec
lidum , praecipue autem cum reliquum fanguinis adhuc flue
tenuiflimum fit, & facile evaporans: quae funt cum Phreni
scnfuum de in difpofitione conjunfta. Quod fi Phrenitis vel fit per p
S^ffio^onres dies confirmata, vel paulo ante quidem apprehenderit, !
moldSoi ^Grit vehemcntior, ita ut obftru&io, & inflammatio toti
n°on rc-°r,cerebrum validiflime preflerit, ita utomnis refluxus, & fubi
fPo°nfiocu- ^pirituum motus impediatur , tum nullusfenfus , five internus,
tio, ian- ve externus operari poterit, unde nulla moleftia, nullus dol
|otcntum" non delirium , non refponfio , vix , aut nulla locutio, nempe fo
motus, fi-per linguae motum editusj fuperefle enim poterit per aliqt
^mdor- breve tempus debilis aiiquis motus, quoufque preffio non
miemibus, cluferit ex toto nervos, & fpirituum generationem pariter r
muUe! tIC" mendo impediverit. Hinc fenfim illis occlufis, & impe(
horum generatione languefcet magis corpus, & motus red
tur impos,nec mutabunt aegri decubitum,& fimiles dormi
tibus videbuntur, & imperitis naedicis fub ea falfa imag
imponent, trementque partibus magis pendulis, Scafulcim
to remotiflimis , ut funt manus, per alternum influxum
rhuum, qui adhuc fuperfunt, & influunt,per quem influx
cum complicentur 6c explicentur digiti ab alterna contrac"
ne mufculorum iis motibus infervientium , videbuntur ma
Paciei, & quafi apprehendendum aliquid quaeritare. Aderit tamer
tuborrUra *n ^ac Phrenkidc vel maxime oculorum, St faciei rubor, c
inflammatio intenfior fluxum, & derivationem fanguinis ac
DE MORBIS CAPITIS. 4&7
jc magis impediat,unde ruborem hunc provenire fuperius often-
m. Ex his autem omnibus facile innotefcit, qua ratione per vainus,per-
llnus, i&um , aut contufionem capitis excitari poffit Vera Phre- tufii°«^"
; tis , nempe delirium continuum cum febre acuta continua , quae tis*
j inflammatione pendeat* fi etenim vulneri &c. fuccedat in-
hmmatio intra cranium , quaecunque de Phrenitide ha&enus ex-
]»fuimus fuccedere debere manifeftumeft : perfimplicem autem
jeflionemabfque inflammatione & febre aliqua quidem ex iis,
cae Phrenitidi competunt , produci poterunt , ut ex fuperioribus spirituum
i ^rbis facile pa tet , fed non omnia , ut per fingulas Phrenitidis af- p«nuria ab
fitionesexcurrentiftatiminnotcfcet. Sed neque illud eft omit- wii^nc^'
tidum,fpirituum penuriam inPhrenitidenonprovenirefolum
a expofitis caufis , verum etiam ab ipfo inflarnmationis loco,
co fieri poteft , ut cerebrum plus , minus , prout explicatum eft^
pmatur > ea enim preffione prohibetur , ne fanguis , ex quo gene-
ntur fpiritus,in glandulasinfluat, atque infuperetiamfiinflam-
ntio non premat , cum tamen ejus obice impediatur fluxts fan-
§inis,& derivatio ad arteriolas quafque capillares , illaeomnes,
cae fanguinem non trajiciunt, facient,ut in glandulas cerebri
crivetur quantitas fanguinis naturali minor, unde fpirituum
cpia minor generabitur. Itaque perdurante inflammatione,^"|h^
£/i ejus erodatur quicquid continet, laceretur, mortificetur,lus «rebri.
ademum veluti diffluat plane corruptum, 6c pertingat ejuf-
E)di erofio, & corruptio ad ufque, 8c intra cerebrum, fuc-
clet Phrenitidi Gangraena, vel Sphacelus cerebri, auod erit Lctha!c u-
b " , >s * ir r j trumquc.
poximae mortis argumentum. Convulho etiam fuccedere po-
t it, quae facillime orietur ex ficcitatc, & calore, ut fuperiusCo,nvulfi®
_ r i • ■ i r lethahs c-
cpolitum: haec autem quanquam maxime periculofa, cumtiam,fed
a;uat fummam humorum, & folidarum partium fi cc i tate m , ™ms f?c &~
S.quafi rigidam tenfionem per humedirantia difficile fupera-
bsm,tamen quia nondum datur partium folidarum corruptip,
apid fpei relinquet. Ad convulfionem pertinet fingultus, Singultus,
2vox tremula, quorum ille a materia acri, calida, & ficca, feX&3JI£
H in cavitatem, & os ventriculi, vel identidem pro fpiri-gefa.
tim,& humorum paucitate per nervos in mufculum ejus de-
tata,ficut etiam ab iifdem,ut fuperius,vox tremula* tremor
e ra vocis a tremore mufculorum linguae, faucium, & ma-
slae inferioris; afperitas autem illa vocis, quam clangorem
4 imus, ab afperitate inftrumentorum vocem efFormantium,
quae
L. BELLINI
quae afperitas a ficcitate, & calore, unde haec plus minus ar
guunt periculi , prout caetera in eo ftatu morbi plus mint
- fant gravia. Excreimenta vero praeter voluntatem, & fenfut
aivifecum excernuntur, vel jam ad extremam dinolutionem tendentean
?adaTnw * *Ca uc e^am humidum ab iis fecernatur , & tantui
perceptadc-fluxilitatis ipfis conciliet, ut ex fe ipfis effluere ex inteftinij
haw°maxi- & vefica poffint , vel iifdem fponte fermentefcentibus , atqt
mcicthaiis.ita partim ftimulo, partim vi fluxus per fermentum a<
quifiti fibi viam aperiant, vel extrema contractione mufculc
rum per ultimum, & copiofiorem fpirituum influxum, qi
iiltimus ideo copiofior, quod circa cerebrum ftagnat fangu
totum ipfurri magis comprimens, Sc quicquid continetur fp
rituum exprimens : fine fenfu autem, vel quia nervi jam arui
runt , vel quia propter extremam rigiditatem tremere nc
pofTunt, vel quia fpirituum mobilitas, & tenuitas impn
non paret. Hae igitur excretiones funt fupremae deplorati
sudor caii- nis. Quod fi fudor calidus, & copiofus praecipue a ca| "
pue aPcapi-" P^oveniat , miriuet ille inflammationem , & indicabit reliqui
te, & totocorporis minus obftructum efle propter calorem , cum qi
f°nguis*co-effluic • ficut* fanguis e naribus copiofus, aut pus per os,
p.j^^^-aures^ hoc enim inflammationem ad fuppurationem veni
perUos,P& & pus excerni, & fluere cum fanguine, ille vero exitum m
^sf^ta_teriae morbificae oftendit, unde haec omnia falutaria. De
iia Deii- rium cum rifu minus mali ominis efle , afTerunt, quod
jif^i^tiCrediderim admittendum, tum quia in Paraphrenitide vel
ominis. idem rifus eft maxime exitialis, tum etiam praecipue,quiaci
delirantium motus fint omnino vagi, incerti ordinis, & m
lius connexionis, poteft excitari rifus cafu, ficuti caeteri rr
tus delirii, & nihil indicabitur, & id quidem fiet facile, ct!
eum motum oris, quem rifum dicimus, non exeramus, i
per contra&iones mufculorum labia ad latera, Scabinvioi
diftrahentium, quae fane contradtiones per incettos delirii rr
tus fieri poterunt abfque eo, quod delirus ille fpeciem rifus
nervis moveat, & propterea non vere rideat, fed ridere p
pter motus labiorum , quales in ridentibus, videatur, que
admodum Spafmo Cynico affe&i , quanquam labia n
vent ficut ridentes, etiam a vulgaribus Medicis non dicr
tur ridere. Si vero tutus , ac certus efle poftit Medici,
motus illos labiorum excitari per veram fpcciem rifus (qt'
DE MORBIS CAPITIS. 489
n delirantibus vix fieri pofle a quolibet licet peritiffimo cre- Quidrcqu*^
liderim, nifi delirium fit circa eandem rem conftans, 8c de "g^*6*
a ipfa re loquatur aeger, eamqueridiculamefle, &eafuperfein oruinis.
ifum moveri aeger teftetur), cum res in rifum moventes non
ffll tanti impetus in excitatione fpecierum, quanti truculen-
ae, 6c irarum plenaej fi in Phrenitide hae fpecies praecefle-
int, inde vero fuccedat delirium cum rifu, argui poterit hu-
lorum calor, £c ficcitas minor, 6c minor inflammationis
reflio, unde fpei aliquid affulgebit. Hinc igitur deduces, Phtc*
uid fit Phrenitis, eamque eiTe morbum a calore, £c ficcita-
i maxima provenientem , ex qua pendent febris acuta conti-
ua, delirium perpetuum, 6c quae huc ufque expofuimus fin-
ula: cum autem haec ab inflammatione intracranium facileori-
'nl poflint, hanc ipfam inflammationem intra cranium eiTe ut
v 1urimum,6cpraecipuam caufam caeterorum omnium, 6ccum
ifa fanguinis non folum per membranas cerebri, fed Sc cor-
is ipfum ejus diftribuantur innumera, 6c membranae, 6c ce- t>iic.
brum inflammari poterunt, 6c Phrcnitis provenire ab inflam-
latione cerebri, vel membranarum ejus, vel utrarumque.
lon ramen inde flc, ut nullus detur modus producendi Phre- ^ncilfu^
tidem, hoc eft, omnia, quae Phrenitidi competunt praecer mationc
.flammationem , abfque hac ipfa inflammatione. Fac enim hcnpoflltv
jalibet alia de caufa fanguinem calidum, ac ficcum, qui ta-
,en obftru&ionem non producat in capite, nihil erit, quod
hrenitidem non mentiatur. Denique, prout alii humores ad- spuria.
ifcentur fanguini, fit Phrenitis faevior, aut mitior: fi hu-
• ores pituitofi, mitior: fi biliofi, faevior: fi atrabilares, adhuc
:eviorj fed haec patent. Phrenitidem in Lethargum, vel J-c^argus,
i r rr • r 011 O * & Coma
<oma raceflere maxime ominofum, cc deploratumj cum er- maximeie-
<im ejiifmodi arTtcliones ab humoribus frigidis, 6c humidisori- thalls-
•itur, manifeftum eft, Phrenitidem excitantes humores ca-
Hos, 6c ficcos ingravefcente ipfa Phrenitide non poiTe in fri-
jdos, 6c humidos commutari, adeoque Lethargus ille, vel
^ma fuperveniens Phrenitidi nec verus Lethargus eft, nec
,'jrumComa, fed privatio fenfus, 6c motus, quae Phreniti-
■ perdurante a nulla alia caufa provcnire poteft, quam a
Johibita prorfus fpirituum vel generatione, vel motu, vel
irifque,6c haec non nifi ab inflammationeimmenfumau6T:a,8c
. c.ebrum ex toto comprimente, vel a gangraena, aut fphacelo
Qjqq ejus,
49P - L BELLINI
rerconfen-e^as' Wwnitis Per confenfum dicitur Pafaphrenitis, de qua
}uaLOVk 6 feor fiffl breviter propter ea, quibus a Vera Phrenitide, quam
ha&enusexpofuimus, diftinguitur.
PARAPHRENITIS.
CONJUNCTA.
CUmParaphrenitide omnia conjuncta funt,quae cumPhre-
nitide , praeter inflammationem intra cranium , intenfioretr J :
calorem capitis, ruborem oculorum , & faciei , refpirationen
magnam , & raram. Itaque in Paraphrenitide adeft inflatn ,
matio diaphragmatis, calor capitis remiflior, rubor oculorum
& faciei dilutior, voxacutior, delirium cum tufli, rifu, do
lore lateris, calore ad imum pectus, Sthypochondria, haec ipf
palpitantia, & furfum , Scintrorfum revulfa, ut Hippocrates pri
mo Epid. AEgrofecundo. Ajuntinfupertantumnonomnes,ii •
Paraphrenitide refpirationem non efle magnam , & raram , utii :
Phrenitide, fed parvam, 6c frequentem, 8c id femper, cun
tamen Hippocrates ibidem in Sileno Paraphrenitide laborant
per totum morbi tempus refpirationem fuifle magnam, &" ra
ram aflerat. Melius itaque cum aliis modo parva eft, & frc
- quens, modo rara, <3c magna, modo inaequalis, 6c incer
ordinis. Sunt etiam , qui ab inflammationibus aliarum partiui
internarum oriri Paraphrenitidem aflerant, fed nullius part
inflammatio praeter Septi tranfverfl producit delirium perp(
tuum, Sc hanc folam appellavere Veteres Paraphrenitidem.
Quoniam in inflammationibus a cerebro diftantibus cal(
cerebro non communicatur , nifi a fanguine per ejus arteri
fluente, qui in cerebro fubfiftere ad locum inflammatum nc
poteft, cum hic locus in cerebro nullus fit fuppofita alibi ii
■flammationei igitur in inflammationibus a cerebro diltantib
multo minorem a calore vim patietur cerebrum, quam j
Phrenitide: ab hoc autem praecipuependetdelirium perpetuu
in Phrenitide, agitatis nempe continue fpiritibus incertis m<
tibus ob copiam caloris in cerebro femper incertis motibus e: j,
pirantis; ad hoc igitur, ut excitetur delirium per inflamm
tionesacerebrodiltantes, oportebir, utcumuletur Infigniscop
;ab:is in capite,qui totus fimul nitens intra cerebrum move
DE MORBIS CAPITIS. 49i
demum fe ad fpirirus, nervofque, quibus occurrit, atque de-
lirium excitet. Quia tamen interim evaporat , nec ca-
lor affluentis per unicam vicem fanguinis fufficit ad ci-
endos incertos fpirituum motus , ceffabit delirium , quouf-
que tantum fanguinis per plurcs pulfitioncs influxerit , ut
per ipfum conceperit ccrebrum illum calorem , qui delirro
:xcitando fufficit , quod proinde excitabitur rurfus , rurfus
:clTabit. Si vero- etiam in inflarnmntionibus a cerebro diftan-
:ibusdetur alia cau^a,quae caloris infignis in capite vices gerat,
ooterit etiam in ipfis delitium continuum dari. Quoniam igi-
:ur Septum tranfverfum eft mufculus magnam , 8c continuam
rim exerens, 8c valide, 8c copiofe tendinofus$ inflammari igi-
:ur non poterit, hoc eft, alicubi in tumorem attolli aliqua
pfius pars, quin cum movetur, diftrahatur ad partem tume-
7acl:am valide, 8c periculum divulfionis fubeat, feu, quod idem
:ft, vehementer doleat, praecipue fi tumor fit ad tendines a-
rcrrimi fenfus, adeoque refluet liquidum per nervos diaphra-
^matis vi maxima, cum dolor fit ingens. Neque refluet folum
)ernervos ejus,fed cum per eundem mufculum tranfeant nervi
d ventriculum tendentcs, etiam per ipfos fiat refluxus opor- c-aior&d**
et. Quia infuper inflammatio eft tumor maxime cahdusj ior Uteiis.
gitur excitabitur ad diaphragma fcnfus caloris intenfi, 8c do*
)r praecipue ejus lateris, ad quod inflammatione afrligitur Se-
tum. Refluet igitur liquidum pcr nervos Septi , 8c vemriculi
upfici vi in refluxum aclum, calore nempe, 8c dolore, adeo-
ue liquidum rcfluens ftatim ac pertingit ad confluxum ner-
Drum, huc illuc nulla lege per vim a refluxu conceptam ni-
tur, ac fluet, 8c contentos fpiritus nullo ordine dimovebit,
u delirium excitabit, 8c cum calor, 8c dolor ad Septum
>ntinua fint, continua crit etiam refluxus vis, feu continue
oducctur , feu, quod idem eft, continuum erit delirium.
o autem erit major vis llla fpirituum refluorum ad nervorum coutinuuai*
«•nfluxum, quod tam nervi diaphragmatis, quam ventriculi
lafi recto du£tu ab iis partibus in cranium feruntur, 8c funt
fignes trunci, fcu fafciculi cx plurimis nervis collcfti; ex
;:ero enim flt, ut impetus rcfluxus minus minuatur, pcr al-
iirum vero, ut maxima fit quantitas fpirituum refluentium,
* major proinde quaquaverfum diftufio, 8c motus varius ad
< nftuxum. Cum autem haec in re»iquis partibus non reperi*-
Qjqq z afc*
49% L. BELLINI
amur, nullum etenim eft vifcus,quod tam fentiat,ut Septutn,
quod tam craflis nervis inftru&um fit,quod tam valide movea
tur, & continue excepto Corde, quod fentiat per nervos ac
cerebrum tam re&a tendentes, quin imo ne ullus quidem aliui
mufculus,aut parsquaelibet artuumj hisigiturinfhmmatisexci
tabitur , & ponetur delirium alterne, prout alterne colligitur caloi
agitatus in capite , & evaporat > Septo vero inflammato per impe
tus continuos , vahdos , & mcertos fpirituum e nervis refluentium
& incidentium in fpiritus contentos ad confluxum nervorurj
*ir«s. fiet delirium continuum. Quia vero ab his iplis nervis pe
quos fit refluxus , deducuntur aliqui ad mufculos faciei, &
labiorum j in hos igitur derivabitur copia liquidi naturali ma
jor, & cum, dum fit refpiratio, os femper aliquantum didu
ctum teneamus , vis mufculi conftringentis labia minor eri
viribus trahentium ad latera, & deorfum, adeoque nervi ho
rum mufculorum paratiores erunt (ut defint alia) ad recipien
dam majorem quantitatem fpirituum refluentium, quam nerv
conftri&oris , unde illi contrahentur validius, & os diduc«tu
magis labiis ad latera, & deorfum actis, feu rifus imago exci
tabitur, qui fane noncrit verusrifus, fed contra&io mufculo
rum, & rootus labiorum, qualis in rifu fa&us non perveran
fpeciem rifus , fed per refluxum liquidi , cujusmodi motu
*.Epid. ae- contingere folet etiam in vulneribus Septi, quod vidit Hippo
ctos4- crates in Tychone, qui rifit Septo vulnerato, & relicla intr
vulnus haftilis parte, qui die tertia mortuus eft, quemadmo
dum pariter Silenus ille fupra laudatus occubuit undecima, qu
rifit tertia. Ex*quibus intelliges, nec delirium cum rifu ii
Vera Phrenitide efle certo pofle melioris ominis , cum dubi
tandi occafionem praebeat , an inflammatio fit etiam in Septo
& haec fit maxime periculofa, cum affe&i diaphragmate, li
cet ridentes, facile moriantur. Quoniam vero Septum proi?
pter tumorem non poteft ex toto contrahi , & vim fuan
exererej igitur in cavitatem ^bdominis nitetur minus, -ti
H^pochon- in candem movebitur per multo minus fpatium , unde mufcu) ^
fum/&fut-abdominis introrfum contrahi libere poterunt , & content
fumrcvuifa, vjfcera furfum agi , unde videbuntur hypochondria, feu prae cr,
cordia introrfum , & furfum revulfa. Quia vero Sepro no;
fe penitus contrahente motus peftoris fit minor , atque e
Jioc refpiratio etiam minor, & inflamraatum Septum fe minu
con
' DE MORBIS CAPITIS. 493
ontrahit; igitur in hac ejus affe&ione refpiratio parva. Ne- Refpiratio
ue vero minus fe contrahit-Septum ob folum impedimentum ?arva» &
jraons, verum etiam per voluntatem animalis, qua prohi- vei
« et , quantum poteft , motum validum, ut majorem dolo-
« :m a divulfione ad tumorem evitet: quia tamen dolor adeft,
go refluxus per derivationem naturali major, feu influxus
equentior, feu contradtio Septi frequentior , hoc eft, refpi-
; .tio etiam frequentior, unde his ita fe habentibus erit refpi-
■ i.ttio parva, & frequens, & frequentia etiam follicitari pote-
*t ab afluetudine, ut. arceatur faftidium reftitantis intra pul-
ones fanguinis in refpiratione parva. Si vero ultra haec labo- Magna , &
:::t aeger magna fpirituum penuria, ita ut pectus moveri nonrara' vei
dITk, nifl ipiorum expectata copia , quae fenfim cumuletur
Ijnervis, tum refpiratio continget rara, & ad extrudendum
. nguinem e pulmonibus auc"ra copia per afluetudinem Ani-
(:alis, fiet motus validior, feu refpiratio etiam magna, quae
iam fieri poterit, fi tanta identidem, vel alterne fpirituum
j i>pia refluat "a nervis fepti, ut nec vis afluetudinis ipforum
: ^rivationem inidem feptum,& caeteros refpirationis mufculos
npedire poflitj tunc etenim etfi cum acriori fenfu doloris re-
, iratio magna fuccedet, quem tamen ne rurfus fentiat aeger,
Jjoterit per afluetudinem fupprimere fimilem fecundam , cum
uim tantum fpirituum non fluat, ac refluat. Infuper haec ea-
<em magnitudo cum raritate dari poterit , fi feptum va-
jie contractum ita detineatur , ut fe reltituere nifi lentifll-
o motu poflk , quod per impedimentum tumoris , vel
i 'co motis, vel quafi divulfis villis fieri facile poterit* afTfo-
ka enim reftitutione jam per nervos plurimum fpirituum cu-
lulatam erit , & magnam refpirationem parient , ^&^na°~
.hta reftitutio raritatem faciet. Ex his autem, & incertisquaiii?***
iixibus in nervos ratione delirii facile patet, refpirationem
i Paraphrenitide efle pofle magnam , parvam, raram , fre-
centem, & quomodolibet inaequalem. Quia vero mufcuh PraccordI*
. . / n r r • • r palpiunna.
sdominis , praecipue autem tranfverti contermini iunt, ac
titum non cohaerentes fepto, & communi inflammatum, &
l:cinfti, & contrahatur oportet ad locum infhmmatum, &
Ooris fenfum concipiat; per haec igitur etiam iidem mu-
1 ili,praecipuequaparteper hypochondria Septo proxima du-
cnturj trahentur a contraftione peritonaei, & preflionis fen-
Qqq 3 fum . *
494 L BELLINI
fum cum calore conjun&um patientur,unde motus derivatior
; alternus. & contra&io minima illi derivationi refpondens (cu
preflio iila^&calornonfitmaxiraus) feu, quod idem eft,pra
cprdiorum palpitatia,quaefaneaffe£Hopoteft etiam aliis fup
extenfis mufculis abdominis convenire, fed tranfverfis plane nec<
Tuffis. fario comperere videtur. Quoniam vero motus tuffis eft violen
quaedam mufculorum peclus moventium contraftio , quae pr
pterea fit ab influxu liquidi per nervos naturali quantitate c
piofioris, per calorem autem, & dolorem Septi refluunt fr.
ritus copiofi, 6c cum impetu per nervos ejus, £c ab hisi
dem nervis derivantur rami in nervos, 8c mufculos movent
pe&usj igitur per hunc folum refluxum (quod idem accider
etiam fine horum nervorum communione perdu&o refluxu ;
ufque cerebrum, 6c inde facta derivatione in nervos mufcul
rum pe&us moventium) tuflis excitari poteft. Quia vero S
ptum eft pars pe&oris, cui inhaeret moleftum quiddam in loi
inflammationis, abripiendis autem e peclore moleftiis tuffi
excitarc afluevimus> igitur fi per delirium contingat, ut fp
dies illa afllietudinis excitetur, tuflis in eum finem excitabit
etiam abfque refluxu , quanquam ejufmodi finem nec Pat
phreniticus tum intelligit, neque moleftiae averfionem foi
Galoi capi-procurat. Quia vero in Paraphrenitide fanguis impenfe cale
£to" non fecus ac in Phrenitide, fed in hac detinetur in arter
ad caput tendentibus, ita ut ipfo infarciri, Sc maxime exten
cogantur propter obicem inflammationis intra cranium ,
Paraphrenitide vero libere per ipfas fluit, Sc in venas reflui
igitur in Paraphrenitide minor quantitas fanguinis in dato ter
pore intra arterias capitis detinebitur, eruntque illae min
ocuioruro,diftra&ae, feu extrorfum trufaej quare primo quidem de n
boi*Slifw" nrine minorem calorem in capite excitabunt, quam in Phi
tior. nitide: fecunda autem de caufa ruborem in facie, & octi
dilutiorem, qui tamen uterquc erit vividior, quam qui a fc
fluxu fanguinis proveniret $ refpiratio enirn non libera in Pai
phrenitide, 8c inaequalis fubfiftere cogit fanguinem ad cor,
pulmoness Sctruncum venae afcendentem,unde tumere pofTu
venae in capite, 8c calorem vividiorem producere, quod
Phrenitidenon continget propter refpirationem raram quidei
fed magnam, nempe totum fanguinem e pulmone protrude
^rox^cu- tem. Poftremo,quQniam Septumeftad contacTum pulmonui
h
i
DE MORBIS CAPITIS. 49f
fo igitur inflammato calor communicabitur pulmonibus con-
ngemibus, & aeri contento, qui per expirationem redden-
(seft. Membranae igitur pulmonum minus flaccidae, feu
sidiores fient , 8c magis tremulae tremore vivido per den-
{ undas: aer vero contentus fimiliter fiet aridior tenuatis par-
t ulis aqueis, cum quibus permiftus redditur, & ex quibus fit
fdi motus, ac minori impetus, & tremoribus per denfas
idas ineptior, unde per has ipfas tremet facile. Si igitur
jr ipfum formetur vox, erit illa fonus vivide, 6c per undas
dnfas tremulus tum ratione inftrumenti rigidi, nempe ten-
i tum aeri fimiliter tenfi, ut ita dicam, quare, ut in do-
c*ina de Sonis, erit vox acutior. Patet igitur, Paraphre- cniidfitPa-
r idem efle collecrionem omnium expofitarum arTe&ionum rarhrenitis,k
cm delirio continuo ab inflammatione diaphragmatis praeci-
pc provenientem.
M A N I A.
ANTECEDENTIA.
Jmr ; • ; 1 j .»fV" 3 f t j/fgJflM f 1 hnn 'fifvr <•.-«-• *>t« -<■-• ■ ~*
'"^Emperamentum corporis ad bilem, & melancholiam Ver-
. l gens, virilis fexus, aeftas, ck autumnus ad Maniae pro-
<]5Honem faciunt : *3c qui venae in cubito confpicuum pulfum
Inet, is furibundus in acerbam iracundiam facile praeceps
e, cui vero quiefcit , lentus eft, cc quodammodo torpet,
t ait Hippocrates. Purgationum confuetarum fuppreflio, * deMoi-
t per haemorrhoides, menfes, fiftulas, ulcera , varices : diu- v5"lg*
t na moeftitia, cura, follicitudo, excandefcentia , venena.
I haec remotius. Magis proxime Maniam praeeunt dolor
oitis afiiduus , vigiliae contumaces, fomni brevifiimi, atque
l<iflimi, infomnia turbulenta, curae, 6c follicitudines mo-
Liac, terrores exlevicaufa, praeceps, Sc frequens iracuncfta
e nulla, vel levi occafione, fplendores obverfantes oculis,
a*ium fonitus, proclivitas ad Venerem infueta, pollutio no-
cirna frequentior, rifus praeter -afluetudinem , & rationem,
ljuacitas infueta, & fere aflidua, vel taciturnitas medita-
bnda. Maniam autem mox inftantem praeit delirium, vel
rlancholia quacunque levi de caufa, 8c fimul ineptus, & ob-
f >enus rifias, & qui prius mitis erat, levi de caufa excande-
fcit*
49t5 L. BELLINl I
fcic , animo vchementer perturbatur cum oculorum obtuitu ii :
tento, fixo, torvo. Pulfus durus, urina praerubra fine fed
mento cum contentis fublime petemibus, feu levi nube. Phni I
nitis etiam, & furor eroticus praecedunt.
CONJUNCTA.
DElirium fine febre, furor, audacia, teraeritas, loquacij
tas, jurgia, iracundia, faevities in fe, Sc alios pugni
manu , unguibus, Sc quibufcunque modis licet , propriarum v
ftium profciffio, carnium laniatio, illatio manuum in fe, atqi
occurrentes quoslibet, quos fubito, ac toto impetu invadun
admirabile univerfi corppris robur, quofit, utnuila vi cohibe
aliquando poffint, aliquando validionbus vinculis illigatieade
profcindant. Oculi pluribus fanguinei , afpectus torvus , & truc
lencus, vigiiiae contumaciflimae, vel per folidos quatuordeci
menfes, cefte Fernelio. Violentiffimi motus fere continui,a
itinencia a cibo, potuque conftans, & diucurna, & famis pc
tinax, ac diucurna tolerantia. Ab hyberno intenfiori frigo
ctiam per longum tempus nulla paffio, licet etiam nudi d
gant, ac tum temporis ca&a ipforum cutts calida deprehent
tur. Haec autem fingula plus minus gravia funt: & da
tur, qui non faevianc, nec irafcancur vehemencius, fed pla<
dius fe habeanc, hilarefcant, cantillent, imo rideant identrdt
etiam immodice: funt qui fe gerant plane ferino more, ut[
caninam rabiem, feu hydrophobiam , lycanthropiam, cumr
mo fe habet lupi inftar &c.
ANTECEDENTIA.
INfanis fi varices , vel haemorrhoides fupervenerint , infaniei
folutio, 6. Aph. zi. A Mania dyfenteria^ hydrops, vel m<
tis alienatio, bonum. 7, Aph. f . Evacuaciones per fudores, e;
que copiofae, alvi fluxum, haemorrhagiam per nares, 1
haemorrhoides: febris certiana, vel quarcana, 8c haec fin£
la falucaria. Atrophia, &convulfio, quae lethalia. Si
definc, mors non nifi poft longiffimum cempus fuccedic, 1
que per virium refolutionem extremam. A morbo conva
fcentes eorum, quae ab ipfis in morbo gefta funt, plerumc:
recordantur.
Quoniam Maniaci per plures menfes, annos, ac totum<"
quaf»
I
DE MORBIS CAPITIS. 497
quando longifllmum vitae fpatium hac ipfa affe&ione detinen-
ur abfque eo , quod febre corripiantur j caufa igiiur Ma-
liam producens yel non admifcetur fanguini, vel fi admifcea-
ur, idem fanguis eft vel tam fixus, ut fundi in fermentatio-
em non poflit, vel tam fluxilis, ut obftru&iones Pr°ducereCaufaMa-
on valeat, vel utrumque fimul. Ex reliquis autem Maniaeniaeadmi-
roprietatibus patet, liquidum nervorum affeclium efTe, ceVro fangaL*
empe in ipfo reperiri proximam Maniae caufam; fi igitur
aec eadem caufa fanguini non admifcetur, nec quicquam li-
uidi neivorum fanguini permiiceri poterit. Quia vero in
^ania propter deliria, 6c motus violentos fit continua, & fa-
s copiofa pro ftatu morbi fphituum expiratio,6c hi per venas,
arterias expirent opoitct -y igitur per fanguinem tranfeant,
ta ipfi admifceantur neccfie cit , hoc eft, cum ipfo fanguine
mgatur Maniae caufa. Inluper, quia lympha eft quid aliqua
ltem parte a nervis refluens, & haec permifcetur fangulni \
;itur in Mania, etfi per longiflimum tempus defit febris,cau-
admirabiles ipfius effectus pariens etiam in fanguine conti-
-tur : quare ea fit conftitutio fanguinis in Mania oportet,
: corpus ejus fit ita fluxile, & fixum fimul, ut ab illa per-
ixta Maniae caufa neque in fermentationem effundi poflk,
hde motus febrium, neque lentore obftruere capillaria vafa ,
nde febris fimiliter, feu, quod idem eft, fit fluxile fimul,
i fixum. Quia vero non poteft efle fluxile fimul , 6c fixum , Qnifa«guis
r i- • • j o, t • r eiTe debeat
rfi componatur cx particulis minimis, duris, oc veluti fic-Maniaco-
<L fuifque partibus tam ar£te cohaerentibus, ut divelli ullarunu
^Dlentia vix poflint, fed tamcn duae quaeque particulae vix,
i ne vix quiderr inter fe cohaereant (fiet enim tum, ut quic-
cid continetur in fingulis particulis, fejungi non poflit, hoc
e , fermentefcere nequibit fanguis, fluidus tamen erit, cum
ligulae illae particulae minimae fint, & inter fe non cohae-
nnt)> in Mania igitur fanguis ita comparatus efle debebit, ut
frticulae ipfius fint durae, liccae,vel fixae, neque duae quae-
1 et inter fe cohaereant. Pofito autem hujufmodi fanguine
nreflario fiet , ut partes fubtiliflimae, 6c maxime mobiles,
qae non cohibentur nifi a partibus humidis , cedentibufque,
fi> freno deftituantur, adeoque vagentur libere per corpus
kguinis , totumque fuum motum , ac facultatem exerant,
c ufmodi erit calor, & quicquid calori refpondet veilicando ,
Rrr im-
498 L BELLINI
rodanch^- irnpeUendo, nifum quemlibet vehementem exerendo. Hin
liciinMa- igitur ftatim patet temperamento mixto ex biliofo, & me
fiorTs.faCl" lancholico in Maniam faciliores efledeberej bilis enim calo
viri,quamr€m fuppeditat : fixus vero , ac ficcus roelancholiae humo
SftasV&au- fanguinis duritiem, ac fixam naturam promovet: viri, quar
£U™rumii mu^eres> calidiores enim illi , & humorum magis confiften
^t°ex«c-" tiufn : aeftas eadem de caufa, Sc ipfi fuperveniens autumnt
t^ieffio1 exn"ccans eohibendo calorem. Sic confuerarum purgationui
fuppreflio ad Maniam difponere poterit , dummodo earum m;
teries fiftere, & fixare pofiit humores non per admixtioner
humidi vifcidi calorem etiam cohibentis,fed perexficcationeir
& indurationem magis liberato calore, unde fiet, ut aliquar
do a menfium, haemorrhoidum , fiftularum, ulcerum, var;
cum (fi in his ftagnans fanguis aptae naturae fuerit) fuppreffic
ne Mania fucccdat, aliquando fecus, cum fcilicet eorum ex
crementorum materies nec duritiem , nec ficcitatem poter:
TaiTioncs fanguini conciliare. Sic diuturna moeftitia, cura, follicitt
animi. d0, excandefcentia propter maximam copiam fpirituum pli
rimum abfumunt humiditatis, unde fanguis fit ficcior, & M;
niam promovet, quod ipfum praeftare poflunt apta venena,i
Venena. morfus canis rabidi, excitando illam Maniae fpeciem, qu
Hydrophobia dicitur, morfus tarantulae, ejus cerebri felinB
fi quae his fimilia circumferuntur fortalTe fabulofa, partim v
ruifus in ra. Pulfus etiam, ut ajebat Hippocrates, in cubito confj
iCp;cuus?°n" cuus e^e Poter^c incer indicia Maniae facile fuccefiurae j inc
cabit enim ille fanguinem calidiorem , 6c fervidum , imo etia
copiofiorem, ex quo poftquam humidum maxima ex pai
per motum evaporaverit , calor purus, ac liber, & fang'
Qttifpititusdurus, ac fixus relinquetur, qualis in Maniacis. Sanguis i|
ManUcls.111 cur ex ca^ore hbero , & partibus duris, ficcis, ac fixis coi-
pofitus per motum fuum naturalem a cordc conceptum de ■
vetur ad glandulas cerebri > inibi igitur educi debebunt :
ipfo animales fpiritus, qui cum a fixis partibus folvi, & elt
non pofiint, producentur ex folo, & puro calore, qui pro*
de fi quid adhuc retundentis humidi permixtum habet , •
gkndulis iifdem deponet , & derivabitur intra ncrvos tantn
non purus ignis, vel quicquid fingi poteft igni fimileratic-
velocitatis, impetus, & violentiae, adeoque producentur, •
fluent pcr ncrvos fpiritus maxime liberi fumma velocitate,
i
DE MORBIS CAPITIS. 499
juc impetu praediti, eumque femper libere exercentes, adeo-
;ue fuccedent in Animali eae contractiones mufculorum , quae Q^^ei
antae, & continuae violentiae fpirituum conveniunt: & ex- °Pe™tio-
itationes fpecierum fimiles, cruntque diverfae, prout vel jam fus-lRfe^ '
Jtn incipit fanguis tendere ad ficcitatem fuam, & liberta- mil*is*
*ra caloris, vel prout hae eaedem jam ad fummum gradum
ervenere, vel prout magis , ac minus exficcatur fanguis, aut
lus minus liberatur calor per admixtionem humorum ficcitati
lagis , aut minus repugnantium , & calorem implicantium, ac de-
nentium magis, aut minus. Incipiat igitur fanguis ad ficcita-
,:m , 6c libertatem caloris tendere -y igitur partes omnes ficcae ma-
isficnt, & fpiritusanimales magismobiles , liberi, &vividiores
roducentur, quare per nervos magis confufc movebuntur, 8c
uolibet etiam levt excitato rcfluxu per occurfum liquidi re-
uentis, & influentis, mille producentur in ipiritibus maxime
jeris, nec cohaerentibus refultus quaquaverfum cum impetu,
; excitabuntur fpecies vivido motui fpirituum refultantium
fpondentes,& nullos paiiter ordine deducentur in mufculos,
lde tremores quacunque lcvi de caufa, nempe per quemlibet Tfcmjr«s
n ^ o r • V r corporis.
vem refluxum : praeceps, oc trequens iracundia limihter qua- praeceps,
inque levi de caufijlevis enim caufa levem refluxum excitat , £junqd"™$
icundia autem praeceps, & frequens excitationem fpecierum
vido fpirituum momento inftru&arum. Similiter curae, fol- curacfoU
Iritudines, moleftiae, pro quarum diverfitate vel fuccedet ^1^""*
iciturnitas aegro adhuc fui compote, & per voluntatem cogi-taciturni-'
nte de iis ipfis, quae morbus jam imminens per vim fpiri- Loquad-w"
um liberorum excitat, vel loquacitas , fi res verba poftulet , tas.
"1 potius haec pvovcniet a facili ,& frequenti mufculorum lin-
jiae motu in influxu copiofo, celeri, 8c vario fpirituum, &
ibita, & varia ab iifdem excitatione fpecierum. Eodem mo- fcifuspne-
(i excitabitur etiam rifus fimilibus variis de caufis, eoque fa- ncerm, aftuc.
«j.ius, quod labia refpirantibus aliqua ex parte femper diftant, tudinem*
i.de mufculis rifum excitantibus per motum labiorum minor
jfiftentia fuperanda, & per quemlibet influxumcontraftio ma-
jr, & rifus fpecies. Quoniam vero fanguis ita conftitutusDolor ci&*
in poteft non etfe naturali acrior, & membranae corporis ISf
1 lrit ficcioresj igitur deduftus praecipue ad caput, ubi mem-
hnarum denfitas, atque copia eafdem ftimulabit acriter , Sc
< lorem excitabit, Qiiia vero ad fomnum requiritur« ut hu*'v»s^
Rrr : mo-«s. u
m
ii
5oo L. BELLINI
mores ad humidum comparati fint, 8c partes humefcant
neutrum autem contingit in Mania* erunt igitur in dtfpofitio
somniic- ne Maniae vigiliae contumaces: cum tamen adhuc adfit ali
ves, bre- q^j^j humidi, fomni contingent, fed breves, ac leves plus mi
VCqUC* nus pro diverfitate humidi, quo adhuc humefcunt partes, 2
infomnia fanguis. Ii tamen fomni inquieti fient per fomnia turbulent
tmbuienta. jjs excitatis fpeciebus diverfi generis terrificis a fpiritibus li
berioribus, hoc eft, majori momento pollentibus, cum terre
facientium fpecies ejufmodi momenta in fpintibus excitantibu
lendores exigant. Quia vero tum fplendores oculis obfervari arbitra5
©cuiis ob- mur, cum fplendoris fpecies excitatur 5 per fpiritus autem in
▼exfantes. ceno^ & vario motu motos, cafu fieri poteft, ut hae ipfa
fplendoris fpecies moveantur, tum igirur fplendores oculis 6b
verfari dicentur, qua etiam ipfa de caufa poterunt excitari fo
Aurium fo-nitus diverfi generis in auribus. Sed hae ipfae fpecies excitai
nitus- poterunt etiam per motus fenfuurn externorum, cum enin
fjpponatur fanguis jam tendens ad libertatem fpiritus, 6c ca
lons, hujufmodi autem corpora a fuis retinaculis libera qua
quaverfum exfpirant, poterunt perextremum oculum quaqua
verfum divagari, ficut etiam per tympanum auris, ac tanden
aliquando occurrere retinae,vel myringi, & fonum, vel fplen
doem excitare : fic preilis oculis fcintillas cernimus, & co
cuflo, aut agitato foramine auris externae fonum quenda
invene- obaudimus. Ab hac eadem mobijitate five caloris in fanguin
^eniioma- £ve fpirituum in nervis , five utrorumque orietur ftimulus in Vi
jor, & no-nerem acrior,& pollutio no&urna frequentior , quim promove
£urnapol-. . r - 1 r • • • 1 j-
lutio fre- bit ficcitas membranarum major > ticcitasenim major vahdiorei
quens. motum periftalticum producit, nempe motum, quo liquida
fuis canalibus exprimuntur. Seroen autem ex fe in motumag
tur per acrimoniam fanguinis, & fpirituum^eo igitur jam mc
tu fuperatur refiftentia villorum detinentium, qui cum fic<
fint, motu periftakico vividiori contrahuntur , & facilius, l
copiofius exprimitur femen. Sit autem jamjam invafura M;
nia. Sanguis igitur jam ad extremum ficcitatis, 6c calor a
fummam libertatem reda&us eric, unde fpiritus extreme mc
Beiirium biles, vagantefque cum maxirno impetu derivabuntur in n
kviomni Vos, quare nullus jam in ipforum motibus ordo, nullus in
de caufa. 1 r u • j j 1 • 1
MeUncho- citatione ipecierum ab ns pendentium: quare delinum 1
*«*• qualibet de caufa, faclo nempe quolibet levi refluxu. Si
xc , toive
intucns.
DE MORBIS CAPITIS. 501
iter Melancholia, fi cafus ferat,qt excicetur fpecies rei triftis, obfcosnu-;
rel f ctu difficilrs, quae mediutionem exigat, fed fimul fpi- kruin*?tus
itu alio incidenre nfus ineprus, £c cum obicoenac rei fpecie
:onjunc~tus, quae fane & ipfa non minimam vim exigit ad
ui concuflionem , cum nihil tam agitet, quam profulio ferni-
iis. Fiu infuper, quod erit certiilimum imrninentis Man;ae e miti fe-
ign jm, ut e miti repente ferus, turbuuis animo, excande- JJJ-C' cxcan"
cens, intente, rixe, torve intuens* eiunt enim haec omnia imenre! fi
nimi, Sc ip r tuum ad violentiam, eompofitorum , cum antea
nitis lllius animus, ac fpiritus cflent ad placiditatem inftruclii,
nde tanta, aa tam fubita mutatio arguet maximam mobilita-
ftrij ac jibeitatem fpirituum, & Maniae nuncium e x tre- ttHfui da-
oum, atque ceitiflimum. Cum autem partes omncs in hactu*'
jiumorum conlhiutione iiant magis liccae, (icca autem pref-
ionem non adn. ♦ tant , 6c quae fe premi non iinunt , Dura nun-
upemusj artena , cui digitos admovemus pulfum examinan-
°s, occunct dura, feu non cedens, vcl pulfus dicetur durus.
.^uoniam vero pavtes fanguinis ficciores f.clae funrj igitur de- p^j^fj??
.itutae fuis vehiculis humidis., qu:bus.pcr canaliculos glandula- p^cruVJae,'
umfluere, ccexcerni permittuntur > igitur partes craftiores Tar- ^,^^
ari, 6c faiium crafliorum in renibus iecerni non poterunt : petentibus ,
jis autem conllituuntur fedimentaj urinae igitur excernentur lcvinu-
ne iedimentis : potcrunt tamen excerni partesfubtilioreseorun-
zm falium,acterrae,6c haeccum illis permixta coloierrj prueru-
rum urinae conciliare , & cum muho facil;us poflint fluere par-
s fubtiliflimae, quae proinde etiam leviflimae quielcente uri-
furfum agentur pro ratione levitatis, 6c levem nubcm con-
ituent. Denique fi praecefferit Melancholia, Phrenitis, Fo* ^eIa ™*°~lm
ir erotjcus, vel quilibet alius morbus fanguinem ad ficcita tis* furor
llm, & libcrtatem caloris, reliquorumque corporum maximc
obilium feparationem ac libertatem difponens, facile fucce-
[it Mania, ut patet : Melancholiam autem , & PhrenitiJem,
tlc. hanc difpoiiuonem intra fanguinem producere pofle, ma-
;feftum elt ex cnarrati-one fmgulorum ejuimodi moiborum.
m igitur in ficcitatem illam , ac hbertatem partium maximi ?/AiriunL •
i"}D r r\ • r ■ • pcrpctuunj
iipetus veneiit ianguis rotus. Cjuoniam totus ianguis lta mu- in Mania
i:us eft, & ahqua femper ipfius ponio ad cerebri glandulas eflcntiah*
(duotur, ex qua producuntur fpiritus , & derivamur in ner-
}s-} a qualibet igitur parte fanguinis prod-ucentur fpiritus e-
Rrr 3 juf-
yox L BELLINI
jufdem rationis, nempe quaquaverfum irrumpentes 'nullo cer
to ordine, ac motu, adeoque delirium excitabitur conftans
perifiter- atque continuum ob continuos ejufdem rationis fpiritus.
ivmpathi- vero fanguis Per intervalla vitietur per humores ficcos , Sc pai
cal tes maxime mobiles provenientes a menftruis, haemorrhoid
bus &c. fuppreftis, tum per intervalla recurret, ac definet
prout abfumitur illa materies, ac rurfus per intervalla e loc
fuis derivatur in vafa fanguinis , ac tum erit Mania per cor
Futor , au- fenfum , ut furor uterinus, &c. Delirium autem ejufmo(
dacia/te- cum proveniat a motu fpirituum omnino liberorum, & max
SquacUas, mi impetus, conjun&um erit cum excitatione fpecierum mc
culdla menti ™}oris> cujufmodi funt violenta quaelibet, unde furo
sae^vities in audacia , temeritas, loquacitas, jurgia, iracundia. Quod
fe ipfum per delirium excitetur fpecies irreparabilis mali, cujus comp
pugnis, r. t-rir- (V j l •*
unguibus, ratione mon lit mehus, vel tern non poiht dolor corporis u
™£rittmus' verfi abilloficco, & vellicante fanguine proveniens, Mani
profdffio, cus in fe ipfum manus inferet, faeviet pugnis, morfibu
nlatioima-unguibus, veftes profcindct, carnes laniabit; quamquam
n^miiia-naec omnia mero cafu pofllint contingere, quatenus ince
motus fpirituum fpecies illas determinatas excitant, nulla pra
eunte fpecie mali, quod concipiatur morte, vel fenfu doloi
majus. Quia infuper furoris, 6c irae fpecies in mcmi eiTe fu
ponitur, 8c illa conjungitur cum fpecie alicujus, cui irafc
mur, & in furorem agimur j ftatim igitur ac adftabit aliqui
movebit ille, vel producit de novo fuam fpeciem in nervis M
niaci, qui cum jam tremere fupponantur fpecie furoris, pt;
inde erit, ac fi adftaret ille idem , cujus fpecies conjun&a
cum fpecie irae, Sc in quem furit, unde neceilitate aiTuetuc
nis toto feretur impetu in adftantem, cujus fpecies perin
operatur ac vera fpecies ejus, cui irafcitur, & mortem i
Im^etusin confcire procurabit. Quoniam vero fpiritus animales fu
te^nfque maximc liberi, & totum fere fuum impetum exeruntj igit
antenrata jn mufculorum finulos derivati , £c admifti fpiritibus fanguii
Robui cor- pariter liberis, incredibile eft, quanto impetu fe quaquav<
«blie cum ura fubito debeant efTundere, &C contractionem mufculor
lioientifli- quanto validiorem reddere: cum autem vis a villis mufc
fusfere1" YUm proveniens pendeat a vi, qua fe liquida illa quaquaverfu
confmuis. fubito effundunt, haec autem non poffit determinari, fed p(
fit efie cujufcunque tantum non infinitae virtutis, cum
qua
DE MORBIS CAPITIS. fo3
juanticas villorum eflectanta, ut, in ipfa contineri polTet im-
nenfa, ut ita dixerim, fpirituum rarefcentium copia,vel tan-
a cflet cohaefio inter partcs membranarum, ut refiilere poflet
bfque divulfione violentiae tantum non immenfae paucorum
liquot fpirituum , quorum finguli tantum non immenfo im-
>etu moverentur, eflet vis actualis mufculi tantum noh im-
lenfaj cum vero vires fummae , cum quibus comparamus vi-
?s mufculorum , fint infinitis multo minores , manifeftum
ft, pofita libertate fpirituum quamlibec vim incredibilem a
lufculis exeri pofle , cum abfolutus impetus eorundem fli
laximae, fed quoad gradum nobis ignotae facultatis. Itaque
Dbur univerfi corporis in Maniacis erit plane prodigiofurr^
E diflkile cohiberi poterunt, 6c vinculis adftricti eadem di-
ellent, & qua rapitfuror, eoproruent, cujufmodi violenti
lotus, vel faltem nifus erunt continui, cum continue adfint
)iritus talia prodigiofa producentes. Hinc fimiliter, ut fupe-AfPe#us
us, afpe&us torvus, ck truculentus : fanguinei oculi ob parti- trix"Soc?ii
jlas fanguinis tenuiores, ac liberas per motum fuum nitentesinaliSuil?us
aaquaverfum , 6c arteriolas minimas, & minime fepultas fub angumci*
Jte, cujufmodi funt quae in oculis, extendentes extrorfum , vigiiiae
: vifui fubjicientes : cum vero partes omnes fint fummae fioi c°ffiinrc!fed
itatis, ficut etiarn humores, vigiliae fieri poterunt, immo e-q^"1»
am debebunt per totum illud fpatium temporis, quo vivereMa^co70
Dteft Animal abfque fomno, quod equidem efle fatis longum Pofllnt> in-
. »/••••• j V- • • • certuiu.
*aecipuein Maniacisminimedubitaverim ,tumetiam quiain vi-
iliaaliquid nlimenti apponitur partibus, cum etiam quia poft-
jam partes tam liquidae, quam folidae ad tanram ficcitatem,
: fixionem devenerunt, minimum eft quod perfpiratur, unde
inor alimenti, 6c fomni neceflitas. An vero verum fit, da-
sManiacos, qui per folidos quatuordecim menfes nunquam
)rmiverint, quod aflerit Fernelius, ipfe viderit: nos equi-
i«:m non videmus, quo pa&o fidere poflit medicus, qui ter,
Jtquater ad fummum per dies fingulos vicibus invifit aegrum,
i medio tempore aeger ille dormiverit : fidere autem referen-
ous, quam fallax eft! Tempus igitur vigiliarum in ManiacisAbftinentk
certum efle videtur. Ab hac autem minori perfpirationea cibo, Po-
;, ut longum tempus a cibo, potuque abftinere poflint, &
'lia nos afluevimus credere, tranfa&o quodam brevi tempo- mespatien-
:;ifpatio abfque eo, quod cibo, potuque unufquifque noftrumtvae imUl5*
1 - re-
t
rih
504 L BELLINI
fcdhaccpo-rericiatur, famem invadere,- hinc fa&um ut afleramus M
riascredira, j cffe famis patientiflimum , eo quod per plures
quam vera. r • J c • /r ■ j -i
minime reficitur , cum re vera id heri poiiit, eo quod cib
non egeat minime perfpirans. Sed 6c illud arguit fanaem r
ipfa in Maniaco vix dari, quod licet raro refectus, longiflj I
mum tamen temporis fpatium vivit non fine viribus, arguK
mento certiffimo opus ilii non efle novae mareriae fuppc
ditatione j qua confervetur , 6c cum ad ejus fuppeditat
nis profecutionem fpe&et Fames , hanc minus in Maniaq
Hybcmifri-excitari. Quoniam vero calor in fanguine libcc eft, poter
ficntcs V- ^em Per totum corpus libere divagari , 6c avolare undecui
tiam nudi que, adeoque etiam per partem quamlibet cutis, unde ha<
xa,f& eomm ta&a calidii deprehendetur : eft autem haec vis hberi calor
ctttbtam acrior $ igitur refiftere poterit impreflioni hyberni frigor
abfque noxa Maniaei : quin Maniacus hanc ipfara vim frigor
vix, ac ne vtx quidem fentiet j cum etenim tot motibus, iifl.;
que vividiffimis intra nervos agitetur, impedient illi, ne ii
nervi tremant fpecie frigoris, quemadmodum nobis etiam nc
Maniacis fit, ut alte quippiam meditantes, hoc eit fpecie q
dam vivide trementes clamantem aliquem non audiamus, pra
fentem apertis oculis non videamus, famem etiam non fenti
Hiiariras, mus, Sc hujufmodi. Quae fingula, ut facile patet, pro v
cantillatio, . V , 3 • /,. D • . o r
xiCitsimmo, na ahorum humorum admiltione erunt mitiora, cc prout ia
dicus. gUjs efl- ficcior, 8c calor liberior, magis faeva. Et juxta ha<
dabitur 6c hilaritas, & cantillatio, Sc rifus etiam immodici
vel voces Sc virium robur , • Sc crudelitas , 6c immanitas, qua
ferarum, ut luporum , ut carrum, &c, quae etiam fiei i p
terunt ab alia ipecie deiirii , quae per opinionem fit, ut fiqii
fe lupum fingat, lupi more operabitur, 6c cum ante in tta<
rationis noverit illum elTe morem lupi, ut oves abripiat, ulult
6c hujufmodi, omnem naturarriejusimitari ftudebitin hocfane!
pienter , fed illud ftulte, quod fe lupum imaginatur: fed 1
variccsfu- his etiam mox. Quoniam itaque in Mania fanguis fit oportl
fesl &hle- ficcus^ & fluxilisj ex ea autem ficcitate fit , ut partes maji
morrhoidesrnobiles cohiberi non pofiint, unde Maniae afFedtiones gravii
lbTvunt!1 res> fi igitur fanguis minus fluxilis evadat, argumento ^
partes ilias ficcas, quarum fingulae non coh icrebant : inviccf! ij0
jam ad cohaelionem aliqua-m venire, adeoque ctiam partcfir ^
beras implicare, Sc cohibere. Varices autem fiunt per fubf ^
ftc " *
DE MORBIS CAPITIS. Saf
ftentiam fanguinis, feu fluxus facilitatem imminutam, feu in
re noftra per agglutinationem partium anteadisjun&aruro : igi-
cur varicibus fupervenientibus morbus folvetur, ut Hippo-
:rates. Similiter, quoniam fanguis ab haemorrhoidibus fluere
lon potell, nifi intra eadem vafa fubfiftat, neque fubfiftere,
}uin evadat craflior, eacfem de caufa morbi folutionem arguet
laemorrhoidum fluxus. Ulterius, quoniam Dyfenteria eft co- ^yftatwU
)iofa deje<5fcio cum ulcere inteftinorum, unde etiam ejectio
anguinis, ulcus autem non fine quiete fanguinis ad eam par-
em, & haec non fine illius craftitie, copiofa autem deje&io
lon fine fermentatione humorum, qui dejiciuntur, nec fermen-
atiofinefufione, hoceft, finedeftru&ione fixionis; Dyfenteria
i ^itur arguet maflam fanguinis jam fermentefcere , adeoque a
f ixione recedere. Hoc ipfum eadem de caufa arguet Hydrops. Hydrops,&
\ /lentis autem alicnatio eft veluti ftupor mentis, qualem dici-
/iij- j n r • • • ncnatiobo-
ius in ltolidis, adeoque eft fpecierurii omnium quies, quod num, ficut
4 ft in Mania unicum optabile, ac fummum falutis argumeiv cua^n«-
Jtnj erunt enim fpiritus jam domiti, 6c naturalibus humo- q^ciibct
ibus implicati, cum non ferantur coeco impctu ad excitatio-copi° ac*
i em fpecierum , fed hae quiefcant prorfus immotae, quare in
! laniacis Dyfenteria, Hydrops, & Mentis alienatiobonum , ut
i lippocrates. Erunt fimiliter boni ominis evacuationes quae-
bet, dummodo copiofae, per fudorem, urinam, alvum, hae-
wiorrhoides, haemorrhagiam narium, & hujufmodi; fi enini
Dpiofae fuerint, arguent criticam univerfi fanguinis fermen-
itionem, quam non 'arguerent neceflario, fi eflent parvae
Jantitatis, fed incertam cnfim non abfolvendam natura ni-
tois fefla, vel faftam folum cafu aliquo, qui ad certam ratio-
item revocari non poflit. Nec minus falutares erunt febris ter- ^naVcf"
una, vel quartana fupervenientes *, cum enim iftae generen- quarwna.
' r, vel ab obitru&ione, vel a fermentatione, vel ab utrif-
IJie, ut eaedem fint inManiacis, oportebit, utfanguisfermen-
fcat, quod optimum eft ad ejus morbi folutionem, vel ita
«aflefcat, ut poflit obftruere, quod fimiliter bonum. Contra Atrophia ,
itto, fi fuccedat Atrophia, indicabit jam laflari villos quos- ^cton^'
t ■ • i • i • r ? • fiolcthalcs.
->et, leu violentia motuum, qui ab ipns exeruntur, vel vio-
htia occurfuum a partibus liberis, neque produci pofle ali-
i-ntum aptum, vel non apponi, quae fingula argumentum
<Jnt naturae a fuo ftatu prorfus alienae, adeoque lethale erit:
Sss fu>
f06 L. BELLINI
ficut etiam fi fuccedat convulfio, quae ex ha&enus expo-
fuis produci in Mania magis neceffario non pofle videtur,
quam a ficcitate mufculorum, & partium omnium: tali au-
tem ficcitate pofita in partibus fingulis, ut fe reftituere non
poilint, fit, ut neque ali poflint , Sccjuod brcvi vitam confi-
cit , fit , ut neque moveri pe&us , neque cor valeat , unde bre-
Diayivit v^ ac tantum non fubito mors praefto eft. His autem nor
aJTandem fupervenientibus vivec Maniacus in ejufdem morbi ftatu pei
moritutper jongUm tempus, cum nihil aliud patiatur mali, quam validas
?oiuiio- " vividas, & tantum non continuas dimotiones in fingulis mini
acm' mis fui corporis fibrillis, quae proinde prout natura conftitu icl
tae fuerint, magis minufve refiftentes iis violentis motibus
brevius, longius temporis fpatium vivere poteric Maniacus
fed quia continue vis cohaefionis inter partes viilorum minui
tur, hinc iidem continue laflabuntur, quoufque demum e
toto folventur, & morietur Maniacus per virium exfolutic
a Mania nem- Qyoniam vero ad rerum praeteritarum recordationei
convaie- requiritur fpecierum tremor vividus, & nervorum rigidita!
quae^ab' utraque autem haec dantur in Maniacis j fi igitur convalefcani
ipfisin eorum, quaeab ipfis inmorbo eefta funt, recordari poterun1
morboge- V .** . r . . r ° r • o- •
ftafunttte-cum vivide tremuerint lplorum fpecies, cc propter ngidit
rurdtari£c°f" tem nervorum faftae fuerint in eodem tremore quafi divulfii
aiiquando nes partium ad undarum circumferentias, unde aucta, & d iciai
lecordan- perrnanentia veftigia. Ex his patet, Maniam efle deliriumfii
QuidMa- iebre, cum audacia, furore, Screliquis omnibus, quaeexpofc
mus, proveniens afixione, £clibertatepartiummobilium inia:
guine, undefpirituum vis maxima, Scvagus impetus. Et fiqt
dern libertas illa partium in fanguine fit partium propriaru
fanguinis, generabitur Mania idiopathica* fi vero ab aliqi
vifce.re,vel qualibet parte venicntium erit fympathica cumut
ro, cumliene, cum ventriculo, &c, dequibusfuoloco. Dn
di autem folec Mania idiopathica inplures fpecies, quarumfi
gulae funt quidem delirium fine febre cum audacia aliqua , \
furore, vel faltem violentia motuum > nullae tamen neceflai
proveniuntab illa fixione, & libertate partium in fanguiti
q lam cxpofuimus, imo certum eft, aliquas earum dari, qu
nihil habent cum ejufmodi alteratione fanguiniscommune, i
iycamhro-funt fimplex delirium ab opinione veniens : fic Lycanthropi
quam primam Maniae fpeciem conftituunt, nihil aliud ci
quM
i ■
w
DE MORBIS CAPITIS. 507
quam falfa imaginatio fe ex homine fa&um lupum, ex qua
ftulta, & delira imaginatione fit, ut delirus ille Lycanthropos
optime, 8c fcientiflime moveat fpiritus, ad hoc ut imitetur
lupi mores, qualem fe evafifle autumat,unde in Lycanthropia
nulla cum fixione fanguinis affinitas , nullus perturbatus fpiri-
1 tuum motus, cum ii aptiflime moveantur fuppofita lupi fpe-
cie, quae movetur non a peculiari aliqua natura fpirituum non
naturalium , fed ab opinione Lycanthropi, adeoque Lycan-
thropia fit, ut delirium quodlibet fimplex, de quo in noftris
Operationibus Animalis. Hydrophobia fecundo loco ponitur, "jdlopho*
vel Cynanthropia, Sc Galeanthropia, cum homines factos fe Gaiean-
arbitrantur canes, velfeles, eorumque mores, & vires aemu-thropia*
lantur, quae fimiliter ab opinionc pendet, nec quiccjtam ha-
bct cum Mania communionis: ajunt autem infuper, opinio-
nem nbeundi in fimilia bruta excitari poto fanguine eorundem
brutorum, vel comefto cerebro , quod etfi fortafle non eft
cxcludendum ex eorum numero, quae fieri poflunt, rationes
tamen , quae proponuntur, ridiculae, ac falfae funt. Vera
autem Hydrophobia eft canina rabics communicata a morfu
canis rabidi, quae in delirium agit, fed non femper, imo fre-
quenter dantur rabidi, qui fibi mcnte conftant, 8c morbi in-
vafionem fentiunt, & rogant, jubentque, ut fibi vincula in-
«Ijiciantur, ne ipfi in amicos, Sc adftantes irruant, eofdemquc
novent, ne ori manum, aut quidlibet admoveant, ne morfi-
<)us lanientur, ex quo patet, quam nihil habeat morbus hic
:um Mania affinitatis. Caufa autem ejus eft fane aliquid a ca-
le communicatum fanguini certo modo ipfum fanguinem fer-
inentans, utmordere, ut concuti, ut vim maximam exererc,
it aliquando delirare, ut aquam averfari debeat rabidus, quo-
um omnium neceflaria operandi ratio poteft eflc quidcm fi-
tiilis rationi, qua operatur vis Maniam referens, fed neccfla-
ium non eft, ut fit eadem, iu ut fpccies Maniae conftitui
te. ebeat morbus, qui eft etiam aliquando fine delirio. Tertium
f Dcum occupant Tarantati , quartum Chorea S. Viti. Taranta- &chn0trac"s#
- idelirant etiam, fed non fempcr, & ad fonitum alicujus in- viu.
trumenti mufici, quanquam coeteroquin fint fatis debiles, cc
mnino languidi videantur, & furgunt fubito, & faltus, 6c
horeas etiam laboriofiflimas agunt. Morbus hic producitur
' >er morfum cujufdam Phalangii Tarentini in Apulia, 6v per
S ss t vo-
I
jo8 L. BELLIMI
voces muficas tnaxime mitefcit. Huic fimilis eft Chorea S,
Viti, ex eo fic nuncupata, quod S. Vitus hujufmodi morl
obfeflbs ad fanitatem revocare creditur, & hoc morbo detcnti
dies, no&efque faltant, & continue faltare geftiuntj quod fan<
delirium elle nemo non videt. Quantum in hifce duobus moi
bis poflit effe fallaciarum, Sc aftuum in fakatoribus ipfis, noi
recenfebo fufius, cum certum fit, repertos homines, qui ejuf-
modi morbis fe affe&os fimulabant, cum nihil re ipfa tale pa-
terentur. Fieri infuper poteft, ut ejufmodi faltatio fit um-
plex delirium a qualibet opinione produclum, qua fiat, ut dc
lirus ille faltare dtbeat. Sic fieri poteft , ut vigeat delira opi«
nio delfj£t.ationis in faltu, velremedii ftulte crediti alicujus ma-
li, vel quid fimilej hac enim profe&o opinione fiet, ut de
lirus ille continue faltet, quemadmodum omnes infani, vel (a |
ni opinantes faciendum aliquid, illud ipfum, quod facienduir)
opinantur, faciunt, vel continue, fi continue faciendum judi
cant, vel per intervalla temporis, fi per vices. Caeterum cunj
Taranta, & Hydrophobia fint quidam morbi, qui certo pro
veniunt ab admixtione alicujus corporis a phalangio, vel can<
rabido derivati in fanguinem, rem effe fimilem proprietatibu
venenorum,manifeftum eft: quare de hujufcemodi morbis fu<!
3oco, cum fcilicet de Venenorum viribus differemus.
ME.L..ANCHOLI A.
MElancholiam communiter definiunt ddirium fine feb'r<*
cum timore, & moeftitia: quia vero iidem Medici,qu
hanc definitionem admittunt, dari Melancholicos, vel certi
tempora in Melanchoha afferunt,in quibus per ejufdem morbj
vim excitatur rifus,laetitia,cantus,fecuritas,mirum eft,quan
tum fe torqueant , ut pofitam definitionem retineant , 8j
cum ipfa has contrarias affeftiones concilient. Melius ali
quanto Aretaeus, qui Melancholiam definivit angorem animi 1
una cogitatione defixi, atque inhaerentis abfque febre^ £5? furore^
fhantafmate Melancholico ortum^ cum enim apud Medicos morj
bus hic in eo praecipue fitus fit, quod aeger falfa alicujus opi
nionis fpecie illuditur,quamtamenfuo malo veram credit,apt<
in definitione Aretaei id exponitur per verba in una cogita]
tione defixi^ atque inhaerentis: at vero cum, inquit, angorerr
ani
DE MOR.BIS CAPITIS. ?o9
nimi efle Melancholiam >id vero minime convenit cum omni-
us Melancholicorum afFe&ionibusj angor enim eft quid tri-
£e, & graviter, feu quodam veluti dolore arrlciens animum,
um tamen Melancholici non femel rideant, cantent,8cc. Ita-
ue re&ius definiri poffet Mclancholia delirium fine febre,
uo delirans imaginnur de re aliqua fingulari, vel paucis ali-
uot tanquam verum id, quod eftfalfum, fictriftiseft, aut
ictus, timens, aut fecurus, prout imaginatio illa conjuncta
L(l cum fpeciebus triftitiae , laetitiae , timoris , fecuritatis.
l>uia vero invaluit tantum non apud omncs , Melancholi-
I n efFe delirium fine febre cum timore , 6c moeftkia ,
luanquam haec fit fpecies, non genus ejus, u: ex praemif-
I s hifce paucis patet , nos ufitato apud Medicos loquen-
Li modo infervientes hanc ipfam ab iis definitam Melancho-
iam exponemus , ad ipfam deinde revocaturi omne fixa-
luro de re aliqua , Sc falfarum opinionum genus cum qui-
i ufcunque affeclionibus conjun&um, quae eatenus Melancho-
ae dicendae erunt, quatenus in fixa, & falfa opinione de re
iqua pofitae funt, cum per id conveniant cum hac M-lan-
i holia vulgariter definita, in qua datur fixa, & falfa opinio
re aliqua timorem, Sc moeftitiam producente. Hanc igi-
\\r Melancholiam.
ANTECEDENTIA.
i% Ntecedunt vig>liae, cogitationes afliduae, curae, diutur-
., "jl nus lu&us, conftans abjectio animi , fubitus,ac vehemens
lrror,8cconfternatio,feu per fomnium,feu per fpe&rum , no-
ii, locis obfcuris, filvis falfo obverfari fenfibus creditum,
Jpcies cafu excitata rci terribilis. Hinc magis proxime ipfam
jaeeunt fomni breves, interrupti, fomnia turbulenta, vertigi-
js,aurium fonitus, moeftitia, ac triftitia praeter occafionem,
iftium cogitatio, metus inanis, feu finecaufa: in una, ea-
te trifti cogitatione defixa mens , taciturnitas , morofitas,
f*a ab hominum frequentia,folitudinum amor,& profecutioj
ipicio: tolerantia inediae in aliquibus tam pertinax, ut mori
nlint, quam vefci: crebra fufpiria, refpiratio tarda, & raraj
jlfus tardus, parvus, rarus,ac tandem jam ingruente morbo,
■cae abfurda co^itant , fermone, Sc geftu repraefentant , fed
1 e furore & febre, Si tnetus^ atque triftitia hngo tempore per- <?. Apb. i3.
Sss j y?-
yio L. BELLINI
feverent, Melancholiae eft fignum, ait Hippor. & idem. Si
7€\£$i'X% rePente Hngua incontinens fiat, aut aliqua pars attonita ftupea
* figmm eft iMlancholkuns : & rurfus idetn. Atra bile vexati m
bo quoque comitiali corripi magna ex parte confueverunt : &? mor
comitiali laborantes atra bile divexari : at horum utrumque ma±
accidit, prout ad alterutram partem morbus inclinaverit \ etenim
incorpus^ morbo comitiali laborant^ fi vero inmentem^ atra b
vexantur. Ha&enus ille, Morbicalidi, utPhrenitis, Man
Et haec idiopathicam antecedunt. Sympathicam vero fig
omnia humorum Melancholicorum , fifica toto corpore,
hypochondriis hypochondriaca , ab utero hyfterica, &c.
C O N J U N C T A.
Tlmor, moeftitia, nulla febris, delirium fixum femper
eadem cogitatione rei timorem,6c moeftitiam produce
tis. Reliqua fe habent ut in fignis antecedentibus, cum qui
conjungitur quicquid per afluetudinem folitus fuit operari ,
mens, ac moerens, fui compos ille jamdelirus, & quicqu
fpecie delirii fuppofita apte judicat efle faciendum, ut vel
more fecuritatem aliquam , vel moeftitiae levamcn invenk
vel in mortem, fi defperatus eft, veniat.
SUCCEDENTIA.
t.%$&.Mt1CPilepfia quandoque, ut Hipp., f; ut idem rurfus. Mon
Jd rum Melancholicorum ad haec tempora (nempe Veris,8cd
i# p * 5 'tumni) periculofi decubitus , vel corporis fiderationem^ vel a
Aph.it. vulfionemy velManiam^ vel coecitatem denunciant , & rurfus
dem Infanis fi varices^ vel haemorrhoides fupervenerint , infan
folutio (explicat enim hunc Aphorifmum Galenus de Melancl
lia.) prodeft etiam Elephantiafis, egeftiones nigrae, fcabiei
Quoniam in unoquoque delirio , in quo certae femper uni
ejufdemque rei fpecies obverfatur opinio , ea fit nervorum <
haefio ad circumferentias undarum oportet , ut reftitui illi n
poflint, ex quo fit, ut fpiritus cujufcunque impetus, etfi
tantur nervos in alios tremores agere, tamen veluti per lub
cum dilabentes ad ufque circumferentias non reftitutas eundi
tremorem femper confervent : eo autem difficilius reftituum
nervi,quo funt denfioris, & ficcioris naturae, poftquam toti
dimotifunt,ut reftitui ulterius non poflint,6cper illam penr
DE MORBIS CAPITIS. yn
entem inflexionem multo validius impediunt, ne iidem nervi
j alias partes infle&antur, ac denique eo magis urget ejufmo-
i impedimentum, quo nervus eft (icciorj eft enim tenfior,
I quo magis fpiritus funt Frigidi 5 funt enim minoris impetus:
i frigidum autem, & ficcum accedunt Melancholici ex to-
us temperamento, vel temperie cerebri five propria, five ad-
entitia ab hypochondriis, utero, &c.j igitur in Melancho- Deiirium
pjs dabitur difpoGtio maxima ad delirium Melancholicum: i?*finchJL"
1 /•iv* tv • n f *ii ncum non
jia vero ad hoc, ut iit delinum, neceiTana eft nxa llla ncr- conjunftum
^rum inflexio , haec autem fefe reftituendi fublata pote-
as in nervis pendet a diuturno, & millies repetito eodem tre- atrabilarii
lore (unde fit opinio fixa, & immutabilis}) igitur dclirium , mSSi! fcd
1 quo certa fpecies femper verfetur animo, non eft neceflario
Dnjunfhim cum temperamento totius,vel partium Melancho-Cjj»
co,fed folummodo necefTario requirit fpeciem cujufcunque rei alicujus, Sc
tetae, moeftae, generofae, ignavae 8tc, quae antea Eundiucojttfl.ib5?
remuerit, ut in nervis, cujufcunque conditionis,ac temperieine.°piIUO"
lifint, omnino impediverit facultatem reftituentem j hac e-
im pofito fpiritus quocunque nitantur, five calidi,five frigidi
int, femper quafi per lubricum dilabentur ad ufque circura-
erentias in inflexione permanentes. Cum autem fpecies illa
iflexilis conjun&a fit per afluetudinem cum iis motibus, ha-
itudinibus totius corporis, & partium , Sc cum iis cogitationibus,
uae rebus laetis,triftibus,timendis,generofis&c. conveniunt>
»itur quoufque fpecies illa inflexilis per dilapfum novorum fpi-
xuum in tremorem agetur,eo ufque illae habitudines,illi mo-
js, illae cogitationes habebuntur, & quicunque ita fe habet,
elirus dici merebitur. Quia vero & frigiditas, feu minor im- JJJBS?"
jetus fpirituum in Melancholicis , & ficcitas nervorum hanc infle- adjuvat fo-
ibilitatem majorem facit , hinc pofita opinione fixa , facile pote- lum'
jnt in delirium abire ejus temperamenti homines five totius,
ve partium , fed antea opus erit eadem illa opinione fixa. Hanc spefcia , fo-
utem producent fpe&ra, fomnia &c. quae inter antecedentia mnU * *c*
scenfuimus, in nervos incurrentia hominum diverfis opinioni-
us per leges,6c afluetudines inftruftorum de inferis,dedolore,
emorte,de pudicitia,& fi quae funt alia,ex quo fiet,utfum-
lum, vel plus minus timendum aliquid concipiat,nempe fpe-
iem majoris , aut minoris impetus, feu diuturnioris, circa
uam haerebit longo tempore> hoc eft, per afluetudinem qui-
efce*
jii L BELLINI
aeceden- efcere non permittet, ut rem bene introfpiciat, atque perpe
quaeii- ut intclligat, quantum inde mali immineat, an illi
fubducere poflit, an ad defperationem veniendum, inter qu
cum nulla plerumque affu^geat fecuritatis lux, & certi exitus
fiet fufpiciofus averfator hominum, cum de iis dubitet, luci
fugus, filvipeta, & hujufmodi. Quin imo haec fingula con
tingent etiam, antequam delirium veniat, eo fcilicet tempore
cum fpecies non adhuc tamdiu tremuit, ut omnino tremer
non poffint aliquibus aliis tremoribus nervi , accidentque ill
per vices,prout illa (pecies aut folitaria,autplusminus conjun,
£ta cum aliis tremit, eaque tremente erit aeger modo tacituj
ac fecum de re, quae obverfatur animo, reputans, modo fc
cum loquens , quod eadem cogitatio eft linguae motrbus exprefll
modo flens, modo ratione concepti doloris fufpiriofus, vel £
militer fufpiriofus, quia cum propter tardum , & imminutut
fluxum fpirituum,eofque parvi impetus debeat efle in his affe
ctionibus refpiratio tarda, & rara, ut fanguinem intra pulmc
nes fubfiftentem exprimat haerentem infuper facile, fi fit Mc
lancholicu?, nempe craflus. Pulfus fimiliter tardus, parvus
rarus, cum praecedentibus omnibus, quac facile ex his paten
Vides inrerim, quam inane, ac plane puerile fit, quod Gal<
nus tradidit,5c Medici latis unanimiter admittunt , Melanchcj
lici delirii caufam efle fpiritum animalem tenebricofum, ~
obfcuritatc fua inficiat operationes animij neque enim ,in
lirio etiam, quo tnftia concipiuntur, dantur ullae tencbrac
obfcuritas, aut infec"Ho in fpeciebus trifte illud repraefentai
tibus, & ea, quae cum ea fpecie conjunfta funt, imo repra(
fentantur vivide , clare, perfpicue, fimulatur rifus, cantui
laetitia, ut mortis flat compos delirus aliquis, atque infup<
cur fpiritus ille tenebricofus non inficit omnes fpecies, fed i
lamfolum,de qua delirium excitatur. Cur illam folam excita
Sedhaecfatis. Facile autem patet,dcliriahujufmodi eflepofteci
jufcunquegeneris , prout fpccies excitatur non delebilis : excita
autem illa potcft non folum per externa,ut fuperius, fedperii
terna etiam , ut in fomniis , ac tum erit illius delirii caufa , & orig
omnino acafu repetenda, quae promovebitur & confervabicur
temperamento totius , aut partium melancholico , ur fuperius: it: ^£tl
qucerit Melancholicus,fednonabhumorefrigido,6c ficco, qui
Regem, qui fe Deum , qui fe rerum omnium potentem , qui el<
g^ntcrr
K
DE MORBIS CAPITIS. Si3
gantcm , qui formofum , qui vitreum , qui ex grano milii, aut pa-
nici, qui cuculum, qui iufciniam, qui lupum,aut felem cxifti-
met, & hujufmodi mille , prout vel externum aliquid vivide fenfus
movens, vel internum aliquid cafu excitatum fixae opinioni
occaGonem dederit , qua deinde fit , ut delirus ille fe efTe
imaginetur id, quod femper obverfatur animo, qua'e delirio-
um fpecies eo folum funt Melancholicis annumerandae, quod
ib opinione falfa, & fixapendent, non autem quod ab atra
)ile proveniant. Hinc patet, cur metus^ & triftttia longi tem- * Aph.
wis portendant Melancboliam -9 longitudo enim illa temporis in
odem ftatu moeroris, & triftitiae fixam de eadem re fpeciem
ndicat, adeoque proximum delirio gradum. Similiter, cum 7* apM°»
lumor Melancholicus fit craflus, fi vel nimis premat alicubi
erebrum ita, ut fpiritus ad partes derivari non poflint, vel
eriventur incertis vicibus, ac legibus, fient attonitae partes,
j :el incontinentes, nempe incertis motibus motae, quae etiam *• EPl<*- »•
rovenire poterunt a craflitie fpirituum , & inordinata, vel54'
adem, & nullius ordinis craflitie fanguinis, cum utraque haec
quida, fuppofita cacochymia inelancholica,efledebeant craf-
ora, fed neceflarium non fit, ut fint aeque crafla in fingulis
lis partibus. Eadem ratio eft de Epilepfia , vel antecedente , vel
0 iccedente Melancholiae,ut patet. Morbi verocalidiabfumunt,fd°rW ca-
ibmiditatem , & calorem expirare faciunt , unde fupereft Melan-
^iolicanaturaficca,&frigidacum ficcitatcnervorum &C. Deeft £^,a fc-
bris, vel quia morbus eft in fola tenfione nervorum , quan~
\ o non conjungitur cum cacochymia, vel humores funt frigi-
< , & ficci, unde nec fermentefcere, nec facile obftruere,
::c irritare multum poflunt, unde nulla febris caufa. Me- 6- APh-
wholicorum autem decubitus vel fiderationem , hoc eft, Apo-
1 jexiam , vel convulfionem , vel maniam , vel coecitatem pariunt^
<iia cum decubitus fupponatur, erit Melancholia cum matc-
;fji, quae fi cerebrum premat, vel impleat glandulas ita, ut
iiritus generari, vel derivari non poflint, vel impleat mufcu-
: I; , fummos nervos , aut fummas arterias , fcnfum & motum impe-
(it,feufiet Apoplexia : fi impediat fluxus psr afluetudinem, Sc
(usfuperfitfluxusnaturalis, fiet motus tonicus,vel convulfio^
c ae etiam fieri poterit , fi humor permutetur , & abeat in ficcum,
£ oriatur convulfio a ficcitate , ficurj eadem de caufa Mania : cae-
c as vero vel a ficcitate humorum oculi , vel ab obftru&ione ner-
Ttt vi,
5i4 L. B E L L I N I
vi , vel ab obftru&ione arteriarum , veladecubitu intra ipfam ocu
«.Aph.u. lum. Quod ft in eodem delirio cum materia fuperveniant hae>
mcrrhoideS ) velvarices, materia delirii alio derivabitur , 8c tol
letur caufa confervans ficcitatem, ficut etiam cum eft per fo
lam fpeciem fixam j detra&o enim fanguine laxantur magi,
partes. Poftremo, in eodem delirio per elephantiafin, fcabi- F
em, egeftiones nigras vel materia fubtrahetur, vel auferetui
ftimulus, & ficcitas ficcitatem , & inflexibilitatem nervorurr
QuidfitMe-confervans,, unde facile falus: ex his igitur patet, Melancho
lanchoha. jjam ^ ddirium fine fet>re cum timore, & moeftitia ortun
a fixa, & conftanti fpecie, five imaginatione rei timendae, 6
dolendae, quam promovet temperamentum corporis totius
aut aliquarum quarundam partium melancholicum , & fiquiden
fit capitis,efleMelancholiam idiopathicam : fi aliarum partium
fympathicam. Patet itaque reliqua omnia deliria fine febre, t
quae furiofa non fint , ut maniaca, quanquam re ipfa non mc
lancholica, hoc eft, non provenientia ab atra bile, ad Melan
choliam, ut fuperius diximus, pofle referri, quatenus 6c ip(
fbnt delirium fine febre a fixa,&conftanti fpecie ejufdem fem
per, accertaerei, atque proinde ad hanc deliriorum ferier
etiam forte propius pertinere Lycanthropiam , cum illa fit pe
fcycanthro- folam opinionem , Cynanthropiam etiam non ex morfu can
p^^^" rabidi , fed fimiliter per imaginationem , & quaecunque fur
Purotcro-'opiniones, quibus exiftimamus nos factos brutum aliquod, vi
awwius.* "9U^ fimile animatum ,• vel anima carens. Pertinet huc furc
eroticus, feu amatorius ita didhis, non quia hoc morbo affe£
furant, ut maniaci, fed quia amor furor eft, pertinet huc'f
inquam, cum hic furor nihil fit aliud, quam opinio fixa, ll
imaginatio tenax de re amata, qua fit, ut aeger nunquam i
eodem ftatu perfiftat, cum modo timeat, modo fperet, cor
tinue dubitet de amore mutuo, unde modo laetus, prout fpi1
adblanditur , modo triftis, cum timor urget, modo effufi
laetitiae,cumimaginatur aliquid tanquam certum argumentui
mutuae benevolentiae. Si autem defperet, tunc furnma trift
tia, lachrymae,fufpiria, taciturnitas, refpiratio tarda,magn
pulfus parvus, rarus, inter quae fi dile&a veniat, fubito pulfi
ftequentior, & major, aucla refpiratio, primo taciturnita
mox vox , & gaudium, & plena falus, fi illa arrideat, fi am
iorie tueatur, fi finem fpondeat diuturnitati poenarum. H:
DE MORBIS C APITIS. s*f
atitem, & fimiles furoris crotici affe&iones ex fuperioribus,
& Operationibus Animalium facile patent, cum pendeant par-
cim ex afluetudine, partim ex neceffitate inftrumentorum , &
motuum. Secundo , huc pertinet Melancholia errabunda , itaMcianch^
nuncupata, quod errare foleat, & praecipue menfe Februariolb^ned"*" AJ
invadere, in qua aeger ne per horam quidem poteft in eodem [jj^J***-
loco quiefcere, fed cogitur huc illuc continue vagari , nefciens tu ut *
^uo vadat, timidior eft omnibus Melancholicis honiinum fre-
juentiam fugiens, noclivagus per fepulcrera, per folitudines,
iec fcit unquam, quid fugiat, quid quaciat, quid velic. Cor-
)us ficcum, & aridura, oculi concavi , fine lachrymis, exfuc-
:i, linguaarida, color corporis citrinus, ulcera non raro in
;ruribus, quae non confolidantur. Haec autem vel ab opinio-
,ie rei triftis antea conceptae, vel cafu excitatae per abundan-
iam humoris terrei, & ficci, & per cogitationem firmatae.
ix eo autem quod vagentur, nec fciarit quo vadant, difta eft
\rabibus Kutubuth, quo nomine ipfis eft Animal, quod per
iiperfkiem aquarum ftagnantium huc illuc continue curficat.
'oftremo, huc referenda eft Melancholia attonita errabundae Attoaic*»
ontraria, in qua aeger loco non movetur, imo nec fitu, fe-
ens nunquam aflurgit, ftans nunquam fedet, jacens nunquam
: erigit, nec pedes agit, nifi ab adftantibus promoveatur, &
pco pellatur: hominum frequentiam non fugit, interroganti
on refpondet, licct dictis animum advertere videatur, mo-
ita nihil curat, ac fi furdus eflet, obje&is vifui , 6c ta&ui
: onattendit, quafi cogitabundus, & cogitatione aliarum re-
jm diftractus dormit, vigilat per intervalla, cibum ori ad-
lotum comedit , potum haurit. Rariflimum morbi genus,
zc a Sennerto vifum , fed a Medico Ele&oris Saxoniae Jaco-
d Jano amico fuo femel in viro jo. annorum Ecclefiae cujus-
am Paftore, & fibi communicatum. Ex relatione autem
. iitet, totum hoc ab opinionc fixa ortum duxifle. Ait narn-
- ae: Hic temperamento melancholicus verno tempore Me-
J «cholia laborare coepit, triftiorque fubinde fa&us nihil qui-
;m abfurdi protulit, attamen quafi tentationibus vexatus,
d propter peccata (quae in juventute commiferat non atro-
a, fed levia plane) fe cum Deo in gratiam redire non poflc
| )i perfuafum habebat, indignumqne fe reputabat, qui gere-
t munus Ecclefiafticura. Itaque defperabundi inftar non tan-
Ttt z tum
5i6 L BELLINI
tum totum tempus vernum, fed & integram aeftatem, qu
aliquoties fibi ipfi , ut ex uxori violentas manus inferre tenta
vit, fuaque interdum, & quafi per paroxyfmum ft? cnraJij
agere vifus eft, mifere tranfegit. Tempore autumnali fervo
re illo in adtionibus remittente triftior praeter modum fa&w
eft, femperque tacens crebra folum fufpiria ingeminavit. Ami t
cis praefentibus,Scvariis confolationibusaegri miferiam lenienti-
bus, interdum a Melancholia & triftitia ferio dehortantibus lu-
bens quidem aufcultare vifus eft , ad refponfum tamen dandum li-
cet variis propofitis interrogationibus continue inftigatus per
rnoveri non potuit. Hanc tamen vocem aliquando edidit
Ah Deus? qua excepta aliquot feptimanis non verbum ulluir
ex eo licet faepius interrogato , & ut loqueretur monito , ex
torqueri potuit. Interim no&urno tempore dormiebat bene , ma
ne evigilanscogitabundiinftarinleftoimmobilisjacebat, e le£t<
opera uxoris elevatus ab eadem veftibus induebatur, indutu i
ftabat inftar ftatuae manu capiti, & temporibus fponte admoc
ta, quod praeter modum triftes facere folent, fufpirabat, im
pulfus, & manu deduftus incedebat, ad fcamnum, vcl fellatr
adductus fedebat, inftigatus menfae aflidebat, cibum a conjun
ge in os infertum edebat, & cantharo ori applicato, quen
manibus arripiebat & tenebat, bibebat. Hic affe&us duravi
toto autumno, media hyeme minui coepit, ita ut tandem rc
ftitutus munus Ecclefiafticum iterum obiret, cui adhuc prae
eft, triftior tamen, quia natura Mclancholicus longo tempor
eft deprehenfus. Quam affeclionem a fixa credulitate fui di
fcriminis, 8c defperatione , 6c continua alta cogitatione d
rebus fuis poft obitum accidifle palam eft, ut leviter adver
renti patet ex noftris Operationibus Animalium. De Mcj
lancholiis autem per confenfum, & praecipue hypochondria
ca in Morbis Abdaminis.
:<;.
i
PARALYSIS, seu RESOLUTIO.
ANTECEDENTH.
n
APoplexia, iclus fpinae, contufiones, vulnera, prefSone
atumoribus, luxationes vertebrarum , fenectus, argent
vivi traclatio, natatio in aqua frigida, decubitus fuper lapid
fri
DE MORBIS CAPITIS. Si7
rigido, calidiorum ufus, tempeftas frigida, 6c humida, vefti-
nenta, & tegumenta quaelibet frigida, & humida, crapula,&
brietas (quae tamen etiam operationes capitis vitiat, aut tollit)
larcotica, praecifio nervorum, fcorbutus, elephantiafis , in
ua aliquarum partium faepe fenfus perit : vi&us ratio humida>
i frigida, velcalida, & ficca, ficut diverfae anni tempeftates,
etates &c. diverfam qualitatem Paralyfeos excitant: nivis,. vel
j laciei contra&atio, venus nimia, peripneumonia, colica.
am invadentem Paralyfin praeit torpor, & tremor.
CONJUNCTA.
3Perationum mentis, & fenfuum internorum vel nulla lae-
fio, vel leviflima: modo fenfus folum, modo folum mo-
as, modo utriufque ablatio, vel in toto corpore infra caput
xcepto peftore, & corde, vel in altero tantum latere corpo-
s (quae i^i7r^fjyioc dititur, illa «es^tTrA»;^*, & cum finefen-
i & motu eft, perfc&a : cum fine alterutro tantum, imper-
:&a) vel aliqua folum corporis parte, putabrachio, manu,
rure, lingua, &c. ac tum dicitur Paralyfis particularis. In
aralyfi fine motu partis affectae a quibufcunque volentibus
ulla fere adhibita vi dimoveri, & circumverti poflunt ad fuas
ticulationes nihil refiftentibus aut mufculis, aut ligamentis.
ongius protra&o morbo pars afte&a atrophia contabefcit.
efoluta pars in oppofitam cedit: frigiditas partis refolutae.
ltera calida, vel calidiftima, pulfus aliquibus parvus, tar-
js, languidus, aliis rarus, creber aliis, aliquibus nullo or*
• ne intermittens.
SUCCEDENTIA.
i ()Aralyfis a concuflione, vel fuccuflione corporis lethalis:
... cum miftu fine fenfu, & voluntate diuturnior, fed fere
3:halis: cum partis affedae extenuatione, & atrophia lethalis
I <:ius , tardius , prout haec eft , aut illa pars : cum frigore ejufdem
V jriculofa, magifque timenda, fi partis oppofitae fit calor in-
J;nis: ex fcirrho incurabilis. Gulae refolutio periculofa: ex
jx>plexia difficile curabilis : minus periculofa , fi folum motus,
st folum fenfus ablatus fit : incurabilis, quae a nervorum prae*
<"tone tranfverfa. Trcmor Paralyft fuperveniens in parte re-
lutabonum, ficutetiam, augmentum caloriss vel nunquam
Tu } c*
fi8 L. BELLINI
calore fuiffe deftitutam : facjlius curabilis in cruribus, ac pe
dibus , difficilis in fenibus. Superveniente febre curatur noi
raro, & per ipfam folvitur, ficur etiam per Diarrhoeam: cuc
refoluti iateris oculus imminuitur, exigua eft fpes fs&uus. Hyc
me difficile curatur , vere, & aeftare facilius.
CaufaPa- Quoniam inPaialyfi operationes animi aut nihil, autvixlae
affic?c$cer°c-duntur j igitur caufa producens hujufmodi morbum cerebrut
biam. aut nihil, auc vix afficit: tollitur autem fenfus aut motus
aut uterque* igitur afficientur alterutrius, vel utriufque inftri
menta, quae aut extra cranium fita funt, aut intra, fed infi
cerebellum, nempe fpinaiis medullae caudex. Quoniam ir
fuper in Paralyfi cum privatione motus ofla partis affe&ae nu
la vi a quocunque volente quaquaverfum ad articulatiorii
agunturj igitur nec ligamenta offium rigida, ficca, vel qus
cunque de caufa inflexilia funt, nec mufculi contra&i, ficc
vel quacunque de caufa inflexiles, quare in Paralyli fine mot
Taraiyfis fi- mufculi funt abfque contra&ione. Paralyfis ignor fine mot
quibufcun- Pr,°duci poterit omnibus iis de caufis, quibus tollitur mufa
ouccontta-iorum cohtra&io, excepta tam magna viliorum ficcitate, \
raufS- iidem facli fupponi poffint inflexilesj tunc enim propter ii
bc?tiSu°shi" ^ex*ntatem conftituerent partem veluti rigidam , & ofTa eji
excepta fic- dimoveri ad articulationes non poflent abfque vi maxraia, t
citate ni- ta nempc, quae fufficeret flexioni villorum dirieentium. It
miavillos . , r r "\ - • ' a
adinflexi- que^ quomam aa contraaionem mulculorum requintur inrl
4^cnS.I€"xus ^riguinis, & liquidi per nervos, quae intra. finus villoru
fubito rarefcant cum impetu, vel fe fubito in bullas innum>
ras quaquaverfum effundant, & tam ar&a, ac tenfa villoru
textuia, ut trudi extrorfum poffit ab impctu rarefcentium 1
quidorum, non au^m cedat ut mollia, 6c difluentia, ai
permittat exitum ikftjem liquidis abtque eo, quod ab ipfls u
geaturi igitur five yiUi fint ira molles, 6c flaccidi, ut cu
intra finus eorum iv.refcunc Hquida , diftrahantur abfque trufi
ne extrorfum, five tam rari, ut per eorum interftitia, liqt
da dum rarefcuot, evapoirenc, abfque eo, quod viili coik
piam impetum ad exterjora, five quod neutrum liqnidor
aut alterutrum mfluere poffit in finulos exterius, aut int
compreflbs, infa>c~b>s, obftru&os, aut compreflbs ad emtfl'
ria, five quod licet utraque influanr , fint tamen a naturafi
tamaliena, utrarefcere, vel fubito effundi cum impetu qu;
qu
DE MORBIS CAPITIS. ft9
quaverfum non poffint, five denique quod ad ufque emiflaria
intra villos fluere non perrnittantur, tolletur femper motus,feu
:ontra&io mufculorum , & ejufmodi motus privatio erit fern-
Der conjun&a cum facili oflium dimotione ad articulationem
^artis affeclae. Quicquid igitur aliquot,aut plura ex his poteft
^roducere, poterit, imo debebit efle Paralyfis fine motu. Pri- Abiiuwiui-
• r r r • t. r • • r tatc , eaqus
no lgitur, u muicuh nimis humeicant, ita ut iplorum vilh
juodammodo macercntur, quales telae ex villis lanae, aut lini,
ut ferici diu detentae intra aquas ,vel paginaebene madidaedif-
,rahi poterunt abique eo, quod eorum longitudo fiat mifior,
mo verofacilefiet major partibus ab invicem quafi libere difce-
lentibus , & fe a naturali conta&u rcmoventibus , feu fict
notus motui contraftionis contrarius , cum in contra&ione
>artes per longitudinem villi difpofitae ita fe habeant, ut totus
illus fiatbrevior, hoc eft, partium motus, quae moveri de-
erent a mufculis ita afYec~cis , etiamfi fpiritus in ipfos natura-
■ter influant cum omnibus reliquis ad contraclionem necefla-
iis, non fuccedent prohibito pcr nimiam laxitacem mutuo
cceflu terminorum per longitudinem , qui neceflarius eft ad
ntra&ionem. Eadem humiditas faciet, ut fpiritus, cum ra-
cunt ,facileac tantum non fubito expirare poflint abfque eo,
d vix quicquam urgeant villorum folidas partes> cum enim
molliores fupponantur, laxioris ctiam enanc compaginis,
ipforum interihtia cedent quaquaverfum y & Jocum facient
ibufcunque fubeuntibus, quae fubito penetrabunt, & expi-
unt nihil trudendo villum extrorfum , inde duplici de no-
ine contra&io ab humiditate prohibebitur. Hujufmodi au- EXtcma,ve!
hurniditas vel provenit ab humorum omnium mafTa,inrer,ia'
peramento, per morbum, aut vi&us rationem, aut regio-
, aut anni tempus humida, vel per abfumtionem parti-
durum, & vividum, 6c cohaerens in villis confervantium,
fit in nimia Veneje, qua partes omnes flaccefcunt, & coi-
ntur, £c fi quae his fimilia ab humoribus, & toto corpo-
petenda> vel haec humiditas efl: per occafionem aliquam
rnam,aut mternam uni,alteri, aut pluribus mufculis con-
a, & ad eos fiagnans, & fixa, unde iidem, aut unus,
alter ille humefcens, & mollefcens contra&ioni concipi- ^1^1^^^
ae flt ineptus. Quod fi humidiras fit cum fngiditate con- nThumW
s tum contraftio muko validius pnohibenda erit$ hu-ute-
mi-
z
\\
tal
M
yxo L. BELLINl
miditas enim faciet, ne villi contra&ionem poffint concipere
& ut fpiritus focile expirent : frigiditas vero , fi qui non ex
pirarent,cohibebit,& faciet,ut minori cum impetu rarefcant
vel non excidant e canalibus fuis gelando, & denfando, & v€
t. dcioc comprimendo, vel obftruendo : fic author eft Galenus, l
aV. e.\ ' poft eum alii plures , inventos, qui tali Paralyfi correpti fin
propter circumfufum corpori frigidum aerem , ventum borea
lem, contra&ationem nivis, velglaciei, moram in aqua fri
gida, feflionem fupra lapidem frigidum, quorum illa, qua
cum humiditate conjun&a funt, villos folummodo afficiunt
4. de loc. ^11^ vero cum fr'g°re5 Hquida. Et Idem aflerit rurfus Paralyi
Aff. 4. correptum quendam, quihyeme, tempore frigido, Sc pluvi
pallium madidum diutius obvolutum collo detinuerat, qucy
equidem faftum eft, non quia villi mufculorum manus quic
quam ab humido, & frigore pallii paterentur, fed quia fpiri
tus ex colli vertebris per nervos fluentes ad ufque manum par
tim gelu conftri&i, partim cohibiti a nervo introrfum a£t
per intrufum humidum ad fummam manum pervenire no
Abobftm- poterant. Erit igitur ab humiditate fola, vel conjun&a cur
^ffioncm fr*S°rc quaedam obftru&ionis fpecies producens Paralyfim
Scternam1! five ftatim ad emiflaria canalium,fiveper eorum longitudinetr
^^^"quotiestrudendo introrfum canales occludit cavitatem ex totct |f
tra&c. aut parte, vel congelando humores prohibet ipforum influxun
& ad primam revocari poterunt prefliones omnes extrinfeca
nervis , ita ut fpiritus impediant, ne fluant, vel extrinfecs
mufcuiis, ita ut liquida excidere intra finus, vel apte rarefcc
re prohibeant: hujufmodi funt cafus ex alto, i&us, luxatic
nes , vulnera, contufiones, praecifiones nervorum, tumoni
proximi, lapides, humores coagulati, &c: ad congelationer
vero poterit revocari humor frigidior , humidior , craflior ^
qui per arterias, aut nervos fluat praeter naturam, atque iti 3!1
derivationem fpirituum impediat , five ille humor proximt: ^
fit emiflariis ejufmodi vaforum, five intra eadem contincati ;
f arapicgia , prope nervorum originem. Et fiquidem hujufmodi preflio
STaSyfis^ cau& prohibens fluxum fit prope principium fpinalis me
jurticuiaris«dullae, vel per totam ipfam, aut nervos omnes, vel per uni
verfum arteriarum numerum , vel per omnes mufculos infr
caput, vel haec omnia, aut eorum aliqua fimul contingant
fiet Paraplegia: fi aliqua ex his caufis, vcl omnes, vel aliquo
vi
cl
DE MORBIS CAPITIS. p.r
vigeant ad aliquos folum nervos, mufculos, autarterias, fiet
Paralyfis particularis : fi denique ad dimidii corporis nervos,
mufculos, aut arterias, Hemiplegia. Reliqua, quae fupra
numeravimus in cenfu caufarum Paralyfim producentium ,
?x his expofitis nullo negotio patent. Quia vero nervi prae- Refpirati**
:ipui , & plurimi, qui ad coftas, & cor feruntur, intra & Totu*<
rranium ducunt origmem, ubi mmime viget Paralyfeos cau* nusmuta-
a, hinc refpirationis, & cordis motus non aboliti, & fei-^i^
ius mutati, quam reliqui motus in Paralytico: imo motus
cordis non in unoquoque Paralytico idem, fed aliis languide»
tliis parum, rarius, crebrius aliis contrahitur , aliis quiefcit a
:ontra£fcionibus pcr aliquod fpatium temporis, ut ex pulfu pa-
:ct, qui differentias exhibet in diverfis Paralyticis refponden- n ,n
r i- i-r ., j. r • n Puifu* ra-
:es iinguhs hifce motibus cordis, ut fuperius annotatum eft : rus.crebcr,
juod fane arguit non fublatum , & impeditum penitus motum|nt"m^
:ordis, fed vitiatum, & laefum, prout vis premens, vel alia-
um caufarum quaelibet major eft in capite, vel reliquis ner-
'is a fpinali medulla venicntibus, vel prout ex vi Puralyfeos
anguis per venas non refluit, vel in arterias coronarias non
nfluit naturali quantitate, qualitate, &c tempore* ita enim
icri poterit, ut etiamfi cor valide, 8c alterne juxta naturae
wdinem contrahatur, pulfus tamen videri debet intermittens,
'el parvus pauco fanguine, vel nullo pcr contraftionem illam
xclufo. Quia vero humida per calorem ficcantur, canalicu- a caiore,
i autem ex membrana, cum ficcantur, per latitudinem con- & liccita6C-
rahuntur, hoc eft, anguftiores fiuntj nervi igitur nimio ca-
ore ficcati contrahentur per amplitudinem , 5c fuam cavita-
em occludent. unde fpiritdum influxus prohibebitur, orie-
urque Paraly fis a calore, vel ficcitate: ex hoc capite dedu-
enda eft Paralyfis a crapula , ebrietate, vino, quanquam haec
:um conjun&a fit cum mentis aberratione, vel fomno, fortc
xepius provenit a preflione nimia cerebri produ&a a nimia ex-
enlione arteriarum, 6c haec a nimio fervore fanguinis per vi-
um, crapulam, 8c ebrietatem. Quid fimile producet Ele-vide
•hantiafis, cum etenim ab humore terreo proveniat, ficcabit °™cccdca*
lla, fed infuper quicunque laborat ejufmodi morbo, produ-tia«
et craflbs fpiritus,qui proinde per nervos ob ficcitatem maxi-
ie conftri&cs difficilius fluere poterunt. Narcotica vel ad
aec, vel ad humida pertinentj fimiliterque ad hacc tempeftas
V v v ca-
5iz L. B E L L I N I
calida,& ficca,, aetas juvenilis, temperamentum , vi&us ratio 3 h
nimiuslabor, & quaecunque ad calidum, & ficcum accedunt, j::,
Huc etiam Scorbutus facit, qui operet;urne ut calidus, an ut r ^
frigidus* ficcus, aut huraidus, difficile di&u eft, cum tot ir wj
ejufmodi morbo producantur, ut videantur indicare potius fo- iif
lutionem quandam., & motus incertiilimosbumorumomnium.,
quam alicujus determinati vim. Peripneumonia, vel Colic;
cum praecedunt Paralyfi, transfunduntur huniores ejufmod
morborum in arterias, yelnervos, vel mufculos , & aliquo ej
modis expofitis, vel per qualitates, vel per prelliones&c. Pa b
AtropMa. ralyfim exeitam;. Quia vero partes five aequo molliores, fiv< r;
aequo duriores, nempe aequo magis ficcac, vel humidae al
apte non polTunt , etiamfi ad ipfas apta alimenti materies deri
yetui > igitur pofitis folum mufculis in alterutro, vel aliqm
eorum ltatuum apte non alentur, unde continue extenuabun
tur, vel faltem alimentum nqn apponent.fufficiens, ac demun
omnino nihil apponent, Sc in atrophiam venient, ac tabem
Infuper, quoniam unaquaeque pars validecompreMa* perquarn m
libet expofitarum rationumid fiat, prohibet derivationem ali t:
rnenti ad locum ipfum comprefium , nempe prohibet a£him fl i i:
ipfam alendi> igjtur compreffio faciet , ut in atrophiam venta: w
pars Paralytica, quae cum fecum neceflario tabem ducat, mu
fculos, nervos, aut arterias compreflas in atrophiam , & ta.
bem perducet poli aliquod temporis fpatium,, & fi fub initjufl ;
Paralyfeos aliqua earum partium nimia humiditate, preffiojH
&c. afficeretur, etiam fub initium Paralyfeos afrophia contrn-
geret 5 plerumque tamen fieri potefr, , ut fub initium adhuc aliqui( ;
aliment.i facilius apponi poffit , fuccedente autem tempore ornni i
Refoiuta 110 nihilapponatur , ac tum perfe6taatrophia, atquetabes. Quo-
parsinop- niam vero partes mufculiscontranitentibusinltruuntur , qui fun
trahkui. m contra&ione perpetua, vel nifu perpetuo rn eandemy igitu;
ipforum alterutro non nitente alter appenfam fibi partem ad f< »
tiahet, fed in Paralyfi cum altei folum mufculorum contraoi- ;!
tentium refolvitur, hic idem ceffiat a nifu; igitur incolumi;
aker contranitens os, cuiinhaeret, trahet ad parrera mufculc
Frigiditas refoluto oppofitam. Quoniam vero non perducto fanguirx
icfoiutac ac| partes illae frieefcuntj non perducetur igitur ad partetr
partiscuni r p ■» r & r
caiiditate refoluram, cum llla rnget, vel 11 perducitur, aderit quid coa-
sppofitac gukns, Sc calorem implicans, ita. ut fenfus ejus excitari nor.
poflit;
1
DE MORBIS CAPITIS. #3
poflit: utrumque malum, & via facilis ad atrophiam , ut pa-
tet , tum ratione frigiditatis , tum ratione fanguinis , qui
vel non perducitur, vel coagulatur: calicfitas oppofitae partis
vel naturalis a naturali habitudine fanguinis, vel 'mirtor ,& po-
teft efle fallacia ratione alterius partis mox attafhe , & frigidae,
vel major, & provenire poterit a derivatione fengiiinis -univerfi
obUruftis artenis alterms partis, quae obftru&io coiltingat
oportet non folum aliis de caufis fuperii/s expofitis, fed vel Per ['^0^^
Holam illam coagulationem , a qua pendere pofle fi igus refo- mmusTmo"
riilutae partis oftendimus. Jam vero exponamus oportet , cjna fabiatusquc
i ratione fieri poflit, ut cum his nervorum afFecfaonibiis con-
. < jungatur aliquando fenfus in Paralyticis,nliquando vero rollatur
:j fenfus,& non mocu3,aii-}uando demum oterque 0£fTet,fa£hjm
.: fane omni admiratione, atque inquifitione digniflimum. Ita-
>Jjque primo, quoniam ad mulculorum motus requiritur ipfum
. corpus mufculi , influxus fanguinis naturaliter fe habentis, &
:.: iiquidum nervorum parirer naturaliter fe habens, ad fcnfum
vero excitandum opus eft folo liquido nervorum cum nervis
laturaliter fe habentibusj fi igitur vcl mufculi naturalit-er fe
ion habeant, vel non fanguis, bene autem fe habeat iiquidurn
lervorum cum nervis,dabitur fenfus fine motu (hic omittimus
lon naturalem habitudinem articulationum , • qua impediatur
J notusj id enim non-eft paralyticum, & a Medico ex aliis fi-
;nis dignofcendurn eft). Secundo, impediatur derivatio ttquidi
ji»er nervos in finus mufculorum per aliquid quomodocurique
bftruens emiftaria eorundem nervorum bene fe habemibuscae-
: eroquin mufculis, fanguine, & nervisj igitur univerfa lon-
-t itudo, & cavitas nervorum erit fuo referta liquido, adeoque
r rnfus excitari poterit, non tamen motus prohibito fpirituum
nfluxu intra mufculos, adeoque dabitur Paralyfis cum fenfti
ne motu. Contravero, fit liquidum nervorum craflius, vi-
idius, humidum nempe cum hifce aliis conditionibus non na-
iralibusj partes igitur ipfius valide cohaerebunt, nec dimo-
m ab invicem facile, atque in varios motus intra nervos agi
u oterunt: hi autem motus necefiarii funt ad producendas un-
is, cum in earum fingulis debeant ejus liquidi partes fejun-
i, & oblique trudi per latera j igitur ejufmodi liquidum fen-
'im impediet : ktem autem liquidurn poteft per canalem flue-
%i & hic fluxus ad motum nifricit, & intra illud vifcidum
Vvv z cori-
m L. BELLINI
contincri poflunt fpiritus impetum facientes; in hac igitur li-
quidi nervorum conftitutione excitari poterit Paralyfis cum
motuabfquefenfu. Ulterius, quoniamadexcitationem undarur
requiritur certa nervorum tenfio : iis igitur quomodocunqi
laflatis five per humiditatem, five qualibet ratione poflib*
prohibebitur ipforum motus per undas, a quibus fenfus pn
venit : poteft autem interim per eos excurrere liquidum j igi
tur tum Paralyfis cum motu fine fenfu, ut in fomno. Ter
tius modus erit ex his utrifque compou*tus,cum liquidum ner-
vorum eft vifcidum, & ipfi nervi funt flaccidi. Quarto, ner-
vus ita compreflus fupponatur, ut univerfa fere ipfius cavita:
iit occlufa membranis oppofitis fere ad contactum perductis ;
fupererit igitur exigua rima, vel foramen, per quod liquidurr
nervorum continue a partibus cerebri preflum poterit derivar
infra locum compreflum ad partes mufculorum, feu eorurr
contractionem producere : fed quia undae circa locum com
preflionis perductae, nervis fe introrfum reftituentibus, inci
iunt in partem membranarum fere ad contactum perdu&a
rum, eafque extrorfum trudunt, fieri poteft, ut per eam ex
trorfum trufionem reliquum earundem partes capitis refpicien
magis ad contaftum veniat , adeoque foramen , vel riman
magis occludat, & refluxum liquidi impediat: cum vero ner
vi reftituuntur extrorfum, eaedem illae pelles ad conta&ur
fere perdu&ae liquidum non ad partes capitis trudunt, fed a
partes oppofitas , ut patet : quare motus undarum non produ
citur ultra locum compreflionis vcrfus partes capitis, fed fluit
reflukque per reliquum nervi ad ufque mufculos, feu, quo<
idem eft, prohibetur fenfus, datur tamen motus. Hujus ge
neris Paralyfis exemplo mirabili confirmatur apud Galenurr
a^dcioc. Sane, inquit, Paufanias Syrus Sophifta, cum Romam aliquari
' 10* do veniffet^ fecundum duos minores finiftrae manus digitos , atqu
medii partem dimidiam fenfum imprimis quidem difficikm hah
bat , poftea male curantibus Medicis fenfum omnino amifit. &>u,
bus equidem cognitis omnia^ quae praecefjerant ^ inveftigavi, atqu
v ipfum^ tum per viam duceretur , vebicuh excidiffe, atque dor
initio laefum , mox partem laefam brevi quidem curatam , fed au
tlum in digitis fenfus vitium audivi; igitur remedia, quae illi d
gitis adaptaverant , Jaefae parti adbiberi juffiy atque fic vir il
eekriter fanitati reftitutus eft. Ha&enus Galenus, ex quo p;
c
ICI
h
ip
t
DE MORBIS CAPITIS. f%f
ct quod expofuimus. Quinto, & illud bene perpendendum ,
n Paralyfi cum motu, & fine fenfu, num fenfus privatio fit •
olum in integumentis communibus, an etiam in mufculis, &
.ontentis: in primo etenim cafu nihil eflet rari, cum poflint
fTe diverfi nervi, Sc diverfae originis, qui ad integumenta, &
|ui ad contenta ferunturj num vero privatio fentus fit folum
:xtrinfeca, an etiam profundior, facile intelligitur fcifcitando
egrum, num calorem intime fentiat, comprefiionibus profundio-
ibusj talitris vehementioribus 5cc. Ex his autem omnibus pa- po/,trcmox"
et, c.ur Paralyfim praecedere poffit, 6c foleat modo ftupor,
nodo torpor, modo tremorj tremor enim in re praefenti pro-
'enit ab incipiente laefione naturalis fluxus liquidorum per ar-
erias, £c nervos, ita ut excidere non poffic in finus mufculo-
*um naturali frequentia, nec eodem tempore, aut apta quan-
I :itate in utrumque oppofitorum , vel a laxatione villoruin ,
jnde cumulanda copia major ad hoc , ut in contra&ionem
aptam venire poflint &c: torpor autem cum fit obtufio quae-
dam fenfus, & motus difficultas, patet 8c haec arguere earun-
iem alterationum initia, ac demum cum ftupor fit fere per-
Fe&a fuppreffio , vel ablatio fenfus, & motus , erit hic idem
proximus ad Paralyfim gradus, imo tantum non ipfa Paraly-
• Ss. Denique, fi vera funt quae circumferuntur, altera cerebri Aireracero
/el fpinalis medullae parte laborante latus oppofitum Paralyfi ^"lis^mi?1"
iffici, forte id contingit ex implicatione nervorum, dummo- duiiaeparte
h haec ita fe habeat,utqui nervi a glandulis dextri lateris ori- pofifumPii.
jntur, poft mille implicationes exeant liberi per finiftrumtus laboiat,
atus , Sc e converfo. At fi nervi omnes confluunt , qui
.ftud fieri poterit? An fubeft aliquid fallaciae, cura res verfa-
:ur in parte mufculis contranitentibus inftru&a, eo quod mu-
culus incolumis contrahitur , 8c fecum, ut fuperius expofi-
:um eft, ducit partem cum oppolto mufculo paralytico, un-
3e rem minus accurate perpendentibus videri poflit morbus in
mufculo retrahente , non in oppofito relaxato? An verius,
cum Paralyfis hujufmodi excitatur per compreflionem, i6him,
/ulnus, contufionem, fit fuccuffio cerebri, vel fpinalis me-
dullae, quae utraeque partes cum in fe ipfas cedere poffint ali-
quantum , atque in cavitatem ventriculorum , vel finuum tur-
biniformium, fit, ut impetum fervare poffint, atque move*
ri abfquc divulfione, & compreflSone nervorum quoufque par-
Vvv ? tes
i
lis
g
i\
z:
S16 L. B E L L I N I
tes earum verfus oppofltum latus tendentium eidem lateri dc
mum occurrant , quod cum fit durum , nervos ex ea par
te provenientes , 6t ad originem , & qua ex offibus erum
punt, premunt valide, & fpirituum influxum prohibent ? A
facilius per eam ipfam vim fuccuffionis nervi ab oppofito late
re erumpentes nimium impetum ad has ipfas partes concipi
unt , atque ita nimis diftrahuntur per longitudinem , adeo
que conftringuntur, & naturalem fluxwn fpiritibus negant
An denique haec Paralyfis alterius lateris ex laefione oppofit
perpetua non eft, fed aliquando folo cafu ita contingit? Pro
fe&o ex confluxu nervorum omnium nulla eftneceffitas, cu
alterum potius , quam alterum latus corporis laedatur laefo ce
rebro, vel fpinali medulla ad latus idem , vel oppofitum, ai
que infuper in viro ampliffimo alterum tantum latus refo
lutum fuit , cum tamen cerebrum utrinque eiTet fphacel
corruptum, 6c univerfa ipfius, & fpinalis medullae moles far
guine obruta, quemadmodum igitur datur Paralyfis alteriti
folum lateris utrinque affe&o cerebro, cur non detur ParalyE
utriuflibet lateris utrovis latere cerebri, vel fpinalis mecullae labc
Aconcu^ram par eft ratj0 <je convulfione, & motibus convulfivl n\
wrpor^ie- Sed haec fatis. Ex his autem patet facile quicquid inter fuc1
riiaiis. cedentia recenfuimus , Scprimo, quoniam in concuffione, l
fuccuffione corporis poflunt partes nervorum , cerebri , fpins
lis medullae, arteriarum, villorum divelli , vel nimia compre
fione diflblvi, & velut in fphacelum redigi,divulfiones auterr
£c fphacelifmi vel curari non poflunt , vel callum obducunt
& hic canales occluditj Paralyfis igitur a concuflione, & fuc u
cuiumiftu cuffione corporis erit irreparabilis, 6c lethalis. Lethalis etiar
& vof^nta-cum midtu fine fenfu, & voluntatej argumento enira erit mi
rcddiiuui'^:u'UIn re^0^,Jtuncl efl~e q^acunque decaufa, & nervos abfqi
nior/ fpiritibus, & communione cum cerebro, unde atrophia, l
fphacelus, qui fenfim communicabitur toti corpori, & lu
moribus, unde mors: quia tamen atTe&io primo fita eft in vc
fica, parte ufus minus communicantis cum reliquis, cui infi
per fatis facit per effluxum urinae,diuturnuseritmorbus,proi
longius brevius temporis fpatium in hoc, aut illo paralytic
requiritur ad hoc, ut in atrophiam, 8c fphacelum ejus part
veniat, quod a vehementia Paralyfeos, temperamento, vicli
ratione &c. petendum erit. Ratione igitur fphaceli atrophi^
fu<
I
DE MOR.BIS CAPITIS. fi7
ccedentis Paralyfis omnis cum atrophia lethalis plus minus , cumatro-
tius, ferius pro diverfitate partis afTe&ae, fimiliterque cum^ia' vfl
7 , r ■ r - r o. rrigorc le-
igore pencuiolaj ent enim tngus perleverans, ct contumax thaiis, eo-
oximusadatrophiamgradus, undefphacelus, &perejuscom-2upCa™a|pl->
unicationcm in humores, & partes folidas mors. Quod fi Pofita vali-
jum frigore pariis affectae conjunclus fit calor intenfior oppo- de cakau
,:ae, tunc arguct, ut fuperius, copiofam, & quaq totius
hguinis derivationem in latus oppofitum , feu Paralyfim il-
)n effe conjunfram cum infuperabili obftructione arteriarum
Irtis affectae, unde & ratione frigoris, & ratione defe&us
iiguinis pars eadem affefta facile, ac brevi in atrophiam ve-
jet, & in fphacelum , ac mortem. Quod fi a fcirrho prove-Ex fcirrto
lat; vafa vel mufculos comprimente, erit illa incurabilis, nifi incurabiiis.
<iretur fcirrhus, hujufmodi autem tumores, praecipue cum
nnfirmati funt, cum rcmedii fint incapaces, erit Paralyfis
;fcirrho irreparabilis. Quae Paralyfis in gula contingit, et- in guia pe-
in brevi temporis fpatio poterit ad mortem perducerej refo- ricul°ra*
^is enim ejus mufculis deglutitio prohibebitur , feu non fup-
iditabitur alimenti materies, unde tamdiu perdurare pote-
t aeger, quamdi,u vivere fine alimento. Quae vero ex s* apopie-
poplexia oritur, cum Paralyfis tum nihil aliud fit, quam J-ijJ d
poplex^a imperfe&a, fieri poterit, ut aeger, prout vi-
;s ejus valiJae funt, aetas &c, caufam Paralyfis fuperetj '
lia tamen illud, refiduum Apoplexiae, quod illara Paralyfim
irit, & contumacifiimum , & vires aegri jam fra&ae, non
:fi difrkile, & raro continget, ut Paralytici ex Apoplcxia
• adant, imo e converfo facilius tales Paralytici rurfus in A-
)plexiam recident coacervata rurfus, nec per debilitatem vil-
rum fupcrata materia peccante. Quae vero cum privatione Minusperi-
liusmotus, aut folius fenfus conjun&a eft, curatu facilior ,
iam cum privatione utriufquej minores enim numero partes fus, aut fo-
Fe&ae, & forte pro locorum diverfitate, in quibus morbi }£butw"s
.ufa detinetur minoris momenti, quam cum uterque fublatus
l. Quae a praecifione nervorum irreparabilis, cum non coa- incurabiiis
fcant, vel non nifi percallum, quo nervi occluduntur, ad- prrva0e"ci-
>que in utroque cafu fublata irreparabiliter derivatio fpiri- f">nc
lum ad partes. Quae vero cum calore conjun&a eft, minusTxemor fu_
dtialisj non obftru&as enim arterias indicat, & forte ali- pcrveniens
iid intra mufculos rarefcere, & eyagorando calorem augere, QWUD> <%
unde
yz8 L BELLINI
ut caior fu-unde nec nervi penitus occlufi, adeoque in qua Paralyfi oht
p«vcniens frigore fuccedit calor, fimili de neceflitate bonum: bonurr
quaSTeo etiam fuccedens tremorj quemadmodum enim, ut expofui
camiffc. muS) praece(jens tremor arguit obftru&ionis &c. initium, itj
ineruxibus.idem (uccedens arguit illius finem. Quoniam vero in cruri
acpcdibus bus? ac pedibus mufculi infignes, & motibus aflueti , nempi
curam *ci*^|y;} vaiidi nervorum trunci, infignes arteriae, nempe vi
contra&ionis, & motus periftaltici vehementesj igitur aufe
rendis, 8c expellendis noxiis corporibus partes illae aptiores re
liquis corporis partibus: quod fi Paralyfis fitaficcitate, eri
etiam fublatu facilior propter copiofum humidum , quod a<
partes illas naturaliter, derivatur copiofius, quam ad reliquas
propter earundem infignem molem, & locum imum, quer
Dfociiis inoccupant. Defeftu autem ejus virtutis in fenibus erit Paralj
fcuibus. fis in iifdem vix curabilis. Quae autem Paralyfis per humorc
v"di«-m,copiofos producitur hume&antcs &c, fi iidem per febrem
foMtur aut diarrhoeam abfumantur, Sc extra corpus mittantur, Pj
AEftatc', ralyfis per eos morbos folvetur. Quia vero aeftate motus fpj
JJfg^y^rituum vegetior, atque per eos etiam raotus villorum, hyem
lior. contra, atque hac tempeftate frigidorum coacervatio, i\
confumptio, facilius aeftate , quam hyemeParalyfisfolvi pot<
imminutio Yltt Poftremo , cum refoluti lateris oculus diminuitur , mo:
ocuii inra-imminetj imminutio enim illa etiam oculi aut arterias, at
Kpmxi? C" nervos , aut utraque vafa occludi indicat, unde atrophia in
mam mor-vel jam corripuit, & oculus abfumitur, unde morbi vis pl
tem m i- totum corpUS diffunditur , 8c totum contabefcit. Eft igiti
Quid ifit Pa- paraly fis privatio fenfus, aut motus, aut utriufque provenie
1 * Si ab humiditate, ficcitate, frigore, calore, compreflione&
afficientibus nervos infra cerebrum, vel leviflime etiam c
rebrum, ex qua oriuntur affe&iones omnes expofitae, divic
que poteft in idiopathicam , & fympathicam, ut patet.
CONVULSIO,
Seu ut Celfo, Diftenfio, (rmctr^og Graecis; rnuv enim co
trahi eft (o-nwVft* autem eft folutio unitatis in partibus nerv
aIs, vel villis mufculorum fine vulnere, ut per validiorem co
tra&ionem: tfypa, autem eft eadem divulfio fine vulnere, (\
incarne,) & motus convulfivi.
AI
J* I
DE MORBIS CAPITIS, fi9
ANTECEDENTIA,
ANtecedentia prius dcfumemus ex variis locis Hippocratis,
ut fententia ejus a Galeno,& aliis deindeMedicis partim
^erverfa, partim repudiata clarius pateat. Itaque
Convulfio vel a repletione fit , vel ab inanitione; ita vero &€
tngultus. *' p *
A copiofo fanguinis fluxu ftngultus ^ aut convulfto^ mala. 7.Aph.$.&
«✓tf fanguinis profluvio dcfipientia, aut etiam convulfioy malum.5' *^h' 4'
A purgatione immodica convulfto , aut ftngultus fuperveniensy*- APh-
nalum.
' Convulfio ab he-Ueboro lethalis.
A medicamenti purgantis potione, mortifera.
Ab ileo vomitus , w/ fingultus^ vel convulfio, vel delirium^'k^lt*
nalum.
• Propter vigiliam convulfio 9 aut deftpientia, ntalum. j.Aph.i.
' Convulfio vulneri fuperveniens^ lethalis. z' APh-2*-
Febrem convulftoni fupervenire melius efi9 quam febri convuI-St APh# 56'
£/ muliebri profluvio convulfio^ fcf *»/w/ defeclus fuperveniat 9%£j&Jtu
nalo eft. tcx. ?$f fc
f SpafmOy aut tetano vexato febris ft accefferit , morbum folvit. *' Aph* 7°*
quartana corripiuntur , »0» admodum convulftonibus ten*
%ntur\ fi vero prius tentati fuerint , fuperveniente quartana li-
erantur.
In acutis febribus convulftones y f/rai vifcera vehementes do J^coacu
>w, malum. tcx.zs?.
Convulfiones cum febre acuta perniciem denunciant.
In febribus fpiritus offendens (hoc eft, fubfiftens, ut Galenus4, A?h* 69-
plicat, quafi impedimento illidens) malo eft : convulfionem
lim ftgnificat.
Quibus funt cum ulceribus tumores confpicuij ii non admodumi- Aph.ij»
mvelluntur, aut infaniunt-y his vero repente evanefcentihus , fi
uidem poftica parte faclumfit , convulfiones , £5? tetani accidunt^
vero a fronte, infaniae, aut lateris dolores acuti, aut empye-
w, aut dyfenteria, fi rubicundi fuerint tumores.
In febre convulfto , manuumquej ac pedum dohres maIignuml*Qoitin9*
liddam praenunciant.
X x x Fiunt
y3o L. B E L L I N I
i.jieMor- Fiunt etiam convulfiones ex Jaboribus^ ex cafibus, ex plaga,&
0
p
fi quis onus majus toJlat , & ex curfibus , £5? lucla , £5? omnibus u
genus (loquitur ibi de convulfionibus venarum, quae convuifar
varici fiunt fimiles , & earum convulfionem fieri per vim &
contentionem ibidem afferit.)
in codcis. Ex vuhere convulfio , JethaJis
ibidem3s«- Convulfio febri fuccedens periculum denuntiat^ minimum ver
1 em35 • QonvuJfionem folvit febris acuta^ quae prius non aderat , aut
prius adfuit ^ingravefcens: confert autem £5? urinae vitreae copiofw
pertranfitus , £5? alvi fluxio, £5? fomnus: convuifiones autem di
repente ortas febris folvit , & alvifluxus
i.demoi- <guod fi convuJfio in vena facla fit, haec quidem per exordi
bis': doJorem excitat > & pulfat, progrcjfu vero temporis fanguinem a
carnem tranfmiitit, qui in carne putrefcens in pus vertitur (a
convulfio aneurifma eft?)
ibidem. Nervus praecifus convulfionem facit , £5? ut minime coalefcit
vehementer inflammatur.
7. Epid.42. Pofidocreon quoque tertio die convulfione correptus efl, caJor m
reiinquebat) decimo oftavo mortuus eft.
incoac. Vehementes faucium dohres , aurium tubercuJa,& convulfion &
excitant , itemque cervicis , t$ colJi dolores
^UioncDcn" Sfyibus cum dentes erumpunts aJvus crebrius demittitr min fu
convulfione tentantur , quam quibus fic raro ahus fubducitur : qi
bus in dentitione febris acuta accedit , it raro convuifionibus te
tantur: qui cum dentitione bene habito corpore permanent , gra
fomno premuntur ^ pericujum efi\ ne eos convulfio preJjendat.
2. deViaus Convuifiones autem ideo intus afferunt (concufiiones corpor:
taion . je quibus antea dixerat, hoc eft, convulfiones ideo a conci
fionibus producuntur) quod cakfaclum corpus cutem vehemen,
tenuat: carnem vero minus cogunt, quam curfus^ qui in orh
obeuntuf) eandemque humore vacuant.
in Piwiiot. Pueris convulfiones accidunt , ft febris acuta fuerii , venterr
dejiciat^fi vigilent^ perterreantur , pJorent affidue , & color i
mutetur^ £5? ex viridi paJlidus , aut Jividus, aut rubor contrah
tur : haec autem pueris quidem recens natis ad feptimum ufque 6
num promptiffime eveniunt j at grandiores pueri , £5? viri non at
fer febres cenvulfionibus prehenduntur , nifi vehementiffimum,
peffimum uoddam fignum ex his, quae in phrenitide fieri foler,
adfuerit* C<*
D
k
fl
sd
m
1
i
DE MORBIS CAPITIS.
Convulfione , aut corporis diftenfione vexato , fi febris fuperve- ^1**7?'*
\iat , morbum folvit; fi febre detentum convulfio prebenderit , fe-
ris codem die , aut poftero^ aut tertio dcfinit.
Ei hacc tbla ex aliis plurimis locis Hippocratis feligirnus,ne
es in immenfum excrefcat. Convulfionem aurem antecedunt
tiarn punftio nervi: fitus partis per iongiufculum tempus in-
xnnn.odus, quo fit convulfio, quae dicitur Graecis a-TTctCfiog
Svo-cSJqs, feu fpafmus flatuofus, nobis grancbio. Pulfus fimilis
:hordae tenfae agitatac, ac vibratae, cujufmodi pulfus dicitur
jaleno chordofus, & je&igatio, ita fieri ipti creditus, quit
.irteriae funt juxta nervos.
CONJUNCTA.
COnftans immobilitas oflium ad articulationes, ita ut di-
moveri difficile poffint etiam valida adftantium opera,
| iec fimiliter poffint dimoveri a laborante per imperium vo-
untatis: nulla mentis, aut fenfuum laefio. In motibus autem
:onvuliivisalternaoffiumdimotio,&immobilitas nort raro cum
aefione mentis, aut fenfuum. . In utnfque dolor , nontamea
emper, febres aliquando, Sc alia fingula, quae mox accidunt
juandoque, non femper: modo calent: modo refrigerantur :
:acies pallefcit, rubet, turget: urina laudabilis, modo cruda,
copia ingens fupprimitur, vel retinetur. Tremor in unam fi-
;us differentiam , & femper eandem, motus convulfivi null®
ordine, hi line voluntate, ilje cum arbitrii concurfu. In con- •
vulfione nervi, £5? tendines rigidi ad taclum percipiuntur (ait Sea-
lertus, fed quomodo i ictu percipit nervos?)
S U C C t D E N T I A,
/^V Ui tetano corrp.tntur^ intra quatuor dies intereunt : fi vero
\J hos fupwaverint y incolumes evadunt. Eridem Hipp. -^^Qp0ha'c^
nervorum diftenftonibuSy & iis, quae inpofteriorem partem 3$r,
runt diffblutae mixtiiae, mortem affcrunt : quin etiam lethale eft in
tofteriorum partium diftenfione fudire , £5? corpus diffolvi , £5? in
wdem maloper nares revomere, aut ubi per initia vox defecJafuit9
clamare, y nugari-, poftridie enim adfutu*am mortem fignificat.
Quod ipfum xonfirmat Hipp. pnmo Praedictorwo ,texiu 118.
§uae ex lumbis in cervicem^ £5? caput r^dur^^nt , & levis fidera-
tionis more refolutionis fenfum inducum \ ror -' .. Ifionem, ac mentis
Xxx : tmo-
53x L. B E L L I N I
emotionem minantur , videndumque eft^ num talia convulfione fol- \
commeBt. vantur. ^ui hujufmodi conflittantur , varie morbum trahunt^ aU
St£t,t1iS?'"J** diutius perfeverant ^ (quo fuper Galenus & a fe vifutn
j6. aflerit, quialterne paralyticus fieret, & convuifus, & Petrus
T«t. 313. $aijus Diverfus id ipfum vidit.) Hoc ipfum rurfus afleritur in f '
Coacis paulo diverfis extremis verbis hunc in modum. ^uat
ex lumbts in cervicem^ & caput redundantia levis /iderattonis mo*
re refolutimis fenfum inducunt , convulfianem^ ac menth emotionem
winantur^ videndumque efi^ num talia convulfionibus folvantur^
aut in hujufmodi habentibus ahi male habeant , atque eadem diu-
tius perfeverent.
Quod fit implicata difHcukatibus convulfionis explicatio.
nemo eft, qui non noverit, dummodo Medicorum monumen*
la perquifiverit , quibus occafionem praebuit Aphorifmus Hip-
pocratis minus apte , atque perfpicue ad ipfius Hippocrati;
mentem expofitus, & do&rinae, quam eo fuper Galenus tra- ■/
didit, minus exacta perceptio. Ille eft trigefimus nonus fexta<
feclionis : Convulfio vel a repletione fity vel ab inanitione^ ih
%ero Ss? ftngultus. Expofuit id Galenus tanquam pronunciatuir 2
ab Hippocrate de inanitione , & repletione immediata ner- :
vorum , quafi nempe non de remota etiam , 8t univei fali in/ 11
tellexerit Hippocrates, ex qua neceflario pendeat particularis' m
& proxima nerVorum , atque infuper quafi foli nervi exhaufti ;
vel infarti convulfionem , nulla autem alia caufa producat ;
# Hanc vero talem inanitionem ,& repletionem nervorum ut ex f:
ponat Galenus, remotiorem caufam proponit, exficcationen' "[
nempe nervorum,& humefa&ionem $ utroque enim modo bre;
viores fieri aflerit , ut chordae muficae humido aere divelluntur "j
& breviores fiunt, vel eaedem igni admotae extenuantur, hoi 10
dl , humido inankintur, & fimrliter fiunt breviores: hanc bre
vitatem, dum fit, fequuntur neceflario appenfi mufculi, ai
Galenus, unde convulfio : quae fane vera funt omnia, lice
pofteriores Medici vix excufari pofle Galenum cenfeant, & f
^rumtic&rnille labyrinthis implkent propter infcitiam. Nos itaque e:
lepktio ^ eodem Hippocrate oftendemusinanitionem illam, & repletioner
wn?v«faii!S non efle particularem , Sc proximam nervorum , fed vaforur
uunilorpori*^an8umis > ^eu univerfi corporis, unde inanitio, vel repletii
c« iispaiti-nervorum neceflario pendet, atque ex hac oriri omne genu
Hitesaa-^jjggg conyulfionem producentis, adeoque etiam exficcatio
aetn
DE MORBIS CAPITIS. 5-33
em , & humefa&ionern , & vera efle,quae de iis expofuit Ga~™™£ c*
:nus. Stimulum etiam notum fuifle Hippocrati, & annu- vulfl0nis
leratum convuifionis caufis, ac demum inanitionem, & re- Cum aiS!
letionem non ad nervosfolum, fed ad artcrias, Sc mufculos
tiam peninere, 6c haec neceflario deduci ex do&rinaHippocratis
'ofitainanitione&evacuationeuniverfali. Manifeftum igitureft
x locis expofitis Hippocratis, quoties ipfe convulfionem com-
leraorat, aliquid exponere, quod vel inanitionem, vel re-
letionem totius corporis arguit : fic in Aphorifmis fuperius
pemoratis. A copiofo fanguinis fluxu flngultus , aut convulfio , ma-
1. En evacuationem fanguinis, feu inanitionem. A fangui-
is profluvio defipientiay aut convulfloy malum. Rurfus. A pur-
atione immodica convulflo , aut flngultus fuperveniens , malum. Si-
niliter. Convulflo ab helkboro , lethalis. Jd ipfum. Amedica-
tento poto convulflo- mortifera. Quae fane fingula inanitionem
orporis , aut vaforum fanguinis, feu univcrfalem indicant.
dem etiam arguit, fed etiam magis nervos. Propter vigiliarn
onvulfloy aut defipientiay malum\ abfumtio enim ingens fpiri-
uum , & ficcitas nervorum fingularis, ficut etiam partium
»mnium in nimia vigilia fit. Ulterius. Si muliebri profluvio
onvulfloy animi defeclus fuperveniat , malo eft. Quin &Coa-
arum trigefimus inanitionem poteft arguerej ait enim. In
?bre convulflo , manuumque ac pedum dolores malignum quiddam
raenunciant. Dolores illi in fummis partibus nervofis, & ar-
iculorura plenis acre quid , & liberum , abfumto nerape
umido, poflunt arguere, quanquam 6c oppofitum pofllt in-
icari, ut inferius. Sed multo clarius in Coacis. Convulflo
>bri fuccedens periculum denunciat y minimum vero pueris. Quo-
iam enim abfumto humido fupereft calor, & quicquid mo-
ile eft, & acre liberkum, & fui jurisj in iis igitur corporibus
linimum periculum afferet earum partium libertas, in quibus
.aturaliter plurimum humidi continetur ,cujufmodifunt pueri,
ritque hujus loci convulfio produ&a a ficcitate &c. humido
^fumto per febrim , quod tantum non evidenter arguit fuc-
sdenstextus. AduItioresy £5? qui feptimum annum excefjerunt
mvuiflone in febre non prehenduntur y alioqui periculum denuncia*
ir , quod explicari poteft eo, quod calor fit fixior. Sed
terque hic textus poteft etiam ad repletionem pertinere,& in
ueris quidem minoris erit periculi convulfio febri fuccedens , fi
Xxx 5 fi-
i
k
5H L. BELLINI
jfiat illa ab humidi copia pueris naturali, adeoque non praeter
naturarn cumulata, quod fecus accidet in adultioribus, & fepti-
mum annum excedentibus. Hoc manifeftius. Pofidocreon
quoque tertio die convulfione correptus efi , calor non relinquebat^
decimo oclavo mortuus. Calor, inquit, non relinquebat, hinc
ficcitas, feu inanitio. Convulfiones cum febre acuta perni
ciem denunciant, & hoc nimii caloris, & ficcitatis opus eflc
poteft. Rurfus perfpicuum illud. Convulfiones autem ideo in
tus afferunt ^quod calefaclum corpus cutem vebementer tenuat,car
nem vero minus cogunty quam turfus, qui in orbem obeuntur ^ean*
demque humore vacuant. Pariter acVinanitionem. In febribu.
fpiritus offendens malo efl , convulfionem enim fignificat. Quia ta
men fpiritus poteft fubfiftere quafi impingens ftatim, ac mu
fculi convelluntur, poteft ejufmbdi dictum referri etiam ad re
pletionem. Sed repletionem ipfam univerfalem arguunt cla;
rius. Ab ileo vomitus , vel fingultus^ vel convulfio , Vel delirium
malum\ indicabit enim, materiam ilei vafa fubire, & infarci
re, vel fi fitacrior, in motum agere fpiritus, & convulfio
nem producere, qualem fecundo loco in Comate Vigili expo
fuimus. Num tamen & hic textus ad inanitionem , fi in ile
dolor adfit, aut inflammatio nimis exficcans, atque abfumer. j^F
fanguinem , ac fpiritus ? Febrem convuifioni fupervenire melit
efl, quam febri convulfionem^ fi enim illa fiat a repletione, p(
motum febris curabitur folvendo : fi vero febri convulfio fu<
cedat, res erit incerta, an a decubitu, an ex abundantia, a
ab acrimonia, & vi proxime expofitae narurae in praeceden
textu. Hujus aphorifmi pars, & fpecies funt frequentes. Spt
fmi ?, aut tstano vexato febris fe accefferit , morbum folvit j£
quartana corripiuntur , non admodum convulfionibus tentantur :
veroprius tentati fuerint , fuperveniente quartana Iiberantur. !
febre convulfioy manuumque , ac pedum dolores malignum quidda
praenunciant. Aic infuper Hippocrates. Si convulfio in vet
facla fit, haec quidem per exordia dolorem excitat , 6? pulfat 5 pr,
greffu vero temporis fanguinem ad carnem tranfmittit , qui in car
putrefcens in pus vertitur. Et inrerius de venae convullione 1
.quens afferuit venas convulfas fieri varici Gmilcs, & concluc
tJe ejufmodi Convulfionibu^ : Fiunt etiam convulfiones ex labot
bus, ex cafibus^ tx plaga^ £5? fi quis onus majus tollat 9 & ex cu
fibus^ ac lucla, & omnibus id genus, Quibus pofitis patet, pi
»)
l
DE MORBIS CAPITIS. ns
mo,hujufmodi convulfiones nihil aliud efle quam aneurifmata:
fecundo, etiam in partibus moventibus fieri pofTeeodem modo,
5c iifdem de caufis convulfionera, dummodo poffirjt finuliintra
/illos earum contenti in totidem velut aneurifmata a materiare-
^lente trudi. Sed Sc hoc evidens. Convulfionem felvit fehris
icuta9 quae prius non aderat , aut fi priui adfuit, ingravefcem :
:onfert autem & urinae vitreae copiofus pertranfitus , £5? alviflu-
w^fjj fomnus : convulfiones autem derepente ortas febris folvit , £•?
\lvi fluxus. Vides omnia comparata ad evacuationem, vel Hh
blutionem, ut convulfi convalefcant. Vehementes faucium do-
'.ores ,aurium tubercula^ £5? convulfiones excitant , itemque cervicisy
:J faucium dolores. In tuberculis materia, unde convulfio cum
materia, feu repletione, fed an non verius ad inanitionem per
dolores abfumentes 6c exficcantes? §>uibus cum dentes erumpunt ,
%lvus crebrius demittit , minus convulflone tentantur, quam quibus
fic raro alvus fubducitur : quibus m dentitione febris acuta accedit ,
U raro convulfionibus tentantur : qui cum dentitione bene habitocor-
we permanent , gravi fomno premuntur , periculum eft , ne eos
:onvulfio prehendat. En pleni pueri humiditatum, quas febris
motu, Sc calore minuit, 6c iubdu&io alvi: bona habitudo
:orporis, Sc fomnus eafdem augens. Pueris convulfiones acci-
fant , ftfcbris acuta fuerit , venter non dejiciat y fi vigilent , per*
ierreantury plorent affidue , £s? color immutetur^ & exvirtdipalliduQ
aut HviduSy aut rubor contrahatur : haec autem pueris quidtmrecens
natis ad feptimum ufque annum promptiffime eveniunt , at grandio-
res pueriy £sf viri non adeo per febres convulfionibus prehenduntury
nife vehementiffimumy £5? pefjimum quoddam fignum ex his , quae
jnphrewtide fieri folent^ adfuerit. Hunc textum conjunge cum
fuperioribus duobus 3 f (5, & 5 f 7. Coacarum. Ad haec Hip-
pocrates. In nervorum difienfionibus , & iis , qua* in pofteriorem
partem funt dtffolutae maxilhe , mortem affermt y quin ettam le-
thale eft tn pofteriorum partium diftenftone fudare, & corpus diffbl-
viy ac in eodem malo per nares removcre y aut ubiper mitia vox
defecla fuity clamare , £5? nugari9 poftridie enim adfuturam mor-
tem ftgnificat. Et ad hunc textum reduces eos alios, quos in
fuccedentibus nntabimus, nempe in primo Praedi&orum textu
118., & in Coacis $1 $ , ubi fimiliter plenitudo, aut inanitas.
Convulfione , aut corporis diflenfione vexato ft febris fuperveniat ,
morbum folvit : ftmiiiterque f% febre detentum convulfto prehende-
rit,
5i6 L BELLINI
Repktio , rit Jebris eodem die , aut poflero , aut tertio definit , quod contingh
& inanitio 0\y raateriae febrificae decubitumad partes convulfas. Videsij '
Sc conJuf- tur, ubicunque convulfio per Hippocratem ,ibi inanitionem ,
fioncHip- repletionem corporis, & vaforum fanguinisj fedab his pen<
Fe°dnon ' inanitio 8c repletio nervorum, & mufculorumi igiturilla pofit
nervotum. nervj ^ & mufculi inaniantur, vel repleantur oportet , videfqi
nullibi abHippocrate fermonem habitum aut de inanitione, &
repletione folius generis nervofi, aut de inanitione , & repletio-
singuitus ne tanquam caufa proxima convulfionis. Infuper ex locis ac
abeadem fingultum pcrtinentibus vides, ipfum loqui de fingultu, qui
caufa* fit per inanitionem, & repletionem, non qui per ftimulum3
& de illo proinde loquitur Aphorifmo ;p.Se<5fc.6. Notamtamen
fuifle Hippocrati caufam convulfionis a ftimulo petitam, de-
duci pofTet verofimiliter ex Aph. Convulfto vulneri fuperveniens^
lethalis: quod idem repetitur in Coacis. A vulnere convulfto ,
lethalis. Stimulus enim vulneris majorem copiam liquidi pci
nervos deducit, quae poteft efle tanta, ut mufculum k
continua contra&ione detineat. Quin adhuc clarius. Nerw
praecifus convulfionem facit , £5? ut minime coalefcity ita veheme»
ter inflammatur, Inflammatio acer eft ftimulus, undeinner
vos prodeuntes a fuperiori parte nervi praecifi derivari potel
maxima copia fpirituum convulfioncm producentium in parti -
#>us fuperioribusj in inferioribus vero convelli membrum poteri -
sdmuius ad partesoppofitaSjUtinferius. Exhisigiturfatisverofimiliterar IUl
utn"^ifio. §uere poflirous, ftimulum etiam Hippocrati ut caufam convulfic lv
S^notus nis notum fuiile, nec effe, quod Galenus allaboret adjicien *
Hipp. , fcd ^am tertiam caufam convulfionis ab Hippocrate omiflam :i-
idcm aare.nempe ftimulum , quo fingultus etiam fitj de quo enim fingul V-
?educen-m tu ^le l°cutus fit, patet fuperius, & ftimulumipfifuiflenotum ^
dus. licet autem nec ftimulumagnovifletHippocrates,aflerotamen *'
ftimulum, qua ftimulus eft, non conftituere tertiam caufar> -i
proximam convulfionis diverfam a duabus aliis, fed ftimulur if
efle caufam remotam, qua producitur repletio inparte, v<i ^
partibus, quae convelluntur, quod ex noitra doctrina ftimulc1 !o
rum eft evidensj ftimulus enim facit, ut ad partem ftimulai *cus
tam derivetur copia liquidi naturali major, feu ut fiat repletio1 fcc
quare ftimulus in produclione convuifionis ad repletionem rc!
digendus eft, atque ex his omnibus abunde conllat Hippo
cratis mens. Cum autem ab inanitione, & repletione univer
fa
DE MORBIS CAPITIS. 537
fali inanitioncs, & repletiones nervorum, & mufculorum fuc-
:edere neceflario debeant, 6c diverfis modis diverfes affeclio-
nes in iis partibus producere, exponamus jam oporter, quid
is inanitionibus, 6c repletionibus infit ad convulfionem faci-
:ns, 6c primo oftendemus, veriflimum elTe, quod Galenus
iflerit , ac poflb per calorem , 6c ficcitatem quamlibet , per quam-
ibet humiditatem nervos breviores fieri, 6c cum id contingit,
ippenfos mufculos nervis cefluros, & convulfionem producen-
km. Sint enim ofia quaelibet ad articulationem in aequilibrio
)o(ita> mufculi igitur contranitentes ex aequo in contractio-
iem nitentur, adeoque quantulacunque vis akerutri ipforum
.djiciatur, ofla cedent ad ejus mufculi partes, cui vis quan-
umvis minima additur. Inteliigatur itaque nervus in alteru- oonvuifio
rum mufculorum abiens quacunque de caufa fieri ficciorj fiet vei humi-'
;gitur etiam brevior, adeoque fecum ducet appenfum mufcu- dimc*
um minimae cuilibet facultati cedentem, cum fit in aequili-
>rio conftitutus cum oppofito: 6c fiquidem per infartum hu-
niditatis nervi contrahuntur , ut funiculi, id ipfum deberc
jontingere, manifeftum eft j fi vero laxantur-, igitur laxato
lervo alterutrius mufculi contranitentis mufculus, cujus ner-
'us laxatur, minus nitetur in articulationem , adeoque mufcu-
lis oppofitus contrahetur, feu cenvelleturj cum autem ner-
:'us fit ficcior, inanitur humido: cum humefcit, impletur
quido, convulfio igitur a (iccitatc, 6c huraiditate a Galeno
xpofita poflibilis eft. Aflero jam infuper, hanc ipfam con~Abevacua
,'ulfionem in repletione, aut inanitione aliqua totius corporistionenimi*
eceflariam efie. Piimo etenim ita exhauriatur corpus iiqui-hqaidl*
rlo, ut intra vafa fanguinis pars ficcior fola fuperfit : exficca-
•untur fane partes, 6c fpiritus animales ficciores producentur,
nde 6c ipfi ficcitatem fuorum canalium augebunt, qui pro-
ide ficciores fa&i breviores etiam fient, 6c convulfio fucce-
et, quod fi cum ficcitate fit conjun&us calor, validior erit
ccitatis efre&us, unde nervi contra&io vehementior, 6c con-
ulfio validior. Et talis convuifio forte illa eft, quae nimiae * fcigore.
vacuationi per haemorrhagiam, aut medicamentum potutn
iccedit : quanquam per utrumque fieri poteft , 6c per hae-
lorrhagiam praecipue, ut convulfio fiat a frigore fublato per
blationem fanguinis, vel per alvum calore omni, 6c motu,
nde frigus , quod coagulando quicquid humoris inter villos mu-
Yyy fculo-
j$ L BELLIN I
fculorum, 6c membranarum continetur, adeo rigidas eafdem
partes reddere poteft, ut cuicunque etiam validae facultati
flexionem rnolienti difficillime pareant. Notum id quibufcun-
que verfatis in cadaverum tra&atione, poftquam a morte per
longiufculum tempus dirigueruntj eorum enim partes depre-
henduntur inflexiles, 6c quicquid humidi continetur inter fi-
bras coagulatum occurrit in liquidum vifcidius, cujufmodi
coagulationem ne faiiva quidem , 6c mucus narium effugere
poffunt, cum 6c utraque haec liquida a frigore mortis concre-
fcant, 6c vel intra canalesfuos, vel extra ipfos ad emiflaria ita
coagulata reperiantur. Verum convulfionema ficcitate pereva-
cuationes provenire pofle arguit vel fitis ingens, 6c ariditas
l faucium, 6c partium omnium,quae a copiofioribus evacuatio
nibus fuccedit, quae fane in nervis etiam habeatur oportet.
unde contrahentur, 6c fiet convulfio per ficcitatem. Sine eva-
cuationibus autem, cui non notum rn morbis plurimis, lin-
guam, 6c fauces ita ficcari, ut aeger ne loqui quidem poffit,
linguam introrfum retrahi, 6c videri quid torrefachim ? Si igi
tur, quod in lingua non raro contingit, contingat in aliquo,
vel omnibus nervis abfumta circa eos, vel non perdudta hu
miditate, id ipfum debebit accidere, nempe convulfio: & a
faepiffime in cadaveribus hominum morbo aliquo confe&oruno m
occurrunt pulmones, quorum membranae internae, vel exter
, vel utraeque adeo ficcae funt, ut cum divelluntur, au' ;
Siccitas _
cvidens in
corpore
nae
fecantur, fonent non fecus, ac exficcatae pelles : quemadmo1
dum igitur pulmones aliquando tali ficcitate laborant, laboran %
etiam eadem poterunt-omnes, aut aliqui nervi, 6c convulfio- \^
nem eo pa£to producere. Et ridiculum prope eft, quod ur
gcnt, tabe, marafmo, hc&ica laborantes tanta ficcitate non af
iici , ut convelli poffint, quanquam illa eorum ficcitas fit fum
ma> in ejufmodi enim morbis illa habitudo corporis extenuatk
eft, non ficcitas^ proveniens a diftblutione partium omnium
quam necefiario fequitur diminutio molis, quod nemo fana
mentis non videt : ■& quod arguunt, nunquam reperiri tantan1
ficcitatem in corpore, ut retrahere poffit nervum cum appenfi
partibu? , videant ,quanti momenti (it in partibus aequilibratis
atque infuper quantae fit ficcitatis lingua, 6c fauces in aliqui
bus morbis, 6c in aliis pulmones, ut expofuimus. Similite
corwulfionsm a frigore per nimiam evacuationem fieripofle,il
lu
DE MORBIS CAPITIS. 539
lud arguit, quod nimis evacuati languefcunt , viribus deficiunt?
pallent diluto pallore quafi cadavera,frigent ,quae omnia inJi'
cant defe&um caloris,6cmotus, & vimfrigorisfuperantem. Con" a copia «i.
tra contineaturin vafis fanguinis copia naturali major cujufcun" rnuliquidl<
queliquidi, quod intrudere fe poflit inter utramque particu"
lam fibrillarum nervos componentium. Cum igitur liquidum
hoc fit naturali quantitare majus, in majore etiam copia five
per externam, five per inrernam fuperficiem , five per utramque
le infinuabit, adeoque nervum laxabir, vcl contrahet, adco-
que vel fecum feret appenfum mufculum, vel contranitentem
contrahi permittet, & convulfio per repletionem fiet juxta NonParj,,.,.,
Galeni modum. Neque hinc oriecur Paralvfis, ut plurimi du- fo,rCd haec
1 • n ' I- j- luccederc
bitant> permittetur enim intenm inhuxus hquidi per nervos , potemcon-
& fanguinis, 6c villi erunt adhuc minus laxi, nedum fphacelo^.Hi^Poft
corrupti, unde deinde, ac poftremo Paralyfis , quae convul-tempus.
fioni fuccedet, ut Hippocrates, & Galenus, & Petrus Salius
Diverfus viderunt aliquando. Doloi* fimiliter in his omnibus 0 or#
cafibus poterit contingere, prout erit ficcitas major, aut in-
fartus humidi copiofior, & magis divellens, ut patet. NequeNen.icon_
:i\ quod dubites, mufculum oppofitum per imperium volun- traaio non
atis debere impedire contra&ionem ncrvi ftatim ac animal^0»^^
inimadvertit fe in convulfionem venire* licet enim poflit per j^ro mufcu-
iTuetudinem in mufculum contranitentem tanta copia liquiditca°e"tr*ni"
lerivari ,utfuavifuperet quantumvis maximam vim contra&io-
us in nervo : quia tamen illa contradtio haberi non poteft,
fuin nervus, qui contrahi fupponitur, extendatur in Longitu-
inem eodem tempore, quo contrahitur , feu fitbrevior, in-
e neceflario fieret , ut idem nervus a duabus oppofitis parti-
us valide traheretur> nempe a vi mufculi deorfum, a vi ner-
um contrahente furfum , unde vehenienter divelleretur , &
cerrimus excitaretur doloris fenfus, quem fane vitare, quan-
jm poterit, ftudebit Animal, £t convelli potius, quam di-
elli cum tanto dolore nervum permitter. Ex his igitur pa-
?t, quam apte de convulfione fenferit Galcnus ratione caufae
b evacuatione, vel repletione pendentis, fi unicum excipias
nimadverfione maxime dignum, nempe num per modos ha-
benus^pofitos, licet haberi poflit dimotio partium ab aequi-
brio, 8c permanfio earundem in aliquo fitu poft dimotionem,
t talis permanlio cum tanta illa refiftentia ad flexionem, quae
Yyy z tan-
p(
n
m
54o L. BELLINI
tanquam eflentialis fupponitur in convulfione, cum ofla in hoc
morbo tam immobiliter ad articulationes baerere debeant, ut
diflicillime, & vix vaiida adftantium opera dimoveri poflint
Sed hoc alii viderint j quicquid enim ea de re fit, illud certe
^ Galenus nimis jejune exiftimavit, convulfionem omnem non
nifi a nervo proficifci pofle, 6c per unicum hunc ipfum mo
dum ficcitatis, 8t humiditatis. His igitur jam expofitis, quot
aliis de caufis, 8t in quibus aliis inftrumentis operari poflit con
vulfionis caufa, exponamus. Frigus jam fuperius explanatum,
ex quo vera convulfio, conftans nempe contractio : in hoc ta-
men cafu non eft vera mufculorum contra&io, aut aliarum
partium , fed vera partium immobilitas per congelationem hu-
AcaUrcvdmidi. Sit autem non naturalis calor in corpore, vel abfumto
liquido per labores, curas, medicamenta &c , vel naturaliter
cumulatus per vi&us rationem , aetatem, anni tempus, re«
impcm. gionem &c: non hic urgeo ficcitatem, de qua fuperius agen
dum, fed iilud animadverto, fpiritus animales eo futuros vivi«
diores, vel etiam fimul copiofiores, unde impetus eorum ma-
jor, & contra&io mufculorum perpetua per fubitam irruptio-
nem intra villos, antequam iidem prorfus reftituantur, ut in
Comate Vigiii expofuimus, eritquc convulfio ab impctu fpiri-
mufcui!atC tuum- Simiii de caufa poterit, ac debebit produci convulfio
a ficcitate mufculi ibidem expofita, fi ejufdem mufculi villi itio
nimis exaruerint , & etiamfi fpiritus fint naturales, poft ali-
quot flexiones, & reftitutiones demum ab ultima contra&io-
ne reftitui non poflint. Quaelibet ex his convulfionibus eric
Ab acrimo-inanitio. Sit infuper fanguis ita vitiatus, ut humores quofli-
™JJ°Pa£*"bet producat acriores, licet naturalem copiam humidi conti-
fuinis, & neat, fpiritus tum fimiliter acriores producentur, tenuiores,
«pirituuni. Ixl0{J1jjOreS) impetus, & nifus majoris in efniflaria nervorunni ip«
intravillos, adeoque, ut mox expofitum, in perpetua contra-
ftione eofdem detinebunt , unde alio de nomine convulfio.
i>hitu^m! Contra, vigeant in fanguine humores lenti ,crafli,frigidi ,qua-
&fanguinis.lis pituita, & vifcida quaelibet > fpiritus igitur crafliorcs, mi-
norifque impetus producentur,adeoque facilius fubfiftent intra
nervos, eofdemque proinde magis extrorfum urgebunt , & in
contra&ionem aliquam deducent, & faltem principiu^ con-
vulfionis per contra&ionem nervi parient. At vero dedu£h in
roufculos, frcut ctiam facguis craflior rarefcent quidem, aut
;i
•!3
ii
m\
t
k
(is;
!«
CD
Wl
DE MORBIS CAPITIS. 5-41
fc fubito efTundent quaquaverfum cum impetu , fed propter
craffitiem partium, ex quibus componuntur, aut continen-
tur, non poterit univerfa earum moles expirare per poros vil-
lorum, imo portio craflior intra eofdem viilos fubfiftet, unde
:x toto reititui non poterunt, & mufculus in aliquo gradu
:ontrattionis perfiftet. Fi.it jam fecunda contra&io per con-
Huxum,& efrufionem eorundem liquidorum j pars igitur fubti-
uor expirabit , reliquum craffius intra villos fubfiftet, unde
■ninus, quam in prima contractione, reftituentur, & perfiftcc
nufculus in majori contractionis gradu, & repetitis plunbus
;ontra£tionibus cum reftitutione magis, ac magis femper im-
ninuta fiet demum, ut nihil fpiritus, & fanguinis poflit ultc-
rius influere, qvio in cafu erit mufculus in contractione perfe-
5ta, quae pendebit ab infartu humoris crafli intra mufculos eo
jerivati per nervos, & arterias: & idem infartus fieri poterit ^binfartu
r 1 V r rr cl- r \r humonsia-
aon folum per fuccefiivas contrachones, ut expofitum eit, ve- tra viiios
rum etiam fi fint humores craifiores, & frigidiores abfque fpi* ^"^& ab
ritibus, vel fi fpiritus fint iifdem humonbus nimis implicatijhac fadic
Sc fixi, iique humores influant, & coacerventur intra villos
ibfque ulla contra&ione antecedente, aut fpirituum expaniione. raraiyfrs,
Hujus autem generis convulfio, fi diutius protrahatur, facili
^oterit inParalyf.m faceflere diflbluto demum villo per coacer-
/ationem illius humoris, eoque facilius, quod tanta humorum
;:raflbrum colluvies erit etiam conjuncta cum infartu membra-
larum ab iifdem humoribus, unde facilitas in Paralyfim major.
rJae convulfiones erunt fimiliter repletiones, ut patet, atque f^"^1}1"
In his falutares erunt fupervenientes febres, deje&iones alvi, textibus Yu.-
.irinae &c, quae in textibus Hippocratis proponuntur, ficut 1™
:tiam exitialia, quae inibi expofita funt,& ultro ex hispatent. rja>veiexi-
nfuper fint fpiritus, fit fanguis naturalis conflitutionis, fed A^durhie,
?illi muCculorum quacunque de caufa cailo, vulnere, preflio- *11^r"£ja,c
le, mala conformatione, & hujufmodi fint duriores, ac den- rum°
ioris texturaej illi igitur diflScilius flecti poterunt, & diffici-
ius expirare partes reiolutae per rarefa&ionem , unde intra vil-
os colligemur , ac demuin producent convulfionem irre-
>arabilem, nifi tollatur illa durities, &*denfitas, & haec eric
imiliter convullio a repletione finuum a materia fubfiftente,
^inanitione, aut repletione membranarum a materia duriti-
m 3 & denfitatem producente. Ukerius animadvertendum
Yyy 5 eft,
j4x L. B E L L I N I
AFmiyfi. eft, ne quod convulfionem aliquando exiftimamus, fit qui-
dem tale quiddam , quatenus conjun&um eft cum conftanti,.
& valida immobilitate partis, non tamen vera convulfio, fed
Paralyfis oppofiti mufculi, quo non contranitente mufculus
alter in fuam contra&ionem veniat, partefque in perpetua im
mobilitate detineat, vel quia tam frequenter contrahatur, ut
vices ipfius fenfu percipi non poflint, vel quia re vera in per
a dciivatio- petua contractione perliftat. Frequentius autem contrahi, v
coplofioris In PerPetua contraclione perfiftere poterit etiam naturaliter fc
cx aitero habentibus reliquis omnibus, fi Paralyfis mufculi contraniten-
Smcomra- tis pendeat ab obftru&ione nervi in ipfum abeuntis,ita ut uni-
nitentium. veriumipfius liquidum in mufculum oppofitum derivetur,tunc
enim aucla quantitas majoris erit nilus ad emiflarium , 6c in-
fluet in mufculum , antequam reftituatur, unde ipfius perpc- :
inconvui- tua contra&io. Quoniam autem haec fingula contingant ..
uw J&mct oportet fine laefione fenfuum internorum, 6c cxternorum$ ne-
iieSolla ^ue en'm na^ent naec quicquam neceflariae connexionis cura
qualibet offenfione cerebri , hinc in vera convulfione nulfo' u
A^prefnonefenfuum , & mentis laefio. Cum vero vafis fanguinis magis
cere n. jnfartjs oporteat , ut arteriae cerebri magis infarciantur ,& ce-
/ rebrum proinde magis prematur, dari poterit convulfio prae-
cipue ab infartu , quae promoveatur a preflione cerebri , qua-
^tenus per hanc truditur in mufculos copia major craflbrum
inhactor- fpirituum infarcientium eorum finus : in hoc autem genere :
por qui- convulfionum vix fieri poterit, ut non adfit quaedam minor
vividitas in fenfibus, motibus, & mente, Sc veluti quidam
torpor, aut torporis rudimentum, ut ex Doctrina motuum,
inreiiquis & fenfuum patet. Pro diverfitate autem convulfionum, &
nf^caior, folutionum in humoribus, qui in eadem convulfione contin-
frigus, urVgunt, & motu materiae ex nervis, & mufculis in vafa fangui-
JfavaTco- nis) vc* ex n^s m eas partes, vel ejufdem quiete in utrifque,
&a,cru<U, aut alterutris fient mutationes colorum, calores, refrigeratio-
nes, urinae laudabiles, crudae, fuppreflae, detentae, nullae,
paucae 8cc. cum aliis fupcrius propofitis, quae explicatu fa-
Afituin- c^nma ^*unt- Nemo eft, qui fpafmum phyfodem in k ip(o
commodo,non fit expertus: nos enim finguli, fi diutius crura ex. gr. in
a ^110 fitu aliquo minus apto , ac naturali immobilia detineantur , mo-
veri minime pofliimus, cum mox neceflitas, aut voluntas exi-
git, ut moveamur, ac tum facile ad motus potentiam redu-
ci
u
n
ojI
aitis
DE MORBIS CAPITIS. 543
:imur,fi pes valide folo illidatur, quod dum fir, percrurislon-
;itudinem excurrere quiddam fentimus frigidum, imo frigi-
liflimum aliquando, atque per renuiflimum quali filum dila-
»ens quafi rependo, aliquando quid fimile calidiufculum , aut
alidius, aliquando modo frigidum , moxcalidum, 6c e con-
erfo. Quoniam itaque canales fanguinis, Sc nervorum apte
•atent, cum in naturali pofitu detinentur> partibus igitur non
aturaliter complicatis, fuperimpofitis, detorte nimis infle-
is, £c hujufmodi, iidem canales aut penitus, aut ex parte
] ccludentur, unde in mufculos liquida non derivabuntur, fed
1 ibfillent ad locum occlufionis, ubi magis trudendo extror-
jm canalis latera validiorem occlufionem reddent, & quo diu-
ius perfiftet pars in eo naturali pofitu, eo major fiet occlufio,
;c validior, 6c depofitio copiofior. Partes itaque fuis humo- No« c°n- „
1 j a- • /1 • vulGo, fcd
ibus delhtutae in torporem , aut ltuporem venient, non au-torpor, &
em in convulfionem, qui ftupor tolletur derivando liquida ad^uPor> ncc
artes, hoceft, difcludendo canales. Cum igitur hi validius
'Cclufi fupponantur, difcludi non poterunt, nifi vis aliqua
aajor adhibeatur, iifque difclufis quae fubftiterant deorfum
luent, 8c prout plus minus fubftiterant , & plus minus refri-
;erara fueranr, & prout partes frigidiores, aut tepidiores pri-
noexcurrunc, excitabicur fenfus frigoris, caloris, aut utriuf-
ue per vices quafi intime per crus repentis, unde adacto vio-
^ntius in terram pede, conciliari tantum impetus poterit li-
|uidis fubfiftentibus, ut ipfa poflint concepto impetu fupera-
e refiftentiam occlufionis, adeoque canales difcludere, & per
:os fefe agere, 6c fenfum caloris, aut frigoris, aut utriufque
>er vices parere : fic liquida in anguftiflimis canaliculis fubfi-
tentia fola eorundem canaliculorum fuccuflione valida in flu-
;um agimus, £c ad ufque emiflaria eorundem perducimus. Et
ane fpafmum phyfodem non efle convulfionem y vel ex hoc
pfo patet, quod pedem movere, imo validius folo allidere pof-
imus ad arbitrium , quod convulfioni repugnat. Quia vero
irteriae impetu inftru&ae funt, adeoque difficilius premi ad uf-
]ue occlufionem poterunt a diftorfione partium, nervi autem
?x molli fubftantia, 8c nullius impetus facile comprimunturj
n his igitur preflionem excipi vero fimilius videtur, unde ii(-
lem difclufis tenuis ille quafi perfilum excurfusrei frigidae,vel
:alidae per longitudinem cruris refpondens exilitati nervorum.
Tor-
Fhtu pro-
veniens.
A vulnere,
contufionc,
praecifionc
nervi , ab
itifiamnu-
tione : hae
omnes.
A dolore,
& proinde
a ftimulo
folo , vel
cum calore
& ficcitate
conjuncto.
Eadem in
pun&ione
nervi.
Quid fit
convuliio.
EmprofthO'
tonos.
Opifthoto-
nos.
Tctanos , &
hicetiam a
validiote
compreftio-
ne ceiebri ,
& fpinalis
medullae ,
vel fpiri-#
tuum vivi-
dioii natu-
ra.
y44 L. BELLINI
Torpor igitur, & ftupor eft fpafmus phyfodes, non convulfi
6c inane commentum eft flatus, a quo flatulenta convulfio h
fpafmus dicitur. Poftremo, quoniam vulnus, contufio, pra
cifionervi, inflammatio, 6c fi quae funt hujufmodi convul
fionem producentia, cum dolore etiam neceflario conjun<5h
funt, dolor autem eft ftimulus quidam, 8c quidem vehemen?
per ftimulos vero fit refluxus vividus, 8c celer, adeoque co-
piofus iiquidi per nervos, ex copia autem perpetua contractioj
ab iis igitur fingulis proveniens convulfio fieri neceflario debei
ratione folius ftimuli : inflammatio autem illud infuper habe-
bit adjunftum , calorem nempe vividum , quae proinde f
proxima fit nervo , vel ad conta&um ejus , vel in ipfo (u
in praecifione ex Hippocrate) calefaciet fpiritus refluences
eofque magis mobiles, ac citus influentes reddet, atque in
fuper abfumet humidum , unde faltem nervum exficcabit
& producetur convulfio gravior a ftimuio , calore fpiritu
um , 8c ficcitate nervorum fimul proveniens. Hoc ipfun
de punclione nervi dicendum efle patet. Quae funt fumma
8c praecipua capita caufarum convulfiones producentium , ej
quibus locorum omnium Hippocratis facillima explicatio pa
tet, atque infuper patet , convuifiones dari pofie, quae a plu
ribus ex his caufis fimui pendeant, eafque elTe graviores, pe
riculofiores, 8c magis contumaces. Eft itaque convulfio con
ftans immobilitas partium falva mente, 8c fenfibus a calore
frigore, 8cc. proveniens, quae ficcet fpiritus, nervos,aut mu
fculos caiefaciat, infarciat, ftimulet 8cc. cum iis ^mnibus
quae fuperius expofuimus. Quae fi contingat in mufculis col
lum , caput, 8c crura, 8c brachia ad anteriora movenribus
& flectentibus , ita ut animal cogatur ad anteriora fe ipfum in
torquere capite ad pe£tus delato, 8c cruribus eorfum adduclis
quales dormienres canes, autfeies, dicitur Emprofthotonos
fi vero in mufculis retrorfum eafdem partes moventibus, Opi
fthotonos : fi in utrifque, Tetanos, in quo neutram in partet
movere fe poteft animal, quafi rigidum eftet, atque ex foli
do, 6c unico ofle: qui fane Tetanus etfi produci poteft fin
gulis de caufis fuperius expofitis, non tamen omittendum eft
oriri etiam polTe a vaiidiore compreffione, 6c aequabili per to
tum cerebrum, ac fpinalem medullam diflufa, qua fiat, ut i
nervos omnes liquidum nattiraii quantitate majus, fed ipfi prc
poi
DE MORBIS CAPITIS. f4f
poriione refpondens derivetur, unde majori nifu urgeat emif-
faria, & prius influat, quam villi reftituantur, unde contra-
ftio perpetua. Hoc ipfum accidere poterir, fi fpiritus gene-
rentur natura vividiores, 6c juxta naturae leges peromnes ner-
vos effundantur. Atque ita quidem nuncupantur convulGo-
nes magis univerfales, & ipfa corpus univerfum affligens Te-
tanus, fed & particulares aliquot fuis nominibus diftinguuntur.
In mufculis oculorum motoribus, Strabifmus: mandibuiarum , strabifmus,
& temporum, Trifmus : labiorum ad alterutram folum partem JpirmuV
Spafmus Cynicus,Convulfio canina,& Oris tortura : ad utram- ^j^j
que partem, Rifus Sardonicus: mufculorum penis, Satyriafis,can7na, *
vel Priapifmus. Nec aliae funt in ufu appellationes, qu,bu^ °riy°f"sa"
aliorum mufculorum particulares convulfiones, feu perperuaesardonicus,
contraftiones, & immobilitates in fingulis partibus expri- yJfVifapV-
nantur. fmu$.
Quoniam vero motus convulfivus nihil aliud eft, tjuam m* ^y"011*
/oluntaria mufculorum contraclio* imo vero quae ne per vo-va n<
luntatem quidem cohiberi poflit, & eft non raro fine mentis,
5c fenfuum laefionej in his igitur affe&ionibus motu convul-
Gvi cum vera convulfione convenient, & propterea, nifi ob-
lct aliquid aliud ab iifdem caufis, a quibus vera convulfio,
)rovenient. Cum vero convulfio a convulfivis motibus in
^o differat, quod illa perpetua, & nunquam ceflans mufculo-
um contra&io eft, hi vero contradfcionis alternae, patet,
r onvulfivos motus ab iifdem convulfionis caufis debere profi Ab iifdem
[ifci hoc folum difcrimine, quod in convulfione caufa fit con-^vuifio,
tans, & nunquam ab effeftu defiftens, in convulfivis autem fcd pcr vi-
lotibus ab effectu defiftens alterne, feu vigens, & operan^ tfbusf undc
lum per vices : nec captu, aut explicatu difficile eft, quomo- £^k™p«
0 haec alternatio haberi poflit , cum affluxus materiae , vel e juf- a irau
em expulfio alterna efle poflit per majora autminora temporis
ltervalla, prout illa eft magis copiofa, aut minus crafla, te-
uis,villi fortiores, debiliores&c. Non igirur motus convulfi-
1 femper a ftimulo, humoribus nempe acribus vellicantibus,
:hujufmodi, fed etiam ab humoribus frigidis, torpidis , craflis
:c. per intervalla in inftrumenta motuum decumbentibus, ac
im quidem falva effe poterit mentis, & fenfuum vis, nifi hu-
.ores ejufmodi quocunque de caufa a cerebro proveniant.
Hiia tamen plerumque in his motibus illa laeditur,frequentior
Zzz cau-
i4& L. BELLINI
caufa motuum convulfivorum erit, quae fenfus, & mentem
a frigidis laedere poteft. Laeduntur autem hae facultates vel in ftupo-
ecciaffis. rem^ Vel in a&us vividiores reda&ae: ftupor a valida preflio-
ne cerebri, craflitie fpirituum, humefac-Uone partium nempe
ab humoribus frigidis, 6c craflis: adfcus vividiores a fpiritibus
mobilioribus, folutis, incerti motus, quaquaverfum divagan-
tibus, incerto, & majori cum impetu , nempe ab humoribus
a caiidis & acribus 5 calidis, vellicantibus, ftimulantibus. Utraquehaec,
£enmbus. tara frigida fcilicet, quam calida vel funt intra nervos, velex-
terius eofdem tangunt, 8c perinde fe res habebit, quomodo-
cunque fit, nifi quod calida, Sc vellicantia ad nervos extrinfe-
umqueex-ce perdu&a mentem turbant in refluxum agendo fpiritus caete-
^rVeUn roclu*n naturales, 8c Animal in motus convulfivos venit par-
tema? m" tim neceflitate refluxus ex ftimulo, partim voluntate, Sc nifu
moleftum illud ftimulans expellendi. Cum vero eadem funt
intranervos, ex fe ipfis per copiam, vel impetum etiam abf-
querefluxu, 6c voluntate animalis, imo etiam ipfo repugnan-
te , 6c nihil ftimuli percipiente motus convulfivos producent.
a ftimuio Ex quibus patet, nec bene communiter afleri motus convui-
quomodo^ fiv°s femper a ftimulo pendere, primo cum dentur perfrigida.
minusapte^ hebetiflima: fecundo, cum motus convulfivi etiam violeni
tum^com" tiflimi dari poflint, ac debeant abfque fenfu vellicationis: ac
muniter. demum, quoniam haec ipfa vellicatio habere poteft originern
ab iifdem fpiritibus, non vero ab aliquo extrinfece ftimulante
quod unicum communiter fupponitur, cum tamen ab ipf<
non tanquam ab unica caufa pendeant convulfivi motus, fei
per extrinfecum illud ftimulans fit fingularis quidam , ac cer
puifus tus modus eofdem producendi. Ex his autem omnibus patetli
f]^tftfeV-£!tf *mcr praecedentia aut convulfionis, aut motuum convulfi
tio, ° vorum fit pulfus chordofus, feu je&igatio, qui fane pulfusnoi1
eft, ut Galenus aflerit, tenfio quaedam, ac vibratio propte;|
viciniam nervi mox in convulfionem venturi, quafi ipfius ten
fio, & vibratio etiam arteriae ad conta&um pofitae communi
cetur, fed ut patet ejufmodi pulfus obfervantibus, in uno d
giti loco percipitur pulfus, in alio fatis remoto jectigatio, qua
manifelte dignofcitur, ut motus convulfivus debilior, feu cor
vujfionis initium: qui fane motus fatis erit periculofus, ni
indicet convuHionem, aut motum convulfivum mufculi folui 5
circa carpurn cafu aliquo contingerej fecus enim erit indicic
mu
DE MORBIS CAPITIS. S47
mufculos omnes convulfione corripiendos,vel motibus convul-
fivis tentandos. Reliqua ex yippocrate propofita ex noftra hac
convulfionis expofitione abunde patent , ni fi quod quae defiderari
poflent ad fingultum pertinentia, repetenda funt ex Propofi-
tione decima lecundae partis noftrae Refpirationis, in qua fin-
gultus diftin&e explicatur, 6c ipfum efle motum convulfivum
mufculi fuccingentis ventriculum oftendimus.
Datur ulterius quaedam motuum convulfivorum fpecies in
univerfo corpore Sc in morbis, & in ftatu fanitatis: quae ni-
hil aliud funt, quam leviores,aut graviores mufculorum omni-
um concufliones, vel eorundem rarior, frequentior, debilior,
validior tremor. Hae in febribus praecipue intermittentibus ad
earum potiflimum paroxyfmos contingunt , ficut etiam ad
quodlibet frigus intenfius, aliifque diverfis, ut inferius,& no-
mine horroris, (qui idem etiam horripilatio dicitur Apulejo)
vel rigoris veniunt, & horror minus vehemens tremor eft, ri-
gorautem concuflio major. Quia vero etfi apudMedicos mul-
ta fuper his verba infarciuntur, nemo tamen eft, qui rationem,
ac neceflarium earum concuflionum modum explicet,& reseft
caeteroqui momenti maximi, & fecum habet conjundia millc
fane prodigiofa, feorMm de his agemus aliquanto diftinftius,
ut res ex fua neceflitate plane pateat, de frigore prius aliqua
explicantes, quae ad eofdem motus pertinent.
HORROR, et RIGOR.
PRodigiofa fane videri poflunt, quae in horrore , & rigore
contingunt^ motus enim ejufmodi excitantur in mufculis a
fenfu rei impenfe frigidae, fed e contra eaedem concufliones
cum fenfu frigoris excitantur non raro per fpeciem rei nihil
cum frigore communionis habentis. Sic in febribus cum fri-
gore paroxyfmi, & perfrigerauone corporis conjungitur con-
cuflio cum ienfu frigoris intenfi , ac molefti, in quibus tamen
non raro concuflio praecedit fummum gradum frigoris , ad
quem fenfim provehitur. Sic afTufa frigida praecipue nihil tale
expe&antibus fenfum quendam frigoris per varias partes vagum
cummajori, aut minori corporis totius, aut earundem parti-
um concuflione producit, fed hanc ipfam cum eodem fenfu
vagantis refrigerii, imo rigoris excitant immatura quaelibet,
Zzz 2 dum
2C2
548 L. BEL LIN I
dum manduntur, praecipue vero magis ftyptica, & auftera,
forba, mefpila, pruna fylveftria4 acria etiam, Sc quae ftupo-
rem dentium producunt. Ac tam affufio frigidae, quam ho-
rum fapor fenfum illum , & concuflionem movent in punfta
temporis , 8c pariter in punfto temporis producitur fimilis
fenfus, fimilifque concuffio faepiflime, poftquam urinam reddi-
dimus, imo eciam cum illa exitum tentans vi fupprimitur, ne-
que effluere permittitur, in utroque enim cafu, 6c in primo
quidem ad foramen fummi penis extra corpus patens poft mr
&um percipitur quidam acer itimulus, poft quem fubito cor
pus totum concutitur cum fubito rigorisfenfu peripfum :infe
cundo vero idem acer ltimulus percipitur ad radicem penis.
poft quem ftatim affe&iones eaedem corripiunt. Sed illuc
etiam magis admirabile audito fono aeris, vel orichaici, querr.
edunt, dum torno poliuntur, 8c fub fcalpro acute ftrident
vel duorum quorumlibet metallicorum, quorum alterum ir
aciem definens ad alterius fuperficiem valide, 6c celerrime a-
gitatum fit, ftupent dentes non minus, quam cum immatun
illa manduntur, & fuccedit concufiio fimilis cum perceptiont
rigoris. Haec autem ut in pundo temporis prodacuntur, lic
breviflimo temporis fpatio perfiftunt , & ex fe ipfis evane-
fcunt. Denique nemini ignotum , per frigus vehementiu:
hyemis , nivis, aut glaciei tremere unumquemque noftrum
& valide, ac diu concuti, quoufque urget frigoris vis. Ei
minus admirabilis videri poflet concuflio a frigore hyemfs, 6i
fenfus acrioris frigoris, quo tempore concutimur, ficut eaden
in febrium paroxyfmis> fiunt enim iUa paulatim , ac per lon
gum tempus protrahuntur, quafi fenfim vincatur calor corpo
ris, ac demum ex toto fuperetur: at paulum frigidae affufun
cuti vigentemotufanguiniscalore vivido vividum fenfum frigo
ris producere cum concuflione per corpus, atque illud in pun
fto temporis, quam diflfrcile captu eft? fed quanto difficiliu:
a faporibus in pun6to fimiliter temporis in ipfo vegeto calori:
ftatu eadem excitari, quam admirabile a fonis, quam incredi
bile ab exclufione, vel fuppreflione urinarum ! ncque enim ad
mirationem movet folum fubita excitatio, aut fenfus frigoris i
minime frigidis, imo toto coelo a frigore diverfis, ut foni, ui
fapores, ut urina funt, fed quod praefente calore, neque prae*
fente folum, fed incurrente in nervos, fed nitente in eofckn);
DE MORBIS CAPiTIS. f49
&nitente, quanto majori impetu poteft, excitetur ille fen-
fus, atque illa concuffio, quo tempore nervi tremere debere
viderentur tremore calidi urgentis, cum tamen res contraria
plane ratione contingat, & fenfus frigoris in medio calore per-
cipiatur. Etfane nemo rem prodigio fimilem fatis admirabitur.
Itaque ut rei fingularis caufa , quantum per nos licet , necefiaria
deducatur,adfluxus & refluxus liquidi intra nervos confugien-
dum eft, ex quibus pendent haec omnia, & ad quafdam certif-
Gmas affe&iones a natura frigoris provenientcs. Hinc igitur
Lxordiamur oportet. Frigorc conftringi qua liquida, qua fo-
(iida noftri corporis, fatis cuique notum eft, & nos fuperi-
t tis convulfionem a frigore deduximus per coagulationem Vt-
jquidorum, & rigorem villoium , & ulterius res confirmari ex
:o poteft, quod diutius glacie, aut nive tra&ata intumefcit
nanus, & vivide calefit non fine fenfu doloris extendcmtis: ru-
bet primo , inde livefcit, argumento certiffimo, vi frigoris
:onftricT:as venas,atque inde prohiberi refluxum fanguinis, qui
:um coagulari non poffit propter continuum affiuxum novi
fanguinis ex arteriis, partes calidae implicari, & cohiberi in-
:ra gelu nequeunt, neque fubito expirare per denfitatem pel-
ium, & fummae cruftae fanguinis prope cutem ,. unde calor
:um dokre extendente, tumor, rubor, ac livor, poftquam
)lurimum fanguinis confluxit. Ex quo fadto vides infuper,
ei fuperius propofitae difficultatem augeri, cum in hoc cafir
lon folum in medio calore non excitetur frigoris fenfus, fed
: contra in medio, & intenfo frigore a praefente, fed quaft
mmobili fanguine calor infignis percipiatur. Efto igitur
Hgus quodlibet, atque illud intenfiuS ad aliquem nervum fi-
c per hyemem five per viciniam nivis, aut glaciei, five per
ffufionem frigidae, five per vim febris corripientis j conftrin-
;etur ille nervus, fietque durior , ac denfior,. tenfus, & craf-
ior. Erit igitur velut inflexilis, & undis concipiendis a quo-
ibet impetu ineptus, unde fi vis frigoris fit tanta, ut major
it tenfio, ac durities ab eadem in nervo proveniens, quamvis
quantolibet circumpofito, & quantumvis in nervum niieiite
alido , nullus caloris fenfus , fed frigoris , & quidem fubitus ,
C cujufcunque gradus producetur. Admirabile diftu prima
ronte, fed fi ad deliria refpicias,ad profundas meditationes, ad
berrationes mentis, in quibus etfi mille vividiffima fenfibus5
Zzz $ at-
s5o L BELLINI
atque antmo obverfantur , quia tamen nervi velut obdurue .
runt in unicarrrflexionem delirii,meditationis profundae Scc.neh "
infle&i a nullis aliis fpeciebus poflunt, fed per lubricum fingju ;.
he quaelibet dilabuntur ad ufque flexionem permanentem, £!
nihil eft, quod non idem videatur deliro cogitanti Scc. Cut
igitur hoc ipfum contingere debeat, in quocunque cafu fiat
ut nervus vel unico, fed vividiflimo tremore tremat,vel null
tremore tremere poflit; fi igitur fupponatur nervus vel unic
frigoris, eoque vividiflimo tremore tremere, fi frigus velis pc
fitivum quid, vel nullo tremat, 6c nullo tremere poflit , fi fer
fum frigoris privationem tremoris velis, manifeltum eft, cak
rem fentiri non poife, etiamfi idem calor nervum ita afficia!
quoties ejufdem nervi conftrictio a frigore proveniens nervu:
reddit inflexilem. Supponatur itaque intenfum illud frigus \
fummum aliquem digitum$ ibi igitur fiet conftriclio valit
nervi, adeoque introrfum movebitur cum impetu , §c coi
tentum liquidum extrudet furfum , deorfum, feu in refluxu
aget quaquaverfum , unde excitabitur fenfus frigoris in fumn
d*gito,atque ad eandem partem etiam liquidum nerVorum ev
det aliquanto craffius , conftri6tum fimiliter a frigore , f
propter motum refluxus coagulari plane non poterit: ferr
concreta tamen pars frigus fuum communicabit proximae, %
que ita deinceps ex ordine, ficut etiam prima pars nervi fri|
dam reddet fuccedentem , eoque facilius, quod liquidum co
tentum in fuccedenti frigidum eft, 8c femiconcrefcit , &
ipfum fiet in omnibus ex ordine fuccedentibus partibus ne:
per totam longitudinem ejus ad ufque cerebrum , adeoque ad fi •
gulas nervi fe&iones orietur tremor novi, ac fuccedentis f •
goris per totam nervi longitudinem , feu fingulas ejus
ordine fuccedentes partes , quas cum per affuetudinem l
ne diftinguere noverimus , nempe quae fint primae , qi
mediae, quae fummae,atque inter has comprehenfae quaelib
Sc fucceflive ad earum fingulas novus, 6c fucceflivus frigo
tremor producatur, pronunciabimus, atque ita fane fe res r |
bebit, frigus per totam pariis, aut nervi longitudinem afcci
dere ad ufque caput aquae frigidae allabentis, velauraefrigidi;
ris afcendentis inftar, quae etiam huc illuc divagabitur, prc
major illenervus,huc illuc ad partes varias fefe diffundit. Q]
vcro haec tremorum fucceflio fit tantum non in punclo tei
f
DE MORBIS CAPITIS. 55i
)0n?, in pun&o pariter temporis fenfus ille contingec. Poft-
juam autem nervus totus conftri&us fuerir. ad ufque cerebrum,
is frigoris, fefc CXCret ulterius per cerebrum ipfum, ac fpi-
itus in ipfo contentos, unde cerebrum totum conftringetur,
i fpiritus, feu potius lympha eorum vehiculum craflefcet: &
uia interim fpiritus per nervum frigore affe&um refluunt iti
erebrum toto impetu conftri&ionis nervi, 6c cerebrum ipfum
ariter contra&ius eft, nempe validius nititur in fpiritus> tam
gitur fpiritus refluentes , quam effluxuri e cerebro a duabus
felut oppofuis facultatibus prementur valide, adeoque nulla
pge huc illuc derivabuntur in nervos reliquos univerfi corpo-
.s, per quod proinde totum excitabunt intenfi frigoris fen-
jm, 6c nullo ordine mufculos contrahent , &; cum liquidum
ervorum factum fitcraffius> igitur ex ipfo pauciores expri-
lentur fpiritus, unde mufculorum motus, autnifus, debilio-
ss quidem,fed in impeditis a motu frequentioris nifus,in non
npeditis frequentioris contra&ionis propter vim validam, qua
icerebro exprimuntur. Quia infuper etiam cerebrum tenfum
ft, nec nifi tremore frigons tremore valens per eum igitux
iffluxum fpirituum perturbatum nulla fpecies excitabitur apta
'.loiderandis motibus mufculorum, aut fiftendis: quare ii mo-
ebuntur, ut fert neceffitas illius derivationis, cum arbitrium,
ut afiuetudo non valeat novum impetum conciliare, vel alio
jvertere nervorum liquidum ipfis nervis rigentibus. Aflero
^itur, jam in hoc cafu refluxuros fpiritus, feu derivandos in
lufculos natura facilius mobiles, & quibus movendis faepius
jfluevimus, 6c qui faepius, ac facilius in ufum veniunt, quod
vidensefti in hos enim mufculos abeuntes nervi patentiores
nt oportet, Sc trajiciendis fpiritibus fere per quamcunque in-
linationem difpofiti, cum per mille differentes fpecies eofdem
aoveamus, hoc eft, per mille inclinationes liquidum derive-
ius, unde majorem copiam liquidi in dato terrrpore per ipfos,
uam per reliquos trajiciemus, ex quo fit amplitudo immiflarii
aajor, feu major derivationis facilitas. Ex his autem aflero
scundo, fieri , ut Animal moveri debeat motu concuffivo,
eu tremulo mufculorum , ct in eafdem femper partes, ad quas
acilior eft motus vel per naturam, vel per afluetudinem , &
juia omnes afluefcimus facile,ac fubito iis motibus,qui natura
iint faciliores, natura autem faciliores funt antrorfum , ac re-
tror-
ss% L. B E L L I N I
trorfum, non ad latera> hinc alterne contraTiendos illos prae-
cipue mufculos,qui artus movent furfum,ac deorfum , non qu:
ad latera, multo minus qui circumagunt. Et primo, quoniatr
univerfa moles femoris, & brachii nititur in fuam articulatio
nem, nempe introrfum, feu verfus centrum gravitatis totiu;
corporis : ex mechanicis igitur utraeque illae partes iis motibui
minus refiftent, per quos ab eodem centro, vel linea dire&io-
nis ejus minus removentur, minus autem removentur ab ilh
linea, ctrni antrorfum, aut retrorfqm ducuntur, quam cutr
extrorfum ad latera, ut patetj illae igitur partes in motum an
trorfum, ac retrorfum facilius natura venient, quam in motui
extrorfum , & ad latera. Itaque motus ille furfum , ac deorfutr
facilior tam in manu , quam in brachio. Non multum difpa
ratio eft de capite, ac fpina, quarum utraque quam difficiL
movetur per latera offium articulationem prohibente, quan
facile antrorfum, ac retrorfum. Maxilla inferior & pondere
& aiTuetudine, & ufu continuo, ac neceffitate didu&ionis ori
in cibo alTumendo , in locutione, in refpiratione deorfum , a<
furfum agitur porius, quam per latera, quibus etiam adde ar
ticulationis modum haec ipfa exigentem. Adde his, quod cun
brachium , & femur poffint quidem vi quacunque extrorfutr
per latus agi , non tamen eadem reftitui introrfum , ne valid<
impingantin pecl:us,aut femur oppofitum difficulter,&magn:
attentione moderandum illum impetum reftitutionis , quo<
in perturbato refluxu fpirituum, & nulla vigente fpecie regi
minis in intenfo frigore contingere non poteit. Igitur, fiqui
dem oftenderimus, per ejufmodi derivationem non motum to
nicum debere fuccedere , fed motum alternum etiam mufcu
lorum contranitentium, rem ex toto confecerimus. Quonian
igitur eft refluxgs perturbatus line ullius fpeciei regiminej igi
tur non in apta ad motum tonicum, feu aequalem contranifun
quantitate in nervos mufculorum contranitentium derivabitur,8
derivatur alternei igitur ille mufculus contrahetur validius, ii
quem copia major liquidi derivatur , nec alter corttraniten
contrahetur, quoufque ille reftitutus lit, undetremor: cun
vero cerebri conftrictio perfeveret eadem, poftquam eaden
derivatio femel, aut iterum, aut pluries pera€t;a fuerit, effo
mabitur veluti quaedam aiTuetudo, per quam femper eodetr
modo duceretur derivatio illa caeteroquin perturbata, 6c tre-
moJ
i
DE MORBIS CAPITIS. Sf3
or idem perfiftet. Non tamen inde credas, nihil derivari
tiam in mufculos per lacera moventes, imo derivari poteft
uantumvis copiofum , quod tamen tremorem antrorfum ac
etrorfum non permutabit, fed aliquantum obliquum reddet.
uoniam enim & ejufmodi mufculorum nervi patent, & dif-
uxus fit quaquaverfum* etiam igitur in ipfos liquidum deri-
abitur, fed in minori quantitate, unde contrahentur mufcu-
:|i, ut poterunt, trahendo ofla per latera : trahuntur autem
terim validius antrorfum, aut retrorfum j igitur idem os a
uabus facultatibjs non oppoficis, fed ad rectum angulum per
s direcliones concurrentibus trahitur eodem tempore, quare
novebitur per lineam , quae fit inter utramque dire&ionem
nedia,& directioni validions facultatis magis proxima, nempe
d anteriora, aut pofteriora aliquantum oblique. Ita autem
onftituto cerebro & nervis, minor etiam quantitas fpirituum
d cor derivabitur , unde pulfus ejus minor , vis fanguinis per
;: itterias minor, adeoque lentus motus, fed & ad piam matrem
i, ser frigus cerebri quafi concrefcit in tcnuiflimis filamentis ar-
eriolarum j igitur minor derivatio matcriae pro fpiritibus, un-
;, ie fucceflive minor generatio, & pulfus cordis, & fluxus fan-
j juinis magis lentus, adeoque non fiet intrufio novi fanguinis,
. i ualis in manu tra&ata nive, vel inflammatione fyftrophica,
ryfipelatode, velphlogofi, fed dabitur quies fanguinis fere fine
covo afHuxu, & frigus ejufdem cum colore fufco, ut in con-
jufionum, vel percuflionum vibicibus, in quibus fanguis fta-
;nans fine novi fanguini^ afHuxu livcfcir, nec calec. Cum au-
em decumbimus, ipfe le£H contaftus motum per latera mui-
i.o diffiriliorem redditj. fuperanda enim eft ejus cof.taftus refi-
• centia per tocam illam quamvis exiguam amplitudinem, per
uam ad conta&um le6ti duceretur, ac reduceretur pars in tre-
lore, cum e contra furfum ac deorfum non folum non fit ea-
em fuperanda, fed adjumento fit, ut vim majorem exerat ad
Iterutram partem proptcr eandem refiftentiam ,quemadmodum
ulvis in tormentis bellicis vim maximam per emiflarium exe-
it ab obice refiftentis fundi, ut patet. E* his vides, cur per
oluntatem fiftere nequeamus hujufmodi concufliones, & >a-
ile parent, quae ad horrorem, ac rigorem febrium pertinent.
ed de his etiam fuo loco fpeciatim. Si vero circa^ vel intra
lufculos fita fit facultas aliqua quemlibet fenfum excitare apta,
Aaaa quae
5S+ L. B E L L I N I
quae fi non in tremorem agere nervos, faltem fuo appulfu va-
lidius introrfum trudat nervum jam eo nitentem per conftri-
ctionem a frigore, tum fenfus frigoris fiet acrior cum quodam
fenfu , quem explicare nefcimus, nifi per quid irritans, do-
lens, pungens, ftimulans, vel quid fimile: nervo autem magis
introrfum afto fit derivatio in eundem mufculum copiofior,
& cvebriorj tum igitur dabitur crebrior tremor, & vehemen-
tior, 8c per frigus, & per quid irritans, quae ad febres etiam
faciunt.
Efto jam five fapor, five fonus,five urina,feu quidvis aliud,
nervos non quidem conftringens, denfans, aut crafiiores, &
duriores faciens, fed in tremorem tam vividum ipfos agens,
ut caloris impetum eludant, & quafi dixerim,ipfum excutiant,
erit jam haec nervorum conftitutio plane eadem, ac in deliran-
tibus, & eflet delirium plane, fi per diuturnum tempus pro-
duceretur , & femper eadem confervaretur , & erit tre-
mor ille compofitus ex tremore foni acute ttridentis , vel
faporis ftyptici , vel caeterorum , & privatione tremo-
ris a calore provenientis , feu conjundtus cum fenfu frigo-
ris , & fiet in pun&o temporis , in pun&o temporis
evanefcet , nifi tremor confervetur ab externa fpecie rur-
fus imprefla: erunt refluxus vividi, derivationes proinde per-
turbatae &c, quae fuperius. Non tamen pulfus parvus, nec
debilistremor, imo cum non conftringatur cerebrum,nec coa-
guletur liquidum, vis erit infignis, & pulfus validus, 6c cum
fpecies fit recens, 6c in motu confiftat, non autem in inflexi-
litate, & duritie nervi, ut in frigore, erit locus aliquis aflue-
tudini ad excitandas fpecies vividiores, ut fakem nitantur co-
hibere vim concufiionis: erunt proinde vagae per corpus afTe-
ftiones etiam caloris , & ceflante externa fpecie , vel remittente
ipfius impctu colligentur animi, & nitemur in motus validos
clamando , fugiendo, faltando, in quae fimilker venire po-
terimus per ipfam trementem fpeciem, cum in eos validiores
motus venire afluevcrimus per fpecies fimilium validiorum do-
lorem acerrimum inferentium, unde liquidum derivandum pa«
ratam, ac perviam inveniet viam, ut dc facilitate fuperius di«
6tum eft. Quae fane comparata cum expofitione concuflioni
per frigus rem totam profeftb admiratione digniflimam fati<
perfbicue demonftranr. Cur autem oriehalchum fub torn
fcal
Eoii
DE MORBIS CAPITIS. ^
fcalpro acute ftridens ftupefaciat dentes, eadem ratio eft, ac
curacida, ftyptica, immatura eandetn noxam dentibus infe-
rant, quae nonaliaefle videtur, quam talis nervorum motio,
ut fere divellantur, unde difficultas illa, & repugnantia ad ex-
cipiendam preffionem in dentibus quafi laxatis per laxationem.
membranae ipfos fuccingentis , vel quaecunque eft alianeceffi-
tas ab hoc fane non multum remota. Atque de his quidenj
ha&enus. Sed Sc convullivis motibus annumeratur
T R E M O R.
HUjus nomine intelligunt Medici alternam eorundem mu-
fculorum contranitentium contraftionem adebilitate pro-
venientem, & ludrari, ajunt, pondus partis cumfacultate , quae
ut debilis modo fuperat, modo fuperaturj resautemitafehabet.
Quoniam mufculi alterne contrahuntur,& cum fuftinendumeft
pondus per temporis fpatiufn longius, quam unica naturalis
contractio fert, oportet ut multae, fed frequentiffimae con-
tra&iones repetantur, vel ut continue contrahatur mufculus,
per quantum temporis fparium requiritur , hoc eft,ut continue
per illud fpatium temporis fpiritus deriventur in roufculos > igitur
qui paucis fpiritibus donantur non folum apta ad frequentiffi-
mas, & multas contra&iones , vel una producta per Jongum
tempus quantitate fpirituuni deftituentur, verum fieri poterit,
prout magis ac magis deficiunt fpiritus, ut mufcuii contrahan-
turrarius, quam in naturali ftatu,undeelevabitur, acdemittetur
alterne pondus rarius, frequentius, prout major, aut minor
copia fpirituum viget , feu in iifdem dabitur tremor crebrior,
rarior. Hinc in fenibus, in imbecillibus, in fui ipfius diffi-
dentibus, qui nempe dubitant , num iis viribus polleant, quae
ufficiant fuftinendo oneri, contingit tremorj per ejufmodi
enim fufpicioncm jam excitatur tremoris fpecies, imo vero
ipfa fufpicio vigens nihii aliud eft, quam ipfa tremoris fpecies
jam excitata: hinc etiam validi in tremorem venimus, cum
calicem vino nimis plenum tenere, & admo"ere ori cogi-
murj ftatim enim dubitamus, num tanti Smus ad traducendum
calicem abfque eo, quod vinum defluat, cum opus fit con-
tra&ione maxime aequabili, atque continua s ejufmodi autem
dubium nihil aliud eft, quam fpecics tremoris, quo actu vi-
Aaaa z gente
SS6 L. BELLINI
gente fiat tremor oportet. Et fi quae funt hujufmodi ex diclis
obvia, & non minus fcitu, quam vifu jucunda,quibus immo-
rari non libet. Sed & morbis convulfivis annumeratur admi-
rabile aliud morbi genus
EPILEPSIA.
*Aw 5 3fahcM£avt(d£, eo quod fubito prehendit :. 'ugo» yocij
(jt,*9 Morbus Sacer, five quod vel crederetur divinitus lm
mitti, five quod capuc, facram partem invadat, five quia
magnus: Morbus etiam Puerilis, quod pueris eft admodum
familiaris: Herculeus,6c quod co Hercules laboravrt, & quoc
Herculeo quafi labore opus eft, ad hoc ut fuperetur : Cadu
eus, acafufubito: Comitialis, quod Comitia habere fas non
erat, cum quis hoc morbo corripiebatur : Lunaticus, quoc
vel in Novilunio, vel fecundum lunae converfiones hic mor-
businvadit, qui Morbus Impuratus di&us Plautoj contagio
fum enim ipfum antiquitas credidit, unde Plinius defpuimm
Comitiales morbos , hoc eft contagia regerimusj nam expuere
inter amuleta habitum eft prifcis, & ne familiam inficerent
rus ablegabant epileptieos, ut Apulejus. Celfo dicitur Major
Morbus. Hunc igitur morbum, feu Epilepfiam hic exponi-
mus, & Epilepfiam Puerorum.
ANTECEDENTIA.
ANimi, & corporis infueta conturbatio, capitis gravitas3
cephalalgia, vertigo, vigiliae, aut plurimus fomnusj
a quo nullum levamen emergit, infomnia turbulenta., mentis
torpor, vel anxietas, oblivio, moeftitia, pavor, formidoj
fegnities, artuum gravitas, faltus, & tremores membrorum..,; f
fenfuum hebetudines, obtutus defixus, fcintillae oculis obver-
fantes, & interdum nubeculae,aut mamaryges,hoc eft,fplen«
dores corufcationibus fimiles$ aurium tinnitus, foedi odorij -
perceptio, lingua inflexilis, aux ejus inordinata motio, ofci-
tatio, fternutatio: cordis palpitatio, iracundia, pecloris con-
ftri&io, mutata refpiratio: cibi faftidium, aut appetitus im«
modicus, naufea molefta, cardiogmos, feu oris ventriculi
morfus: falivae per os effluvium, urinae tenues & crudae, pol-
littio nofturna frequentior , faciei pallor , praecordiorum inflatip
\
DE MORBIS CAPITIS. 5*7
2 C O N J U N CT A.
/^Um perfecta Epilepfia fenfuum omnium inrernorum , & ex- c«m per-
tcrnorum interceptio, fubitus collapius totius corporis, c a'
aut partium aliquot varia concuflio, oculorum prominentia,
ftridor dentium, reipiratio fufrocatoria, qualis laqueo fufpen-
fis: feminis, ftercoris, urinae involuntaria profufio: ad finem
iniultus fpumaperos, &nares: ad finem paroxyfmi aegro fui
compote , anteactarum rerum nulla memoria, aut cognitio. Cum cum im>
imperfe&a autem capitis folum, vel brachii, vel tibiae, autperfe6*a*
femoris, vel dimidii corporis concuflio interceptis fenfibus
omnibus,vel falva etiam mente, & quibufdam voluntariis mo-
tibus, nempe aliquarum partium aliis praeter voluntatem con-
cuffis. Cum idiopathica mentis torpor, tarditas, memoriaecum idio-
imminutio, infomnia turbulenta, fenfuum hebetudo, corpo-pathica'
ris gravitas, Sc fcgnities, capitis dolor, optima reliquarum
partium corporis habitudo, paroxyfmi fubitus fine ulla aegri
praefenfione infultus. Cum fympathica nulla cerebri affe&i ca"[[jc*jfl*'
figna, inftantis paroxyfmi perceptio, ut cujufdam rei velut
aliunde e corpore afcendentis ad inftar aurae, vitium alicujus
partis, vel fymptoma aliquod gravius tempore invafionis: fic A ventricu-
a ventriculo cibi faftidium, mediae difficiiis tolerantia, nau- °*
fea, dolor, aut erofio, puncrio,aut diftenfio ventriculi, cor-
dis etiam aliquando palpitatio per confenfum. A jecore, &Aj«ore,
liene flatuum frequens & copiofa excretio , ventris inflatio,& liens*
rugitus, borborigmi, ruclus acidus, praecordiorum molefta
coanSatio, eorundem dolor interdum ad ufque dorfum, vitia
in partibus abdominis. Ab utero hyfterica paffio cum convul-Ab utero.
fionibus epilepticis conjuncta, menfium, aut feminis reten-
tio. Ab aliqua partium externarum aura quaedam frigida ab AbP^tibus
eadem illa parte veniens, & excurrens ad cerebrum, veliicans, enus"
titillans, quae imminentis paroxyfmr nuncia eft , qui prohibe-
tur, fi illa pars vinculo conftringatur. Facit hujus aurae fi- 3 deioc.
dcm Galenus hunc in modum de Epileptico loquens pueroa ' eap>7*
tredecenni, Audivi igitur tum narrante puero difpofitionem ipfam
ex tibia initium capere* mox illinc recla afcendere pev ' fimur , £5?
fuperpofita ipfi ilia^ ac per latera ad cervicem^ donec ad caput
wveniret , quod cum primum tangeret , ipfum haud quaquam fibi
■imftare. Interrogantibus autem Medicis^ quale effet id^ quod fe-
Aaaa 3 r*-
„8 L, BELLINI
rebaiur ad caputy nihil habuit puer, quod refponderet. Alim
deinde adolefcens compos mentis, quippe qui poterat & fentire quoa
fiebat , alteri narrare , dicebat , veluti frigidam quandam au>
Atumbri- *vw» tjffe id , quod afcendebat. Ha&enus ille. A lumbricis an«
«is« helitus, foetor acidus, feces cineritiae, ftridor dentium, mem«
brorum tremor, terror, & clamor fubitus in fomno, narium
pruritus, & fri&io, falivae no&urno praefertim tempore es
ore effluxus, facies pallida, fubito incalefcens acrubens, mor«
fus, ac dolor ftomachi , Sc inteftinorum , unde frequens abdo-
minis contre&atio , ejufdem infolita durities, rugitus, ac tor-
mina ventris, membrorum atrophia, tuflis ficca, fingultus,
vermium cum alvi excrementis egeftio, quod eft praecipuum
Gaufaera- 8c maxime tutum. Eft autem Epilepfia aliquando cum ab
fceflu conjunfra, oflis carie, urinae fupprefiione, & fimilibus
quae ex fe ipfis innotefcunt.
SUCCEDENTIA.
EPilepfia quibus ante pubertatem contingit , curationem recipit
quibus poft vigefimum quintum annum^ eos fere comitatur <?,
mortem ufque , ain Hippocrates quinto Aphor. 7. Ubi notabis
n plurimis Medicis aliquatenus damnari Hippocratem, quo
Epilepticos poft if . annum faborare incipientes non curari ai
feruerit, quafi Hippocrates dixerit nunquam curarij aliis ve
ro damnari penitus, cum tamen ipfe aflerat apertiflime, fi
re nunquam, auc plerumque non curari, ut ex Graecis vei
bis manifeftum eft. Apoplexia , vel Mors in ipfo paroxj
fmo , divuifio partium cerebri per concuflionem , ita ut prc
cefluum mamillarium particulae aliquando per nares fint rec
ditae, inquit Riverius, (quomodo autem reddentur, 11 nullt
patet exitus?) Melanchoiia, Paralyfis, Quartana, quae fi
perveniens, ac diu perfeverans morbum folvit. Juvenes epil
pfia laborantes mutatione praecipue ' aetatis , regionisj £5? viclus l
berantur^ inquit Hipp. z. Aph. 45*.
Quod eft ad convulfionem Apoplexia, id ipfumeftEnilepf
ad motus convulfivos, quin in hac affectione plurima reperiui
tur,quae Apoplexiaeetiam conveniunt, Caro, Comati, Letha
go, aliifque affe&ionibus capitis jam explanatis, itaut nihil i
opus diutius immorari in explicatione five praecedentium, fii
conjun&orum , five fuccedentium , cum eorum fingula vel in ai
mc
BE
iin
liari:
DE MORBIS CAPITIS. 5S9
lorbis fuperioribus jam explicata fint, vel tam facile pateant , ut
keriori explicatione non mdigeant. Aura autem illa in Epi-
:ptico Galeni patet ex iis, quae oftendimus de rigore,6c hor-
ore, nifi quod ibi iolum de frigore fermonem habuimus: hic
eri fortafle potuic, uc non folum frigus ftierit id, quod ad-
rendcbar, fed quid aliud irritans, atque fermentansj 6c hoc
)fum etiam fine fngore conjuncloj fcd hoc ipfum figus fuc-
sderet ex neccflitate ejus vel fermeniationis, vel irritationis,
t ex eodem horrore, & rigore patet. Ex ejus autem vehe-
icntia, ac fubita agendi vi evadebat puer ille fui impos, ubi
rimum aura illa cerebrum attingebat, quae fi in aliis fueric
iiitior, atque fegnior, mente alienare non poterit, ut in ri-
oribus, 6c horroribus febrium 6cc.j five autem a fola mate-
a irritante, ac folo frigore, five ab aliquo fermento res pro-
eniat, five fciiicet a caufa folum vehementer concutiente, 6c
i trcmorem agente nervos , (eu mutante contentum liquidum,
rohiberi poterit , ac debebit infultus epilepticus inje&o vin-
ulo parti auram mittenti > per vinculi enim conftrictionem
Dpedietur tam afcenfus materiae corporeae, quam protenfio
remoris , ut patet. Itaque oriri poterit , ac debebit Epi-
i-pfia non a fola materia acri, irritante 6cc, fed ab omnibus
aufis , a quibus excitari poflunt motus convulfivi , quos
ftendimus fuperius produci pofle, ac debere pluribus modis,
deoque erit Epilepfia concuffio totius, vel aliquarum partium flt
orporis cum fenfuum omnium, 6c voluntarii motus ablatione p>iepfia.
>roduc~ta a quacunque caufarum, a quibus convulfivi motus
>roduci pofiunt: cc idiopathica erit, cum caufa illaprimario
iget in cerebro: fympathica, cum eo perducitur ab aliis par-
ibus. Hinc deduces, Epilepfiam illam, quae pueris tam fa- EpHepfia
niliaris eft, eofque invadit fere fubito ab exclufione, cum ad- Pueroruir
iuc humidiflimi funt , 6c fere mucilaginei toti , provenire
>ofle, imo re ipfa forte provenire frequentius a nimia humi-
iitatis copia, qua fcatent, quam ab acribus humoribus, qui
/ellicent, 6c irritencj certe enim in illa humorum craflitie,
}ua noftrum finguli fcatemus primis vitae noftiae menfibus, vix
^uicquam acris, ac ftimulantis contineri pofle videtur, 6c fi
]uid ftimulans, atque acre generatur, an non plurimum re-
'undi, ac temperari debet ab eadem crafliorum humorum co->
?ia, & proinde levem ftimulum imprimere partibus illius cor-
po-
56o L BELLINI
poris, quae funt adhuc tam tenerae, ut vix fibi ipfis haereant,
nedum fint rigidae, ac maxime tenfae, cujufmodi efle debent,
« ut acrem fenfum concipiant? Lac corruptum poteft quidem
acefcere, atque ideo ftimulans fieri, fed non temperabitur ab
abundantia humidi in puero? Efto autem, nec temperari pof-
fit in pueris aliquibus, id fane fieri debebit in paucioribus ,aut
faltem non in plerifque, quemadmodum tamen pueros tantum
Diffidie e-non omnes Epilepfia vexari continue videmus. Ex Epilepfia
midTm^' autem difficile evadunt pueri, fi fint admodum parvi, hoc eft,
parvi. recensnati,cum per violentas illas concufiiones partes corporis
adhuc teneri divelli poffint, praecipue autem cerebri vix dura
confiftentis, quod proinde vel divelletur a fuis parcibus, vel
diflblvetur quafi in fphacelum, £c facile morietur puer. Vero
fimilius igitur erit, Epilepfiam in pueris a copia pituitofarum
materiarum , 6c prefHone potius oriri , quam a ftimulo , vel fal-
tem illam efTe frequentiorem.
AVexmibus. IHud autem animadvertendum eft, num Epilepfia a Ver-
mibus proveniat a fola irritatione in partibus ventriculi, & in-
teftinorum, unde validi refluxus, &c, an a materia humori-
bus permixtaj cum etenim vermes fupponantur, igitur da-
tur materies eorum generationi apta, Sc chyli materies cum
ipforum excrementis mifcetur, & ejus aliquid ab iis in cibura
afiumitur , unde vitiari aliquatenus poterit , atque ita vitia-
ta, fi in vafa trajiciatur, dabit fufpicioni locum, num Epi-
lepfia ab ipfa potius, quam ab irritatione, an ab uira^ue fimul
proveniat.
DOLOR IN GENERE,
atque inde
DOLOR C4PITIS.
tcit
eri
M
EX iis, quae de Operationibus Animalium fcripfimus, patet,: ^
fenfum quemlibet conjun&um effe cum tremore nervoruny jj.
nempe alterna contra£tione, 8c diftra&ione eorundem: hi au-l^
tem motus cum fieri non poflint abfque mutuo excurfuad con-
tactum partium, ex quibus nervus componitur, neque hic ex- -
curfus fine fucceffiva contadtuum mutatione, hoc eft, fine
fo-
DE MORBIS CAPITIS, S6t
folutione quadam, manifeftum eft, fenfum quemlibet efle cum
folutione continui aliqua. Quia vero, ut ibidem, dolor eft^jjj^1
tremor momenti majoris, hinc fit, ut (Juae folutio fit in do- *
Jore, fit multo major, ac vehementior, quam quae in caete-
ris fenfionibus, & cum haec fit triftis, reliquaenon item, haec
etiam (bla appeUari potefit folutio con-tinui , quatenus folutio
continui in genere inferre neceflario creditur moleftumaliquid,
cum re vera id neceflario non inferat,nifi quandb eft certi gra-
dus, ac dici poterit dolor, ut communiter dicitur, fenfio mo-
lefta, vel triftis a folutione continui proveniens. His igitur
ultenus non immaramur, cum ab Animalium Operationibus
alibi expofitis pendeant, & gradum fadmus ad divifiones, &
fpecies doloris, quae a Medicis communker recenfentur. lllae Quotupiec
funt tendcns, feu tenfivus : gravans, vel gravativus j pungens , '^Jfijfc
aut pun&orius, vel pungitivus,ad quem referuntur acer,mor- unufquif-
dax, pruriens, lancinans, & hujuimodi: pulfans, feu pul(a-qucC0IUI111
ti vus ; frangens , vel frangitivus , qui proprius eft oflium , & etiam
oflium dolor appellatur. Patetautera ex ipfis nominibus, quid
fit ejulmodi dolorum unufquifquej premens enim eft, in quo
fentit Animal fe.ipfum cotum, vel ad aliquam partem premi,
ac fi pondus cflet impofitum j tendens, in quo fe diftrahi fen-
tit cum rigiditate q«uadam, & duritie partis, aut totius, uc
cum chordae muficae, aut arcus tenduntur: pungens, cum
fe affici fentit non fecus, ac cum acu, acicula, ftyloferreo,
vel fimilibus, cufpide feritur: pulfans, cum ad aliquam par-
tem dolor percipitur cum pulfu non naturali: frangens de-
nique, cum ofla ita urgeri fentiuntur, ut veluti in fra&u-
ram veniant. Facilia haec quidem dictu, nec etiam fatis
abfcura, praefertim cum per exempla proponuntur, fed fi
uodus, quo ejufmodi dolores excitantur, exponendus eft,
lec ita obvia, nec a Medicis cxplicata. Id igitur noftrae cu in eorum
raeerit, quod ut fiat planius, primo oftendamus oportet, in f"^" fcil
lnoquoque ex enarratis doloribus tenfionem, feu caufam dolo- caufa doio-
is tenfivi debere contingere excepta una fpecie doloris grava- Jfat£nfiw
ivi, quae eft per fummam partium refolutionem. Quoniam ^^f^^
:nim ofla feorfim a membranis non fentiunt 5 omnis igitur fra- tuus» anfi4<"
lionis aut verus fenfus, aut imaginatio fiet per affl&ionem
nembranarum, fradlio autem eft divulfioj igitur frangitivus
lolor eft fenfus divulfionis in membranis interius, atque exte-
Bbbb ri-
56z L BELLINI
rius ofllum cavitates, & {iiperficies quaslibet fuccingentibus,
divulfio autem non fit fine tenfione, ut patet* in frangitivo
curn ten- igitur dolore datur tenfio. Quoniam vero in noftris corpori-
fionepeiio-j^jjg nuuus canalis praeter arterias, imo nulla pars praeter ipfas
naturaliter pulfatj igitur in dolore pulfativo aliquid non natu
rale continget arteriis , cujus vi debeat j pulfus earum , qui in
naturali ftatu ab animali nonfentitur, ab eodem animali fenti
Ouo afto fentiri cum dolore. Fiet igitur primo majorj neque ete-
puifativus. nim pulfus prius infenfilis fieri fenfilis, & fentiri quatenus pulfui
poteft, nifi ex parvo, vel minori major fiatj roajor autem pul-
fus motum arteriae per majus fpatium, & motus per maju:
fpatium majorem extenfionem, & major extenfio tenfionerr
fecum neceflario ferunt j igitur pulfativus dolor etiam cum ten
fione. Quia vero major pulfus fieri non poteft reliquis omnibu
Cum ten-
ftoneane- bene fe habentibus,nifi ad partem,ad quam fit ille pulfus, ob
Itaium
ftet aliquid fanguinis fluxum impediens, cujus occurfu fiat, ui
fanguis ulterius procedere prohibitus nitatur quaquaverfum , &
validius urgeat arterias,atque ita majorem pulfum pariat, ut ii
fluminibus profluens ad tranfverfos obices intumefcit, nequ<
illud inapedimentum efle poteft, nifi quid aut obllruens inte
rius, adeoque membranas extrorfum urgens, Sc propterea ex
tendens, ac tendens, vel exterius comprimens, unde eaden
extenfio, &tenfio> igitur etiam hac de neceflitate tenfio ii
puifativo, & propterea in hoc dolore quoties per impedimen
tum fit, dabitur tenfio duplici denomine, & ratione pulfus
quopaao quatenus pulfus eft, & ratione impedimenti. Quoniam infu
pungitivus. pCr punftio dicitur vulnufculum ab acuto quolibet minim
infliciumj minimum igitur illud ad hoc, ut pungat, cuti ^
vulnerare debeat, debebit inter duas minimas particulas com
ponentes fefe agere, eafque totas fimul a contactu remover
abfque eo, quod tranfverfe fupra eundem contactum excui
rantj incidet igitur pungens, antequam easfejungat, in ea
rundera corpus, eafque fimul cum annexa reliqua longitudin
per lineam fui motus ducet, unde fiet tenfio vel aucta longi :
rudine, fi corpus illud fupponatur re£tum, autcurvum, fe1
*«n- pungens, incidat in concavum , vel imroinuta, fi fit curvum
iionepar- & pungens , incidat in devexum, fed partibus per impulfui
vmm pun- •• *? !_ n • i • j- r i r i
aarura. coeuntibus, hoc elt , in minorem longitudinem abeuntibu!
Smr-s° ^uare et*am Punc^°"us dolor erit cum partium, quae pur
j3
io
i
c
rI
li
i
DE MORBIS CAPITIS. yS3
guntur, tenfione. Similiter, quoniam dolor gravativus eft af-
fedtio, qualis cum a fuperimpofito pondere premimurj igitur
in ejufmodi dolore eodem modo afficientur partes, ac cum
pondus in corpus nititur: per pondus autem membranae, ner-
,vi, mufculi ita comprimuntur, & ofla ad articulos urgentur,
ut neque haec ad eofdem fifti abfque majore mufculorum nifu
ipoflint, neque comprefli mufculi contrahi nifl pcr copiolio-
rem fpirituum compreflionem fuperantium influxum , neque
hi per nervos compreflbs fluere, nifi violentius agantur, atque
ex hoc majori nifu dignofcitur id, quod dicimus prcmi, 6c
hae motiones a preflionibus provenientes non fiunt fine tenfio-
:ne: igitur nec dolor gravativus, qui fiet, quoties per vitium CumtCnf:
aliquod nervi, mufculi, membranae,articuli fimiliter urgebun- tiumPgrava-
tur, erit fine tenfione. Efto jam vel nimio humido conceptc, ^rr"m*tivi
vel qualibet alia de caufa ita flaccida pars aliqua, vel totum cor- doioris fpe-
pus, ut fuis vix ulterius cohaereat partibus, ut paginae bene \lCnaont in
madidae, vel partes etiam corporis aquis diu maceratae, ufab fuiuma dif-
verbo, ad putrefa&ionem , vel ficcitatem nimiam , qualis eo* Par^unu
rum , quae ex fe in pulverem abeunt , nec poterunt illae
ad mutuum conta&um excurrere , cum ne cohaereant qui-
dem ; quare in iis fieri neque per contractionem , neque per
;diftra£Honem tenfio poterit: collabi autem fupponunturj igi-
, tur nervos, mufculos 6cc. proxima prement, & majori nilu ,
;,8c copia fpirituum opus erit ad motus, ex quo cum dijudicetur
preflio, dicetur tum animal dolore gravativo affligi. Cum igi-
I turfoluminfumma diflblutione partium detur quaedam fpecies,
[,eaque unica doloris gravativi, qui fit unicus a tenfione fejun-
£his,hoc eft,a caufa doloris tcnfivi,manifeftum eft,diftin£tius
cfle procedendum in enumcratione dolorum, cum tenfivus,
qui ab ipfisMedicis tanquam quidam feparatus , & fuam fpeciera
conftituens ponitur, fi quid conjun&ura neceflario cum dolori-
bus omnibus excepto unico gravativo in fumma partium refo-
lutione. Quoniam igitur cx di&is patet, in unoquoque dolore spcc:e^.vc-,
• ^* rr o t i- rr cl- r i . rac dnloris,
:ontinen preflionem, ct aliquam aham atreChonem laitem ani- &quopaao
tno a tenfione diftinguendam,6c ipfi faltcm ordine,finontem-tenflvus*
pore praeccdcnrem, dolorum fingulorum fpecies denominandac
a conjun&o illo ctim tenfione, quae communis eft omnibus,6v
cpnftituenda etiam alia fpecies, quae fit, cum afficimur fola
tenfione partium , quod accidet , cum partcs a naturali rigidi-
Bbbb z ra-
fg4 L. BELLINI
taterecedent inmajoremduritiem, velper contra&ionem, vel per
diftraftionem. Reliquorum autem dolorum afTe&io primaria fal«»
tem ordine praecedens tenfionem eft manifeftiflima : in pungitivo
enim praecedit nifus in utramque particulam divellendam , &
earum divulfio,unde hujus folius refpectu fuam fibi vindicat fpe-
ciem, in gravativo preflio, in fractivo extenfio vel divulfio, in
pulfativo irrpulfus:infolaautemtenfione nihil particularej con-
traftio enim , vel diftractio , quae ordine praecedit tenfionem , eft
commune illud,quod praecedit etiam in reliquis. Secundo,jam ex-
ponantur oportet caufae, quibus dolores hujufmodi generantur.
Et primo patet ex fuperioribus,pulfativumfieridebere,quoties
aliquid prohibet, ne fanguis naturali tenore, ac fluxu fluat per
arterias, fed aliquantum, vel ex toto ad partem aliquam cohi-
beaturj inibi enim interceptus cumulatur, & majus fpatium
exigit,atque pertingens ad impedimentum,& retrorfum reflu-
ere coactus occurrit fanguini continue affluenti ^unde velut in-
ter duas oppofitas facultates preflus utroque cum impetu qua«
yuifativus quaverfum diflilit, & arteriam ad majus fpatium extendit, feu
qua^tftatc dolorem pulfativum procreat. Id autem contingere debere pa-
veimcfa- tet vel per nimis au&am molem fanguinis, vel per naturalem
aa,raveia" molemejus, fed rarefaftam , & veluti effervefcentem , vel au-
aem°irvd ^mPeCu a corde, vel occlufione per quodlibet im«
ocdufione pedimentum arteriaej per haec enim fingula vitiabitur natura-
aitcxiae. jjs fluxus fanguinis, ac fiet, ut in dato tempore per datam ar-
teriae amplitudinem fluere debeat quantitas fanguinis;major5
quam quae ab eadem trajici in eo dato temporis fpatio poflir3
unde pars, vel fanguis univerfus eo dedufius refluere cogetur,
& occurrens afHuenti diflilire quaquaverfum majori cum impe-
tu, & pulfum majorem producere. Sic in vafis anguftioris
colli liquida fubfiftunt ad eas anguftias dedudta , eoque facilius
fubfiftunt,fi majori cum velocitate exhaurire vafaillatentemus.
Ex his autem patet, quid portendant ejufmodi pulfativi dolo
res,&quid caufarum debeat praeceflifle,quid conjun&um efle.
quid fuccedere, quae fingula diverfa efle poterunt pro diver-
fitate partium, in quibus dolor pulfativus contingit , & cu-
?unaoiius jufcunque rationis fint , nullo negotio percipiuntur. Quia ve-
abhumoii-ro pun&orius eft affectio , qualis cum pungimur minimis, &
bus,&nma-acuus inftrumentis} quicquid igitur humorum eft tam tenue,
ioxis impe- ac tanti impetus , ut inter utramque villorum particulam fe
fub-
DE MORBIS CAPITI& 56f
[ubito poflit trudere, eafque fere totas fimul abfque eo, quodtus ».cui.uC-
fuprafe invicem ad mutuum conta&um excurrant, fejungere , biHofi&c.1'
atque divellere , dolorem pungentem non fecus> ac illa inftru-
menta, parietj hujufmodi autem funt quicunque humores te-
nues, calidi, biliofi, cujufmodi ichores &c$ igitur ab horum
allapfu ad partes fenfiles fiet pundorius dolor. Et fiquidem
in unicam particulam incurrat , 6c nihil adjun&um habeat,
unde punftio llla ad certum aliquem pungendi modum rediga-
tur, dicetur fimpliciter pun&orius : fi vero ira pungat, uc
.quiddam acre fentiamus, dicetur acer: fi tanta vi, ac diver-
fis in partibus proximis , quas infuper quafi laniet , dicetur
mordax, vel lancinans : fi in diverfas partes frequentiflime,
eafque fimiliter proximas , vel etiam diftantes recurrat, ita
ut continuam quandam quafi fcalpturam repetat, dicetur pru-
ricns, St fi quae his fimilia nomina excogitare velis mille. Ex FaciIecor^
his autem patet, dolorem hunc punftorium facile conjungi cum^n-
cum inflammationibusi hae etenim cum fint tumores maxime ^u?J«c-
calidi, expirant maxime calidum, aduftum , ac purum,nempecipue ad
ab humiditate liberum ratione ejufdem tumoris maxime cali-
di humidum vel retinentis, vel abfumentis, unde in membra-
,nas incidens inter utramque ipfarum particulam fefe adiget
tam ratione tenuitatis, quam ratione motus, eafque divellet
&c, feu pun&orium dolorem excitabit. Tertio, quoniam ten- ^fi.vus ab
duntur villi per contra&ionem , & diftractionem 5 tendi igitur frVgidf if ia-
poterunt per quidlibet contentum in corpore contrahendis,lidis» ficcis-
yel diftrahendis villis accommodatum j contrahunt autem hu-
,mida, Sc quaecunque liquida humidum aqueum participant tru-
dendo fuas particulas inter utramque partem villorum, ut patet
in chordis muficis : diftrahunt autem tendendo frigida per
denfationem (fuppofitis villorum terminis immotis) ficca, &
calida abripiendo humidum ; frigida igitur, humida, calida,
ficca tendere villos poterunt. Vides hic fimiliter, quae ante-
cedere &c ctebe?.nt,eaqueparitereflefacillima. Similiterfubito f/^^**
patet etiam, dolorem tenfivum facile, ac neceflario conjun- fl ammatio-
gi pofle cum inflammationibus,& praecipue ad partes nervofasj nJrvoS""
calor enim ille abripiet humidum , unde exficcabit, 6c per longitu-
dinem diftra&is villis eofdem tendet, hinc dolor pun&orius in
pleuritide &c. cumtenfione,quae infuper erit communis omni-
bus atteriis, fi calor inflammationis tam aduflerit univerfum
Bbbb x fan*-
j6<J L BELLINI
fanguinem , ut hic omne humidum arteriarum abfumferit,
S humori- hinc pulfus duri in inflammationibus internis , &c. Quoniam
icnti"aflpSi- vero folam preffionem arguit gravativusj igitur dccubitus cu-
tuUoiii.tc-jufcunque humoris tenacioris, tardi motus, craffi, frigidi,pi-
f«tium,e&tuito^ ac* aliquam partem, ita ut illam premat modo fuperius
Tntrufo W expofito , gravativum dolorem producet. Quin & hunc pro- ^
^1^* ducet fumma refolutio partium flaccefcentium , Sc conciden-
tium fupra fe ipfas, mufculos, aut nervos, ut ex fuperioribus.
Sed etiam a tenfione per intrufionem humidi poterit hic dolor
procreari, fi intrufio fit tanta, ut villus eo ufque craiTefcat,
quoufque perducatur ad contaclum alicujus mufculi, vel nervi,
vel utriufque,cum nifu in eundemjtunc etenim ftatim preffio,
Franghivusut patet. Poftremo, frangitivus cum nihil aliud fit, quam di-
aquacun- vulfio , vel diftra&io membranarum ofla fuccingentium, ma
Shcrrte^in nifeftum eft , oriri ipfum debere a quacunque caufa, vel ab ex
Pei*?jjjjg^ ' trinfeca fuperficie perioftii intra ipfum fefe adigat, vel nitatur
pteVcu- inter externam fuperficiem offis, & internam perioftii, vel ur
conSruo-0 8cat *ntia mimmas cavernulas per os difperfas, vel demum ni
ms. tatur in ipfum os ad mediam , & intimam cavitatem , eamque
caufam efTe pofTe cujufcunque generis, calidam nempe, frigi-
dam, ficcam, humidam, tenucm , crafTamjmagni^parvi mo-
menti , 8cc.j cum etenim perioftium valide undecunque adhae«
reat offi, manifeftum eft,quaecunque caufa fupponatur,diftra-
£Honem ejus moliens non nifi per minima ipfam molire pofle
cum nempe ad minimas quafque partes perioftium haereai
offi, quod cum a quacunque caufa fieri poffic,patet quod pro-
^orwfl;^pofuimus. Unde deduces infuper, acerrimum efle debere ejuf
fd mem-USmodi fenfum, cum nulla detur libera longitudo membranae
dSfioie" °*uae ce(kt, ac proinde retundat impetum facultatis diftrahen
fuinparte$ tis, ex quo deduces infuper, ad eas membranas elTe deben
onfbusT«5c^0^orem max*m* fenfus, quae per denfiores fui partes affigun
adeas,quaetur offibus , ut pleura , ut pericranium , dura mater 6cc, urv lm
sUtenfS* ^e m ms dolores acerbiffimi, & cum inflammatione pungitivi
iivnt. Deduces tertio, dolorem pariter magis acerbum fentienduir
in membranis natura magis tenfis, cujufmodi funt expofitae.
cadem de caufaj tenfio enim facit, ut membranae minus cc-
dant, unde impetus facultatis dolorem excitantis vividior, &
magis per minima nitens, & magis divellens, hinc dolor in-
tcnfus punttorius in plcuritide &c, Poftremo, ex his omnibus
in«
icei
rJ
rorui
corri
k
op
iti
jti
(it
po
n
m
m
i<
CUj
10]
Htl
NR
k
DE MORBIS CAPITIS. 567
jntelligisjdolores omnes, vel eorum aliquot eandem partem eo-Doiores
dem tempore pofle yexare, prout omnes, vel aliquot eos pro- 5SSo* vd
Jucentes caufae ad eandempartem fimulcolliguntur, ficoperan-conjungi
:ur, & in frangitivis ab hac , aut illa caufa eos produci faciledigno- Poffunt-
"cendura , prout cum fenfu fra&ionis conjungitur tenfivus , pulfa-
livus 8co Sed & illud animadvertendum eft, dolores in vulne-Ab affluxu
ribus, & hujufmodi divulfionibus cum infigni praecifione ner- JfjjjjjJJJJ^
/orum poft factum vulnus non perdurare ejus intenfionis, quahumorura
:orripiunt in ipfo ac~tu, quo vulnus excipiturj praecifo enim JJ^JSS?
:iervo tremor tantum non ceflat: quia tamen nervus fempervu,n"ata$
jimmittit fpiritus ad ufque locum praecifionis, iidem ad ipfum *ut€l«e-*
'oerdu&i nitantur in nervi fuperficiem abfciflam oportet, £cronuin a
iolorem continuum excitent, iicut etiam humores a parti- ccflarct.
bus proximis exfudantes, Sc hic afRuxus eo erit copiofior,
\ quafi continuus, fi pars vulnerata fit mufculofa, vel mufcu-
|.o proxima ratione contraftionis : hinc ulcera, vulnera Scc.v^
dolent,nifi cumaut ad ipfa affluit materies, autin pus abeunt,
lut munda non confervantur , autlinea,8caliaejufmodi,quibus
iibfterguntur , Scfricantur, iisadmoventur, autcum inflamman-
ur ob aflluxum fanguinis, & caloris, quorum vehementia do-
or intenfus, ac demum fpafmus per refluxus continuos a ve-
i,iementia doloris. Sed & illud ulterius notabis, verum efleTenfivus a
bofle, quod ajunt communiter, dolorem tenfivum a flatu fie* JjJJJjjJ.
5 quicquid enim quaquaverfum nititur inmembranas circum- fccntibu&.
>ofitas, eas tendat oportet diftrahendo, unde dolor tenfivus,
:ujufmodi vere funt flatus, cc cum hi plerumque proveniant
materiebus fermentefcentibus, facile dolor ille orietur, cum
,nateriae intra aliquam partem fermentefcunt, praecipue fi illa
>ars fit maxime membranea: hinc tenfio inteftinorum in afFe-
:ione colica, quin etiam in cholcra morbo &c, cum humo-
es fermentefcunt intra vifcera abdominis, eaque quaquaver-
um nitendo inflant. Hinc patet, fimili modo etiam in aliis Ficr* poteft
>artibus oriri pofle dolorem tenfivum a flatu: materia enim ^£5,
)oteft in parte qualibet fermentefcere, Sc in flatum abire,
itque ita quaquaverfum niti. Dcmum notabis, quemlibet do- Quiiibet
>rem etiam excitari per imaginationem pofle, excitata nem- ima°gina-
2 ipfius fpecie, ut paflim exempla occurrunt in Incubo, in11.0"2™6*-
ifomniis, in deliriis, & ex harum aflfectionum doctrina ma- «ft" P<*"
ifeftura eft.
DO-
i
«68 L. BELLINI
D O L O R CAPIT IS, > ^
pel
caputquo- /^\Uoniam, ut patet ex praemiffis , unaquaeque doloris fpc* ^
Torneqdoiexc c*es Pote^ fingul*s partibus corporis accidere^ manife-
goteft» ' ftum eft, qua ratione, ac neceflitate caput etiam pof« p
fit dolore pungitivo, tcnfitivo, gravativo, pulfativo, imo
etiam cum compingatur ex offibus, non fecus ac ofla caetera,
membranis undecunque per intima fuccin&is, poterit, ac de-
bebit, cum res tulerit, dolore oflium proprio, feu fra&ivo
affici. Ex his itaque, ac praemiflis manifeftum etiam eft, quid
ouidfitdo- ^ D°l°r capitis, nempe folutionem continui in aliqua ex par-
lorcapitis" tibus intra ipfum contentis fa£tam ab hac, vel itla caufa, &
ejufmodi folutio hunc, vel illum dolorem pariet, prout ea
tiraaeCconn" er*c' ut noc' ve^ m°d° ^oh^re poflit. Infuper cumdolor
junaa°& fit quid maxime obvium, & quid fingulos dolores praecederc
tUpaJlat P0^* ac debeat, quid conjungi, quid fuccedere, ex prae-
ex fe ipfis, miflis de dolore in genere facile pateat, ab eorundem enume-
^bJ^J;eno"<ratione, atque expofitione abftinebimus, tantummodo ad fi-
nem recenfentes majoris momenti quaedam ex Hippocrate ad
fuccedentia, & praefagia in hac affe&ione pertinentia. Cuno
igitur unaquaeque affe&io fit idiopathica, & fympathica,
erit etiam hujufmodi quicunque dolor capitis, & idiopathicui i
quidem erit, cum caufa vigebit in capite non aliunde ex ali
qua parte corporis derivata, fympathicus autem, cum ab ali
idiopathi- qua parte corporis provenit. Idiopathicus aliquando a fa«
p"thfcus.m" x^s Praeter naturam in capite genitis, vermibus, oflibus, tu-
moribus, carie cranii, ulcere cerebri, & hujufmodi gencra
tur, quin a crafliori fanguine, vel tenuiori, quorum ill(
tendat, fluxum prohibeat &c, hic pulfet, ac pungat, u
patet per ea, quae de dolore in genere expofita funt. Sym<
pathicus vero, cum pars aliqua trajicit infanguinem humore
non naturales, qui perdu£H ad cerebrum, feu cranium, par
tem nempe minimae preflionis praeterfluere ex vafls nequeant
unde fubflftentes pariant dolorem illum, qui ab iis humoribu:
neceffario pendere debet, vel mollitiem cerebri afficiant fuc
liberiori motu dtvellendo, pungendo. Vel cum in parte ali-
qua fit talis fenfus, uc nervi concutiantur aequo plus, quarc
naturalis cerebri ftatus fert, unde dolor: vel cum abfque con-
cuf
DE MORBIS CAPITIS. tf9
:uflione folum trahuntur, & fecum rapiunt appenfum cere-
imim , quod vix fieri poffe crediderim , cum nervi antequam
3 :erebrum fubeant, mille appenfionibus hic illic fiftantur, ita,
iut cerebrum ab ipforum tra&ione vix quicquam pati poffe vi-
ieatur. Major autem videbitur cum iis partibus confenfus, ad
quas vel majorcs nervi abeunt, & magis recla tendentes ad ce-
Mrebrum, ut feptum, & vencriculus, vel ex quibus derivantur
rfeumorcs maxime fermentantes, cujufmodi funt qui ab utero,
: Ainde uteri cum capite confenfus non tam rationenervorumplu-
:wium, quam ratione humorum ab eo provenientiurrf, qui ad
.Acerebrum partem minimae preflionis , Sc maxime delicatam
«pcrdu&i ad ejus membranulas vim fuam magis exerent, quam
aad membranas reliquarum partium, unde videbitur confenfus
Araajor, & peculiaris, quanquam re ipfa id continget non raiio-
vae veri confenfus cum utero, fed ratione peculiaris naturae ce-
nrebri, quae injurias minus, quam reliquae partes,ferre potert:
•iolorautem proveniet ratione partis dolentis, 6c humoris do-
iorem excitantis, qui humor ab utero derivatur. Qua de re
illud eft fingulare, quod afferit Langius, mulieres utcri paf- Lib.t.EpUW
fionibus afRi&as folo vertice capitis prope futuram coronalem49'
i dolere, ubi glaciei frigus,8c pondus fe fentire afferunt (quod,
ij inquit Langius, fi obfervaveris, ad difccrnendum , quando ca-
•put per matricis confenfum doleat, tibi plurimum proderit.)
j Quod fane an verum fit in omnibus, equidem dubito, 5c rl-
■» ies fit penes Autorem. Nec quicquam aliud peculiare occur-£Xterm!$,fic
lirit in idiopathicis, Sc fympathicis doloribus Capitis accuratius intcmus-
•^'-xaminandum. Dolor quilibet capitis externus eft, aut in-
ternus y externi nomine intelligitur , qui eft extra cra-
nium : internus , qui intra. Quanta hic controverfiarum
feries apud Medicos , ut bcus doloris intra cranium in-
veniatur, atque ut diftinguatur externus ab interno! Ait enim
iGalenus , externum ab interno dignofci , quod internus ad
ufque radices oculorum pertingit, eo quod oculorum tunicae
a Meningibus proveniunt, in quibus dolor internus produci-
tur: externus vero in pericranio fitus non ad ufque radices
oculorum excurrit, cum pericranium eo ufque non pertingat.
Alii vero dubitant, num intemus occupet Meninges folas, an
etiam medullam cerebri,fed hanc alii afferunt aftici dolore non
poffe, cum non fentiat. L<x Anatomicis autem, & experien-
C c c c tia
fjQ L. B E L L 1 N I
tia Chirurgorum patet, cerebri medulkm, & corttcem, fcu
totum corpus ejus, etiamfi concedatur non fentiens, quate-
mis nullis vafis intextum concipi poteft, quemadmodum &
ofla, fi concipiantur deftituta membranis omnibus, non fen-
tiuntj tamen quia re ipfa cum intra cranium naturaliter fe ha- Bfj:
bet, vafis innumeris implicatur etiam per intima, quae funt
ex membranis , feu villis fentientibus , manifeftum eft, cor-
pus cerebri totum pofle , ac debere in dolorem cogi non fecus,
ac ofla pofiunt, ac debent, atque ita dolent, ut fuum (ibi do-
lorem proprium vindicaverint , 8c doloris fpeciem fejun&am
ab aliis conftituerint. Itaque dolor internus eiTe poterit 8c in
meningibus, & in corpore cerebri, nec neceffarium erit, ut
peningat ad radices oculorum, imo de facto non omnis doloi
internus capitis ad radices oculorum pertingit, ut qui fit ac
occiput, 6c partes circa ipfum, cujufmodi datos plurimos no-
viraus in iis, qui per longum tempus dolore capitis vexat
mortui funt, in quorum craniis ad partes pofteriores invent
funt tumores fcirrhofi, caries oflis, lapilli &c, quac monftn
eo loci inventa certo arguunt dolorem illum , quem aegri it
ea parte fentiebant, dum viverent, fuiffe internum ,licet ocu-
lorum radices non affligeret: fed 8c externus ad radices ocu*
lorum poteft pertingere> etiamfi enim concedatur, pericra
nium ad eam ufque partem non extendi , an non eo perduci
tur perioftium , membrana nempe pericranio cohaerens, imc
ipfius pars, quae proinde ipfo dolente doleat oportet? Exter
num igitur ab interno facilius, 8c tutius diftinguet Medicu
a conjun&is cum dolore praecipue, fi vitientur, aut non vici
entur operationes cerebri, nempe motus^ & fenfus quilibet
ficut etiam perpendendo, num dolor ille poflit effe fympathit^
cus, quod ut intelligat, excurret per partes omnes,ut videat fto
num ipfarum aliqua vicio laboret, quod cerebro communicar
poditj per confenfum enim vix rleri poteft externus folus do
lorcapitis,tum ratione exiguae quantitatis, & molis nervorum
cum etiam quia externum caput majoris eft motus, quam in
ternum : ac demum ta&us, premendo fcilicet cutem ,agitand(
&c. indicabit, an dolor externus fit, an internusj ta&u enim
fi internus fuerit , nihil mutabitur dolor, fi vero externus
augeri per preflionem , vel minui poterit. Quicunque dolo
rcs Capiris fpecialibus fingulorum dolorum nominibus nuncu
paa
#
m
|o
i
l
poi
k
l(
r
i
DE MORBIS CAPITIS. 571
nantur, nempe pungitivi, tenfivi 8cc. praeter gravativum,
qui in capite fpecialem Graecam appellationem adhuc retinet,
8c dicitur xet^ Diftinguitur rurfus dolor capitis in ve- caicbari*,
terem, 6c recentemj totius capitis, aut dimidii: qui totum
caput occupat, nullum fortitus eft peculiare nomen, & eft
vetus, vel recens, Sc in gcnere quicunque vetus eft, & con-
Srmatus per diuturnum temporis fpatium dicitur KttyaXcua , ccphaiae».
qui vehemens eft, 6c levi quajibet de caufa exacerbatur, nec
aeger quicquam ftrepitus ferre poteft, nonloqui, non lucem
pidere. Recens autem multo mitior , & dicitur xe<p*A#A;**, Cephalaf.
cujufmodi nomen, ut ex vi ipfius patet, dolorem capitis fim-8u'
pliciter, & nullum determinatum lignificat. Qui autem do-
or dimidiam cranii partem occupat, jpiK&tvtd nuncupatur, Hemicu-
dolor quandoque eximie intenfus, & aegrum maxime afrligensnia*
5c quaflans; neque enim in ipfo patiens folum ferre non poteft
£Ut minimum rumufculum, aut dubiam luculam, aut loqui
itantillum, quin neque tangi abfque dolore in qualibet par-
:e corporis, concutitur aliquando, fudat frigidum, pulfus fit
maequalis, vomit aquam limpidam, viridem, infipidam , ama-
ram, falfam, & cum his afTe&ionibus perdurat folidas 14. ho-
•as, & ulterius identidem, & frequentiflime, &c copiofitfime
jomendo, faepe cum conatibus irritis in vomitum, quibus in
loris tranfa&is, Sc vomitu fuppreflb dolor evanefcit : aeger im-
>enfefitit, artubus vix conftat omnino viribus fraftus. Hu-
ufmodi Hemicrania laborantem per plure* annos vidimusqucn-
lam, qui tali affe&ione laborare inceperat feptennis ex cafu
n caput ad folum ex altiori arbore, 6c paroxyfmus recurrebat
~r vices incertas femel, bis, quater fingulis menfibus, ali-
uando per fohdos menfes nunquam , aeftate rarius, hyeme
riori faepius, & in mutationibus temporum praecipue, cum
rgebant ad auftrinas, pluvias, Sc uno veibo humidas. For-
autem hacc omnia primo a ventriculo, Sc inteftinis prove-
* bant minus apte coquentibus, Sc humores crudos partiurn
nfmittentibus in finguinem, partim intra fe retinentibus,
nde humores cum fanguine crafiiores difHcile per vafa cerebri
mprefia praerer naturam ex cafu ab arbore fluebant, unde
lor, hinc eorum copia fubfiftens infarciebat, & extendebar
ra, & premebat cerebrum,ex quo convulfiones mufculorum
nttanitente carentium, cujufraodi ventriculus, unde vomi-
Cccc z tust
57i L. B E L L I N I
tus, Scnifus in eundcm, & inaequalitas pulfus, Sc cum in
terim ventriculus ratione humorum contentorum pariter ab
ipfis ftimularetur ad vomitum, multo facilius ille fuccedebat.
Jnterim per vim movendi, & fluxus, ac refluxus vividos, &
frequentes,qui in dolorecontingunt, maximus partium omnium
nifus, & expreflio cujufcunque humidi, & derivatio ejus in
partes cavas, nempe ventriculum , & inteftina, unde materies
largior vomitibus fuppeditatur, 5c corpus exfuccum redditur,
ex quo oritur fitis abfoluto paroxyfmo, & debilitas totius cor
poris^abfumtis per ejufmodi motus violentos fpiritibus Quod
fi vomendi ftimulus fit tam validus intra ventriculum , ut
ex fe fufficiat ad ipfum producendum, eadem contingent
abfque eo, quod cerebrum prematur, ut patet. Quia vero
repetito frequentiflime , Sc per 24/ horas protrafto vomitu ma-
teria in va(is capitis contenta, dolorem pariens fenfirn e vafis
exprimitur, fenfim minuetur copia illa materiae dolorem pa-
rientis, Sc confervantis in cranio per fui intrufionem intra
vafa, unde demum fluet tota, Sc cefTabit dolor. Rurfus quia
tremor ille doloris intenfi eft veluti delirium quoddam, facile
fpecies omnis in eundem tremorem incidet, eumque propterea
vividiorem faciet, feu dolor augebitur, Sc aeger non lucu-
lam, non rumufculum Scc. ferre poterit, eo quod quaecunque
fpecies in fpeciem doloris incidens, ejufque tremore tremens
dolorem intenfiorem producit: quin aflerebat ille, fe, curn; icut
dolore illo detineretur, ne cogitare quidem quicquam potuifle
eadem de caufa, ut patet. Quia vero conftitutiones humidae
tempeftatum Scc. magis prohibent perfpirationem , St craflio-
res reddere polTunt humores, hinc tunc temporis frequentior
paroxyfmus, ficut acriori hyeme propter frigus conftringens
cutim : fecus autem aeftate, cum calor tenuct, moveat, &
expirare faciat humores: hinc etiam eft, quod idem melius
habebat, ac diutius a paroxyfmo praefervabatur, fi alvum
fubduceret, Sc facilis eflet egeftionis, fcu alvi humidae, fe-
*}uaedam cus vero , cum alvus ficcabatur. Quae de hac Hemicrania
capulrex n°tare voluimus, cum fit a nobis diligenter obfervata, Sc fit
Hipp- rarae conftitutionis. Haec autem funt quae de dolore capitis 1 %
4. A?h. 70. nbvifle oportet. Age jam fele&a illa ex Hippocrate de dolorc >
capitis explicemus. Quibus per febres urinae turbatae quaks ufj,j
msntorum 5 iis dolor Capitis vcl adeft ? vel aderit, Quoniam
enitf
1
■1
DE MORBIS CAPITIS. 573
nim urinae turbatae provenire poflunt a folutione partium fo-
idarum, qua^ cum fanguine feruntur per corpus, hoc eft,
rtmm difficilis motus, hae igitur perductae ad cerebrum, in
uo minima viget vis preffionis, facile fubfiftent, & dolorem
citabunt. £)ui valentes doloribus capitis repente eorripiuntur ,6, Aph. 5
protinus muti fiunt , £5? ftertunt , intra feptem dies intereunt ,
ifi febris eos prebenderit. Subitus enim ille infultus doloris
m vocis fuppreffione, & ftertore indicat copiam ingentem
ateriae comprimentis cerebrum, quae ni(! trajiciatur in vafa
nguinis, ita ipfum premet, ut fpirituum influxus impediat,
nde Morsi tradu&a autem in vafa fanguinis febrem excirat ,
per eam abfumitur, vel tenuatur, & per excrementa reddi-
ur, quare patet pronunciati ratio. Vjde autem univerfum
brum fecundum Coacarum Dureti, cujus hic primus focus.
apitis dolor praegrandis cum acuta febre , aliove quopiam difficili
'gno conjunclus , mortiferus :fin autem omni alio malo figno procul dies
20. excefferit , fanguinis profluvium , aut fuppuratum e naribus9
aut partium imarum abfceffus denunciat. maxime vero triginta quin-
que annis minoribus profluvia fanguinis , proveclioribus autem ab-
fceffus expeclare oportet. slc certe profluvia omnino fperabilia funt
in frontis, £j? temporum dolore praegrandi. Quoniam enim do-
i lor capicis fupponitur pi aegrandis, & acuta febris* vel igitur
dolor illc eft a decubitu materiae craffioris, quae a febre licet
acuta folvi, ac moveri, fcu concoqui nequeat, vel provenit a
calore totius fanguinis febrem acutam producentis , & utrum-
que lethale,ut patet, ficut etiam cum alio quolibet figno dif-
ficilij dolor enim ex fe abfumit fpiritus, & in capite natura-
lem eorum produ&ionem & diftributionem aut impedit, aut
vitiat, atque infuper datur aliud illud difficile. Quod fi mala
figna defint omnia, & per tantum temporis fpatium produ&us
fit dolor, ut materies eum producens fluere incipiat (quod fie-
ri per experientiam didicit Hippocrates tranfa&is viginti die-
bus) expurgabitur, quapoterit, & per partes quidem capiti
proximas, & vafa fanguinis per eas diftributa, cum haec ma-
gis urgeantur* fi tamen nondum tantum duruerint, ut divelli
a fluxu illius materiae per vafa fanguinis fluentis non poffint : in
junioribus autem cujufmodifunt trigefimoquintoanno minores,
vafa illa minus duruerunt > in his igitur profluvia fanguinis ma-
xime contingent. Si vero materies fit tenacior, colligctur ad
Cccc } par-
m L. B E L L I N I
partes cxcrementa ejufmodi naturaliter feparantes, ut ad glan
dulas narium, vel fuppurabitur, & in aliquam ex inferionbus 1
partibus derivabitur, 6c cafu hic illic in abfceflum abibit. Sij
vero vehemens, feu praegrandis ille dolor fit ad frontem , vel
tempora, facile fuccedere poterunt profluvia fanguinis propta to
proxima vafa capillaria, quae a proximi,& ingentis doloris vi "
plurimum per diftra&ionem tenfa nullo negotio demum divel-
sueiofdtm lentur, & fanguinem mittent. Quibus cephalalgia, &f ecbus
iibri. varietas ftne febre , £*? fimul vertigo tenebricofa incidit , £5? tardi*
tas vociSj 13 manuum ftupor^ hos vel apopleclicos , vel epilepticos^
vel etiam lethargicos fore expebla. Admirabilis pronunciati ne* ffl
ceffitas patet ex fuperioribus luculentiflime: hae enim omnes
affe&iones indicant , copiam materiae ad cerebrum colligi, 2
qua ipfum prematur: deeft autem febris, quae eam abripiatj
aut abfumatj igitur in ejufmodi dolore fme febre,& cum reli-
quis conjun&is facile apoplexia cum caeteris. Vidc autem textus
fingulos admirabiles, & facile ex noftris meditationibus pa-
tentes.
VERTIGINI
Praemittendum.
nt
UT Vertigo non naturalis, feu morbofa plane conftet, &^
deducatur ex caufisfuis, atque neceflitate, prius expq-
nantur oportet Vertigines aliquot, in quas venit homo etiam
in naturali ftatu, atque omnino bene fe habens, dummodo
quibufdam in conditionibus fe conftituat, quibus certo modo'
afliciatur in oculis, aut partibus illis internorum fenfuum,quae
ab oculorum fpeciebus moventur, vel in utrifque partibus,
internis fcilicet , atque oculis fimul. Neque immorabimur in
cxplicatione Vertiginis, quatenus ad expofitionem nominis,
vel definitionem ejus pertinet, cum nemo fit, qui non intelli-
gat, aliquem etiam naturaliter fe habentem tum dici in Verti-
ginem venire, cum circumagi aflerit quaecunque obverfantur
oculis, licet quiefcant, atqae confiftant, vel nutare, vel crura
laxa fieri, ex quo periculum imminet, ne vertiginofus ille in
terram corruat, & concidit faepe, ni(i aliquid fulcimenti, vel •
retinaculi proxime, ac ftatim occurrat. Effe&um hunc pla- :
H
DE MORBIS CAPiTIS. 575
ne rmrabilera, quorfum accidat ctiam in naturali ftatu, expo-
nemus cx fua neceflitate rem deducentes, inde facile gradum
fa&uri ad Vertiginem morbofam & plenam fummi difcriminis.
Ut autem res minime facilis, qua fleri poteft, perfpicuitate
demonftretur, prius fupponendum eft, motum rerum exter-
tiarum non alia ratione ab oculo percipi, nifi per mutationem
oci, in quem veniunt fpecies intra oculum perdu&aej una-
^uaeque enim fpecies determinatum fpatium intra oculum oc-
:upat, ita ut ipfius termini fint plus minus dextri, aut fini-
Iri, fuperi, autinferi, 6c quoufque eandem fpecies termini
"ervant diftantiam a dextris, finiftris, fuperis , aut inferis ocu-
i partibus, eo ufque perfiftat oportet intra idem oculi fpa-
Lium fufcepta fpecies,feu locum non mutetjSc cum per ipfam
xpraefenteturetiam objefti locus,affirmabitur etiam objectum
quiefcens, quoufque nulli terminorum in diverfas ab aflumtis
partibus diftantias veniunt: fi vero magis dextri fiant, dice-
tur obje&um moveri finiftrorfum (intra oculum enim omniafe
habent converfo modo, ac extra fe habeant, propter anguftias
pupillae, intra quas radii vifivi fe fecant indecufiim,) fi ma-
gis finiftri, dexirorfum: fi vero termini inferiores ad fupra
vergant, dicetur objeclum moveri deorfum, feu nutare, vcl
cadere , prout motus ille ad fuperiora major, aut minor fu-
crit : elevari autem, aut afcendere, fi termini fuperiores fpeciei
ad inferiora oculi ferantur. Quae omnia partim ex opticis,
partim ex fe ipfis manifefta funt: & fi quidem dum fpeciei ter-
mini moventur, tam ipfi, quam tota fpecies earum fint con-
ditionum, quae requiruntur ad fentiendum, motum fieri per
lineam re£hm. cujufmodi eft diverfitas diftantiarum, afTeretur
obje&um, cujus fpecies movetur peroculum, moven per li-
neam re&am : fi vero adfint caetera, quae alias lineas determi-
nant, obje&um per ejufmodi lincas moveri dicetur, adeoque
fi eadera femper fcrvetur diftantia, nempe fi fpe&etur ex. gr.
cubile quadratum, &: tota ipfius fpecies ita moveatur, ut fpe-
cies ab angulis venientes eandem femper diftantiam repraefen-
tent, pariterque eandem fpecies venientes a mediis quibufcun-
que parietum partibus , totum cubile dicetur moveri circulari-
ter, & fpecies ejus intra ocuium defcribere innumerabiles ar-
cus peripheriarura circularium videbuntur, & dici poterunt,
prout innumera funt pun£U in cubilis fuperficie, a quo fpecics
pro*
576 L. B E L L I N I
proveniunt in arcum motae. Quoniam igitur ex eo folum ju-
dicamus, objedfcum aliquod moveri,quod ipfius fpecies diftan- f
tiam mutat ab extreniis oculorum terminis> quacunque igitur
ratione ejufmodi diftantia mutetur, obje6tum moveri judica-
bitur: mutari autem poteft, vel quia obje&um re ipfa movea-
tur, vel quia moveatur oculus immoto obje&oj quocunque f
enim modo moveatur oculus per latera furfum , aut deorfum, f
femper neceflario fiet, ut fpecies non cadat in idem fpatium r
oculi , fed citerius , ulterius, Jtltius, humilius, vel denique ■
quia & oculus moveatur, &objec~him, ita ut eorurri motus cun
fint ad partes oppofitas, vel ad eafdem, fed non aeque celeresj h
igitur quoties ex his aliquid dabitur, videri debebit obje&utn k
moveri vel per lineas re£tas , vel per curvas, prout diftantia- ;
rum dijudicatio permittet, quae omnia difcrimina fint oportet, ffl
fi praefens obje&um fuerit. Si vero objedutn fit abfens, &
abfuerit per tantum tempus, ut fpecies omnino quieverit, ex- b
citetur autem fpecies, feu fucceffio undarum diverfas, &ad m
fucceffivum conta&um pofitas nervorum feries per totum rao- :
tus tra&um in oculo dimovens, habebitur imaginatio, puta
fomnum, fpeculatio, memoria, inventio &c. ejus motus, qui
fa&us fuit tali tempore ab illo obje&o, quod fupponitur ab- scr,
fens: fi vero obje&um jam jam ablatum fuerit, ita ut fuccef- ft;
fiva illa per fibi fuccedentes nervos undatio non quieverit, ad- x
huc permanebit vifio illius motus , five claufis, five apertis
oculis homo habere fe velit, & perfeverabit , quoufque eadera : c
undatio ex fe ipfa quiefcat. Aflero jam ulterius etiam, fi nul- fe
la iftorum contingant, nempe etiam fi neque oculus, neque ob- n/
je&um moveatur, neque excitetur fpecies motum repraefen-
tans, fieri tamen pofle, ut moveri obje&um videatur, fi fo- -
lus nervus opticus loeo naturali dimoveri fupponaturj conci-at;
piantur enim lineae aliquot aequidiftantes, quarum congeries -
repraefentet fafciculum canaliculorum , ex quibus totus opticus; ^
componitur, definent illae ad convexam retinae fuperficiem.
Concipiatur infuper radius aliquis viforius cum earum aliqua
concurrens, conftituet igitur certum cum ipfo angulum. Di-
movcatur jam e fuo loco naturali haec eadem afliimta ex aequi-
diftantibus, & cum radio illo viforio concurrens linea j mu-
tabitur igitur cum radio illo viforio angulus. Ducatur itaquc : r
radius alter vifivus a punclo concurfus, qui cum illa aequidi-
ftafl-|
DE MORBIS CAPITIS. 5-77
ftnnte e fuo loco non dimota conftituat angulum aequaleman-
gulo produ&o poft ejus dimodonem, manifeftum eft, du&um
hunc radium non cadere fupra radium priorcm , adeoque pro-
•venire ab alio objecti puncto, adeoque cum fit idem , five ob-
■jectum moveatur, Sc quiefcat opticus , five hic moveatur, &
quiefcat objeclum, cum per fecundum radium in non dimoto
loptico repraefentetur objecli motus per folam anguli mutario-
:nem,per primum radium repraefentabirur fimiliter objcftimo-
itus per motum optici, qui mutat angulum per fui dimotionem
bum primo radio, quae ex eo folum contingunt, quia undac
tiverfis inclinationibus fuperficiem nervorum extrorfum tru-
fiunt, & ex eainaequali, & diverfa obliquitate inclinationum
id oculum in obje&is eorum etiam motus determinamus. His vertigop«
iiutem pofitis pnmo affirmamus, dum circumagitur corpus 9jT: utwnen^
:a fe ipfum patentibus oculis, circumpofita omniavideri de-Fircafc
0ere circumagi, & ejufmodi circumactionem circumpofito- ip uau
Irum etiam abfoluta circuma&ione corporis, & fubito cliulis
loculis debere per tempus aliquod perdurare. Quoniam enim
iid hoc, ut appareat obje&um moveri, fatis eft, fi oculus fuc-
fceflive movearur, 6c tum obje&um videtur moveri circulari-
■er, cum oculus lta movetur, ut eandem fervet ab iifdem ob-
ije&i termmis diftantiam , 6c cum corpus agitur circa fe ipfum ,
■jaodem diftanriam ab iildem circumpofitorum terminis fervat
■ircumpofira igitur quaeque circumagi videbuntur. Cefiet jam
Jtircuma&io corporis, & oculi fubiro claudanturj non igitur
Aibito rluere, ac refluere ceflabit fpecies circumpofitorum
iimnium intra Tiervos, & excitata eft intra ipfos per eam ner-
Aorum fe contingentium fucceflionem , inclinationem undarum ,
ti impetum, quae motum cum circulari diftintia repraefen-
imtj igitur eti im abfoluta rotatione corporis, 6c claufis oculis
■ircuma&orum corporum imago nobis obverfabitur , quouf-
Jue fpeciei undatio perdurabit, eaque quiefcente fpecies omnis
ri^anefcet. Hinc autem fiet, ut fi diutius corpus circumege-
■frnus, diutius etiam, p^ftquam quievimus , imago circumgy-
ntionis obverfatura fit animoj faepius enim in diuturniori cir-
lmactione corporis eadem objeftorum fpecies recurrit in ner-
5S, ex quo ad undas concipiendas, & diutius retinendas
iwtiores evadunt, ut patet ex Anatomicis noftris. Quia vero
aae de circulari motu expofuimus, facile etiam aptanturqui-
Dddd buf-
578 L. BELLINI
bufcunque motibus per quaslibet alias lineas curvas, aut re£ras
facile hinc intelligis primo, in omnibus motibus moto ocuk>
ad partem aliquam objedtum moveri debere ad oppofitam : fi cc
etenim oculus movcatur ex. gr. a dextra in fmiftram, radir,
qui verfus finiftram vergebant , magis verfus dextram occurrem ifie
retinae , feu obje&um dextrorfum moveri videbitur, quod 'P
contingit continue, dum progredimur, 8c nemini notum noti lotu
eft. Si vero & oculus, & obje&um re vera ad oppofitas ■ u
partes moveantur, tunc etiam multo magis, fcu per multc ijcc
majus fpatium obje&um ad oppofitas partes moveri videbi" Ijei
tur, & ratione fcilicet motus realis, & ratione motus fpe* Smii
cierum, quod contingit, cum duae naviculae, duo currus :m:
duoequites, peditefve ab oppofitis partibus, 6c per mutuun
occurfum tranfcurrunt > mirum enim, quam celeri motu mo-
veri videantur. Immoto autem objec"to, & moto folum ocu- Btio
lo illud eft non omittendum fieri pofTe, ut aliud objectum vi :Cc
deatur moveri ad oppofitas partes , aliud ferri , feu moveri ae k
eafdem , ad quas movetur oculus, quod fiet, fi in dire&un X
oculi duo objecta conftituantur inaequaliter ab eodem ocra b
lo diftantia, v. g. ripa fluminis, quae fupponatur moto oculo it
proxima, atque inde longe protenfa planities, veldiftansca- trpi
tena montiumj tum enim propter ripae parvam diftantiam fit i
ut moto oculo novae femper, ac novae ripae partes in oculun uen
fuccedant, at verodiftantia montium infignis cum hanc diver wp
fitatem facere non poffit, ut ex opticis, videtur oculum fequj u
comparata cum moturiparum. .Ex his infuper vides, qua ra- p
tione fiat, ut cum everfo corpore aliquid intuemur, tenfis fci- u
licet in altum cruribus, & obverfo in terram capite, circum ;or
pofita omnia everfa videantur. Quoniam enim illud fummun :r
appellamus in rebus , cujus fpecies imam oculiappellamus,qua< :k
pedes refpicit : fummam , quae verticem capitis j igitur no j ::k
bis ftantibus fumma rerum immittent fpecies, quae in imun:
oculi abibunt, ima in fummum, adeoque unaquaeque rerun
tunc refta dicetur. Cum autem obverfointerram capite,quan
do fcilicet corpus evertitur, quod immittitur a fummo rerun ;
iricidat in fummum retinae, quod ab imo in imum > fummun
igirur obj^clorum, a quo tunc fummum retinae movetur, ju
dicabimus eorundem imum, & imum eorundem , a quo imurr
retinae judicabimus corundem futnum, feu, quod idem eft
to
li
DE MORBIS CAPITIS. 579
totum obje&um everfum apparebit. Patet ex his fimiliter, cuf
preflb alterutro oculorum, ita ut idem oculus loco moveatur ,
objectum, quod re vera unicum eft, duplex appareat, quo-
rum alterum vel altius, vel humilius veri obje&i loco, prout
varie movetur oculusj verum enim locum objecti oltendit irh-
motus oculus, apparentem oculus motus, & provenientem a
motu ejufdem oculi : hinc fi motum oculum in fuam fedem
pauLitim reftituamus, apparens illud ©bje&um fenfim ad veri
sbjeclii locum accedere videtur , quoufqueplane reftituto oculo
Dbje&um illud apparens evanefcit cum vero quafi commiftum:
Similiter cur in eadem obfervatione claufo oculo non moto fta-
:im obje&um verum evanefcat , & quae his fimilia ludicra in
qufmodi motionibus fingi poflunt. Huc etiam revocare pote-
ris, & rem praefentem illuftrare per ea omnia, quae de ro-
:atione cita corporum , tremore chordae &c. demonftravimus
1 Corollario decimo nono ufque ad vigefimum tenium Propo-
fitionis tertiae de Operationibus Animalium. Dico jam fecun-
io, circumgyratione diutius protracla ctiam abfqueeo, quod
iefatigari fentiatur corpus, vel protradba brevius, fed cum fen-
lli fatigatione , corruendum efle. Quoniam circumrotato
;;:orpore circa fe ipfum fit motus progreflivus per circumferen-
[,'iam circuli, cujus centrum pars pedis folo haerensj igitur,
1 :juemadmodum in omni progrcflu fit, oportebit, ut cruncus
c :orporis e femore in femur alterne ja&etur, 6c a progredien-
|e quidem jaftetur in quiefcens, & a quiefcente fuftineatur,
I moufque femur alterum progreflum fit, 6c pedcm folo fi^erit.
J n omni igitur progreflione ina temperare ja&antes mufculos
>portebit, ut r>er corum vim truncus ex altero in alterurn fe-
nur non ja&etur tanto impetu, qui infle&at, & deorfum fe-
at totum corpusj tum etenim corruat oportebit, quod tum
I ..ccidet , cum linea centri gravitatis corporis extra pedes cadet.
aftantes autcm mufculi funt elevatores tibiae, five flcxores
jus, ficut etiam femori? utraque enim ofia, dum femur pro-
;reditur , elevanturj ne jactetur autem , prohibent mufculi
iufdem lateris deorfum moventisj igitur illi quidem tantum-
is faciant oportet, ut ofla elevent ad progrediendum , dorfi
utem mufculi tam contranitantur, ut nimiam ja&ationem im-
>ediant, quibus auxilio etiam efle potcrunt conrranitentes le-
'atoribus tibiae, & femoris prohibendo, ne contrahantur va-
Dddd z li-
58o L. B E L L I N I
lidius. In his igitur motibus opus eft maxima copia fpirituurrf
non folum comrahendis tot mufculis, verum etiam rcfiliendij JI1
valido jactationis motui, qui pariter refiftentiae nifus non ni& ^
per validam contraftionem fit ,feucopiam ingentem fpirituum.
Addatur }am infuper impetus alius, qui in trunco, totoque
corpore continue nitaiurj igitur in progreffu hic idem impe-
tus fuperandus erit,6c majoremfpirituumcopiamexiget. Quo-
niam igitur rotato corpore circa fe ipfum concipitur impetus
in ipfo toto per fingulas tangentcs extrorfum y inunaquaqueigi-
tur rotationis parte prohibendum eft,ne corpus per tangontem
moveatur abrupta gyrationej & quo diutius protrahitur rota-
tio, eo major impetus concipitur j igitur tamdiu piotrahi po-
terit, ut demum momentum concepti impetus majus fit mo-
mento, quod a mufculis contranitentibus exerceri poteft, ne
corpus abrupta gyratione per tangentem extrudatur : totum
autem corpus folo haeret per pedes, & totius corporis vis ma-
jor exercetur ad pedem interiorem, qui vel eft in centro gyra-
tionis, vel fertur per circumferentiam circuli minoris> igitur
verfus intcriorem pedem corruet, cum ad eundem pedem fit
refiftentia major, St totum corpus concepto impetu abripi re-
£ta non pofiit per tangentem propter conta<5lum ejufdem pe-
dis cum folo, qui facit, ut ibi fit maxima refiftentia decre-
fcens fucceflive verfus caput. Poftquam igitur ejufmodi irnpe-
tus conceptus fuerit contractione mufculorum major: etiamil
defatigatum fe non fentiet homo, toto tamen corpore corruet
Si vero breviori etiam tempore gyraverit, fed defatigatum fi
fentiat,adhuc corruat oportebit, licet breviori tcmpore in gy«
ratione perftiteritj defatigatio enim erit certum argumenturr
penuriae fpirituura , a quibus ja&atio temperari deberet, &
concepto impetui refifti, unde fimiliter corruendum, quar<
patet propofitum. Ex his autem deduces, tam apparentiarr
motusinobje&is, quam cafum in Vertigine perrotationemcor
poris circa fe ipfum non contingere per circumgyrationem fpi
rituum 5 fpecies enim motus circularis eft illa fucceflio motu
in nervis cum eadem diftantia, & lapfus fit ratione concept
impetus eo modo, quem expofuimus. Concipi autem a cor
pore noftro impetum patet in curribus, cum equo, vel nav. ^
vehimur> fi etenim haec fubito, & velociter moveantur, cotv
cidimus ad partes motui oppofitas, fi vero fubito quiefcant \
anotu, ruimus ad parces ejufdem motus. QuO'
x
DE MORBIS CAPITIS. 581
Quoniam vero unufquifque noftrum in fe ipfo experientia vertigoe*
novit, quanti laboris fit ftare,. & multo magis rcfta incederebuslaman
abfqueeo, quod corruamus, cum plurimi mufculorum deti- s.uftlsrcmi-
nendi fint in officio ad hoc, ut corpus fupra pedes in aequdi- ifobumibus
brio fit, cum ftamus, vel jnctetur hinc inde, quando progre-
dimur, abfque eo quod linea centri gravitatis extra pedes ca-
dat, quod attentum animum poftulat, cum res in minima vi-
rium diffcrentia fita fit, pariterque noverimus, quam facile
ejufmodi aequilibrium mutari poffit per minimam quamlibet
obliquitatem foli , dimotionem artuum, & fimilia, ac tum
corruere nos tota mole corporis,& in dolorem,ac vitae difcri-
men adduci j ubicunque igitur conftituemur ftantes , auc
progredientes, ita ut dubitarc poffimus de tuta ftatione, auc
progreffione, ita ut in fufpicionem collapfus veniamus, & ni-
bil occurrat, cui inniti, & nos a lapfu vindicare valeamus,
ftatim ejufdern lapfus metus excitabitur cum iis oifinibus, quac
cum fpecie metus conjuncta funt. Cum igitur nemo noftrum-
fit, qui, cum adhuc ignarus cffet inceffus, millies non cor-
ruerit, & per aetatem mille motus exeruent lapfibus fimiles,
habebit unufquifque noftrum lapfus fpeciem conjundam cum
reliquisomnibus, quae cum ipfo lapfu neceffario conjunguntur,
unde ftatim acexcitatur metuslabendi,excitabiturfpecieslapfus
cum omnibus aliis fpecicbus ,quaecum eadem illafpccieconjun-
guntur> labi autern non poffumus , feu toto corpore corruere,quiii
circumpofita quaeque ex iis,quae fuperius oftenfafunt,circum-
verti, feu in Vcrtigincm agi,& quidem fubito videantur (cum
enim toto corpore ruimus , caput cum oculis per circuli cir-
cumfercntiam agitur , cujus centrum pcdes, 6c quidem ce-
lerrime propter collapfum corporis, qui fit toto gravitatis im-
petu) igitur cum excicatur fpecies lapfus, excitabitur etiam
unum, vel plura objecrorum, quae circumagi vifa funt, cum
aliquo tempore lapfi fuimus. Eodem autem tempore veniunt
i.n oculos fpecies objectorum , in quae obvertuntur iidem ocu-
li •> hae igirur fpecies non incident in nervos nulla undatione
dimotos, fed fucceffive trementes per fpeciem a metu lapfus
cxcitatam, quare perinde erit, ac fi inciderent in oculum, qui
moveretur, unde 8c obje&a, quae intuemur, moveri in cir-
culum videbuntur. Et Gquidern in infigni altitudine confti-
;uti fuerimus, unde alta profundiras afpiciatur, vel fubjefta
Pddd 5 im-
58x L. BELLINI
immenfa platiities, videbitur haec multo celerius circumagi,
cum unicuique nervulorum fucceffive trementium immenfus
fere fpatii tractus refpondeat, qui totus moveri videbitur, quo
tempore nervulus ille in undas per fpeciem metus excitatas ve-
nit. Quod ft fpecies metus tam invaluerit, ut illam aliam ex-
citare non valeamus, qua certo fuademur nos quiefcere, curn
obje&a videntur circumagi, nos etiam in gyrum rapi exiftima-
bimus, 8c cum fimiliter noverimus, laboris maximi effe, ac
ftudii , atque attenti animi, circumagi 8c non labi , adhuc
lapfus metus fiet major. Infuper augebitur hic idem metus,
fi oculi affigantur loco, cui innitimur> videbitur enim & ipfe
dimoveri, 6c veluti fubterfugere, unde jam infuper dubitabi-
mus niti in ipfum valide, cum propter apparentem motum
ejus de ejufdcm ftabilitate in fufpicionem venerimus, & mu-
fculos ab ejufmodi nifu temperare meditabimur. Denique fi
fpecies mettfs toto fuo tremore tremat, faciet brevi, ut nul
lam rerum externarum videamus ulterius, ut in vehementibus
animi contentionibus contingit, de quibus fuo loco in Opera
tionibus Animalis, unde vifu capiemur etiam patentibus ocu-
lis. Itaque conftituti fupponamur in altitudinibus , vel in an-
guftiflimis femitis in fublimi, ad quarum latera nihil retinacuy
Jorum, nihil fulcimenti occurrat , fubito de detinendo corpo
re in perfe&iffimo aequilibrio cogitabimus, fi quidem folum
flemus, cum quantillum ab ipfo recedamus, certo venire de-
beamus in lapfum fatalis difcriminis , adeoque totis viribus,
intentiffimifque animis annitemur aptam pro perfedto aequili
brio copiam fpirituum derivare in fingulos mufculos ftationi
dicatos: fed quiaeodem tempore fuboritur fpecies metus,quae
attentionem illam, atque aptam derivationem perturbat, hinc
primo mufculorum minima , & minus perturbata dimotio
unde levis quaedam titubatio corporis, 8c ex hac metus major^
ac tum magis perturbataj ac major mufculorum jaftatio, ex
qua metus maximus, & captio vifus, 8cabje6rioanimi,acmotus
fpirituum nullius ordinis, & collapfus. Patetautem, multo
facilius collapfum fecuturum fi progrediamur, 8c fi in locum, ¥
cui innitimur, defigamus oculos five ftantes, five progredien- "
tes: confufe enim dimoti mufculi reliqui facilius dejicient cor-
pus in folum, quod fubterfugere videtur, 8c in quod vix niti
fuis mufculis ille timens audet. Quod fi diuturna exercitatio*
ne,
iced
£i
cc
pti
ruin
coroi
110:
BV£
m
DE MORBIS GAPiTIS. 583
ne, 8c aliorum exemplo aflueverimus, cum conftituti fumus
in locis fimilibus, fpeciem metus impedire, 6c ftare, atque
incedere per ea non fecus, ac in locis humilioribus, atque am-
pliflimis ftamus, atque incedimus, profundiiHma quaeque de-
ipicere, 6c anguttiflima quaeque tuto confcendere poterimus,
ut continue faciunt fabri murarii, lignarii in extruendis conti-
gnationibus, exornatores altiflimorum templorum, qui fcala-
rum anguftiflimis tigillis fe credunt, 6c ftrictis aedificiorum
coronidibus ftantes, ambulantes, difcurrentes: nautae per fum-
mos, atque anguftiflimos navium lembos, fcalas ex cannabe,
caveas, antennas fummas, 8c quod cogitare fine admiratione
non poflumus, unufquifque noftrum tuto fieri poterit funam-
bulus nulla Vertiginis, aut lapfus fufpicione, licet evevfo in
terram capite, imis calcibus a fune pendeat, per ipfum ambu-
let, volet, circumrotetur.
Poftremo, quoniam ebrii vino infarciunturj vafa igitur fan*
:guinis, praecipue autem arteriae, propter majorem impetum ,
quo per eas fanguis fluit, quam per venas, maxime exten-
dentur, & quidem duplici de nomine, & ratione fcilicet quan-
titatis vini, & ratione caloris ejus, quo totum compofitum
ex humoribus pcr arterias fluentibus plurimum rarefcit : fertur
lautem hoc totum cum impetu extrorfum > igitur tum ra-
tione molis extrorfum auctae, tum ratione impetus extrorfum vertigo ab
ftrudentis partes ad contaclum arteriarum pofitae loco ^imovcri^ioreatnV
poterunt, ac debebunt, fiquidem cedant. Primo itaque cum mio . fele
uveae circumferentia ramufculis grandioribus, iifque plurimis,^emeutl
e & arteriofis alluatur, qui praecipue per ejus exteriorem fuper-
ficiem confpicui funtj hi igitur per ebrietatem intumefcent,
6c impetus majoris fiet contentus fanguis, unde uvea, per
quam feruntur, moveri cogetur, qua poterit: retina autem
mollis eft, 6c in fe ipfam cedens, 6c interior oculus compref-
iilisj igitur introrfum agetur uvea: introrfum autem agi uvea
non poteft, quin partes retinae fitum mutent, neque hae mu-
tare fitum , quin fpecies tum ab obje&ts venientes 6c ipfae re-
fpe&u retinae fitum mutent, adeoque quin objecta tum mo-
veri videanturj igitur per motum illum arteriarum obje&amo-
veri videbuntur, 6c fi quidem id in alterutrum oculorum con-
tingat, apparebit objectum duplex, alterum immotum ab ocu-
lo non compreflb, motum alterum a compreflb, fi in utrilque
I
584 L BELLINI
duo utnque mota. Cum autem per ebrietatem non aequabi-
liter inrarciri vafa omnia poffint, neque acquabilirer per calo-
rem rarefcere, neque continue nunc plus, nunc minus vini ad-
veniente in arterias, neque oculorum compreffio efTe poterit
aequabilis, neque perfiftent in eadem parte ocuii: ne<jue in
utriufque femper, unde diraotiones variae, majores, minores,
intermittentes, recurrentes, & omnia perturbati ordinis debe-
bunt contingere, adeoque obje&a videbuntur ebriis moveri
quacunque motuum perturbatorum differentia, unde etiatn
motus nutatorii, feu per arcus, feu Vertigines. Quia vero
perfpirationes a vino implere pofliint oculum , & fpecies difpe-
fcere in partes plures, hinc idem objectum etiam praefcinden-
do a motu oculi videri poterit multiplex, atque infuper mul-
tiplicatio objectorum fieri poterit ab excitatione fpecierum fi-
milium obje&is praefentibus, ut fidera cum luminibus, Nym-
phae cum mulieribus, & ejus generis mille, quae ebrii vi-
dere fibi videntur. Compreffionem autem oeuli introrfum,
& ejufdem infartum per expirationes a vino in ebriis con-
tingere, ex eo confirmabis ulterius, quod ebriis oculi mi-
rum in modum intumefcunt, ita ut e fuis antris extrudi, at-
que exprimi videantur. Quia vero quaecunque apparent in
objectis dimoto oculo , appareant etiam oportet, ut fuperius
oftendimus, oculo, nec objectis dinnotis, fed diraotis folum
jnervis opticis (quod autera de opticis dicitur, de reliquis etiam
riervis intelligito)} nervis autem opticis al'abuntur arteriaeCi-
rotides, canales fcilicet amplifiimij igitur iidem nervi .praeci-
pue, cum fint fafciculi fatis longi , 8c intra cavitatem cranii
maxime liberi, Iqco moveri debebunt per impetuni fanguinis,
6c auctam arteriarum amplitudinem in ebriis, adeoque etiam
ex folo opticorum motu quicquid accidit in ebriis, evenire
pofletj multo igitur magis loco motis nervis, 8c oculo, ex
quibus utrarumque partium motibus dari poteiit etiam appa-
rens objectorum multiplicatio major propter diverfiratem ner-
vorum, in quos eadem fpecies 6c etiara diverfa ratione inci-
dit, prout varie dimoverur rctina, 8c nervus. Ex fuperius
autem expofitis patet, unde pendeat in ebrii mutatio corpo- \
ris, Sc incompofiti motus, ac tandem collapfus, unde iis ul-
terius non immoramur. Illud notabis, quod afTeritur de ner*
visopticis, idem plane inteliigendum de nervis rciiquis, cum
fin-
!r
rm
kp
v
H
«r.
*
ii
301
::: i
?
ht
:5
ivi
nm
II
fe
jtt
:;uj
loli
:::::
DE MORBIS CAPITIS. fff
finguli ramufculis aliquot arteriarum adftent, a quibus levem
aliquam dimotionem pati poterunt, quae motus illos apparen-
tes promovebit, quanquam optici ex ie ipfisfatis fuperquefunt.
Manifeftum igitur eft ex his, in Vertiginem agi debere homi-
nem,quoties expofiti canales arteriarum itaintumefcunt,utlo-
co movcreoculum, autnervospoflint. Detineaturigirur homo,
& praecipue capite in fole vehementiori, igne, hypocaufto,
loco angufto, & hominibus refertiflimo, & fi quae funt alia
hujufmodi, a quibus caloris vis ingensj rarefcet igitur maxim-e
fanguis, 6c velut effervefcet , unde amplitudo arteriarumauge-
bitur cum impetu extrorfum, & loco movebitur oculus, ac
fiervi , adeoque Vertigines fuccedent cum reliquis omnibus , quae
Vertiginem comitantur. Quae de Vertiginibus naturalibus fa-
tisj ex his enim facile, ac tutopatent, fi quae explicatu di-
gna funt, & a nobis omifla, & ficut quae explicavimus fuffi-
ciunt, fic omnino ncceflaria fuerunt ad intelligentiam Verti-
ginum non naturalium. Sic ftatim patet ex praemonftratif, J^gaocr
cur quidam praecipue meticulofi, pueri, Sc mulieres in Verti- rum! ?o*
ginem fe agi aflerant , imo re vera agantur ad folum confpe- J"^"""' :#
ftum rivi leniter fluentis, multoque magis ad profluentes aquas&c.1^'
in fluminibus, quin etiam fi vehantur curru , le&ica, equo,
navij in fluxu enim movetur objectum fucceflive, unde exci-
tatur fpecies Vertiginis: in aliis autcm expofitis motibus obje-
fta moveri videntur propter motum currus, navis, &c, qui-
bus vehimur, unde excitatio fimilis fpeciei. Quod fi ejufdem
fpeciei vertiginofae excitationi aflueverimus, quod fiet, fifae-
pius eandem excitaverimus, five data opera, five cafu, tum
multo facilius. nempe ad quamlibet fpeciem , quae nervos ex
Drdine ad fucceflivum conta&um pofitos in undas agat, Verti-
gine corripiemur. De his igitur ha&enus.
V E R T I G O.
ANTECEDENTIA.
A Uflrinae conftitutioncs , rotatio fui, vel corporum, quae infpi- Apk. 17.
/TL ciuntur^ infpeolio profundorum , percujjio capitis , fraclio cra- * Acttt-42 ■
tii , calefaclio vehemens fub fole aefluante , exercitia immodica ,
ntempefliva9 ingluvies cibi Jlatulentiy ira, balneum^ evacuatio
Eece fo*
f86 L. BELLINI
folita fupprefa, inedia praecipue in picrocholis^ nempe biliofis ,com-
preffio cranii^ unde compreffo cerehri. Dolor capitis, graviras,
laefio alicujus fenfus, ut vifus hebetudo, vel caligo, r.unura
tinnitus, gravis auditus, olfa&us, aut guftus imminutio, ar-
teriarum capitis pulfatio cum aliarum partium incolumitate y 8c.
haec vel conjun&a funt cum fignis humorum frigidorum ex-
cedentium, nempe hebetudine fenfuum exteriorum, 8c ince-
riorum, gravitate cagitis, pigritia ad motum, fomnolentia,
fpuitione multa, inappetentia fine fiti, urina alba, Sc cruda:
vel cum fignis bilis, ut vigiliis, iracundia, actionum prompti-
tudine, fiti, amaritie oris, celeritate pulfus, urina tenui,
&flava: vel cum fignis atrae bilis, ut timore, moeftitia, co-
gitutionibus turbulentis, vigiliis importunis, infomniis hor-
rendis, ructibus acidis : vel cum fignis fanguinis, ut venarum
tenfione, Sc tumore, faciei rubore, & calore, pulfatione tem*
porum, gravitate, ac tenfione capitis, fomnis longioribus,
infomniis rerum rubrarum, laffitudine, pandiculatione, urina
rubra, 8c crafia, aliquando tenui, & perfpicua: vel cum fi-
gnis alicujus partis male fe habentis,6c cum inappetentia,nau«
fea, ru&ibus acidis, vel nidorofis, dolore ventriculi, aut in-
flatione, quae indicant affe&um ventriculum, 8c fimiliterpro-
grediendum, cum indicantur affe&ae aliae partes, puta jecur,
lien, aut uterus, & partes reliquae.
CONJUNCTA.
COnjuncta funt femper cum Vertigine apparens obje&orum k
circuma&io, vel nutatio cum metu cafus: oculorum vis M
fubito hebetatur, tinniunt, fibilant, vel quiddam fentiuntau-
res, qualis fonus pluviae in durum aliquid e majori altitudine
decidentis. Mox reftituitur vifus, & metus ceflat, ficut &
ceflat apparens obje&orum motus, atque ita reflicuitur aeger,
quod fi Vertigo diutius aliquanto protrahatur, nutatio obje-
ciorum fit major, metus intenfior, interceptio vifus, fubitus
collapfus, vomitus,vel ad vomitum ingens fiimulum ante,vel
poft lapfum, ficut etiam ante, vel polt vomitum fudor e toto :
corpore gelidus, atque tenuis, qualis Ephidrofis.
Mjet
suc
DE MORBIS CAPITIS. &j
SUCCEDENTIA.
VErtigini plerumque fuccedit apoplexia , vel epilepfia. Si vero 4. Acut. 4t*
invaferit febrientem^ inquit Hippocrates, crifim folet prae-
nunciare , quae proinde vertigini fuccedit.
Quoniam tum moveri quae cernimus exiftimamus, cum iis Cau[ae a*>
re vera immotis lta movetur retina, velnervi, ut eorum exipcciei,&
ordine ad fucceflivum contactum pofiti in tremorem agantur ^™0^10"^
ab eadem fpecie ab immoto objecto proveniente, ac tum ob- nervorum,
jeftum illud circumagi videtur mutato quidem nervo, qusm rumq"°/
fucceffive fpecies afficit, fed fervata femper ab oculo eadem
diftantia > igitur objecta ab iis omnibus in Vertiginem appa-
rentem agi poterunt, quae dimovere poterunt retinam, vel
nervos. infuper cum fpecies circumgyrationis fita fit in hac
ipfa fucceflionc tremorum in nervis ad contactum fuccedenti-
bus cum eadem diftantia ab objecto, fpecies haec facile exci-
tabitur vel per fpeciem parum difiimilis motus, vel per omni-
j\o fimilem, five extrinfecus advenientem , five excitatam in-
terius, quae excitabitur facilius in arTuetis ex fuperioi ibus. Ita-
que in Vertiginem veniemus vel per fpeciem ejus quomodo-
libet excitatam abfque dimotione nervorum , aut retir^e, vel
per dimotionem harum earundem partium, adeoque neceflario
^a omnia Vertiginem excitabunt, quae nervos, aut retinam
dimovere poflint, vel fpeciem ipfam Vertiginis excitare, fpe-
ciemautem vel formant, vel excitant, vel utrumque iimul ex
fuperioribus praeftant rotatio fui, vel objectorum , ve\ gyran-
tium, vel etiam per re&am, aut quamlibet aliam curvam feRotatiofui,
agentium, ficut etiam profundorum infpectioj igicur per haecri!m°^nftc-
agemur in Vertiginem, & eo quidem facilius, quo magis tne- &ioprofun-
ticuloii tuenmus,cc quo laepius eandem Vertiginis Ipeciemex-
citaverimus, ut patet ex iis, quae fuperius expofuimus. Vafa
jam fanguinis intumefcant five per copiam fanguinis , five per
copiam alicujus ex aliis humoribus, five per calorem rarefa-
cientem, adeoque vafa extendentem, debebunt igitur ilh, ut
•fimiliter expofitum, niti cum impetu in retinam , aut nervos,
adeoque eas partes loco movere, 6c cum interim oculos in
obje&um, quod obverfatur, intendamus, videbitur illud cir-
cumagi , unde excitabitur fpecies metus , & fi circuma&io
duret, hoc eft, nifus arteriarum in nervos, aut retinam, con-
Eeee z ' tin-
y 8.8 L. B E L L I N I
fxctcltJlo ^nget lapfus , ut inferius. Cum aurem rarefcere debeant hu-
baineum, ' mores, & velut aeftuare atque effervefcere in calore folis, ira,
SttifinSdia exercitio immodico, & intempeftivo, balneo propter calorem
fraefcrtim (\n qU0 eo facilior fiet dimotio , quod balneum mollit, &
xibS.1 10" quafi exfolvit villos, unde per calorem facilius dimoventur)
cibis flatulcntis, nempe fermentefcentibus, inedia propter li-
bertatem partium fubtiliorum praecipue in temperamentis ca-
lidioribus, ut biliofis (in quibus fimiliter dimotio eo facilius
continget, quod per inediam villi laxi evadere poterunt, feu
facilius cedentesj) igitur ex his omnibus Vertigo excitari debe-
bir per dimotionem retinae, vel nervorum, vcl utrorumque
fimul propter impetum fanguinis arterias trudentis extrorfum.
«pSffra Qu*a vero vaKdior percufiio capitis totum cerebrum quatit,
&io cranii^atque ita loco movet, Vertigo a percuffione fimiliter excitabi-
gremoccre- tur^ rnulto magis fra&o cranio > aderit enim impulfus, a
quo cerebrum fuccutietur, & preflio cjufdem per fra&ionem,
unde non folum dimoveri cerebrum , & premi , fed etiam
trunci arteriarum ad opticos premi poterunt, adeoque mino-
ris amplitudinis fieri, unde fanguis ad reftri&am amplitudinem
perveniens fiet majoris nifus extrorfum , Sc opticos dimoveri
ingiuvics. loco magis poterit, & Vertigo fuccedet. Quia infuper inglu-
vies Sc plurimum humorum, St eofdem craffiores generat $ ar-
teriae igitur per eos implebuntur magis, & intumefcent, &
fanguis praecipuc ad vafa minora fiet per craffitiem tardioris
motus, unde impetus fuccedentis erit validior, & arteriae ma-
jori momento trudentur extrorfum , & nervi, aut retina loco
suppreffio magis movebuntur. Idem continget ex fuppreffione evacua-
evacuatio- • ° r j j • • r -
num con- tionum confuetarum , dummodo earum matenes cum fanguine
fuctarum. mifceatur > cum enim in naturali amplitudine arteriarum fola
humorum naturalium mafla contineri debeat $ addita igitur
evacuationum materia eorundem moles fiet major, &: arteriae
Auftrinae proinde ampliari debebunt , unde intumefcent &c. Poftremo, trui
conftitutio-qUonjam auftrinae conftitutiones perfpirationem impediunt,
quae nempe eft ex evacuationibus confuetisj igitur ejus ma-
teries admifta rurfus fanguini producet Vcrtiginem ,ut mox ex- \
idiopathi- p0fujmus Quia vero humor vel fermentando, vel calefacien-
patfuca. do rarefacicns, vel fola quantitate extendens arterias, autab >
ipfo capite provenit, & intra vafa fanguinis exprimitur, aut 1 %\
ab aliquo ex fuppofitis in utroque ventre vifceribus. Similitcr,
ut
DE MORBIS CAPITIS. 589
ut de caeteris morbis di&um eft, idiopathica Vertigo erit>
cura humor ille quomodolibet cum impetu tumefaciens a ca-
pite ducit originem : fympathica, cum abaliquaalia parte,ut
. utero , ventriculo&c, quod indicabunt expofita fuperius figna,
quibus ulterius non immorabimur , cum facillima fint, tam
quae ad fympathicam, quam quae ad idiopathicam pertinenc,
& ad dignofcendas humorum differentias,a quibus provenianr,
& orania ab ejufmodi arteriarum intumefcentia pendeant. No vmigo *
tabis autem ex iis, quae de balneo , Sc inedia di&a funt , Vcr- laffiwdine,
tiginem etiam dari pofTe, cujus caufa fit nimia nervorum hf-«foiurio-
fitudo, & velut exfolutio j fi cnim haec concipiatur tanta, ut°
fe veluti fuftinere ulterius non potfint, fed concidant flaccidi,
& fuis partibus vix cohae.rentes mutent obliquitatem cum reti-
naoportet, unde apparens fuccefllo motuum cum eadem di-
ftantia ab oculo , feu Vertigo. Sed in Vertigine ab hujufmodi
caufa proveniente adfint oportet, quae cum partium exfolu-
tione conjunfta funt, quod in vulgaribus Veniginibus conti-
gifTe adhuc non novimus. Id igitur fit annotatum , ut etiam
ad pofiibilia quaeque quantum licet refpiciamus. Ingruat jam^|QCU™Jfa
Vertiginis paroxyfmusj fubito igitur circumagi obje&a vide- tio/mctvfc
buntur propter fpeciem fubito excitatam, vel vafa fanguiniscafus-
cx fubito infartu fubito dimoventia retinam, vel nervos, 8c
circuma&io, fi per minus fpatium fa&a videbitur, 8c a fuperi-
oribus verfus inferiora , nutatio dicetur, eoque proprius, fi
objecti fummum deorfum ferri videatur non fervando eandem.
ab oculo diftantiam. Quia vero Gve excitata fpecies, five di-
motio, quae & ipfa fpeciem excitat, conjun&a eft ex fuperio-
ribus cum timore lapfus, igitur in Vertigine labi timebimus.
Quod fi excitetur Vertigo per materiae copiofioris influxus in
arterias, fluet illa non per unicam arteriam folum, fed per o-
mnes, unde etiam per arteriolas, quae ad aurem internam de-
feruntur, quae proinde membranas, & officula dimovebunt,
& in tremorem aliquem agent , qui hunc, vel illum fonum re-
praefentabit pro diverfitate impulfuum , Sc prefiionum, undc
aliquibus, aut aliquando tinniet, fibilabit aliis, vet pluviam
decidentem imitabitur , imo etiam haec omnia in eodem con-
tingere poterunt, ut patet. Quoniam vero excitata illa fpe- Refthutio
cies facit, ne reliquae clare, & vivide tremere per nervos pof- jJJJ^y tcmt
Gnt, hinc vis oculorum fieri videbitur ad difcernendum he-poiu.
Eeee 3 be*
S9o L. BELLINI
betior,8c fiquidem vis arteriarum dimovens praeterfluente fan-
guine ftatim ceflet,vel quaecunque fuerit caufa fpeciem Verti
ginis excitans, ftatim fimiliter ceflet, Vertiginis impetus fta-
tim cefTabit, ftatim fcilicet, ac illius fpeciei tremor quieverit
quod brevifllmo temporis fpatio fieri poteft, unde & objefto-
rum quies obverfabitur rurfus oculis,& a lapfu tutos nosexifti-
mabimus, Materies autem vafa infarciens fit quantitatis ma
joris, vel caufa fpeciem excitans diutius in excitatione perfi-
ftat$ igitur fanguis praeterfluere non poterit fubito,itaut fub
fidat arteria , unde haec in dimotione perfiftet diutius, ad
eoque dimotio obje&orum videbitur longioris temporisj
crit enim alterna propter alternum arteriae motum , Sc
ultra citroque per longum tempus circumagi videbitur, cujuf-
modi motus alternus, 6c per longiufculum tempus ultra, ac
citro in Vertiginibus, quibus tamdiu vexati fumus, perfpicue
Metus,tcnc contingebat , unde metus lapfus intenfior, & propter diu-
Lr"«igifneturnam5ac vividam ejufdem fpeciei undationem omnis aliarum
«Uutumiore.fpecierum tremor prohibitus, unde fublatio, feu interceptio
vifus feu tenebrarum vifio , permanente tamen fpecie cir-
cumgyrationis objeftorum , quae oculis obverfabantur ante oc-
curfum tenebrarum , ut in fuperioribus expofuimus. Subitus
lapfus fimiiiter in fuperioribus expofitus eft ex confufa, & in-
epta diftributione fpirituum in mufculos fuftinentes, & motui
tranfverfe concepto obnitentes. Tam autem lapfus, quam in-
terceptio vifus fiet facilior in diuturno Vertiginis paroxyfmo,
qui ab infartu arteriarum proveniat, propter preflionem, quat
ab iifdem arteriis infartis producitur intra nervosj neque enim
per ejus infartae arteriae vim dimoveri poteftnervus, quin e-
tiam comprimatur, unde quo roajor, 8c diuturnior fuerit in-
fartus, eo etiam diuturnior, & major erit nervorum preflio, i r
adeoque major copia contenti liquidi exprimetur, 8c rriajor
in mufculis fiet motuum perturbatio : fi vero tanta fuerit pref-
fio, ut penitus nervos occludat, nulli fpiritus in mufculos in-
fluent, unde lapfus: in oculos pariter nulli, unde nulla vifio
per oculum, feu obtenebrado fluftuante folum in nervis, qui
preffionem non patiuntur, fpecie Vertiginisin iis objeclis, quae
vomims, ante illam preflionem videbamus. Ab hac pariter preflionc
^fft^uf^pendet vomitus, vel vomendi ftimulus in paroxyfmo longioris
temporis> ab il/a enim valida preflionc exprimkur copia frj ^
quid;
DE MORBIS CAPITIS.
quidi pcr nervos major in ventricuji mufculum ,undeilfiusfubi-
ta convulfio, atque inde pendens fubita, & valida conftriftio
ventriculi, & ex ipfo, fi quae tum fint, contentorum ejectio
per os, feu vomitus: fi vero fit inanis, folus ad vomendum
ltimulus. Poftremo, quoniam cum fpecie timoris ex iis , quaesudor.
de timore in Operationibus noftris Animalium expofuimus , con-
junfta eft ncceffitas fudatiunculam frigidam per totum corpus
emittendi, hinc eadem fudatiuncula etiam in Vertigine diutur-
nioris paroxyfmi dabitur, & haec ficut pariter vomitus ante,
vel polt lapfum poterit contingere, prout quifque per afluetu-
dinem inftru&us eft adverfus timorem, nempe prout eft aptus
ipfius motibus compcfcendis, vel moderandis, &pro varia dif-
potitione hurnorum. Ex quibus infuper deduces fubito, qualisRe<Viratio>
debeat efle refpiratio , & pulfus in Vertiginofis y eft enim eadem , & pulfus*
ac in timidis , vel actu timentibus , parva fcilicet utraque , atque
debilis,& aliquando frequens,aliquando rara, dum adhuc con-
ftant oculi, neque collapfi funt :collapfis autem, & tenebrico-
fis conftat pqltus, ac refpiratio ordine fuo, fed eft aliquanto
minor, preffis nimirum nervis, & minorem fpirituum copiam
fluere permittencibus. Ex quibus omnibus facile patent, fi
quae videntur explicatu digna inter ea, quae Vertiginem ante-
cedunt , & funt a nobis confulto praetermifla. Quoniam vero Mtuatio m
Apoplexia a preffione plerumque provenitjfi igitur infarciens , af^lc"aut
quicquid illud Gt, arterias, fit majoris, ac tantae molis, ut epilcpCam.
omnes cerebri arterias impleat, ac nervos omnes premat, ex-
citato prius brevi Vertiginis paroxyfmo in Apoplexiam abibit:
fi vero non omnes arterias ex aequo impleat, non omnes ex ae-
quo nervos premet, unde in hos, & illos mufculos non ean-
dem, quam in naturali ftatu, liquidi quantitatem exprimet,
neque accommodatam ad quietem, aut aptos motus partium ,
adeoque hic, aut ille mufculus fubito contrahetur, feu con-
velletur, nec ftare poterit corpusj fentiet tamen , fed fenfus
vitiabuntur, & modo hic abolebitur, modo reftituetur pro
diverfitate, & diuturnitate preffionum in diverfis partibus ce-
rebri, feu, quod idem eft, Vertiginofus ille evadet in Epile-
pticum. Eadem confufa partium convulfio, & lapfus contin-
get, fi impetus arteriarum ad exteriora fiat non a fola copia
humorum, fed a calore cum rarefa&ione, vel quibufcunque
fermentis, vel ab horum aliquibus fine copia humorum, ac
tum
59x L. BELLINI
tum quidem accidet facilior, & multo faeyior Epilepfia 5 fer-
mentefcentia enim funt partium vellicantiura , unde ad mu-
fculos per nervos nullo motus ordine delatae modo in hos,
modo in illos in majori,vel minori quantitate deducentur, eof-
que ftimulabunt,unde fubito,& majori cum impetu,quam fine
illo ftimulo,etiam fuppofita humorum copia intra arterias mu-
ccifis v«- fculi convellentur. Denique, quoniam invafio Vertiginis pro-
brT?ucccfc 'venit ^ntcr caetera ab hac fubita extenfione arteriarum , a fer-
dws""'" mento rarefcente, vel a quantitate humorum infarcientium *
fi igitur Vertigo febri fuperveniat, materies febrifica venerit
oportebit in motum fubitum per arterias,eafqueextenderit vel
particulisfermentcfcentibus, vel quantitatefola : alterutra autem
rationeextenfio arteriarum contingat, manifeftumeft, ejufmo-
di materiam febrificam cum fanguine fluere libere, & circum-
ferri per corpus, & quidem maxime folutam , fi fermenti vis
operetur j igitur devenire poterit ad partes, in quibus in natu-
rali ftatu fecernitur materies febrificae fimilis, atque intra ipfas
fecerni, 8c extra corpusmitti, & ho^inem fanitati reftituere,
feu crifim producere , quae ex eo facilius continget, fi folutafit
materies maximc j fubito etenim fecerni poterit, atque expur-
gari, quod difficilius continget, fi fit crafiior, feu minus folu-
ta materies. Abfit autem generaliter, intelligendum efle cen-
feas difium Hippocratis, ita ut in omni febre Vertiginem
efle nunciam crifis alTerere debeamusj fi etenim materia fit
craflior, quam quae per capillaria piae matris fluere poflit, ob-
ftruet, & fubito interimet, vel in Apoplexiam pertrahet, vel
crafliores fpiritus animales generabit, unde fegnities, & imbe-
cillitas major, fimiliterque fi foluta fit, & nimis, ac fubito
rarefcat in Apoplexiam,aut Epilepfiam perducet tum premen-
do, tum generando fpiritus nimis acres, unde vitae pcricu-
d la mille , ut nemo non videt. Eft igitur Vertigo apparens
vcrtigo." circuma&io obje&orum per excitationem fpeciei circumaftio-
ncm illam repraefentantis, quae excitatur, velut excitantur
fpecies omnes per fimilem, vel eandem fpeciem, vel per di-
motionem retinae, aut nervorum : & fi quidem paroxyfmus
vcrtigo Dreyis, ita ut tenebris oculos non obducat, dicetur Verti-
fimpiex,8cgo fimpliciter, vel<J7i>©- Graeca vocej fi vero tenebras ofTun-
tcncbnco- dar^ dicetur o-Korifiv&y vel cwnpta, feu Vertigo tenebri-
ccfa.
CA-
DE MORBIS CAPITIS. m
CATOCHE,
Seu Catalepfis , feu Congelatio, vel etiam
Sideratio.
CONJUNCTl
Rlgor partium , ita ut velutex rigido ferro, aut inflcxili li-
gno corpus compaftum videatur,neque circumverti par-
tes ad articulationes poflunt, nifi magna vi, & corpus detine-
tur immobile in eo rigore, ac fitu, in quo conftituitur, duru
morbi paroxyfmo corripitur, hinc memorantur rigidi , jacen-
tes, fedentes, erecto capite, detento inter digitos calamo , &
hujufmodi mille. Obtumefcunt fubito, oculos intente detinent
in obje&um aliquod plane immotos, nihil fentiunt, nihil co-
gitant, nil recordantur, ut afferunt reftituti : refpirant facile,
& pulfant arteriae. Sunt qui rigeant minus, & levi quahbet
v\ ipforum artus ad articulationes dimoveantj dimoti, & flexi
in illo flexionis fitu perfiftunr, impulfi movent pedes, deglu-
tiunt, audiunt, £c recordantur , fed utrumque obtufius. Utri-
que fubito reftituuntur. Admirabile prorfus morbi genus, ia
quo nihil fuccedit, quod annotatu dignum exiftimemus.
Nemo noftrum eft, qui faepius in fe ipfo expertus non fit
quandam, ac tantam animi avocationem afenfibus, ut pluri-
bus modis iis tentatis nihil fentiat , atque ita haereat , dum
ejufmodi avocatio durat, immobilis in eo fitu, in quo fe con-
ftituit ante r.vocationem , ut omnino rigidus videatur. Id
autem praecipue contingit in quacunque contentione animi,
praecipue dum fpeculamur, aut quomodolibet cogitamus, un-
de ejufmodi ftatus appellatus eft ecftafis naturalis, cujufmodi
traditur fuifTe ecftafis Socratis,qua ftetit immobilis per 24. ho-
rarum fpatium contemplatione defixus. Quoniam itaque ea-
rundem fpecierum tremor in eadem contemplatione millies re-
petitur, & repetitus fpeciei tremor facit, ut nervi tremere
aliis fpeciebus five externis, five internis nonpoflintj igitur
pcr altam contemplationem nihil ab externis fenfibus patie-
mur, feu nihil externorum fentiemus, 6c cum per ejus fpe-
culationis fpeciem eorundem irmfculorum motus excitentur,
IFfff quo-
m L. BELLINI
quoufque illa perdurat , qui fub cjufdem initium contra&i funtj
igitur per altam folum fpeculationem poteric homo nihil fen-
tire, non moveri, non loqui, fed refpirare, pulfare arteriis.
Et fiquidem contentio animi fueric remiflior, per undationem
ejus minor liquidi quantitas derivabitur in mufculos, unde eo-
rum contra&io debilior, & nifus oflium in articulationes im-
becillior, unde facilis flexio, in qua flexione perfiftent artus$
novus enim motus per vim excrinfecam excitat fpcciem , a qua
pendet, 8c femper confervatur tanta illa flexio, neque ejufmo-
di fpeciem impedit avocatus animus. Rurfus, quoniam conten-
tio animi remiflior eft > igitur tremere aliis tremoribus aliquan-
tum nervi poterunt, unde etiam in illa avocatione aliquid fen-
tiec aeger, Sc fubobfcure recordari poterit pro ratione debilis,
a conten- & fubobfcuri tremoris. Primus igitur neceflarius modus ve-
tione ani- niendi 'm Catalepfim eft magna contentio animi, quiforte ma-
gis communis eft ipfam producendi modus , cum teftibus Ga-
leno, Fernelio, atque aliis ii, qui mox Catalepfi correpti fue-
Ab afluetu-runt, animo incubuerint intenfius in ftudia literarum. Hinc
funtatcV°" ^ecun^° facile fieri poteft, ut Medicis, Sc aliis imponant fub-
doli homines, praecipue fi ejufmodi avocationi aflueverint, Sc
fadtum illud prodigiis annumerari inrelliganc, £c fe veluti Di-
vinos coli, ac timeri> prout enim feret res, Sc voluntas, con-
tendere animo poterunt, Sc in veram Catalepfim incidere, vel
nulla animi contentione fe Catalepticos fimulare excitato motu
tonico in omnibus partibus, Sc immobilitatem prae feferre,
flexionibus plus minus repugnare, fenfibus captos efle, Sc ni-
Adcfcau hii recordari fingent. Quia vero non fentire, neque moveri
fpirituura, P , > r . . 1 * 0
vci fangui-corpus oportet, cum defunt fpintus: m diuturna autem, cC
magna animi contentione deficere fpiritus pofluntj igicur ne-
que fentire poterimus, neque moveri, Sc fi quidem corpus in
ftatu meditationis in eo aequilibrio eollocatum fuerit, utetiam
deficiemibus fpiriribus confervari in aequilibrio poffit, fitum
non mutabimus, nec collabemur per Catalepfim: quod fi non
omnes fpiritus, fed magna pars eorum abfumta fuerir, tot ta-
men fuperfint, ut fultinere gravicatem partium fibi annexarum
per contra&ionem mufculorum poflint, adeoque detincre cor-
pus in eodem fitu, Sc aequilibrio, non mutabitur loco, Sc po-
fitu corpus, fed artus ad articulationes dimovcbuntur facilius.
Cum autem fpiritus ex fanguine generencur, eadem fecutura
pa-
nis.
DE MORBIS CAPITIS. S9S
patet,fi deficiat fanguis. Ulterius, quoniam in eadem conten-Afpiritam*
tione animi plurimum humidi abfumitur fimul cum fpiritibus;acrlmonia •
lgitur creicet lplorum acrimonia, cc vis propter lolutionem pu, veifan-
ab humido, quod abfumitur, licet interim copia noinuatur.f^1"^^!'
Itaque ratione quantitatis imminutae undae vix, aut nullae perbemc.
nervos excitabuntur, ,at in mufculis vis contra&ionis intendi
poterit per vim fpirituum audtam defe&u humiditatis obtun-
dentis, unde univerfalis convulfio mufculorum major, aut mi-
nor, £c facilior, difficiliorve partium flexio pro diverfis gradi-
bus acrimoniae. Et hoc de fanguine fimilitcr dicendum efle
patet. Quia vero fpirituum abfumtio aliis etiam de caufis
haberi poteft, & iis abfumtis excitari non poflunt undae, per
quas hic, aut ille mufculus contrahitur, hoc eft,per quas hic,
aut ille fit motusj igitur abfumtis maxima ex parte fpiritibus,
quicquid eft reliquum fluet a glandulis cerebri in nervos pe*
naturalem influxum, unde mufculi omnes contranitentibus in-
ftructi in aequilibrio quiefcent, feu eiit totum corpus immo-
bilej refpirabit tamen, & pulfabunt arteriae alterne fe contra-^
hentibus per naturalem fpirituum influxum mufculis contrani- VeincrVo-
tente deftitutis. Infuper, quoniam ad fenfum, & motum ea eft[^0^r°"
neceflaria cerebri , & nervorum durities, ut tremere poflint,
& fpiritus cohiberej fi igitur cerebrum , 6c nervi aequo flac-
cidiores fuerint, ita ut cohibere fpiritus nonpoflint, fed eos
quaquaverfum avolare permittant fuis partibusvix cohaerentes,
& fphacelo proximi, tunc neque fentire potcrimus Sc ratione
defeftus fpirituum, Sc ratione flaccidorum nervcrum, nequc
moveri,cum fpiritus evaporantes per nervos refolutos non ten-
dant ad mufculos, vel faltem ad ipfos non perveniant. Si igi-
tur corpus fit prius in aequilibrio tali conftitutum, ut in ipfo
perfiftere etiam abfque mufculorum contra&ione poffit, in eo-
dem perfiftet, neque fentiet. Denique, quoniam ut nervi tre-A 9m
imant, oportet,ut mediocriter pleni fint fpiritibus , non autem rum ar-
iis ita infarti, ut extrorfum cedere ulterius non poffint: fi igi-
tur ita tumeant arteriae fanguine, ut maxima fpirituum copia
generetur, qua ita infarciatur nervorum cavitas, ut ipfi nervi
ulterius dilatari non poflint, extrorfum moveri per undis ne-
quibunt, feu nulla excitabitur fpecies neque exterius , nequc
interius, adeoque iiquidum nervorum derivabitur in mufculos
per folum naturalem fluxum, & propter copiam fuam, 6c co-
Ffff z piam
S96 L. BELLINI
piam fanguinis validiffime illos contrahet, & in eo aequilibrio
detinebit corpus, in quo conftitutum erat, antequam vafa de-
ducerentur ad fummum illum extremi infartus gradum, actutn
partes difficiilime fleflentur , ut patet : flexae autem in illo
flexionis ftatu perfiftent> violentia enim preffionis ab extrin*
feco factae fuperaverit oportebit refiftentiam tenfionis ir*
nervisj alioqui enim flecti pars non potuifiet, Sc excitabitur
fpecies flexionem talis gradus producens. Et ab hac caufa fortc
proceffit Catalepfis in nobili muliere febre fynocho laborante^
quae decimo nono die Catalepfl correpta dicitur a Riverio, Sc
largo fluxu fanguinis e naribus liberata. Cum autem vaforum
infartus fieri poffit a quocunque humore, vides hic , Catalepfia
a quocunque humore pendere pofle, quae tamen eo erit debi-
lioris refiftentiae ad motus, quo humores frigidiorcs, aquofio*
refque fuerint* laffkbunt enim nervos, fpiritus aquofiores pro*
ducent, adeoque minus ad contrahendum aptos* tunc igitutf
Non a con-aliquis fenfus efle poterit, & facilis artuum flexio. Ex qui-
fiquido-6 bus v^es Catalepfin non efle liquidorum congelationem nempe
sum. fpirituum, aut fanguinis, aut utrorumque y quoniam enim to-
tum corpus ejufmodi vi corripitur> igitur aut omnis fpiritus,,
aut omnis fanguis, aut utraque gelu coibunt, unde nulius mu-
fculus movebitur, moventur autem mufculi refpirationis, 5C
cor. Infuper cum praecipue fuccedat Catoche magnis animt
contentionibus, patet^ in eo ftatu humores efTe magis incen*
fos,adeoque potius ulteriori calori,quam frigore,2c gelu con-
icr prcffio- cipiendo aptos» Sed de his hactenus. Vides interim, fieri
^nyec"uesbn quidem pofle, ut nervi non derivent liquidum ad mufculos>
Apopiexia, rieque tremant, unde privatio fenfus, 6c motus, Sc perman-
toche.Ca Co corporis in eodem fitu, pofle inquam haec contingere per
preffionem cerebri, fed qui fuccedit inde morbus, Apoplexia
veriuseft,quamCatalepfis,ut in Apoplexiae explicatione patet.
Quid Cata-Eft igitur Catalepfis motus tonicus univerfi corporis artus plus
lepfis. minus valide ad articulationes fiftens in eo pofitu , in quo funt cum
Catalepfisinvadit,cum majori aut minori fenfuum omnium di-
minutione pro diverfitate caufarum,quasexpofuimus, & diver*
cataicpfis fo in iis operandi modo. Notabis autem facile in veram Cata-
v^ah'.^ruae lepfim poffe quemiibet dilabi, fi per jocum,aut ferio in quem-
nonpoflit que fiiiem immobilitati corporis in quocunque fitu atfueverit
5cmean" cum determinata aliqua fpeeie^ poft afluetudinem enim recur-
ret
DE MORBIS CAPITIS. f#
ret ilk eadem fpecies repugnantibus, & in veram CatalepfimpCr affuetu-
pertrahet. Notabis infuper, Catalepfim ex animi contentionedincn*
pendentem facile in delirium abire pofie* fi enim afTueverimusum para"
iis animi contemionibus Catalepfin producentibus , certo intelli- cataiepfis
r • rr • ■ i © • • ex contcn-
gemus,fpecierum tremores efle vividos,cc qui nervis non per- tioneanimi
mittant aliis tremoribus tremere,Sc eo magis,ac validiusomnes fncfeiusriam
alios tremores ab iis prohibendos, quo faepius, ac diutius ea-
dem illa in Catalepfin perducens fpccies tremuerit; eo enim
difficilius aliis in partibus flecli nervi poterunt, unde ftatim
ac ab aliis fpeciebus urgebuntur, in eundem tremorem veni-
ent,6c eadem res obverlari videbitur femper animo,licet quae-
cur.que diverfa obje&a fenfus tentent, eoque magis immine-
bit dementiae periculum , quod per contentionem animi fic-
cantur nervi, & minus cedentes evadunt , unde non nifi in ii-
neis,per quas flectuntur in fpecieCatalepfim producente , flecrti
fe facile permittent, unde fpecies aliae nervos agere in fuum
tremorem non poterunt, quare patet propofitum dementiae
periculum in Catalepfi.
I N C U B U S,
feu Ephialtes.
CONJUNCTA.
IMaginatio alicujus incumbentis plerumque monftri , vel
Daemonis, qui premat, Venerem exerceat, fuffocet : vocis
interceptio, corporis immobilitas, fomnus. Experre&is fubi-
to evanefcunt omnia.
S U C C E D E N T I A.
NOn raro Apoplexia, epilepfia, infania.
Quoniam Incubus femper invadit in fomno ,ac tum ex-
citatur imaginatio alicujus incumbentis, qui premat, Vene-
rera exerceat, fuffocetj, excitatur igitur in fomnis fpecies cu-
jufdam laedentis, etfi enim excitatur fpcctes exercentis Vene-
rem, quia tamen illa cum prelTione, Sc fuffocatione eonjun&a
eft, quae fummum nobis arTert difcrimen, 6c exercetur vel a
taonilro, vel a malo Daemone, quae a nobis concipiuntur ut
Huxime laedentia , concipi Venus illa non poteft abfque eo3
Ffff 3 quod
y9-8 L. BELLINI
quod excitetur fpecies fummi difcriminis. Incubus igitur efi
cum excitatione fpeciei fummum difcrimen repraefentantis,
adeoque timorem maximum incutientis,& hanc ipfam maximi
timoris fpeciem excitantis: & haec fpecies maximi timoris in
Incubo excitatur fubito, cum in Incubo fubito occurrat animo
comprimentisilliusfpeciesj igitur neceffario producetur in cor-
pore quicquid conjun&um eft cum fummi alicujus difcriminis
timore fubito excitato , ied fummi alicujus difcriminis fubito
excitatustimor omnem corporis motum intercipitj igiturin In-
cubo fiet corpus immobile : toto autem corpore immoto nec
movetur pe&us, 6c hoc non moto fuffocamur, nec loqui pof-
fumus } igitur in Incubo vocis fupreflio , & fuffocatio etiamfi
terrificum illud non concipiatur, ut fuffocans. At vero multo
gravior erit fuffocatio , fi tcrrificum illud etiam ut fuffo-
cans concipiatur > per fuffocationis enim fpcciem cogentur
magis mufculi , unde motus eoru.m quafi tonicus validior,
quam fi a folo timore cogerentur. Patet igitur ex his, ex-
perre&o homine , quicquid eft in Incubo ftatim evanefcere
debere fopita per fenfus externos fpecie comprimentis illius,
a quo excitabatur fpecies timoris fubiti , & magni difcri-
minis, adeoque Incubum nihil aliud effe , quam fomnium,
& partem ipfius potifilmam fitam effe in fpecie rei noxiae, per
quam excitatur fpecies timoris, ex quo immobilitas, & reli-
quae Incubi affeftiones pendent, ut expofuimus. Quemad-
modum igitur fomniorum omnium caufapotiflimaeftcafusexci-
tans hanc, aut illam fpeciem fortuito, prout particulae per-
fpirationis nervis occurentcs, vel per eorum liquidum fe agen-
tes ipfum in has, aut illas undas, vel nervos in hunc, aut il-
lum tremorem agunt , ita cafus excitare aliquando poterit fpe
caufrincu-ciem alicujus incumbentis, gravantis, monftrofi &c, cum qua
calu$' fpecie quia conjun&a eft fpecies timoris fubitum aliquid, ac
fummi periculi objicientis excitata fpecie illius terrifici, haec
cadem neceffario excitabitur,& Incubo nos prehendi dicemus.
Quia vero eae fpecies facilius a perfpirationis particulis exci-
tantur, quae funt facilioris motus, & illae funt facilius mobi-
lcs, a quarum motu vel per brevius fpatium temporis defli-
timus,ut puta quas dimovimus cogitando &c. antecedenti die,
vel antequam cubicum iremus, vel quibus indormivimus, vel
quas pluries dimovimusaliquando,eciamfideindeperlongiufcu-
DE MORBIS CAPITIS. S99
lum tempus eafdem quiefcere permiferimus (in utroque enim
cafu nervi ad circumferentias flexionum fervent facilem ad
motum difpofitionem oportet, in primo quidem ob brevem
quietem, in fecundo vero ob diuturnam, & millies repetitam
flexionem>) igitur fi eodem die, vel cum imus cubitum, Dae-
monem, vel quid fimile cogitabimus, vel aliquot ante diebus 9°$}}2tio
ejufdem meditatione diutius,atque attentius mcubuerimus, fa- vigiiamos.
cile in ejus fomnium,feu in Incubum incidemus. Quod fi me- ^^J^fis
ticulofi fuerimus , multo facilius eadem excitabitur fpeciesj
femper enim dubitabimus, atque verebimur, ne terrifici illius
fpecies occurrat, & ex eo ipfo quod verebimur, ne excitetur,
excitabitur fubito, cum vereri nequeamus,ne concipiamus de-
terminatum aliquid, quin ipfius illius rei,quam nollemus con-
cipere, fpecies excitetur, unde femper obverfabitur animo in-
terdiu fpccies illius terrifici, 6c facile proindc excitabitur etiam
in fomnis. Quae Incubi generatio nihii habet cum humoribus. •^ocndeat
fed cum quadam quafi afluetudine concipiendi Daemonem,vel ab iiumori-
quid fimile conjunclum. Quia vero fpecies rerum timorem ^ubshumori.
incutientium poflunt efle ex earum genere, quae excitantur,bus craflis,
& funt momenti minoris, hinc fieri poterit, ut quando Incu- fc**ldl$ &c-
bus cafu excitatur, proveniat ab iis humoribus, a quibus per-
. fpirant particulae momenti minoris, hoc eft humoribus craflis,
lentis,frigidis,ficcis:ac tum provenire poteft tanquam a caufa
. remota ab abundantia ejufmodi humorum, a quibus particulae
minoris momenti perfpiiant, quae non nifi fpecies minori mo-
mento trementes excitare potfunt. Rurfus, quoniam timoiisincubusab
fpecies per motum tonicum , feu perpetuam contraftionem jjJJI^tn-
mufculorum liquidorum fluxum intercipit, & haec craiTefcunt, cubum ab
torpefcunt, &. frigidiora fiuntquiete, vel motu magis lento> qUomr0do$
: igitur Incubus per afluetudinem productus fi faepius ac multo- abirepoflit.
ties recurrat, poterit fanguinem ad majorem cralTitiem , lento-
rem, ac frigiditatem difponere, atque adeo idem ita difpofi-
tus particulas perfpirabit minoris momenti, quae proinde fpe-
cies folum minoris^momenti excitare poterunt,feu Incubi ima-
ginationem, in fomno facilius, hoceft, frequentius, fingulis
nempe noctibus femel, aut pluries objicere. Quia vero fpeciescurfponte
illius terrifici concutit, feu in vividum tremorem agit nei vos, mu"sllca"
adeoque partim excutit eofdem, partim motu prohibet, ne
quod apponendum eflet humidum, appcnatur, hinc fponte
ex-
hc
600 L. BELLINI
expergifcimur , non fecus,ac ab alto fomno expergifcimur per
vividumfonum , pun&ionem &c. ob fimilem concuflionem ner-
vorurn eofdem excutientem, & concepto motu impedientem,
mcubus ne humefcant ulterius. Quia vero a craffis humoribus infarcU
quomodo untur vafa , adeoque ipforum amplitudo fit majorj piargitur ma-
LiamP.°P C ter ab iis infarta comprimere poterit totum cerebrum , ita ut
Apoplexia invadat. Incubus autem repetitus vel cralTos humores
fupponk,vel eofdem ad craflitiem difponit,ac tandem omnino
craflbs reddit 5 igitur ab Incubo Apoplexia. Adde, ab humo-
ribus craflis pofie obftrui glandulas cerebri, unde fpirituum
defec"his,& Apoplexia alia de caufa, vel generari eofdem craf-
fos, feu, quod idem eft, nonfpiritus, unde Apoplexia rurfus
Cniomfxio ab {ncubo. Quoniam infuper in craflis humoribus non omnes
i?aaEm!lc ex aequo canales piae matris infarciantur oportet, nequeomnes
partes cerebri ex aequo comprimentur, fed diverfae diverfimo-
de pro diverfo infartu arteriarum contingentium : itaque pro
diverfa compreflione major, vel minor fpirituum copia expri-
metur in mufculos, unde hi, illive fubito, & nullo ordine
praeter naturam contrahentur, feu convellentur cum iis omni-
bus, quae cum Epilepfia conjunfta fimt, ut ex ipfius expofi-
tione patet. Eadem fuccedere poterit per nimiam compref-
.fionem aliquarum partium cerebri fluxum fpirituum penitus
impedientem : mufculi enim contranitentes mufculis, quorum
nervi occlufifunt, contrahentur fubito, feu convellentur, &
propter mobilem compreflionem occludentem reftiruentur , &
contrahentur identidem, prout illa recurret, 8c fient motia
epileptici. Iidem etiam fuccedant oportet, fi humor crafTai £01
ad aliquam glandulam cerebri identidem devehatur, quae li-
quidum craflius derivet in nervum alterutrius folum mufculo-
rum contranitentium, Sc intcrim in nervum alteiius mufcul
abeat fpiritus craflitiei naturalis, vel minoris,quam in alterunij
craflior enim ille fpiritus minoris crit facultatis , unde alter mufcu-
in infa
iiiam.
DE MORBIS CAPITIS. 601
invalelcat Incubus , & per noctes fingulas femel, aut pluries
corripiat ,facile ipfiusfpecies diutius,& faepius dimota omnem
alium tremorem prohibebit, idque fiet fecilius, fi etiam inter-
diu no&urna illa vifa quis fecum tacitus, folus, atque formi-
dans reputet, ut patet, ac tum delirus quis evadet circa eun-
dem Incubum, & metum ejus. Quae de eflentia, & cauf*
Incubi.
CATARRHUS.
CAtarrhus aliis eft defluxio humoris excrementitii acapiteint^uIlhduf a,'
palatum, os, Scpulmoaes: aliis definitur latius, ac di-
citur defluxio humoris excrementitii a capite in fubjedtas par-
tes. Rem breviflime pcrftringemus, cum tota pateat ex cir-
cuitu fanguinis , & Anatomicis. Supponitur igitur humor
fluere a cerebro per glandulam pituicanam in palatum, os, ac
pulmones, vel per os cribrofum in nares, quorum utrumque
falfum eft, ut patet ex Animalium fe&ionibus, ex quibus con-
ftat, nihil humoris per foramina oflis cribriformis omnino oc-
J.clufa a nervis, & dura matre derivare pofle in nares, atque, exCatarrh«*
I infundibulo per glandulam pituitariam nihil in palatum trajici , Ero pervu*
i fed ex illa glandula traduci in venas jugulares quicquidin ipfam ^ujsa«s»
i per infundibulum ducitur. Quoniam vero cum Catarrhi ma-
jtteriem a capite defluere aflerunt,a ccrebro defluere intelligunt
Iper foramina oflis cribriformis , & glandulam pituitariam, ma-
i nifeftum eft, Cararrhum a cerebro non derivari pcr vias, quae
1 communiter ftatuuntur. Quia vero fieri poteft ,&faepefa£tum &erJte""s
lividimus, & plurimi Medici fe vidifle teftantur, ut plurimum vci«fu-s
b humoris intra ccrebrum, aut cranium colligatur, qui vel per f ^"^deflu*
Jb ventriculos in infundibulum, & glandulam pituitariam, atque endo t*
> hinc in venas jugulares, ex venis in arterias,ac demum per hasfuatarij[ap'"
in glandulas humorem fimiiem naturaliter feparantes derivetur,
atque intra ipfas fecernatur, Sc effluat, qua patet naturaiis ex-
itus, vd brevius in venas capitis exfuder, unde per circuitum
fanguinis tandem perducatur in eafdem glandulas, feparetur,&
excernatur: glandulae autem ejufmodi humorum feparationi
naturaliter dicatae funt falivales omnes; igitur humor ille intr*
cranium colledus reddetur perfauces, nares, &c, non quia
defluat ftatim a capite, fed quia permiftus eft cum fanguinc
Gggg Scc.
Soi L. B E L L 1 N I
Nihiieittsin 8cc. Quia vero oflendimus iri qtiavto £c quinto quaefitoPropo-
puimoaes. fitionis quintae , fecundae partis de Refpiratione, nihil humoris,
qui derivatur ad fauces, trajici pofle intra fiftulam pulmona-
riam, adeoque neque intra pulmonemj igitur nec illud ad-.
mittendum crit, Catarrhum efle defluxionem humoris a capi-
te in puimonem : ibi autem oftenfum, quid de Hippocrate id
aflerente in libro de Corde fentiendum ut, quibus addimus,
ut viro maximi nominis Hippocrati non minoris famae, atque
exiftimationis alium opponamus Ariftotelem in tertio deParti-
bus Animalium cap. tertio, nihil cibi,aut potus in afperam ar*
teriam e faucibus duci poffe in naturali ftatuacriter, 6c fufe
oftendere, Sc opinionem fecus credentium irridendam, ac ftul-
cur catar-tam appellare. Quia vero univerfa intima fuperficies afperae
^usquaa- arteriae glandulis refena eft quiddam fubvifcidum, £c pituito-
puimoai- fum naturaliter fecernentibus, & in cavitatem ejus derivanta
bus* bus> fi igitur copia humoris ln vafa fanguinis e cerebro traje-
&i fit tanta, ut in glandulis omnibus deponatur , fiet deflu-
xio ejus non a falivalibus folum, fed a pulmonaribus etiam:
adde quoque, per evaporarionem a pulmonibus pofle humo-
rerq aqueum copiofiorem reddi, ficut etiam per exfudationem.
Abaliisfin . Idem autem continget, fi humor pituitofus non intra cere-
guiis parti-brum aut cranium cumulatus fuerit, fed in aha qualibet parte
^•;^p^"" corpovis , jccore, liene, ventriculo, mufculis, articulis, vel
mario affe- fi primario afFedtus, 8c mutatus fit fanguis ln pituitofum fafta
Sxe^potdfcj fiflofili cun) fanguine mixtione, circulatione , ac dedudlione ad
&cuitum glandulas, &c , ut patet. Quibus in cafibus cerebrum prae
caeteris partibus pejus habere videbitur, 6c imperitis Medicis
imponet, quafi in ipfo contineatur totius morbi caufa 5 cum
cnim humor pituitofus lentus fit, ac tardimotus, cerebrum
autem motus minimi, cerebrum prae caeteris partibus ab hu-
more illo majorem imprefilonem excipiet, & vere JaHorabit
magis , non quia producens humores illos , fed quia magis arrli&um
Cstebium ab humore, quem nequit expeilere. Quod fi Catarrhus non
praetipue, fucrjt craflus, lentus, cc frigidus, fedtenuis, celer, folutus,
affici videa-& calidus, cujufmodi funt humores, quos fubtiles, ac tenues -
dicimus, fuis partibus minime cohaerentes, & fubito dirfluen-
tes , fapore acres , mordaces, faliti, amari, Sc hujufmodi,
tum cerebrum multo magisaflicieturpraecaeteris partibus,cum nt
fit maxime moUe, & ab hujufmodi humoribus facile vellicabi- : j
le,
DE MORBIS CAPITIS. 603
le, atquc folubile. Major igicur aflfe&io capitis in quacunque
Catarrhi fluxione dari poteft, non quia idem a capite fluat,
fed quia caput, five cerebrum magis afficitur, quam aliae par-
tes, quae utpote magis validae, compa&ae, ac durae minus
obnoxiae funt injuriis, & laedentia facilius expellunt, quam
infirmum , 6c molle cerebrum. Quia vero intra cerebrum Q*3n*» vc-
producuntur fpiritus animales, nempe fit quaedam folutio fatv pe7cTufaTn
guinis, fieri fortafle poterit aliquando, ut in ea folutione ge- j£tcrnam >
ncrentur humores pituitofi, quod tamen fi ratione folius cere- '
bri debet contingere , requiret non naturalem habitudinem
cerebri, ac tum capur, feu cerebrum deterius hnbebic, quam
partes reliquae duplici de nomine, £c qura fcilicet humore pi-
tuitofo aflicitur, & quia ita vitiatum ell , ut illum ipfum hu-
morem poflit producere. Sed hoc ipfum poterit contingere*^"^
pcr caufam externam frigoris, aut caloris, Sc frigoris quidem,ris>
fi ejus vi ita conftringatur cutis, ut perfpiratio a capite eva- goris' *ut
porare non poflit, unde cohibita in aqueum humorem abit,
quemadmodum in humorem abit hyeme: caloris autem, uc
per infolatum, balneum &c, fi per ipfum ita rarcfcat, & in-
calefcat mafla humorum omnium intra cranium contentorum,
ut velut effervefcat, & plurimas humidi particulas in rnotum
agat, & in perfpirationem trudat, mox fuperveniat frigus cu-
tim coanftans, & poros claudensj univeria igitur illa quanti-
tas liquidi jam foluti, quod mox evaporare debtbat per per-
fpirationem,cohibebitur intra cranium , & intra ipfum collige*
tur,&inhumorcm mutabitur. !d ipfum debere contingercpatet Humidita-
a vi humiditatis nimiae , ut in regionibus humidis , anni tempori-
bus,conftitutionibusauftrinisScc. Patet infuper, per haec omnia
produci pofleCatarrhum in toto corpore, fi haec omnia, nempc
calor, & caetera, quac fuperius, circa totum corpus vigeanc
non laefo cerebro, licet autem caufae illae circa caput agere
non potuifle fupponantur, tamen etiam in eo cafu caput afK-
cietur fuperius expofita neceflitate. Pro diverfa autem con- a prohitma
ditione prohibitae perfpirationis produci poterunt afTe&iones £"£«1*?*°"
aliae,quarum praecipua ad rem nollram erit diverfa natura Ca- lentns &c
tarrhi, nempe fubtilis, aut crafli, inftpidi, vel aliquid fapien-
tis: primurn erit minus periculofum , fecundum vero magis,
aut minus timendum pro diverfo tenuitatis , & acrimoniae
gradu in fapore) tcnuitas enim, Sc fapiditas arguunt erofio-
Gggg z nem,
5o4 L. BELLINI
nem , & folutionem, ac fermentationem partium , ex qua
facile tabes, phthifes, marafmi, mors: perfpiratio autem di-
verfae erit naturae in diverfis ratione temperamenti , aetatis,,
anni temporis &c, ficut etiam prout eadem caufa fuit validi-
or, autremiffior, vel ratione temporis plus minus diuturni,
quo caufa perfpirationem prohibens egit in corpus^ in utioque
enim cafu perfpiratio fupprefla poterit plus minus fermente-
fcere , & vel fola liquida, vei etiam fixa ac dura, ut falia
dimovere^ac divellere,& partes corporis folidiores etiam cor-
Hiiidcma rumpere. Sed haec eadem Catarrhorum diverfitas etiam ori-
ISonfbwr, etur a-.caufis intra corpus vigentibus, puta vitiatis co£tionibus5t
obftruftio- obftruc~Honibus, motibus alteratis,. & in majorem, aut mino-
m us&c. rem vei0Cjtatem. perduAis vafisaequo plus dinrac"Us,aut con-
traftis, 6c hujufmodi, in quibus fiet, ut partes liquidorum ae-
quo plus, aut aequo minus folvantur, aut qualibet conftitutio-
ne diverfa a naturali mutentur, ita ut partes fixae, ac mobiles
plus vel minus aequo folvantur, vel in aliud compofitum ab-
eant mille aliis modis a naturali diverfum : ex his autem humo*
rum mutationibus oriri etiam poterunt Catarrhi, & variae,at-
que multiplices affectiones in partibus corporis, & fiquidem
humores illi conjuncti fint cum tenuitate, & fapore, de folu-
tione corporis timendum erit. Ex his autem omnibus facile
patent quae conjungi , quae praecedere , quae demum fucceda-
re poflint , ac debeant Catarrhis a qualibet caufa genitis , quae
cum facillima fint, Catarrhus autem ex fe ipfo innotefcat, ea-
i&opatM- dem non profequemur ulterius. Patet fimiluer, qui Catar-
fathicus.m"rbusdici poffit idiopathicus, qui fympathicusj erit enim idio-
pathicus, qui generatur intra cranium per caufam internam5
aut externamy. fympathicus, qui in aliqua alia parte, vel aii-
quibus, vel toto corpore. Quaede Morbis Capitis memoriae
gratia fafficiantj de Hydrocephalo enim , cum de Hydrope irt.
genere; de cerebri autem abfceflu, & fphacelo fimiliter5 cum
?n genere de Tumoribus.
DE
DE MORBIS PECTORIS. 60?
DE MORBIS PECTORIS*
Et primo Cordis.
INTERMISSIO PULSUS".
ETSI de intermiflione pulfus more Medicorum egimus in
do&rina generali pulfuum , quia tamen & ibi expofita fo-
lum pauca funt ex iis>a quibus cjufmodi intermiflio poteft pro-
venire, $c haec eadem ab affeiHone aliqua Cordis praeter na-
turam plerumque pendet, ac demum quia indiget ulteriori ex-
plicatione, hic de eadem rurfus agimus diftin&ius, eamque
morbis Cordis annumeramus. Quoniam itaque ut percipiatur
pulfus in artcriis corporis, oportet, ut cor conftringatur, &
rellituatur nlterne, & cum conftringitur , trudat fanguinenvin
arterias: cum reftituitur, eundem recipiat a venisj duae igitur
erunt generales affc&iones cordis, quibus fiet, ut pulfus cefler,
fi fciiicet Cor alterne contrahi, aut reftitui non poflk, aut fi
fanguis in ipfum influere, vel effluere nequeat licet motu ejuf-
dem Cordis non vitiato. Quicquid igitur facere poteft,ut Garintdbum»-
alterne non contrahatur, aut reftituatur,velfanguisnoninfluat,faaetomne
aut non effluat , omnino faciet, ut pulfus ceflet , & fiquidem cau- p*°i»bens
e c 1 • , -t 1 1 . mfiuxum,
lae ejufmodi operanones prohibentes non operentur continue,ranguinisin
fed identidem per incerta, aut certa intervalla temporis, pul- ^contr»1"
fus ceflabit, & rurfus excitabitur per certa, aut incerta inter- rtionem&
valla temporum, feu, quodidemeft, intermittet. Expona- J,ce^Xir*
mus igitur oportet, quae illa fint t a quibus ejufmodi impedi modopro-
mentum haberi poteft, & primo motum Cordis prohibitumcontrnuelud
refpiciemus. Quoniara itaque Cor eft mufculus, feu move-non °Pcie-
tur per confluxum fanguinis , & liquidi nervorum in villostur'
liiosj priirfo igitur fi ponatur faoiltas aliqua ad cerebrum, qua
fieret,ut fpiritus influerent non alterne juxta naturae ordinem,
fed multo rarius, tum fieret intermifiio pulfus. Si igitur ad J^J^J^
cerebrum prefiio qu-aelibct tanta, ut non occludat quidem pe-conftrin-
nitus nervosadcor tendentes,fed eofum amplitudinem ex p^rte^"^'^
conftringat j igkur per loci conftricti anguftias etiam nulli fpi- nervoscof-
ritus in dato temporeeffluentob minimam minimaeeoru^^quan~dI$, &
titatis vim per majores anguftias nitentem, adeoque expectare
cogentur, quoufque plores alii ad eafdem anguftias coacervati
Gggg 3 fint9,
Qjiid con-
tLin&umha
>C;it.
Defe&um
fpirituum
intra ncr-
vos, &
Qaid cou-
>un&ura
jiabtat.
606 L. B E L L I N I
fmt , ac tum momento eompofito ex momentis omnium per-
vadentur anguftiae eorum nifu dilatatae, adeoque in cor deri-
vabuntur, quod fane tum folummodo pulfabit, cum antea per
cotum tempus, quo fpiritus ad anguftias nervi fubftiterunt,
quieverit, feu pulfus intertniferit. ldem fecuturum patet , fi
preffio tanta fuerit, ut nervi occludantur ex toto, nifi quod
longiori tempore opus erit, ut vis occlufionis fuperetur per af-
fluxum plurium, ac plurium fpirituum, qui demum compo-
fito ex omnibus impexu vim preffionis fuperent,8c per nervum
cordis ad ufque cor ipfum deriventur. Quicquid illud fuerir,
iive tumor, five lapis, fiveos, five callus, five humor, five
quid coagulatum, feu quidvis aliud, dummodo expofita ratio*
ne premere poffit , intermillionem pulfus excitabit. Facile
autem dignofci poterit, quando intermifiio pulfus a caufa in-
tra cranium vigente proveniat j tunc enim vel aliquis do-
lor capitis , ut pulfans, auc gravans &c, vel torpor , ftu-
por, deiirium ,atque aiia his fimilia in Morbis Capitis expofita
cum ejufmodi intermiflione conjunfta erunt. Similiter intra
cerebrum vigebit caufa intermiffionis, fi ita pauci generentur
fpiritus, ut vcl fieri non poffit effluxus in villos alterne ad na«
turae leges, fed rarius, vel ita fluant a glandulis raro,ut idem
influxus in villos ad naturae leges fimiliter fieri non poffit. Id
autem vel ex eo proveniet , quia parum fanguinis ad cerebrum
derivetur, & hoc rurfus, vel quia in univerfo corpore parura
ejus contineatur, vel quia alicubi ftagnet, aut fi apta quanti-
tas fanguinis derivatur ad cerebrum , non trajiciatur in glandu-
las fufficiens generandis fpiritibus quantitas cjus. Defe&us fpi-
rituum a quacunque caufa debilitatem totius corporis, torpo-
rem, ftuporem in fenfibus omnibus faciet Gne aliis affeftioni-
bus , quod Gmiliter continget, cum fanguis minimae -quan-
titatis continetur in corpore : quando autem fanguis alicu-
bi ftagnat,aderunt conjunfta quaelibet cum decubitu fanguinis
ad aliquam partem, inflammationes, febres, dolores &c. Si
vero glandulae fanguinem licet in naturaliquantitatetraduclum
ad cerebrum non excipiant tamen in ea quantitate, quae re-
quiritur ad generandos fuflicientes fpiritus, tunc affec^um erit
cerebrum ipfum , & praecipue obftruclum , unde conjunfta
erunt cum ejufmodi intermiffione quaecunque oftendunt affe-
tSionem capitis ab obftruftione provenientem cum quietc fangui-
nis
DE MORBIS CAPITIS. 6o7
nis ad eandem partem. Intermiffio autem pulfus per defe&um
fpirituum ex penuria fanguinis ad cerebrum derivendi eft illa
intermiffio, quae pluribus jamjam ex morbo aliquo moritnris
contingit. Manifeftum autem eft idem fecuturum , fi vel
preffio, vel defeftus fpirituum in nervis Cordis non vigeat in«*
tra cranium,fed alicubi per longitudinem eorundem extra cra-
nium, ut per collum, aut fpatium pc&oris, intra quod du-
cuntur, antequam Cordi inferantur: finge etenim rumorem rreffioper
aliquem, vel quicquid fimile, aut adnatum ncrvis cordis, aut J^*^]
partibus proximis, fed tantae molis, ut ad nervorum ufque extiacrarn-
conta&um, & preffionem venerit j prementur igitur nervi, &um' &
prohibebitur influxus alternus fpirituum in cor juxta naturae
ordinem , & cor a contractione quiefcet per totum illud fpa-
tium temporis, quod nccefTario requiritur ad hoc, ut ad lo-
cum preffionis tot fpiritus cumulentur, qui collecto fimul im-
petu preffionis refiftentiam fuperare poffint. Sed & id facile ^^u"{Ji.
dignofceturj deefle enim porerit fcbris, fi premens illud nonbeat.
fit inflammatio aut tumor fmilis, fed tumor aliquis frigidior,
durior, lapis, & hujufmodi percipietur in collo, aut pe&o-
re prope claviculas inferius, aut fuperius, dolor aliquis ten-
dens, aut gravans cum refpiratione difficili, ut patet. Ea-Pre(Tio a(J
dem intermiffiogenerabitur, fiquid premens adfit ad bafimcor- bafincox-
dis,ita ut per id nervi fubeuntesoccludantur,utmanifeftumeft^^
ex expofitis. Ad bafim autem cordis facile generari poterit duiis,»pin-
premens illud tum propter glandulas, quae bafi cordis adftant^ofem^ia-
ut nemini ignotum fit, quantafacilitateglandulaetumorem con- turaliam^j°-
cipiant^ & in molem attollantur , tum propter pinguedinem , quae & qaidcon-
ab bafim Cordis, truncosvaforum ,glandulas,6c inter utramque^^"111**
auriculam cumulatur, unde fi ejus mole fiat preffio occludens,
intermittet pulfus , quoufque copia fpirituum cumulata vim
preffionis non fuperavei it. Sed&tum conjun£tadabuntur,quae
affe&ionem prope cor indicabunt, fed nulla certitudine diftin-
guendam, a qua caufa proveniat, externane, an interna cordi
ab bafim fupra,vel infra&c.jdabiturenim dolormultoinfia ju-
gulos, fed qui cor valide premat quafi pondus, & a partibus
proximis divellat, & cum excitatur pulfus, cor difficile mo-
veri fentiet aeger, & conqueretur, affici fibi cor femper,ac fi
manu valide ab aliquo conftringereturjpreffio enim illa re vera
conftringet, & auriculas praecipue, cum fint magis cedentes,
&
608 L. BELLINI
Sc in fe ipfas concidentes. Si autem premens illud fit majus,v
ita ut vel motum ftemi, vel pulmonum impediat, fuccedet e-
tiam difficilis refpiratio, & fi quidem plurimura premat trun-
cum venae cavae venientem acapite, velquodlibetvaforumpul-
monarium, fiet inflammatio capitis, faciei, & oculorum ru-
bor, actumor&c: guae tamen figna nimis dubia funt, cum
fint pluribus etiam aliis caufis communia. Si igitur itnpedian-
tur fpiritus, producetur intermifiio pulfus ob expofitas necef-
fnates. Quia vero ad motum Cordis requiritur etiam fanguis*
etiamfi igitur fpiritus influerent in villos ejus, & naturaii ordi-
ne, non influeret tamen fanguis aliqua de caufa influxum noa
Pteffio continue impediente, pulfus intermitteret. Primo igitur ea-
truaci aite- dem preffio ad bafim Cordis non quidem nervos, fed trtmcum
bafim'cotd- anenae comprimens, ita ut non nifi poft aliquot contracTrio-
dis1, & nes, & vires fanguinis cumulati fuperari, 6f difcludi arteria
polfet, faceret, ut pulfus intermitteret non folum^ quia arte-
riae omnes per id temporis nihil exciperent fanguinis, quod in-
ferius examinabimus, fed quia per ejufmodi defeftum fangui-
nis nihii fucceffive derivari poflet in vilios cordis per tempus
aliquod contraftionutru, unde ceflaret cor a fua contractione
per totum illud fpatium temporis, quod requireretur ad ex-
curfum fanguinis in extrema quaeque arteriae coronariae, poft-
<^uid con- quam preffio fuperata eft. Sed & illud difficile cognitu $ con-
laWt™ jucc^a etemm habebit fingula, qua fuperius preffis ad bafim
a ea ' nervis, unde altera ab altera diftingui non poterit. Preffio
p:eflio^d^ eadem a quacunque caufa in trunco , vel ramis majoribus ar-
ve^aT^oro-teriae coronariae pertumores, tubercula, pinguedinom , la-
arias a «i- pillos &c: fiftct enim illa fanguinem in villos cordis derivan-
uineP,inagia- dum , unde quoufque refiftentia preffionis fuperata non fueric
P^^^ab intrufo, & cumulato fanguine, poftquam fanguis jam de-
quapericar-rivatus iti arteriolas coronarias efBuxit univerfus in venas,cefla-
empyema- D*c a motu cor » & intermittet pulfus : idem itaque continget,
ticorum , a- f1Ve etiam preflio vigeat ad ramos majores. Sed etiam venis
picorum pe- coronariis rompreffis prohiberi poterit motus Cordis > iis
ctoxis, & enim compreffis prohibebitur refluxus fanguinis, continue au-
tem ille aflluit per arteriasj igitur fummi ramufculi utriufque
canalis in tumorem attollentur , viilos ad conta&um pofitos'
compriment, &c piohibebunt influxum fanguinis ineofdcm,
unde contrahi non poterunt , & quiefcent. Preflio autem haec
ad
DE MORBIS PECTOIUS. 6o9
ad vafa, eorumve ramos haberi poteric facile per ea,quaeCor-
di adnafcuntur circa vafa, ut pinguedine mole audta, & non
naturalibus cujufcunque generis. Vidimus nos lapidem adna-
tum ramis coronariis majoribus, qua dextrum a finiftro ven-
triculo dirimunt, & alia cujufcunque generis generari poflunt.
Sed & eadem preflio a circumpofitis cordi provenire poteft,
ut nimia aqua pericardii, quae vel mole premat , vel fermen-
tefcat, & intumefcendo premat fimiliter, vel^tumore peri-
cardii, vel aliqua caufa ab exteriori fuperficie trudente identi-
dem pericardium introrfum, ut pus in Empyematicis, &aqua ^j^*11"'
in Hydrope pettoris, quae tamen fingula diflkillime, imo nul- habcat?
lo modo diftingui poterunt a caufis aliarum intermiflionum ,
cum habere debeant eadem cum iis conjuncla, nifi quod in
hifce poftremis aderunt conjun&a cum Empyemate, vel Hy-
drope pectoris. Efto vero fanguis alicujus natura, vrel cafu Fetmeat*.
aliquo fermentefcens intra arterias identidem nullo ordine, it»"?^^.
que ita quidem fermentefcat , utveram, Sc majorem aliquam Urumpro-
bullam intra arterias excitet, quae totam cavitatem alicujusar- i^vJ^
teriae, puta coronariae impleat, per totum igitur arteriae fpa-
tium,in quo bulla continetur, nihil continebitur fanguinis , fed
erit veluti folliculus aeris, qui propelletur a fuccedente fangui-
ne verfusextremas arterias. Derivatus igitur ad emiflaria earum
intra finus mufculorum hiantia, extrudetur in eos fenfim aer,
qui in folliculo continetur, non vero fanguis* quare quoufque
folliculus non eruperit totus, fuccedens fanguis in finus villo-
rum cordis influere non poterit, adeoque per totum iilud fpa-
tium temporis pulfus intermittet ,qui rurfusexcitabitur ftatim,
ac toto foliiculo in finus villorum expreflo fuccedens fanguis in-
tra eofdem dcrivari poterir. Eric id minus difficile cognitu, & Quid c«n-
minime ominofum 5 in ejufmodi enim intermifllone nulla un- ftuabcat?
quam dabitur affectio peculiaris intra pectus, fed folummodo
aut per aliquam occafionem deprehendetur aegcr humorum fa-
cile fermentefcentium, cujufmodi acres, vividi, biliofi, &c.
unde identidem per totum corpus, fed nulla lege, aut ordine
pun&iones fentire poterit, quod neque neceflarium eft. Hanc nervlspof-
ipfam fermentationem ctiam intra nervos in ipforum liquido ftbiiis.
poflibilem efle, nemoeft, qui dubitare poflit, rarum tamen
illud propter fubtilitatem , & exiguitatem molis in ejufmodi
liquido intra nervos. Quae videntur fumma capita, quibus
Hhhh fieri
6to L. B E L L I N 1
fieri poteft, ut vel fpiritus, vel fanguis, vel eorum heuter per
aliquod fpatium temporis in villos cordis influat, eoque tranf-
a&o derivetur in ipfos rurfus, feu intermittat pulfus. Ulterius
jam exponamus oportet, quo pa&o fieri pofTit, ut etiamfi in-
fluant in villos Cordis liquidum nervorum, & fanguis, pulfas
Qjiicauid tamen intermittere debeat. Quoniam motus Cordis compo-
impedit ,^ nitur ex motu introrfum,. nempe fe ferendo in cavitates fuas,r
«orfum," ac tum contrahitur, & ex motu extrorfum , nempe ab iifdem
^""°r"recedendo, ac tum reftituitur; quicquid igitur motus hofce
^cacur. impedire poterit ad aliquod tempus, pulfus intermiffionem pro-
creabit. Efto igitur fanguis jam derivatus per venam pulmo-
nariam in finiftrum finum, fed adfit impedimentum aliquod
ad arterias, quod vi naturalis contra&ionis fuperari non pof-
fir y nitetur igitur Cor moveri introrfum , & fanguinem tru*
dere, fed propter impedimentum non fuperabiie vi naturalis
contraftionis fanguinem loco non movebit, neque movebic
loco villos fuos, unde intumefcere vix poterunt, 6c rarefaftio
liquidorum intra ipfos vix fuccedet. Jnterim igicur excidenc
e fuis canaliculis fecundae guttae,unde & ipfaein expanfionem
fuam nitentur, atque ita deinceps tertiae, atque aliae ex ordi-
ne fuccedentes, quare tandem tanta liquidorum rarefcentiurrt
copia cumulari poterit, ut nifus eorum lufficiat fuperando im-
pedimento, ac tum maximo cum impetu fefe effundent, &
pulfus validus poft magis minufve diuturnam pro ratione ma-
poiypusin joris, aut minoris impedimenti quietem excitabitur. Adfit
morViapis", igitur in arteria polypus aliquis, vel tumor, lapis &c. : cura
&c. fed& polypus, & ejufmodi fint quid cedens plus minus, prout ma-
gis aut minus infarciunt, arteriae cavitarem plus minus im-
pedient, unde major, aut minor nifus ad fuperandum requi-
retur, feu major aut minor collectio fpiricuum, feu brevior,
aut diuturnior intermillio fiet. Lapides vidimus in internav
arteriarum tunica, quae hic illic eandem exeferant, & veluti
phlogofi ^nflammaverant, & ad loca inflammata veluti cru-
fta affigebantur : dolor inde fatis acer, & contra&io arteria-
rum, feu conftri&io, unde occlufio, & cum lapides fint non
cedentes, extenfionis in arteriis per intrufionem fanguinis dif-
ficultas major. Sed & lapidem plane admirabilern vidimus
genitum in altera valvularum,quaeinfiniftro ventriculo adftant
t venae pulmonaris orificio, & impediunt,ne fanguis in eandem
re-
DE MORBIS PECTORIS. 6ix
refluat e finiftro finu, qui lapis maxime variam intermiffionem
pulfus producebat, dum viveret aeger, mirifque ipfum dolori-
bus affiigebat, eratque necellarium ex loco, quem occupabac
lapis, ut impediret, & liberum cordis motum introrfum, cum
contrahebatur, & liberum ejufdem motum extrorfum, cum
reftituebatur: verum de his alibi. Sed & externa quaelibet fu-Externt
perius recenfita in preffione cordis ad bafim huc funt fimili-quadibct
ter revocanda, ut patet. Sed & polypus, aut quicquid fimi- prlmeStia
le auriculas ita infarciens, ut eas in infienem molem extendat,°afim
_ . , . r \' T . .dis: fed&
& perducat ad prefiionem artenae, ut uauliter patet. In hisPoiypus,&.
autem oronibus aderitdolor, eravitas cordis, calor maior obqu.l,C(i.uidfi-
longiorem moram fanguinis, niius cordis ad motum , refpira-ticuiis, &
tio difficilis cum anheiitu, ut tentet animal fubfiftentem fan-j^^^^^
guinem ad pulmones extrudere, rubor faciei,& proceflu tem-bcat.
poris etiam ejus livor, tumentes oculi &c. Efto infuper fan-
guis cafu aliquo intra finiftrum finum ita fermentefcens, ut
bullam excitet velo vifcido comprehenfam , quae fit amplior
araplitudine arteriae, ac majoris refiftentiae ad crepandum per
conftri&ionem externam , quam vis contraftionis cordis (quod Fetmen»-
etfi difficile creditu eft contingere tum ob maximam contra- n?sffnual"
£tionis vim in corde, tum ob infignem, quae effe deberet am- venmcuids,
plitudo bullae , tum ob incredibilem tenacitatem veli, quo
comprehendenda eflet, tamen cum haec fingula fint inter pof-
fibilia, etiam hic modus recenfendus eft>) Cor igitur in con-
tractionem venire non poterit, quoufque bulla illa vel ex fe
non crepat, vel non cumulatur tanta vis fpirituum, qui ipfam
dirYringeie, vel comprimere valeant, unde intermiffio pulfus
continget. Sed id ipfum ctiam continget neceflario , fi ejufmo-
di fermentatio excitetur in dextro ventriculo. Efto enim il-
ludj igitur in pulmones non trudetur fanguis, quoufque bul-
la aut non rumpitur ex fe, aut diffringitur, vel comprimitur
vi fpirituum: interim autem juxta naturae ordinem efHuit fan-
guis c pulmonibus, & ad hoc, ut ad alternas quafque reftitu-
tiones auricularum praefto fit novus fanguis a pulmonibus,
oportet ut per pulmones continue fluat , & continue fluit, fi
alterne immittatur per akernas contractiones cordis ad naturae
legesj alterne igitur non immiflb fanguine in pulmones, non
ent fluxus ejus per pulmones continuus, unde dabitur aliqua
finiftrae auriculae reftitutio,in qua nulla portio fanguinis prae-
Hhhh i fto
6iz L. B E L L I N I
fto erit, & nullus fuccedet pulfus. Patet igitur, ex fermen-
tatione fanguinis in dextro ventriculo tolliquidem pulfum , non
quatenus impediatur motus introrfum finiftro ventriculo , ne-
que quatenus prohibeatur idem motus ventriculo dextro , fed
quatenus per interceptionem hujus motus in hoc finuprohibe-
tur continuus fluxus fanguinis per pulmones, & derivatio ejus
ad finiftram auriculam per tempus naturaliordini pulfusaptum.
Quidcon- £t in hifce igitur intermiflionibus a fermentatione fanguinis
{^bcat?1 intra ventriculos provenientibus nihil mali fentire poterit labo-
rans in qualibet parte corporis, fed folummodo intermiflionis
tempore percipiet quiddam Cor veluti tendens , ac trudens
extrorfum, nempe flatum, qui fuperet nifum contra&ionis,
vel, quod erit faftu facilius, fubito trudat extrorfum, ante-
quam liquida in finus exciderint, & prohibeat, ne excidant
comprimendo, atque ita occludendo emiflario non nifi per co-
piam fpirituum fucceflive confluentium , vel difruptionem bul-
SEfflt^ difcludenda. E converfo facta fupponatur contra&io,
tum reftku-fupponaturque fimiliter aliquid fucceffive circa cor cumu-
cordc ,incu- lari , quod eidem fe reftituere tentanti locum non faciat:
jufmodi non reftituatur equidem , Sc fummi canaliculi , ex quibus
lunt recen- * • ■ "
iitafuperi- derivanda funt liquida, perfeverabunt*in eodem ftatu , quo
& habent tempore contraftionis : tum autem a vi contra-
lniuper tu- , m r
mores,& chonis , feu tenfioms occluduntur j occlufi igitur perfi-
cmufepto fient, nec contrahetur Cor, quoufque non reftituatur. II-
abdominis, lud itaque quod cumulari funponitur circa Cor , fit pin-
pulmonum, j i • o r • r • • •
& poiypi guedo , lapis ecc, ut lupenus , iit tumor mterior pericar-
i^figniares^ii ? flt aqlia ejus copiofior , fit pus empyicorum , aqua
hydropicorum , coalitus pericardii major cum fepto tranf-
verfo , quo fiat , ut trahatur deorfum pericardium magis,
quam in naturali ftatu , unde ad conta&um , Sc preflio-
nem Cordis veniat : fit tumor ejufdem fepti , pericardium
r)d ufque Cor premens, tumor quidam amplior in vifceribus
abdominis proximis fepto, vel in fepti fuperficie, quae abdo-
men refpicit, fintque hi tumores ejus virtutis, ut urgere fe-
ptum pofiint, quoufque nitatur in Cor tam valide, ut refti-
tutionis motus liber impediatur. Cum haec omnia impedimen-
ta cedentia fint, poterunt per confluxum fucceflivum fpiri-
tuum ad occlufa emiflaria fimul nitentium, ac demum vim
occlufionis fuperantium tolli , ac tum Cor contrahetur, &
ex-
DE MORBIS PECTORIS. 6i3
cxprimet contentum fanguinem , quibus addes pulmonum tu-
mores in Cor nitentes, addes polypos, vel fimilia majons mo-
lis, quae ad preffionem cordis perveniant, qualisille, quem .Quidcon-
vidimus in fene aquae ardentis mercatore. Cum his autem pul-bCna^uraha"
fibus a prohibita reftitutioneCordis pendentibus conjunclaqui-
dem erunt pleraque, quae cum fuperioribus , dolores, gravi-
tates, anhelitus, inflammationes capitis &c: fed femper erit
neceiTario poft intermiffionem fuccedens pulfus parvusi cum
etenim Cor non reftituatur penitus , cavitas non erit tantae am-
plitudinis, ut excipere poftit totum fanguinem, unde parvus
pulfus: fed Sc erit frequentiffimus, & vix quicquam temporis
inter duas quafque pulfationes habens* neque enim auricula
contrahi poterit ex toto , neque ex toto ventriculus, unde
motiones violentae cum doloris fenfu, & propter moram diu-
turniorem fanguinis circa Cor etiam fenfu caloris, unde deri-
vatio fubita fpirituum per refluxum a dolore, & fubita, ac
fubito fa&a poft primam contradionem fecunda contracl:io. In
quibus autem intermiffio proveniet a tumoribus in abdomine
feptum tranfverfum prementibus ad ufque Cor, & ejufdera
Cordis reftitutionem impedientibus, dabuntur quae cum ejuf-
modi tumoribus conjunfta funt, qui cum efle necelTario debeant
magnae molis, facile dignofci poterunt: & ad tumores redi-
gendae funt infignes inflaciones ventriculi , vel inteftini Coli,
quoties eandem preffionem poffiir.t producere. Supereft jam
ut exponamus, quibus modis fieri poffit, ut fanguis non in-
fluat in finiftrum finum cordis, aut fi influxit, effluat, quae
, etfi facile pacent ex fuperioribus, & Anatomicis, funt tamen
hic exponenda diligentius, ut res planiffime intelligatur. Pri- nefeaus
mo igitur non influet fanguis in finiftrum ventriculum, ita utfans^«is>
pulfum continuum producere non poffit, fi corpus univerfum&
penuria fanguinis laboret, ita ut neque continue in dextrum fi-
num poffit influere. Quoniamenim, ut fuperius, ad conti-
nuum affluxum ad auriculam finiftram requiritur tanta copia
fanguinis, ut pulmonem impleat, & ad hoc, ut pulmo con-
tinue plenus exiftat, opus eft continuo affluxu fanguinis ad au-
riculam dextram, & ad affluxum hujufmodi requiritur copia
fanguinis infignis, tanta nempe, quae per venas, atque arte-
rias omnes fluxum non interrupti fanguinis producat, fi igitur
'fanguis eo ufque deficiat , ut fluxus hic haberinonpoffit,neque
Hhhh } fan-
6t4 L. BELLINI
fanguis ad auriculam dextram continue deducetur, neque pu!-
mo eodem implebiturj neque fluet continue ad auriculam fi-
niftram, feu non fiet pulfus non interruptus^ fed intermittens.
Quid con- Erit autem ejufmodi pulfus in jamjam morituris exlongomor-
benafumha 00 » ve* breviori , fed qui fanguinem abfumferit, vel in ali-
qua parte corporis cohibuerit, & ante mortem erit laffitudo
fumma tum penuria fanguinis , cum penuria fpirituum , qui fane
finlftPraaLn non m^ pauciffimi gentrari poterunt fanguine, qui eft ipfo-
ticuia, tu-rum materies, deficiente. Suppanatur jam polypus, tumor,
S?rinfeceeladeps, vel aliquid ejufmodi cavitatem finiftrae auriculae occu-
quid fimiUpans? vei eadem exterius prefla non abfimilibus corporibus, &
jj/emens, introrfum. Licet igitur fupponatur fanguis aptae quanti-
tatis per venam pulmonariam ad ufque auriculam finiftram flu-
ens, in ipfam tamen derivari non poterit, antequam fupera-
verit refiftentiam occludentem, vel implentem produftam a
polypo,6c fimilibus vel interius occupantibuscavumauriculae,
vel exterius prementibus: fuperari autem illa refiftentia non
poterit per unicum affluxum,fedexpecT:areoportebit,quoufque
plurimum fanguinis coacervatum fit ad auriculam, cujus vi fi
mul collefta fuperetur tandem refiftentia impedimentorum in-
terius vel exterius repugnamium influxui (anguinis* igitur fiet
omd con- intermiffio pulfus. Hic dabitur dolor cum calore premens ad
iicLf.umha*Da^m Cordis propter majorem copiam fanguinis ad auriculam
fiftenis, Sc tumorem , vel quicquid fimile auriculam urgens ex-
.teriora verfus: aderit difficilis refpiratio fubfiftenre fanguine ad
pulmones, & intra ipfos, 6c modo efle poterit magna, & ra-
ra, modo magna, & frequens^ prout aut ftimulus a dolore
veniens, aut afluetudo, vel voluntas aegri tulerit. Et haec igi-
tur intermiffionis ratio non erit judicatu facilis, a qua caufa
proveniat, cum conjun&a habeat communia cum aliis. Immi-
nebit autem periculum, ne vena pulmonaris ab auricula divcl-
iaiur , praecipue fi impedimentum prohibens influxum fangui-
nis five inteiius five exterius fuerit fuperatu difficilius, ita ut
plurimum fanguinis ad auriculam intra venam cumuletur* ejus
enim infartu , pulmonum impetu , & tractu cordis valido,
dum movetur, facile fieri poterit, ut divellatur , quemadmo-
dum aliquando in iis,qui repente mortui funt,faclum vidimus,
in iis nempe inventa vena pulmonaris ab auricula finiftra di-|
vulfa. Eadem intermiffio neceflario fuccedet, fi non abfimi-
lia
DE MORBIS PECTORIS. %
lia impedimenta reperiantur vel in trunco venae pulmonaris, ImPcdi5r
vel in ejuidem ramis majonbus, vel per maximam partem pul- miiia in
monis, ita ut tanta copia fanguinis prohibeatur ne fl.jat, con- JSepSSo-
tinuus fluxus per truncum dari non poffit, vel in ramis, aum^uead
trunco arteriae pulmonariae, vel in dextro finu, vel dextran;o1nenT,l&
auricula, vel demum in ucrifque truncis venae cavae, afcen- a^puimone
dente fcilicet, ac defcendente, vel ad confluxum eorupdem j vcn^cL
in quacunque enim harum partium illud impedimentum tale ™e camos»
fuerit, ut exigat moram fanguinis, ad hoc, ut per ipfum fan-
guinem impedimenti refiftentia fuperetur, fiet ex fupenus ex-
pofitis, ut vcl primario fanguis non influat in auriculam, &
finiftrum finum, fi impedimentum fit a pulmonibus ad ufque
auriculam, vel fecundario, fi impedimentum fit a pulmonibus
ad ufque venae cavae ramos, quatenus ejufmodi impedimentum ^|uco,li
prohibet, ne fanguis continuo fluxu, &: fui ferie non interru- habcaT.n
pta fluat per pulmones. Siquidem vero impedimentum fue-
rit per totum truncum venae pulmonariae, non vero incra
pulmones, eadem fuccedent, quae ab impedimento in auricu-
la, nifi quod erit refpiratio aliquando difficilior, & rmjoris
mfus^ cum major eopia fanguinis intra pulmones refiftat ,quae
.extra flueret, fi impedimentum effet remotius. Adhuc difrici-
lior erit refpiratio, fi impedimentum fit intra pulmones, 6c
pertineat ad ramos arteriaej tunc enim quantum fere fanguinis
influet, tantum intra pulmones detinebitur, & facile fuperve-
niet inflammatio, feu peripnettmonia. St vero ad ventriculum
dextrum, auriculam ejus, confluxum utriufque trunci venae
cavae, vel ad eofdem, refpiratio nihil patietur malij fed aderic
dolor gravans cum calore, 6c tenfione ad Cor,ex quibus proxi-
mis ftimulis vitiabitur motus pe&oris pro eorundem ftimulo-
rum neceflitate. SimUiter igitur fi impediraentum fitadau-
riculam dextram,vel confluxum utriufquetrunci VenaeCavae,
periculum erit, ne eadem v^ena ab atrricula divellatur. Operae Empyema»
pretiurftnon eft fing*ilas impedimentorum fpecies enumerare, &hydt°Ps»
cum facile pateant, qua ratione operari debeant fingula, fi
fintpolypi, fi tumores, fiofla, fi lapides, fi adeps, fi grumi
&c: fed eftaliquid addendum de Empyemate, atque Hydro-
pe pe&oris, in quibus morbis pus, vel aliqua, five aliud quod-
libet liquidum cavitatem pe&oris occupant , adeoque premant
©portet quicquid intra pe&us continetur. Aflero igitur, etiam
ab
616 L. BELLINI
ab his ita pofle premi vafa, 8c auticulas, quin imo, ut fupe-
rius indicavimus, etiam cor ipfum, ut per eorum preffionem
excitetur intermiffio pulfus. Et fane dubitari non potefl, in-
rermiffionem pulfus excitandam per illa liquida, fi quidem tan-
ta eflet ipforum vis, ut prohibere poflet naturalem influxum
fangninis in finus fuos, 8c eodem fanguine ad locum preflionis
cumulato eadem demum preffio fuperaretur. Hoc igitur fieri
pofle oftendamus oportet in Empyemate, 8cHydrope. Etpri-
mo cum trunci vaforum, 8c auriculae contineantur intra du-
plicaturas mediaftini, quae communionem non habent cum re^
liquo pe&oris, nempe cavitatibus utrinque pulmonem conti-
nentibus>duplicaturae autem illae membraneae funt , inter ipfas
igitur facile exfudabit pus, vel aqua cavitatum pedboris: imo
fieri poterit in Hydrope, ut origo humoris in cavitatibus con-
tenti utrinque ad mediaftinum pofitis devenerit ab eodem me-
diaftino, fi inter duplicaturas ejus ruptus fuerit canalis aliquis
lymphaticus ob preffionem, vel quamlibet aliam caufam dif-
rumpentem: quin etiam aliquod Empyema dari poterit, cujus
pus ex fpatio inter mediaftini duplicaturas defluxerit, fi intra
idem fpatium aliquis tumor, abfceflus 8cc. fuppuratus fuerit.
In fingulis igitur hifce cafibus qua trunci Vaforum, qua au-
riculae premi poterunt tanta preffione, quae fuperet momen-
tum naturalis influxus fanguinis. Quia vero etiamfi pus, aqua,
& lympha penitus incompreffilia fupponerentur , perinde.eft,
ac fi comprimi poflent, quoties continentur corporibus ceden-
tibus ; ejufmodi autem liquida continentur inter membranasdi-
ftra&iles, extenfilefque; igitur cumulato fanguine ad loca pref-
fionuni tantum nifus poftremo cumulabitur, ut fuperari poflic
momentum preffionis, & pulfus, qui intermiferat, excitabi-
tur. IntelligaturTecundo pus , aqua &c. intra cavitates pefto-
ris> erit igitur ad contadfcum pericardii, & in ipfum nitetur
non folum vi fua quaquaverfum, fed vi, qua urgetur a pedo-
re, fepto, & pulraonibus, quorum percuflionibus fieri non
poteft, ut quaquaverfum non diffiliat magno cum impetu, 8c
fe, quaqua poteft, intrudat. Itaque Hydrope, vel Empyema-
te diutius protra&o poterit tantum liquidi exfudare in fpatium
inter cor, 8c pericardium, ut idem fpatium penitus implea-
tur, imo infarciatur, atque impediatur Cor a fua reftitutione,
quoufque cumulentur tanti fpiritus, 8c tantus fanguis., ut cor
in
DE MORBIS PECTORIS. 6ty
in vehementifljmam contra&ionem agant ipfo prius diftra&o
per cumulatum fanguinem , cui fuccedet nifus in reftitutionem
^ejufdem roboris fuperans, quantum poteft, momentum a refi-
ftentia infarti pericardii proveniens. Sed Sc hoc ipfum intra
brevius temporis fpatium contingat oportebit ratione pulmo-
num j pus enim, vel aqua Sc per vim fuam quaquaverfum , 8c
per impulfum coftarum Scc. multo facilius premet pulraones,
& ad contafrum perducet vafa pulmonaria extra ipfos pofita
folum extrinfecam eorum fuperficiem urgendo, unde intermif-
fio pulfus modo in fuperioribus non femel expofico. Si ve-
ro intra pulmones exfudet, fed vel fit tenacior, quam quaered-
di poflit per alperam arteriam , vel reddatur folum aliqua ejus
portio, reliqua premente vafa infigniora, prohibebitur , ne fan-
gnis fic fibi ipfi continuus intra vafa pulmonis, Sc fiet pulfus
intermittens. Poftremo echm his omnibus omiflis poterit Hy-
drops, vel Empyema intermiflionem puifus producere. Fac
enim puris &c. copiam cfle tantam , ut quo tempore fic expi-
ratio, feu amplitudo pe£boris fit minor, tota ejufdem pe&oris
amplitudo impleatur ab illo liquido, five fit pus, feu quidvis
aliud, impleaturinquam, 8c infarciatur : nicetur illud in utrum-
que venae truncum , imo etiam bafim Cordis, auriculas, peri-
cardium, eoque major erit ejufmodi nifus propter impetum
impreflum quaquaverfum a reftitutione coftarum,8cfepti ,qua-
rc vafa, & partes illae poterunt occludi, & cohiberi a moti-
bus, unde intermiflio pulfus, quoufque nifus ille perdurabit.
Fiat jam infpiratio, quoniam pus &c. eft aere gravius, & qui-
dem pJuries j igicur momentum ejus quaquaverfum majus eft
momento aeiis, quare ftatim ac contrahuntur mufculi pe£bo-
ris, hoc eft, fit major ejus cavitas, prius liquidum illud dif-
fiuet quaquaverfum eciam comprimendo pulmones, quam fub-
eat ipfos aer, atque extendat, & impleat fpatium pe&oris au-
£tum per infpirationem. Itaque rami VenaeCavae, & reliquae
partes a preflione liberabuntur, 8c pulfus excitabitur, qui non
intermittet neceflario in expiratione fuccedentej poterit enim
pars liquidi exfudafle in pulmones, & per os abiifle extra cor-
pus, vel exfudafle in vafa fanguinis, vel fuccedere expiratio
minor, hoc eft, non ita conftringens pe&us. His autem con ftiidco».;
juncta erunt quaecunque Hydropem pectons, aut iLmpyemahabcat.
comitantur: non erit tamcn tutum affirmare, fiineoEmpye-
1 i i i xna-
<i8 L. BELLINI
uaatico detur pulfus intermittens,ejufmodi intermiflionempro-
venire a purej poterit enim dari alia caufa intermiflionem pa-
riens, & pus clTe tam parvae copiae, ut nihil habeat cum ipfa
negotii. Ab ommbus igitur expofitis caufis intermittet pul-
fus per prohibitum influxum fanguinis in finiftrum cordis fi-
Quiequid num. Etfi autem fupponatur fanguis in hunc ipfum finum in-
PmuxumS ^uere P°ft~e5 adfit vero aliquid intra, vel extra truncum arte-
fanguinis c riae impediens ad certum tempus effluxum ejus, ut polypus,
■finiftrofmu tumor ^c intermittet pulfus: fed cum haec facillima fint, 6c
m artenam » J t .... . , .
magnam. abunde pateant ex iupenoribus, ns ultenus non lmmorabimur.
kem^wad inTtiper dolor vehemens praecipue circapraecordia, & cor
cor. jpfum j fiet igitur per nervos cordis refluxus vividus, & copia
fpirituum in auriculas cordis naturali multo major, atque fre-
quentior, quae proinde tanta elTe poterit aliquando, ut eafdem
in perpetua contra&ione detineat. Cum itaque vis naturalis
contra&ionis in auriculis per influxum naturalis copiae fpiri-
tuum tanta fit,ut fuperet preflionem fanguinisaffluentis perve-
nam cavam, aut pulmonariam, ejufmodi igitur contraclionis
vis erit ipfa preflione fanguinis multo major, quoties augetur
influxus fpirituum, unde a preflione fanguinis difcludi auricula
non poterit. Imo vero idem fanguinis continuus affluxus fa-
ciet, ut validius, 6cdiutius, quin etiam ad ufque mortem au-
riculae occlufae perfiftant > quoniam enim membranae venarum
funt diftra&iles, & earum oppofita latera ad contactum per-
ducuntur per contra&ionem auriculae ; auriculis igitur in con-
traftione perfiftentibus fanguis continue fuperaffluens, nec op-
pofita latera a conta&u removere valens, venam ftatim fupra
auriculam extendet in finum, qui in auriculam ipfam nitetur,
unde haec in occlufionem magis urgebitur, ex quo fiet, uc
etiamfi dolor celTet, auricula debeat in occlufione perfiftere,
non quidem propter fpiritus, fed propter preflionem incum-
bentis finus fanguine pieni, quo in ftatu perfeverantc Animali
brevi fuccedere poteft Mors, ut patet. Neque neceflariutn
eft, ut in ejufmodi refl-uxu valido aut ceflet refpiratio, aut
plurimum a naturali ftatu recedatj cum enim motus pe&o-
ris non fit ifochronus motui cordis, 6c refiftentia coftarum fit
multo major, quam refiftentia preffionis a fanguine ad auricu-
las, multo minor copia fpirituum fufficiet detinendis auriculis
in pcrpetua contra&ione , quam mufculis refpirationis , ex quo
fic5,
DE ,MORBIS PECTORIS. 6i9
fict, ut fanguis univerfus, qui jam in pulmonem influxerat,
trudi extra lpfum poflit, & finiftram auriculam,ut expofitum,
premere. Quod fi etiam refpiratio cohibeacur per ejufmodi
refluxum , intercipietur illa mufculis in perpetua contra&ione
perfiftentibus, unde pulmo in dilatatione perfiftet, & fanguis
jam intrufus effluet ad auriculam finiftram, eamque modo ex-
pofito premet. Itaque duplici de nomine pulfus in vehemen-
ti ad Cor dolore poteft intermittere, & quia fcilicet auriculae
per vividum, & copiofum refluxum a reftitutione impediun-
tur, 6c quia fanguis continue affluens ealdem a fuperiori parte
premit, & validius in contadhim urget , quod etfi inrermiflio-
nem pulfus produceret, licet ad auriculam folum dextram con-
tingeret, adhuc magis, & fortiori a caufa producatur opor-
tet, cum fanguis a pulmonibus refluens, qui caeteroquin ab
eadem intermiflione per aliquod breve fpatium temporis prae-
fervaflet, eandem compreflionem ad auriculam finiftram pa-
riet. Ex his autem fit, ut alio infuper de nomine intermiflio
pulfus confervetur, & diutius protrahatur, ac demum in mor-
tem abeat> finiftra enim auricula in occlufione perfiftente, ni-
hil fanguinis in arteriam truditur: interim autem qui per piant
matrem,8c mufculos corporis fluebat, derivatur in vcnas, ni-
hil igitur preflionis, nihil fanguinis ad cerebrum, & mufcu-
los ducitur, unde nulla ex cerebro fpirituum expreflio, nulla
iis generandis materies, unde nihil fpirituum ad cor, & nul-
lus ejus nirus in motum : fanguis autem fupra auriculas in-
terim eafdem premit, 8c prohibet, ne difcludantur> nihil igi-
tur fuperincumbentis fanguinis derivari in arterias poterit per
paucos illos foiritus fuperftites adhuc in nervis, unde brevi
Animal viribus fraclum mori poterit. Hacc autem co facilius
contingcnt , fi dolor ille ejus fit conditionis, ut per ipfum
fiat refluxus mufculos univerfi corporis in motu tonico deti-
nens>cum etenim in ejufmodi motu mufculi vix contrahantur,
minimus impetus ab ipfo communicabitur fanguini per venas
refluo, fcd eo concepto impetu fanguis ad auriculas premitj
igitur nifus fanguinis eo minori vi fuperari poterit ab auricu-
lis, dum contrahuntur, feu minor copia liquidi requiretur ad
perpetuam auricularum contracl:ionem. Patet antem ex h\sf
quemcunque motum liquidi per nervos tam vividum ,6cinper-
petua contra&ione auriculas detinens, producere debere intcr-
liii i mif-
Mo L; B E L L 1 N I
#taviso- miflionem pulfus. Si itaque fit odoraliquis, qui vel natura^
dor' vel per afluetudinem fit alicui tam gravis, ut fpecies ipfius tre-
mens liquidum nervorum in vividum refluxum agat, intermit-
tere poterit, ac debebit pulfus fuperftite etiam, aut vix vi-
tiata refpiratione, eoque facilius, fi in a&u fenfiis corpus to-
^moVvehc- tum motU{ impotens fentiatur* erit enim tum tfgnum motus
mens & tonici : idemque prorfus continget^ fi quis ira corripiatur ve-
?PUeac"sX-riementius, laetitia geftiat effufius, timeat intenfius, atque u-
dioi. no verbo per motum cujufcunque fpeciei vividioris, ita ut per
ipfam fluxus derivationis fiat copiofusr & frequens: tum enim
dari poterit mufculorum, & praecipue minorem refiftentiam
tentrfcuii fuperantium perpetua contra&io. Hinc patet, eandem inter-
miffionem facile producendam, fi moleltum aliquid ventricu*
lum arHciatj tum etenim refluxum fiet, ut de dolore fuperius
expofitum, & ejufmodi refluxus primo ad cor deduci poterit
per ramos nervis ventriculi communcs, unde cor fubito affi<-
cietur: fimilique de caufa affe&o utero, renibus, liene, fepto
ut«i &c. &c. per refluxus folos. Quod fi intra has partes fermentefcac
quac aliquidita, ut ipfas in infignem molem extendat, & feptum
premere cogat, & pericardium, & Cor, ita ut rettitutionem
ejus impediat , fiet intermiflio per preflionem , de qua fupe-
suntinter- rius. Si vero ex iifdem partibus aliquid trajiciaturin vafa,quod
™'tffi°^n fermentefcere poflir, prout illa fermentatio continget auc in
f»m. pia matre, ubi nimispremat, & fpirituum fluxum, vel gene-
rationem impediat, aut in nervis cordis, aut in arteriis coro-
nariis , aut in auriculis, aut in ventriculis cordis, fiet inter-
miflio pulfus per fermentationem , ut fuperius expofitum : fi-
militerque fi ab iifdem partibus trajiciatur in vafa aliquid,quod<
haerere poflit Cordi , aut intra ventriculos, aut ad villos, &
fitt vividi (tirnuli, excitabit dolorem, aut infignem moleftiam.
in Corde, unde refluxus, & perpetua contra&io, qui func
ivacuatio modi intermiflionis per confenfum. Nimia etiam evacuatio five
nimia. per haemorrhagiam quomodocunque fa&am , five per medica-
menti potionem, eandem intermiflionem producet vafa fm-
guinis nimis exhauriendo, hoc eft, fubtrahendo materiam fpi-
rituum, & minuendo preflionem, unde influxus eorum nequc
ad cor, neque ad reliquos mutculos> fed & alia datur imermit-
tendi pulfus ratio, quac praecipue in miflione fanguinis con-
tingit jlicet raro,etiamfi fanguis mittatur in minori quantitatey
&
DE MORBIS PECTORIS. 6zi
& haec fit fubito, poftquam aliquid fanguinis effluxit, ita utgu
deficere patiens videatur. Et id primo facile poteft contingereri.am Far-
in pavidis, 8t de rei exitu dubitantibus , & fibi ipGs plus aequo001,
caverc ftudentibusj excitabitur enim tum fpecies timoris vivi-
dior, & fanguis ceflabit a motu non reftitutis auriculis. Sed
poflibile eft id ipfum contingere etiam fine ullius fpeciei exci-
tatione. Fac enim delicatulum aliquem , & pauci fanguinis*
ftatim igitur ac fanguis mittitur , quicquid ejus in vafis reliquis
continetur, nitetur in partem minime refiltentem, nempe in
faftum emiflarium, & reliqua vafa omnia minus extenfa rema-
nebunt, & pauciorem fanguinem continebunt, unde in cere-
bro preflio multo minor, Sc motus fpirituum tardior, & ge-
neratio eorum parcior,& fiquidcm millio pro ratione illius tem-
peramenti fuerit amplior, quanquam caeteroquin exigua, facile
in mortem veniet non fuperftite tanto fanguine, quo premi ce-
rebrum &c. poflit. Contra finge alium plenioris habitus, in
quo vafa infarta finty omnia igitur per infartura fangutnem ni-
tentur quaquaverfum vivide, & fingulae particulae fanguinis
erunt momenti maximi, quo fe ferent toto impetu quaquaVer-
fum arterias tantum non exhauriendo, fi daretur exitus : detur
igitur exitus per foramen, ex quo fanguis mittitur > fanguis
igitur univerfus fe eo devolvet cum impetu, Sc arteriae pluri-
mum exhauriri poterunt, preflSo cerebri influxus, 6c genera-
lio fpirituum maxime minui cum caeteris, quae mox expofui-
mus, intermifiionem pulfus producentibus: unde his arTc&io-
nibus minus erunt obnoxii medii temperamcnti homines, in
quibus nec cavcndura a minori quantitate fanguinis, quae licet
minimum minuatur, vafa exhaurit, neque a majori, quae per
nimium impetum ab iifdem vafis fe cx feipfaproripit. Haecau- Nimia
tem omnia quid conjun&um habeant, ex ip£a expofitione ma-qpX!
nifefte patet. Ex his autem fingulis colligitur, a nimia etiam
frequentia pulfus intermiilionem ejus pofle fuccedere. Quo-
niara enim ad hoc,ur utraque auricula apte impleatur ,hoceft,
impleatur naturali quantkate fanguinis, opus eft certo fpatio
temporis, quo fanguis e fummis venis fluere poflic in nuriculas^
& eodena fpatio temporis eaedem auriculae in diftra&ione per-
feverentj fi igitur per intervalla eo fpatio temporis minora con~
trahantur, hoc eft, cum pulfus eft tam frequens, ut fpatiunv
iatcr u-uamque pulfationera minus fit, quam quod reuuiritur
liii 3 adi
m L. BELLINI
ad derivandam univerfam naturalem quantitatem fanguinis in
auriculas, ejus folummodo portio deducetur in ventriculos, &
arteriam magnam reliqua fubfiftente ad auriculas. Cum igi-
tur per venam cavam continue interim affluat novus fanguis,
& per pulmonariam fimiliter,illefcilicet,auo jam refertus erat
pulmo, prementur aui iculae valide, & ad occlufionem deti-
nebuntur, feu reftitui impedientur, unde intermiffio pulfus,
quoufque tantum fpirituum cumulatum fuerit, ut fa&o fimul
impetu perrumpere poffint in villos, eofque magis, ac tanta vi
contrahere, ut ab ilia contractione fefe reftituentes fuperent
momentum prefiionis a fuperurgente fanguine provenientis.
Id vero etiam difficilius fuccedet > cum etenim ratione illius ni-
miae frequentiae parum fanguinis in artcrias trudatur, pauci e-
tiamfpiritusgenerabuntur,& cerebrum minime prcmetur,un-
de auriculae facilius comprimentur a fuperurgente fanguine,6c
stimuiusu-cumulandi fpiritus efte poterunt minoris copiae. Quia vero
co^^quicquid ftimulat, prout magis vel minus vivide id praeftat,
magis aut minus copiofum influxumperderivationeminmufcu-
los parit , feu in re noftra plus minus frequentem contra-
ukus^Vu*? ftionem cordis , feu pulfum 5 quoties igitur dabitur ftimulus tam
& quicquid acer , ut per ipfum excitentur contra&iones , quarum imer
Abu^cura "utramque minus excurrat temporis, quam quod requiritur ad
ftimuio derivandam in auriculas naturalem quantitatem faneuinis.brevi
conjun- . . ,r . ,7 r ° i •
&um. intermittet pulfus maxime penculolus propter cumulationem
fanguinis ad auriculas, & defe&um fpirituum , acpreffionisin
cerebro : quare haec intermiffio haberi poterit a vulnere cordis,
ulcere, inflammatione &c, & a fingulis preffionibus, caete-
rifque non naturaliter cor afficientibus fuperius expofitis , dum-
modo cum ftimulo conjun&a fint hujus certae conditionis,
Ficthora. quam hic explicavimus. Ex his autem omnibus patet pulfus
intermiffionem pofTe provenire, & quidem modis pluribus a
plethoraj cum plenitudine enim, & quafi infartu vaforum da-
bitur nimia preffio cerebri, unde intermiffio pulfus a fuperius
defcripta preffione illius partis : ltimulus ad cor a nimio calore
nimii fanguinis, unde & per ftimulum: ex nimia copia fan-
guinis difficilis motus per arterias,unde extrufio ex dextrofinu
non univerfi fanguinis in ipfum dedudti, fed partis ejus, unde
paulatim prohibita contra&io cordis, & ob eam caufam inter-
miffio: affluxus nimius ad auriculas prohibens, velnecontra-
han-
DE MORBIS PECTORIS. 623
hantur, vel ne reftituantur, unde ex iis intermilliones, & hae
intermiffiones facile contingent ,atque recurrent in illo pletho-
rico a cibo , cum per ipfum augeatur quantitas fanguinis > a motu
corporis, vel animi, quibus fanguis incalefcit vcl rarefcit: a
preffione vaforum infigniorum per infartum ventriculi a cibo,
pondere externo, veftibus nimis adftricliis, conceptu, & ge-
ftatione uteri, prout foetus in fpinam decumbit, aut in latus:
ab anni temporibus humidis,praecipuequibus vafa infarciuntur:
a cibus fermentefcentibus,& fi quae his funt (imilia. Et ex his cacochy-
deduces rurfus, etiam a cacochymia intermiffionem producen- raia'
dam, primo fi fit cum copia humorum plethorae rcfpondente:
fecundo etiamfi defit copia, fit illa cacochymia conjuncta cuni
humore acri, qui cor nimis vellicet, & producat intermiffio-
nem per ftimulum , vel cum humorum vifciditate, feu lento-
rej horum enim refiltentia ad motum ficri poterit, ut etiam
ad tenuiffimos canaliculos piae matris diutius haereant, & cu-
mulentur, unde tandem cerebrum nimis prematur, & inter-
miflio fuccedat, vel haerere poterurtt ad auriculas, & cavi-
tatescordis, & intermifliones iis de nominibus provenient ,quas
ante expofuimus. In utroque autem cafu , nempe tara in ple-
thora, quam in cacochymia cum nimia quantitate conjun&a,
etfi caetera jam enarrata intermiflionem non producerent,oriri
illa poflet a folo infartu vaforum fanguineorum per villos cor-
dis repentium , quoties ille infartus ita vafa extenderet extror-
fum nitendo, 6c majorem fibi locum faciendo membranas vil-
lorum ita comprimeret, ut finus eorundem villorum occludL-
rentur, quo eodem tempore minimi etiam nervorum ramu-
li pariter ad ufque occlufionem comprimi poffent, unde cor-
dis prohibita contra&io, feu pulfus intermiffio. Quod fi in-
fartus vaforum non eflet tantus, fed folum ex parte occlude-
rentur finus, & nervi, pulfusminor, & rarior folum contin-
geret, ac tum virium fuccederet imbecillitas non ratione fan-
guinis, qui non deficeret, licet motus cordis eflet rarus, 6c
debilis, fed quia ex parte occlufis nervis, & ccvnftri&is villo-
rum finubus copia fpirituum, & fanguinis minor in eofdem in-
fluere poflet, unde minor expanfionis impetus^ feu minus vi-
rium robur , cum hoc ab illa plane pendeat.
suc-
6i4 L BELLINI
SUCCEDENTIA.
INtermiffionibus pulfuum brevi, aut ftatim racile fuccedet
virium imbecillitas, fyncope, aut palpitatio cordis, &haec
quidem, fi intermiffio conjun&a fit, vel pendeat ab aliqua
caufa, quae cor, 6c nervos ejus valide ftimulet,unde fpiritus in
vividum refluxum agantur, 6c cor jaftent crebrius, & vehe-
mentius: fi vero intermiffio fit aliquanto diuturnior, ita ut e
cerebro omnis antea eo dedu&us fanguis in venas traducatur,
antequam pulfus rurfus excitetur, «fubito concidet animai quafi
fra&is viribus, & velut emortuum : ceflabit enim preffio fpi*
rituum a pia matre , eorumque motus vividus i fi vero fit per
penuriam fpirituum, aut fanguinis, aut utriufque , five quia
fanguis detineatur ad aliquam partem , five quia abfumttis fit,
fuccedet virium imbecillitas. Sed de his fingillatim mox*
SYNCOPE,
Lipothymia , Lipopfychia , Apopfy tia ,
Eclyfis, Afphyxia.
TyKoTnj vox apud Hippocratem, & antiquos Graecos
^s j in ufu non fuit, 8c ejus vice utebantur nominibus A«-
7njv^ictj XHTn^v^ict, , do-Qvfyotj 6c &?a\^t>ritf, quorum
Afphyxia graviffimum ett malum, reliqua ejufdem feregradus.
Circa tempora autem Galeni inventa vox ^yxe^, quae figni-
flcat morbum graviorem Lipothymia, & duobus reliquis,
Afphyxia leviorem, & definitur praeceps virium omnium la-
pfus, vel fi velis, ex vi Graecae vocis, fubita virium omnium
fimul refciffio, jcott)^ enim fcindo eft: Lipothymia autem eft
deliquium animij hjtit» enim relinquo, derelinquo, Jvpoe au-
tem animus: limiliter Lipopfychia deliquium animaej ^vxn-
enim anima eft , & idem fonat ^m^/vTict 9 vel Thn^v^ia. Ar(pv*
%i* autem eft deftirutio, vel privatio pulfus in toco corpo-
rej <r0t/^y enim pulfo, <r<pvyjjLoc , vel a-Qvfyc, puifus. De*
mum MXvric eft enervatio, vel exfolutio viriumj cwXvrJ enim
exfolvo eft. Eft igitur Eclyfis omnium horum morborum !e«
viffimus, gravior Lipothymia, Lypopfychia , vel Apopfytia ,his
gravior Syncope, graviffimus omnium Alphyxia, in quo aeger
iine
DE MORBIS PECTORIS. Sif
fine pulfu in qualibet parte corporis fit. Differunt igitur hi
morbi fecundum magis & minus, nempe majorem aut mi-
norcm virium lapfum, & quidem fubitum, qui cum pendeat
a majori, vel minori pulfu, pulfui minimo fuccedit demym
Afphyxia.
ANTECEDENTIA.
ATuberculi introrfum eruptime ixAuaK, e/wgr^, ncmpe vo-
mitus, ij Xnfn-^v^ fit. Hipp. 7. Aph. 8. (ubi Galenus
fuppurationem intra ventriculum intelligit, adeoque per con-
fenfum a ftimulo ejus partis.) Improvifa anxietas, animi per-
turbaiio, capitis gravitas, vertigo, alieni & varii coloris ob-*
verfatio oculis: coloris faciei, ficut etiam pulfus frequens^
&fubita mutatio: fcbres acutae, malignae, fyntheticae, fyn-
copales, gaudium immodicum, terror fubitus , ac repentinus,
odores graves, evacuatio quaelibet largior, vigiliae pertinaces,
inedia longa, effraenata Venus, dolores atrociflimi : vulnus,
aut ulcus cordis, febres colliquantes, balnea calida, hypocau-
fta, plethora, cacochymia,venena. Et haec idiopathicam : at
vero fympathicam affe&us ejus partis, a qua excitatur, ut a
ventriculo morfus ejus, oris amaror, fitis, naufea, vomitus,
vermes &c. : ab utero, affe&ioncs hyftericae, ftrangulatio,
furor, conceptus novus &c.
CONJUNCTA.
SUbitus, ac praeceps virium omnium lapfus: refpiratio ob-
fcura, aut nulla fenfilis: pulfus fimiliter minimus, aut et-
iam re ipfa nullus (quibus duobus praecipue , atque unice di-
ftinguitur ab Apoplexia, in qua refpirario major, 6c cum fter-
tore, & pulfus ut plurimum major, & plenus: & ab uteri
ftrangulatione, in qua refpiratio tollicur, fed non pulfus, nifi
quando etiam Syncopem fympathicam producit) nulli convul-
fivi motus (quo ab Epilepfia diftinguitur) pulfus demum omni-
no ceffat: facics fumme pallida, aut livida: totum corpus,
& ad extrema praecipue frigidum: fudor frigidus, ideo Syn-
copticus , praecipue in temporibus, collo, &thorace> colot
albidus praefertim in labiis: non vident, non audiunt, non lo-
quuntur, fubito collabuntur: facies Hippocratica, nares nem-
pe acutae, oculi concavi, collapfa tempora, cutis arida circa
Kkkk froa-
6i6 L BELLINI
frontem. Cum defperata eft, & confirmata, collum inver*
titur, ut in ftrangulatis, & color faciei fit viridis*
S V C C E D E N T I A.
MiPP- *• Ui faepe , £s? vehementer fme caufa manifefta animo linquun-
p . 4 • tur, ii repente moriuntur. Quoniam Afphyxia eft horum
morborum fummus gradus, qui nihil differunt nifi per
magis & minusj eadem igitur caufa plus minus intenfa expo-
fitas omnes afFecTiones producet in quocunque ex morbis pro-
pofitis incipiendo ab Eclyfi ufque ad Afphyxiam. Quia ve?
ro fublato motu fanguinis ea omnia, quae hic enumerata funt,
neceflario, ac fubito producenda nemo non videt, eoque faci-
iius, fi ad roorbos fuperius expofitos refpiciat^igitur quaecun-
que motum fanguinis impediunt , ita ut conjuncla illa omnia fub-
ito produci poflint, quemlibet horum morborum producentt
illaautem funt quaecunque intermiffionem pulfus, feu intei-
miflionem motusCordis poflunt parerej totigiturcaufaequcm-
libet ex his morbis pariens, quot pulfus intermiflionem. Cum
vero has fatis diftin&e fuperius explicaverimus, & fublato,
vel alterato motu cordis pateat fubito neceflitas afFectionum
omnium five antecedentium, five confequentium, nihil liic
iis exponendis immorabimur, cum ex praecedenti pulfus in-
sudoifrigi-termittendi neceflitate tota eorum res pendeat, ac pateat. So-
fJaVcipu». lum indicamus, fudorem frigidum per totum corpus vel pen-
dere a fublato motu fanguinis, qui facit, ut frigeant omniaf,
unde exprirnitur aqueus humor forte per debilitatem partium
potius efHuere libere permittentium, quam exprimentium ,
cum jam concidant , & flaccefcant : vel quia perfpirationis
partes jam erupturae, cum calore deftituantur, quo ab inviccm
fejunguntur, abripiuntur, nec fub afpe&um cadere poflunt in
tenuiirimam leviflimamque nebulam per admiftionem ejus re-
daftae, coguntur magis accedentes, & pervenientes ad con-
taftum mutuum, unde non poflunt per aerem tolli ipfo gra-
viores, fed inhaerent fummis pororum orificiis, & fucceflivc
in moles majufculas colle&ae tandem ejus molisfiunt,quaefen-
fus movere poteft, & fpecie guttularum oculis objiciuntur,
Profe&o deeft inibi calor, unde quemadmodum in vafis chy-
miois liquida guttarum fpecie ad pileos fubfiftqnt folum , quia
pilet
1
DE MORBI5 PECTORIS. 6i7
pflei refiftentia permittit cxicum calori , non reliquis partibus,
quae per vas caeteroquin, cum calori admixtae funt , non pa-
tenc oculis, id ipfum neceflario fecucurum videtur, fi quacun- Ad colIumi
que de caufa calor deficerec, & humorem jam evaporancem tempora,sc
folicarium relinquerer. Quia vero pars colli fuperior coca glan-pcftu84
dulofa eft ad fauces,ubi maxima copia glandularum infignium
ftatim fub cute, pectus vero concinue movecur, & ad tetrfpo-
ra parirer, 8c ftatim fub cute parotides; igicur ex hifce par-
tibus mulco major, quam ex caeteris humidae evaporationis
copia expirabit , ex collo & temporibus propter glandulas
humidum fecernentes, & continentes, in pe&ore propter con-
tinuum motum magis exprimentetn , 6c abfumentem partes,
quibus fi velis addere tenuicatem horum membrorum perfpi-
rationi exitum facilem perrhittdntium , non abfurdum credidc-
rim. Itaque deficiente motu^ five calore fanguinis particulac
perfpirationis ad earum partium fuperficiem cumulabuntur in
majori quantitate , e quibus naturaliter expirant copiofius,
nempe collo, temporibus, peftore. Quia vcro fanguis, &Coi©rmi.
carnes cum putrefcere incipiunc, in colorem fubviridem abeuntj ciamatu""
cum igicur in Syncope virefcic facies , indicium eric, par-
tes auc fanguinem purrefcere , adeoque fanguinem omnino
quiefcere, Sc irreparabilem efle morbi caufam. Cum aucem intorfi»
incorfio colli fiac per mocum mufculorum, & quidem alcer- ^^ja2g*i.is
ucrius ex concranitencibus> igitur quando in Syncope haec in-iatis.
torfio colli contingit, five illa fic in latus, five ancrorfum,
five recrorfum , alcerius concranicentis refolutio, vel valida
convulfio.akerius moventis neceflario concinget, quod utrum-
queerit diverfis de caufis ir ec.arabile, prout fit in Syncope a
diverfis caufis provenience: irreparabile autem, cum tam Pa-
ralyfis, quam Gonvulfio proveniens a caufa, quae vires omnes
fubito frangat, remcdium vix admittere poflic. Si vero ante-
rius concidac, ita ut nulla vi etiam in latus, & pofterius ab
aditantibus infle&i polTit collum cum capite, quaquaverfum
autem agacur, nihil refiftat, Sc collabatur capuc, tum certius
erit refolutionis indicium, & quidem in mufculis omnibusca*
pitis , & colli , unde facile etiam totius corporis , feu fumma
atque extrema quies, vel defe&us liquidorum omnium vitae
munia obeuntium. Efto jam aliquis, qui fubito, fortiter, ac4* Ap *4*'
faepe linquatur animojin hoc igitur quacunque de caufa fluxus
Kkkk i li-
6ii L. BELLINI
liquidorum vitae munia obeuntium intercipietur, & quidem
fortiter, atquefaepe: fiat id infuper abfque caufa manifefta,
puta externa , morbi , motus animi , aut corporis &c. igitur
caufa ejus deliquii interna eft,atque permanens , iicet non fem-
per operans : operatur autem faepe, ac vehementer} igitur per
illam frequentiam, ac vehementiam vires imminuentur > unde
tandem etiamfi caufa illa non fieret intenfior, ad tantam vi-
rium diminutionem redigetur aeger , ut caufae illius infultum
ulterius fuftinere non poflit , adeoquc ipfo ftatim invadente fta-
tim feu repente morietur. Quia vero caufee morbificae eo
fiunt intenfiores, quo vires aegri minuunturj igitur eo facili-
syncope us , ac citius fraftus ille viribus repente morietur. Quae Syn*
h ftei?ca,&CcoPe a cor<^e P^venit dicitur Cardiaca : quia vero Kctpfa etiam
per confen-dicitur os ventriculi , hinc illa etiam'dicitur Syncope Cardiaca,
fum- quae provenit ab affe&o ventriculo,vel orificio fuperiore ejus,
quae tamen vitandae aequivocationis gratia dici etiam poteft , & a
pluribus dicitur Stomatica, vel Stomachica, quae fit per con-
Qnid fit fenfum uteri , Hyfterica. Eft itaque Syncope praeceps virium
syncope. omnjum ]apfus cum nulla, vel debili refpiratione, & pulfu
fine convulfivis motibus, aliifque, quae fuperius expofuimus,
orta a quacunque caufa pulfus intermiflionem producente,
eamque co ufque protrahente, fi opus eft, ut vires omnes fubi-
to deficiant.
V I R I U M
IMBECILLITA S.
Vlrium Imbecillitatem peculiarem morbi fpeciem conftitu-
unt Medici,quam cordi quidem tribuunt jaflerunt tamen
in hoc morbi genere non vitales fplum vires kedi, 6c immi-
nui, fcd etiam animales femper affici. Quia veroeriam in qua-
^ibet impotentia motus, de quibus in Morbis Capitis detur vi-
rium imbecillitas, quoties fcilicet illa a debilitate provenit,vi-
dent quidem illi, atque aflerunt y hanc virium imbecillitatem
cordi tributaci efle impotentiam motus, fed hanc pendere ab
affe&ione cordis, caloris infiti, & fpirituum influentium tan-
quam a caufa primaria, illam vero a cerebro primario aftecto:
cjuae fane hunc in modum explicata veriflima efle poflunt. Sed
il-
DE MORBIS PECTORIS. 6i9
rilud minus apte fa&um videtur, virium imbecillitatem a cor-
dc primario affe&o proveoientem conftituere fuam morbi fpe-
ciem diverfam ab aliqua ex iis, quae continentur ab Eclyfi uf-
quead Afphyxiamjnihil enim illae funt aliud,quam variae im-
becillitates virium decrefcentes per gradus, indicataeque a mi-conjaufl*.
nori femper validitate pulfus , quoufque hic prorfus aboleatur j
& prout imbecillitas haecmajoreft, aut minor, habet con-
juncium pulfum parvum, languidum, tardum, rarum, inter-
mittentem, obfcurum, minutum, formicantem, vermiculan-
tem. Aptius igitur ad eorura morborum aliquem redigeretur,
cum infuper conjun&am habeat difficultatem motus, & aegri-
tudinem in obeundis a6honibus,quae femper cum eorum mor-
borum fingulis conjuncta eft, 6c aeger ejufmodi imbecillitate
laborans de hac una virium imbecillitate conqueritur. Itaque
hujus morbi caufae, & fuarum affe&ionum neceflitas ex caufis
intermiflionis pulfus, & Syncopes abunde liquent. Et eadem *antcccdcn~
hunc antecedunt, quae Syncopem. Sed illud admonendum, inAliac
imbecillitate virium, etiamfi cerebrum primario affc&um non praetcr cc-
fit, non effe ncceffarium, ut femper primario fit affe&um
quaelibet enim caufa intermiflionem pulfus producere potens,ii?oaffeaac.
fi fit tanto remiflior, ut folum diminutionem pulfus, non au-
tem intermiflionem excitare valeat, imbecillitatem virium illa
profe&o pariet : patet autem ex fupcrioribus , quot modis haec
diminutio pulfus haberi poflit, etiamfi nec primario cerebrum,
nec primario cor afficiatur. Infuper omnino naturalitcr fe ha- Gcnerati*
beat cor5 nempe neque pnmano, neque lecundano ejus cor-*RUims.
pus, calor infitus, aut influens patiatur, fed folum vitio alia-
rum partium parum fanguinis generetur> igitur pulfus parvus
&c, debilitas, & virium imbecillitas , & motuum difficultas,
& aftionum aegritudo inde fuccedent. Adde his obftru&iones°M™&i^
in fummis canaliculis per extrema corporis repentibus fanguinem
refluere non permittentes , & quae his fimilia plurima addi poffent
fanguinem fiftentia , cujus folius quietis ratione nulla affe&ione
cordis virium imbecillitas orietur. Sed haec ulterius non ur-
geamus, cum femper vulgares Medici tueri fe poflint afferen-
do, nomine imbecillitatis virium , quarn morbis Cordis annu-
inerant, intelligendam effe illam imbecillitatem, quae prove-
nit a Corde primario affe&o: inde tamen non evadunt, cur
nempe haec virium imbecillitas non fit habendus aliquis mor-
Kkkk \ bus
63o L. B E L L I N 1
bus ex iis, qui ab Eclyfi ufque ad Afphyxiafri continentur, vel
faltem non fit primum genus eorum omnium , atque fupra
Edyfim ponendum, ita ut etiam Eclyfis cum caeteris fit fpe*
cies ejus. Nos itaque haec pauaa feorfitn de imbecillitate vi*
rium notavimus memoriae gratia ad morem Medicorum , cum
caeteroquin morbis fuj)erioribus annumerari debeat , & nihil
habeat ab iis diverfum praeter caufas levius operantes : Medici
autem neceflitatem hujus rnorbi potius excogitafle videantur,
ut fuum peculiarem morbum in diminutione, & iaefione aftio-
nibus etiam vitalibus tribuerent,quam quia re ipfa detur faltem
co modo genitus, quo ab ipfis fingitur, per laefionem fcilicet
caloris infiti, & fpirituum influentium, ut patet ei Anatomfe»
cis , Sc circuitu fanguinis. De hac igitur fatis.
PALPITATIO CORDIS
Sive naAfw Graecis.
PAlpitationem cordis cum diverfi diverfimode definiant,
prout unufquifqne exiftimat , hanc Vel illam eflecaufafn ef-
ficient^m ejus, alii djflinguunt a tremore , alii nihil aliud efle
quam trernorem aflerunt: omnes tamen in eo conveniunt, ut
Palpitatio cordis fit motus concuflivus vehemens ejufdem, ita
ut manu fuperimpofita pe&ori, nempe fterno, ipfa fe impelli
valide, & pectus extro.rfum trudi fentiat, imo vero etiam fo*
nus ab appulfu cordis ad pe&us admota propius aure perci-
piatur, vel infuper, quod ForeflUs aflirmat, auditum etiarrt
fonum ejus in quodam juvene,qui in cordispalpitatibnem inci-
dit ex vulnere, a tranfeuntibus per viam, fi feneftrae aurem
admovebant, vel etiam ; quod Fernelius, ctiftae vel luxentur,
vel difFringantur ab ejufdem appellentis cordis impetu, qua fu-
per re illud certum , repertas in aliquibus ex vehemeriti ecftafi
in palpitationem cordis incidere folitis duas in finiftro latere
mendofas coftas a cartilaginibus fuis abruptas, cor amplum,
& arteriam, quae ducit in pulmonem, duplo ampliorem na*
ttirali. Addunt infuper,cum hoc motu concuflivo valido cori-
jiin&am efle quamlibet ditTerentiam pulfus, ka ur efle poflit
8c fitrarus, frequens, tardus, celer, magnus, parvus, vali-
"dus, debilis, & cujufcunque inaequalitatis, iritermittens, rt-
cur-
DE MORBIS PECTORIS. 6n
eurrens &c. Cum igf ur pulfus motibus cordis refpondeant ,
poflit auccm elTe pulfu* etiam rarus , patet palpitationem in
tremore confiftere non pofle, cum tremor cordis, nempe fre-
quens conftri&io ejus frequentem pulfum debcat producere*
Fieri tamen poteft, ut adtit pulfus rarus , Sc frequentiflimus
cordis motus, quando fcilicet ea eft vel quantitas, vcl acrimo-
nia fpirituum, ut in v.lios cordis influant, antequam fangnis
in auriculas influxerit, vel in has, ancequam fanguis univerlus
naturaliter influxurus cas i ripleverit, actum dari poterit, ac de-
bebit , ut patet , motus concuflivus validus , Sc frequens cordis cum
raritate, & debilitate pulfus. Quia veromotusconcuflivus vali-
dus cordis proveniat oportet vel a ftimulo ad cor, vel a caufa
cumulante lpiritus pariter ad cor, ita ut facto fimul impetu
concuflionem illam producant, vel a preflione cerebri , vel ab
acrimonia fpirituum, vel ab aeftu fanguinis, & his (imilibub :
haec, autem omnia abunde etiam ad hujus morbi intelligeu-
tiam expofipa funt in intermiflione pulfus, ideo hic abftinebi-
mus ab ulteriori eorundem expolltione, 8t folum indicamus,
quam falfo afl^rant Medici comrBunitfr, qyo tempqre in palpi-
tatione eordis pcrcipitur app^fus' cofdis ad1 lternum , vel fo-
nus ejufdem, tum cor dilatari utris inftar, cum re vera tum
fit in fua continctione, & feriat pectus,co quod fupn fuam ba-
fim aflurgens cufpide ad coftas pertingit. An vero vis contra-
ttionis efle poflit tanta, ut fonum excitare valeat, ctfi afrin*tf-
re tuto non aufim , ita negare certo nonpoffum ; quantilluscnim
cftmotus, quo in jarnjam morituns raucum iiludcum anhelitu
ad fauces fonans producitur? Forte appulfus cordis ad pulmo-
nes, dum palpitat, fonum ilium producit, forte ad ipfumfter-
num; quid enim prohibet? Similiter fieri etiam poffe cre-
diderfm, ut coftae divcllantur, luxentur, curventur. A eonii-
mia equitatione femora , crura , fibulae , cnrva fiunt , tei gus gib-
bofam etiam in adultis, fi aequo diatius curvae pofitioni afluc-
fcant: quid ni coftae, qua praecipue cartilaginibus afflguntur,
fenfim loco moveri poflint, ac demum curvari, luxari, diffrin-
gi? Profecto contraftio cordis etiam naturalis eft fatis valida:
quid cum additur caufa ipfam vividiorem faciens praeter natu-
ram? Adde his multo majorem faciliutem dirTra£r.ionis pea-
dentcm a motu pecr.orisj fac enim cor incidere cum impetu
adcoftas, hoc eft, eafdem extrorfum trudere, cum contra-
6iz L. B E L L I N I
rio motu in expiratione ferunturintrorfum : quam facile propter
contrarios impetus fimul vigentes divellentur coftae,ut difrum-
pantur cyathi per mutationem vocis in ipfos emiflae, vel cam-
panae per iftum lapidis, dum fonant, vcl oenophori conftan-
tes ex vitro adfundumcrafliore,quodftatim in fubtile tranfeat,
& intra ipibs agitato lapide : quae omnia contingunt ob mo-
tus, qui eodem tempore contrarii fiunt in partibus ad conta-
&um pofitis, ex quibus eacorpora componuntur, quibus con*
trariis eodem tempore motibus oportet,ut partes ad conta&ura
pofitae ab invicem, feu ab eodem contadu recedant, atquc
ita diveilatur, feu fragantur corpus. Haec itaque de Palpita-
tione fatis, cum conjun&a, antccedentia, & fuccedentia ex
eadem pulfus intermiflionc abunde pateant, &exfe innotcfcat,
quando Palpitatio eft idiopathica, vci fympathica.
MORBI PULMONIS,
ET PECTORIS.
Peripneumonia, feu Inflammatio Pulmonis.
ANTECEDENTIA.
F
Lib. <k
'Rigiditas, aut humiditas, undc conftitutioncs , & loca fri-
gida, authumida, hyems Aquilonia, pluviae, Auftri,pul-
monum motus vehemens, tufSs valida, partis imbecillitas , vel
laxitas, aetas ad humidum, ut in pueris, velad frigidum, ut
in fenibus vergens. Fluxiones (praecipuc a capite per afperam
arteriam inquiunt) pituitofae,vel cujuslibet alius humoris,mo«
tus corporis, & exercitiura vehemens potiflimum a longaquie-
1A6ie™(\\iisi te , vel largo paftu, ufus aquarum ftagnantium ex Hippocratc :
& locis. angina, pleuritis, cacochymia , plethora , iracundia vehemen-
tior, & clamor fimilis, humores aut venena pulmonem ero-
dentia, afthma, fuppreflio menftruorum, vel evacuationum
fimilium.
CONJUNCTA,
Ryfipelas fimplex,vel oedematodes &c.proadmixtionchu-
morum, vel vera inflammatio, vcl phlogofis, eademquc
ctiam non finccra, pr^ut admifcctur aliis huraoribus, varia,
vcl
E
DE MORBIS PECTORIS. 633
vcl tuberculum. Difficultas fpirandi major, quam inPleuritide
cum fenfu fuffocationis, & ncceffitate ere&i fitus, feu Ortho-
pnoeae, licet virium debilitas decubitum poftularet. Nec lo-
qui , nec deglutire aliquando, cum morbus ingravefcit , pof-
iunt: eredta cervice, & confeftim refpirant, crebro anhelitu
vexantur, intumefcunt, nares expandunt non fecus, ac equus
poft curfum, & linguam crebro exerunt, pc&us eis fortum
edere videtur, & gravitas inefle, quam pe&us capere nequit.
Hactenus Hippocrates tertio de Morb. Refpiratio fublimis,
cujus nomine intellgit Hippocrates tertio Epidem. Sect.fecun-
da, AEgio feptimo, in qua fummus thorax etiam cum fcapulis
movetur, quando refpirationem molitur aeger. Principio mor-
bi refpiratio magna , & frequens , mox frequens, & parva
cum ftertore: expiratio aliquando conjun&a cum exfufflatio-
; ne, eaque calida, anguftia pe&oris cum dolore gravativo ali-
quando ad ufque fpinam pertingente, aliquando dolor eft fi-
1 mul pun&orius. Febris acuta, 6c acutior, quam in Pleuriti-
dej anxietas, jadtatio, mutatio crebra decubitus, faciei ru-
bor, oculorum, & venae temporum tument, lingua rubet,
j flavefcit, vel lentore multo obducitur, demum nigrefcit; ali-
quundo deliria, aliquando fopor, fitis magna, frigidi potus cu-
pidi, 8c frigidi aens quaeritatio. Alterumus, vel utriufqne la-
teris dolor imus, fummus, meclius, 5c aliquando qua parte
dolor, ibi livor etiam in externa fuperficie peftoris. Tuffis
molefta, aliquando plane ficca, vel cum fputo, modo Sc qui-
dem primo faniofo, tenuiore, mox cruor, vel quilibet alius
color, modo fpuma. Pulfus magnus, languidus, 8c mollisf
vel durusj inreanittens, intercurrens, undofus, vermiculans.
i Aliquando nullus dolor, nifi cum tuffis adeft, vel tuffire in-
; ceperunt. Senfus caloris ingens in toto corporc, febris cuni
M rigore, 6c frequens corporis rerrigeratio, cum altcrum tantuni
y latus afficitur, non fultinent decubitum in oppofito > nam fea-
:. tiunt veluti pondus fufpenium, ac trahens.
SUCCEDENTIA.
Q Iquidem igitur fufpenfae utrimque pulmcnis partes Aortae didae Ih Coacis
O tanta inflammatione tententur , ut ad latus adhaereant , /7/d t**t-4®o.&
.] corporis parte refolutionem fentiunt , & ad coftam Iivores foris fi-
unt , quos Feteres iftoS) aut fydere percuffos vccabant. §uod fi
Llll tan-
634 L. BELLINl
tanta non efl inflammatio, ut adbaereant , delor quidem totum oc-
cupat) neque tamen refolutionem fentiunt , neque livores habent.
Quibus autem una cum Corde pulmo totus inflammatur , ita ut in
latus incumbat , ii toto corpore nervorum refolutionem fentiunt , &?
fine fenfu jacet aeger frigidus , fecundo aut tertio die interit. §)uod
fi contingat , ut cor nlhil tale quiddam aut etiam minus patiatur ,
diutius vivunt, nonnulli vero etiam fervantur. Ha&enus Hip-
to Pracnot pocrates. Et idem rurfus. At in pulmonis inflammationibus ,
$. Ji inter initia morbi fputum excernitur flavum non multo per-
mixtum fanguine, falutare eft^{3 confert admodum: feptimo vero
die ac tardius, non adeo fecurum. ldem in Coacis. In pulmo-
nis inflammatiOne quibus circa initium urinae craffae funt, deinde
l6 ante quartum diem tenues evadunt , mors impendet. Pleuritide,
"? ' ' aut Peripneumonia detento alvi profluvium fuperveniens malum.
s.Aph. lo.^uibus ab angina liberatis ad pulmonem morbi flt converfio^ ii
intra dies feptem moriuntur: fe vero hos efugerint ^purulenti eva-
7' ?'l*'dunt. A peripneumonia phrenitis malum. Plurima pulcherrima
vide in Prognofticis, feu Praenotionibus Hippocratis. Abfcef-
fus poft aures, aut crura, iique falutares: Empyema,Phthi(is.
Jntra feptem, aut novem dies judicatur , vel longiflime o&o-
decim, vel viginti, quem dierum numerum fi tranfgreditur
aeger, non moritur, fed tufljt, Sc pusexpuit, & pe&us do«
let, & fit Empyicus. Si lethalis fit Peripneumonia, adeft vi-
gilia continua, aut fomnus levis, a quo delirium : aeger morbi
violentiam non fentit, frigent extrema, ungues livent, 6c cur-
vantur, & quarta, aut feptima moriuntur. Si vero ad falutem
tendat, fanguis e naribus fluit , aut fimilis permutatio cum
biliofis excretionibus, fignis co&ionis, & diebus criticis, &
cum inflammatio in pus convertitur, fi per urinam, aut alvum
cxcernitur, liberantur aegri. Vomica intra pulmonem.
Quoniam quaecunque fit inflammatio , vel eryfipelas in
Peripneumonia, datur quics fanguinis vel intra vafa , vel extra
cadem, five fanguis fincerus fit, five mixtus cum aliis humori-
bus,quofiftente,& novo femper ac femper affluente fittumor>
quaecunque igitur quietem fanguini intra pulmonem conciliare
|>oterunt,poterunt pariter Peripneumoniam producere: quaecun-
que autem vel incraflando fanguinem ipfius motum tardiorem
faciunt, vel ipfum reddunt quacunque de caufa minus aptum
concipiendo, ac retinendo impetum, vel adeo mobilem red-
duQCj
DE MORBIS PECTORIS. %
dunt, aut ipfum rarefaciendo, aut vehemenriorem impetum
a corde coucipiendo, vel motum ejus impediunt canales con-
ihingendo intra pulmones ipfos vel prohioendo, ne quantum
opus dilatentur, quietem fanguini intra pulmones conciliantj
ab his igitur fingulis Peripneumonia oriri poterit. Quoniam conftitu-
itaque fngida villos conftringunt 5 igitur fi haec applicentur tionesamri,
pulmonibus, canales conftringentur : fed & per eadem fanguis actarefque 1
concrefcit; igitur his ad pulmonem perdu&is quies faneuini^?"»*6
... L« j r j- ° huraidae.
concihabitur , oc mterim a corde novus continue iuppeditaturj
hic igitur ad locum fanguinis quiefcentis perdu&us partem
infarciet., & in tumorem attollet, feu fiet vera inflammario.
Cum autem per humida eadem conftri&io canalium per in-
fartum humidi poflic contingere, Peripneumonia ab humidis
orietur. Aer vero, qui per os in peftus ducitur, ftatim ad
pulmones labitur, hoc eft, ad conta&um canalium fangui-
neorum, quare aer praecipue, qui refpiratur, fi humidior,
aut frigidior fuerit, Peripneumoniam parere poterit occluden-
do canales fanguinis, cui addes, fi aerper admiftionem humi-
di fiat aequo denfior, etiam hoc de nomine facilius produ&u-
rum Peripneumoniam occlufis per nimiam preflionem canali-
bus. Conftitutiones igitur anni, & loca frigida, aut humida
Peripneumoniam producent, quin aetates nimis humidae, ut
puerorum erunt in ipfam facilesj humiditas enim villorum fe-
ciet villos facile concidentes, feu occlufioni maxime difpofi-
tos canales : humiditas autem humorum tardum faciet eorun-
dem motum. At in fenibus frigiditas denlitatem faciet , ad- •
eoque in villis pertinaciorem contra&ionem, feu majorem
refiftentiam difclufionis, Sc minorem vividitatem in humori-
bus, qua difclufio deberet peragi. Huc revoca ftagnantium aqm-J
aquarum ufumj craflae enim illae, & humores ad lentorem , gnantiaau '
villos ad laxitatem difponentes. Huc fimiliter pulmonis im puimonis
becillitatem, ac laxitatem j laxitas enim eft facilitas in con- J.*™" » &
cidentiam membranarum, feu occlufionem canalium: imbecil- e Uius*
litas eundem effe&um parit ratione minimae virrutis, qua par-
tes villorum ad mutuum contactum fiftunt, & ab ipfo facile
dilabuntur, unde fimiliter occlufio per concidentiam. Pitui- FiuxionH
tofae, quae dicuntur, a capite fluxiones etiam ad caufas funtpiimtofaCe
referendaej laxabunt enim villos humectando, vel conftrin-
gent infarciendo poros, unde occlufio canalium impetum fan-
Llll z gui-
6}6 L. B E L L I N I
guinis minorem reddent craflltie, ac torpore fuarum partium,
& demum per adjeftionem ejus humoris majorem copiam hu-
morum in pulmonem ducent, unde per eundem pulmonem
difficilius fluere poterit aucla, & lenta quantitas, & canaiibus
Cacwhy- conftri&is. Hac ultima de caufa a cacochymia, vel plethora
thQif*1*" or*r* Peripneumonia poteritj copia enim fanguinis five fince-
ri, five aliis humoribus permixti major erit, quam quae fluere
poflic per vafa pulmonis etiam naturali amplitudine patentia,
suppreflio undefubfiftet, & inflammabitur pulmo. Haceademdecaufa ori-
evacuatio- rj Peripneumonia debebit fuppreflis menftruis , haemorrhoidibus,
menitruo- haemorrhagus per nares , ialivationibus , unna , lemine , oc li quae
ium &c funtaliapurgamenta, ut fudor,&perfpiratio ,quibus vel natura,
vei afilietudine quis purgari fit folitusj materies enim illa re-
tenta in corpoie perinde operabitur, ac fi corpus illud eflec
Afthma, & cacochymum , plethoricum, vel cum fluxione qualibet. Quo-
quicquid niam vero per refpirationem naturalcm vafa fanguinis apte, 6c
aorVs^ut6 "quantum opus eft,ad naturalem traje&ionem ejus difcluduntur,
acnsUedit. Afthma vero refpirationem alteratj in Afthmate igitur cana-
les fanguinis apte difcludi prohibebuntur, 8c fanguis fubfiftet,
adeoque non Afthmafolum, fed qujcquid motum pecloris red-
pieuritis ^ifficilem \ Poterjt Peripneumoniam producere. Cum igi-
eumis* tur in Pleuritide motus pe&oris fit difficilis, vafa fanguinis in
pulmone non difcludentur, adeoque fieri poterit a Pleuritide
Peripneumonia abfque eo, quod vel coalefcat pulmo cum pleu-
ra, vel inflammatio pleurae pulmonem premat. Sed & hic
erit alter producendi Peripneumoniam a Pleuritide modus, li-
cet motus pe&oris laefus ex fe non fufficeret ejus produ&ioni ,
cum fcilicet tumor pleurae tantum creveric , ut pulmonis cor-
pus comprimar valide, adeoque fanguinem ad partem com-
preflam cogat fubfiftere, tinde inflammatio. Sed poteft etiam
tumor pleurae praecipue, fi ad partes medias pe&oris extenda-
tur, comprimere duclus Arteriae magnae, adeoque prohibere
effluxum fanguinis e pulmonibus, unde etiam hoc de nomine
lingina. a Pleuritide Peripneumonia. Similiter Angina in Peripneumo-'
niam abire poterit, primo fi ita conftringat fauces, ut influ-
xum, & effluxum aeris impediatj ita enim prohibebitur &
difclufio vaforum ab ipfo aere, & motus coftarum non in ae-
quilibrio conftitutarum per externum, atque internum aiirem.
5cd & ipfa facile impediet fluxum fanguinis per canales arte-
riofos
DE MORBIS PECTORIS. 637
riofos ad collum , eumque proinde fiftet, unde cogetur fubfi-
ftere maxima pars fanguinis per truncum arteriae afcendentem
fluentk, ex quo fieri poterit, ut fanguis e pulmonibus efrlue-
re nequeat, & producetur inflammatio intra eofdem. QuiaTuflls, cla-
vero motus quilibet vehemens, vel folius peftoris eft in tllffi,™^?*»
& clamore valido, vel humorum, ut in iracundia vehemen- vehemens,
tiori, vel totius corporis , ut in exercitiis validioribus , aut * cpr*cci*
diftrahit, atque ita in divulfionem villos perducit, vel faltem
ita extendit, ut pori patentiores fiant, 6c poflit per ipfos fan-
guis cffluere, vel humores in eftervefcentiam concitat, & co-
piofiores fpiritus in cor derivat, unde fanguini imprimitur im-
petus major, vel non folum in cor, fcd in mufculos omnes,
adeoque etiam pc&oris frequentius, & copiofiores agit fpiri-
tus, unde refpiratio crebra, 6c per ipfam difclufio canalium
naturali minorj in primo igirur cafu per affluxum fanguinis e
vafis fuis: in fecundo pcr rarefa&ioncm , & augmentum im-
prefii a corde impetus: in tertio per haec ipfa conjun&a cum
amplitudine canalium, quae erit naturali minor, Peripneumo- i^argo pa-
nia fuccedere potcrit, quae omnia eo facilius evenient poft ft"»vdion-
rL ■ • • • \ j- r r quictc.
Jargum paitum} copia enim humorum adjumento erit caulis
expofitis, ficut etiam .poft longam , quae praecefterit , quie-
tem y per hanc enim partes magis flaccidae, Sc divulfioni mi-
nus reliftentes redduntur, imo etiam longa quies plenitudinis
aliquid addcre poteft, unde vchemenriae validi exercitii mi-
nus reGftent. Sicut tufiis, & vehemens quidlibct divellit vil- £rodcntu.
los, atque ita Peripneumoniam producit, ita erodentia quaeli-
betj erodendo enim abfumunt villos canalium , quoufque ad
cavitatem eorum pertingant, hinc fanguis effluit, ltagnat, 6c
per affluxum continue fuccedentis in tumorem attollitur pars.
Varix autem nihil eft aliud, quam ipfaPeripneumoniae veluti varix, vd
quaedam inchoatio, & fi quidem ad locum varicis fiat ca- |^rcu"
nalis obftru&io major, jam tumor major, & dtfficilior, ac u
demum inflammatio: tuberculum quodlibet vafa comprimens
Peripneumoniae conjungi poteft premendo, atque ita occlu-
dendo, ut diclum eft de Pleuritide. Quoniam vero in refpi- Jrfp ^andi
ratione ordine prior eft hauftus aeris, quam motus pe&oris major ,US
cxtrorfum, & hic fieri non poteft, nifi extendatur pulmo, ne- <iuam in
que extendi pulmo, nifi cedac irruenti aeri, neque ipfi ccdere p euim c"
poteft, cum in tumorem induruit, inflammato igitur pulmo-
Llll J ne
63S t. B E L L I N I
ne moveri nulla inftrumenta refpirationis poterunt,cum tamea
in Pleuritide folum pefius affeftum fit, 8c nihil aliud fuperare
debeant mufculi,quam refiftentiam affectionis , at inPeripneu-
monia aer irruens debet pulmonem duratum extendere, &
mufculi totum fere aerem circumfufum loco movere vixaequi*
librati ab interno aere non fequentemotum pe&orispropterdu-
ritiem non cedentis pulmonis. Itaque in Peripneumonia dif-
senfus fuf-ficultas refpirandi major, quam in Pleuritide. Quia vero fuf-
focationis. focarj dicimur, cum premi ita nos ad pe&us, faucefque fen-
timus, utnecducere, nec reddere fpirituum valeamus, Peri-
Ercaus fi- pneumonici fufficari fe dicenc. Quia infuper in decubitu par-
t»s. tes pectoris fupra fe premunt nitentes omnes in fulcimentum
lecti, in quod totum peftus decumbentis nititur 5 igitur diffi-
cilius moventur coftae, quam in fitu rec~bo, in quo nullus lecti
contactus , Sc nulla proinde mutua partium pectoris preffio. In-
fuper in decubitu pulmo gravitabit fupra truncos afperae arte-
riae, eofque comprimet, unde difficilior influxus, 8c effluxus
aen§, Sc fuffocationis fenfus major: in recto autem pofitupen-
debit pulmo expanfus undecunque ad ufque fuperficiem inter-
nam pectoris, Sc nihil nitens in afperam arteriam fupra naturae
modum, excepta ea preffione, quae 'provenire poteft ab in-
flammatione, quae minor eritinre&o, quam in fupino pofi-
tu, unde afpera arteria minus comprimetur ,aut conftringetur,
adeoque fuccedet refpiratio commodior, Sc aeger licet debilis,
redum fitum minus caeteroquin imbecillitati virium accom-
modatum , eliget. Ea vero fupponatur fedes incipientis Pe-
^^"^'ripneumoniae, ut fit aefophago, nempe pofteriori pulmonum
quando parti proxima, & diebus fuccedentibus ad ipfum aefophagum
prohibna. ^emum pertingat, ipfumque comprimat tantavi, ut llt mo-
mento deglutitionis major$ aeger igitur in morbum ingrave-
fcet, Sc non dura, non liquida deglutire poterit. Fac fimili-
Rrfpiratio ter, ut tam parum aeris ob magnitudinem inflammationis,
confcrta,&vel locum ejus proximum truncis afperae arteriae influat, at-
que effluat e pulmonibus, ut formandis vocis articulis non
fufficiat, tolletur etiam tura vox. Quia vero adeft dolor, feu
ftimulus intra peftusj ad ejus igitur expulfionem tentabit
aeger aerem confertum refpirare, cui motui etiam naturaliter
abfque voluntate aegri erit adjumento idem ftimulus fa&o
refluxu, unde motus pe&oris violentior, &; hauftus aeris con-
fer-
DE MORBIS PECTOIUS. 630.
fertior. Eodem utroque de nomine totum pe&us in motum suUifeffi*
agetur, quod cum fa&u difficile fentiat animal propter refi- &
ftentem inflammationcm , ftudebit totis viribus ievare peftus
ab omni pnndcie,quod ipfius motum extrorfum minus facilem
reddat, unde, quantum poterk , tentabit ab ipfo removere fca-
pulas cum appenfis brachiis, hoc eft, eas ipfas partes movebit^|5*isan'r
furfum, Sc fiet rcfpiiatio fublimis : ac demum cum crcbro an- c 1 us*
helitu, tum a voluntate annitente per motus frequentes-, ac
validos moleftiam pe&oris abigere, cum a ftimulo produccn-
re refluxus, a quibus frequentes, &c validiores contraftiones,
Addita autcm inflammatione intra peftus, intumefcet pulmo , [™n™ c'
& abdomen aegri premetur extrorfum , & reftitui, feu contra-
hi plane pectus introrfum non poteru, feu intumefcet Pcri-
pneumonicus. Ab infhmmauonis autem calpre caloris fenfus^numex
producetur , 6c per expirationem tenubit aeger efflare quantgm.panfl°*
caloris poteit, undecunque licct, unde nares expandct velut
equus poft curfum , & in infpiratione tum ad extenfionem pul-
monis, tum ad copiofiorem hauftum aeiis frigidioris, & inter-
num aeftum tcmperaturi nares expandet pariter. Linguae cre- Linguaeex-
bra exertatio conjun&a eft cum crebra ejufdem reduclione in-eitat10,
trorfumj neque enim aliter fieri poteft crebra emiftio, nifi
etiam crebro retrahatur, unde eft motus mufculorum oppofi-
torum a ftimulo caloris proxime expirantis cum aere a pulmo-
ne. Sonus pccloris a ficcitate au6ta per calorem inflarn matio- Peaus fo-
nis exficcantis, 6c fcnfus gravitatis, quam pectus capere nongJ"4'DJ
poflk, partim a pondere re vera aufto propter molem inflam-
mationis, partim a nifu ejufdem inflammationis quaquaverfum
prementis, & cum aflueverimus pe&ore fuftinere gravitatem,
ieu pondus folum naturale pulmonum, videbitur pieflio illa ab
inflammatione proveniens veluti grave quoddam majus, quam
quod contineri peclore poflit. Cum autem in principio moibi Prindpio
parva fit inflammatio} igjtur adhuc pulmo plurimum extendi ^(apg"a"0&
poterit : adeft autem ftimulus a dolore, £c calorej igitur fittfreciueas>
tum refpiratio magna, & frequens: quia vcro proceifu morbi lIV°x
crefcit ftimulus, & dolor, crefcit autem fimul inflammatio^req^ns^
feu tumor, & ab ipfo durities pulmonis, hoc eft, pulmo red- fteilore^
ditur minus aptus extenfionij igitur fuccedet frequens,&parva
refpiratio, 6c tum ob eandem repugnantiam ad exfrnfionem,
turrj ob plenjtudinem pulmonis ab inflammatioBie ftertor. Ex-
fuf-
64o L BELLINI
ciiuf ati° f^ffl^turum etiam in expiratione aegrum , jam expofitum eft,
8c quidem exfufflatio illa erit calida propter aeftum inflamma-
Anguftia tionis aerem qui redditur, calefacientis. Pe&us anguftari vi-
?ura0doiore debitur i comprimetur enim ab inflammatione, eritque dolor
l&lfuc gravativus ob membranas non inflammatas ad latera inflamraa-
rpinam sc tiorris, quae erunt proinde liberae, 8c minimae tenfionis, 8c fe
^mnpda°n-PKemi permittent, 8c fenfum gravationis producent, qui ali-
&orio. quando ad ufque fpinam pertinget , fi eo ufque inflammationis
vis perducatur:quod (i cum Peripneumonia conjun&a fitPleu-
ritis, vel pulmo cum pleura coaluerit, fentietur etiam dolor
pun£torius,utex iis patet,quae de dolore in genere fcripfimus,
Febris acu- Quoniam vero inflammatio in pulmonibusfupponitur, perquos
ln%kua?tT-univerfus fanguinis brevi , 8c femper fluit > igitur quicquid eft
dc; in fanguine minus mobile ad locum inflammationis fubfiftet,
8c per corpus ducetur quicquid eft tenuiflimum , 8c maxime
mobile, calidum 8cc.j efFervefcet igitur iilud,8c fpiritus acrio-
res producet, 8c cor ftimulabitur, feu febris duplici de nomine
fiet, 8c quidem acuta, 8c acutior, quam in Pleuritide, curn
haec fit inflammatio quidem,fed non in parte,-per quambrevi,
8c totus fanguis debeat excurrere. Adde, folam viciniam pul-
monum , 8c cordis pofle cordis motum augere per ftimulum
caloris ab inflammatione, cum pleura a corde remotior calo-
rem inflammationis fuae minus,aut vix perducere ad ufque cor
Anxietas valeat- A calore , imoaeftu, quem fentiet aeger praecipue in-
jaftatio,' tra pe&us, 8c calore fanguinis, atque acrimonia ejus 8c fpifi-
tatio^ecu- tuum anxietas, ja&atio, crebra mutatio decubitus partim ele-
^tus^&ca-ftione aegri, ut tentet,num aliquo modo levari fe fentiat,par-
intotocor-tim neceflitate liquidorum, hos aut illos mufculos irritantium.
pore. Quh vero obftru&is per inflammationem pulmonibus prohi-
betur influxus fanguinis in eofdem, adeoque idem fiftitur intra
Facieiruborvenae cavae ramos per faciem excurrentes, 8c aliquid ejus fem-
mican$> ** Per A^uit Per arteriasj igitur venae faciei infarcientur, 8c color
ocuiomm fangumis apparebit : eft autem hic maxime tenuis, 8c a parti-
Bc tempo- ' bus craflioribus ab inflammatione detentis liber> erit igitur co-
tumuue." ^or *^e rut>er,#maxime vividus, micans, 8c rofeus: eadem de
caufa infarciendas, 8c tumefaciendas venas oculorum, 8c tem-
Linguaeru-porum patet. Simili de caufa rubefcere primo Iingua poterir,
S^nigrtao" mox autem obftru&ione au&a, 8c diminuta quantitate fangui-
nis dilui color ilie vividus, qui admixtus particulis biliofis cum
aere,
DE MORBIS PECTORIS. 641
aere, vel a ventriculo venientibus inficere Iinguam flavedine
poterit,ficut etiam quolibet velo vifcido cujuilibet coloris lin-
gua obduci poterit, prout a pulmonibus cum aere redditur Lentor n*«
halitus cujufcunque generis, vel per fputum : demum nigre- fcu*mobdtt"
fcet lingua, cum fubfiftente ad ipfam fanguine , & parte te-
nuiflima evaporante fupereft folum terreum , obfcurum ac
ficcum, & nigrum colorem repraefentans , quod etiam debile
inficiente linguam, & expirante partes tenuiores dicendum eft.
Fac itaque, vel nirnia imbecillitate virium fpiritus apte move- DeiirU, vcf
ri non pofle, vel nervos hic illic nullo ordine concidere, velSopor'
particulas fanguinis huc illuc nullo ordine ob fubLilitatem ejus
nervis impingere, vel detento ad cerebrum per obftru&ionem
pulmonis fanguine premi ipfum nullo fimiliter ordine , ita ut
qualibet ex hi.s caulis feorfim, vel aliquibus, vel omnibus fi-
mul conjunctis fpecies excitentur non cohaerentes, delirium
fiet:fopor vero debilitate, vel laxitate partium nimia, velnimia
preflione cerebri,& non erit re vera fopor,fed privatio fenfus,
& motus. Subfiftentibus igitur ad inflammationem partibus ,siti,.n}aS"*
. r r r a- r i • • r • & aens fn-
cujufmodi aqueae, quae lahvam conttituunt, nihil ejus in fussgidi,& fti-
glandulis feparabitur , unde oris , faucium &c. ariditas , a- £ttd-(&otl,s
refcentque inluper omnes partes non folum hoc de nomine,C*pi
verum infuper quia fubtilitas , calor , St acrimonia reliqui
fanguinis excurrentis per corpus partes omnes calefaciendo fic-
cabit> fitis igitur ingens, 6c cupido potus frigidi propter ca-
lorem generalem in corpore, & frigidi aeris ob aeftum peclo-
ris. Prout autem inflammatio erit in alterutro folum latere, Doior obi,
& vel toto quidem pulmone ejus, vel in parte ima, fumma,&
media, vel latere utroque, dolor erit in alterutro, vel utroque
latere, toto, imo, medio,fummoj & fiquidem conjunfta fic
Peripneumonia cumPleuritide etiam notha,quaeaniciatmufcu-
los ad ufquecutim, pars dolens erit conjun6la cum livore in
cute partis dolentis. Cum autem aflueverimus quae molefta^™; j^-
haerent pulmonibus per tuflim abripere > conabimur igiturCxtTrior°.cl
tufliendo moleftiam inflammationis amoliri, & violentia t uflis Juu. J^^05i
abripiet fecum aliquid acr, fi materies jam cofta fuerit, veicu,um
quomodocunquc fe habeat, potuerit in folliculos, & afperam
arteriam derivari, & ab aere per tuflim a&o afportari, eritque
tum proinde tuflis cum fputo vel purulento, vcl fanguineo,
vel flavo, vel cujullibet alius coloris, 6c matcriei fpumofum
M m m m fpu-
L. B E L L I N I
fputum, vel compaftum, prout ejus materies vel tota fimul,
& colie&a in maflam compa&iorem ,neque ab occurrente aere
in folliculos diftraftilem erupit e finubus pulmonum , velpaula-
tim, & extenfilis, ita ut per minimas partes admifceri aeri
potuerit , & fpumae formam fufcipere, vel fine fputo, feu
fuflis ficca. Erit autem molefta ejufmodi tuflis, five ficca,
five cum fputoj cum enim tufli fiat motus pectoris vehemen-
tior, & intra ipiura detur pars afFe&a, nempe pulmo, Sc qui-
dem aliquatenus divulfa, vel faltem diftra&a, & durata, pre-
metur eadem pars a tuflis impetu,6c concutietur validius,unde
j»uifus qua-novus dolor, feu molefta tuflis. Quoniam vero per acrimo-
lis- niam fpirituum , & fanguinis cor valide contrahiturj igitur ab
ejus contraclione magnus impetus imprimitur fanguini, feu
fit pulfus magnus : quia vero propter obftru&ionem pulmonis
parum fanguinis refluit ab ipfo in finiftrum ventriculum : igi-
tur parva ipfius quantitas licet magno cum impetu, in arte-
rias truditur, quare erit pulfus magnus, fed debilis, five hn-
guidus ,& fiquidem inflammatio non fit legitima,ied humores
pituitofi abundent, a quibus partes humectentur, erunt mem-
branae arteriarum flaccidae,feu molles,feu erit pulfus magnus,
languidus, 8c mollis: fi verobiliofi, magnus, languidus, 6c
fimul durus. Quia vero in ejufmodi morbo refluxus fanguinis
a pulmonibus inaequalis quantitatis, 8c nullo ordine temporis
diverfo morbi ftatu fieri debet , & quantitas fanguinis conti-
nue minuitur , pulfus fient cujufcunque difFerentiae , inter-
Nuiiusaii- mittentes, intercurrentes, undoli, vermiculares. Sit jam ira
w^niifa "getiita inflammatio, ut nervos prefTerit, ita ut per ipfam ner-»
tuffi. vi tremere non poflint, tum fane nihil doloris fentietur ab in-
flammatione, quemadmodum ligato arclius quolibet membro
dolor, imo nullus fenfus percipitur infra vinculum. Tufliat
jam aeger, nempe comprimat, & fuccutiat valide confinium
obftructae partis nervi cum parte liberaj confinium igitur il-
lud jam divelletur magis , Sc dolor excitabitur, cum tuflir.
Infuper reddat per tuflim aliquid a tumore inflammationis pro-
veniensj tenfio igitur illius partis, & preflio nervi minuetur,
qui proinde difcludi poterit, & jam ad cerebrum tranfmitte-
re undas doloris, qui dolor, poftquam tullire incepit aeger,
non folum percipietur in a6tu tuflis, verum etiam cum non
tuffit. Febris cum rigore unde proveniat, ex iis, quae de ri-
gore
is eufli
DE MORBIS PECTORIS. 643
gore diximus, patere facile poteft , & ab iifdem caufis pende-Fcbrh
re poteft frequens corporis refrigeratio , quae tamen in hac af ^gore.
fe&ione, in qua tenuifllmus, ac paucus fanguis' pcr corpus^rlgcuti^
ducitur, aliquando autem, cum nempe pulfus intermittit,corP°*is-
omnino nihil fanguinis per corpus ducitur, poteft eciam pro-
venire vel ab hoc ipfo defectu torali fanguinis, vel quia pau-
cum illud, ac tenuiflimum facile, brevique temporis fpatio
evaporet, 6c faciat frigidum corpus, quousque novus fanguis
fimiliter calidiflimus per corpus ducatur. Quoniam vero pul-Dccubitu$
mone alrerutrius lateris affe&o eft idem pulmo naturaligravior^1*^5***
propter adjcctum pondus inflammationis : igitur (i decumbat
aeger in latus fanum , niterur in idem latus fanum pulmo affe-
ctus, 6c cum fitgravior, exercebit fuum nifum, 6c gravatio-
nem narurali majorem, 6c acger veluri fufpenfi , vel imminen-
tis, aut impendentis ponderis fcnfum fenriet, adeoque in latus
fanum decumbere recufabir, fed in latus affe&um dccumbet.
Ait quidem Hippocrates, a Peripneumonia, inqua puimo ad- Paraiyfis
haeret coftis, fuccedere refolutionem ejufdem lateris, fed tnJ5552?
per totius corporis illud latus, non exponit. Pe&oris folum fuceeden*.
crediderim inflnmmario etenim tum per ipfum ad ufque cu-
tim perducenda eftj ad hanc enim ait livorem apparere, unde
corrumpitur totum pe&us ad eam partem. Quod fi tamdiu
vivere poflit aeger, ut corruptela, 6c veluti gangraena com-
municari poflk ad ufque nervos, qui ex abdomine in crus fe-
runtur, etiam crus, 6c femur refolventur, facilius autem bra-
chium ejufdem lateris compreflis a tumore arteriis, quae ex
pectore in ipfum feruntur. Quod fi cor etiam inflammerur,
tum fane refolurio totius corporis fuccedet, imo brevi morsj
ceffabit enim introdu&io fauguinis in cor propter validum in-
flammationis ftimulum , cor 6c arterias in perpetua contra£lio-
ne detinentcm : hinc jacebit acger fine fenfu neque enim fpi-
ritus generabuntur, aut fluent: frigidus nihil affluente fangui-
nis: 6c fecundo , aut tcrtio die mori poterit, fed etiam prius.
Quia vero fputum flavum non multo permixrum fanguini pa- sputum fla-
rum eriam fanguinis exrra fua vafa cumulatum effe fignificat ,^alquuta-"
udcoquepulmonis membranas parum laefas , 6c color flavus proxi- f&j W du"
rae ad album acceditj ejufmodi igitur fputum Peripneumoni- 1UU"
corum vel indicat proximam materiae in pus converfionemabf-
que fanguinis affluxu, vel materiae folum pituirofae mox futu-
Mmmm 2. raift
644 L- B E L L I N I
rarn excretionem :hinc fi ejufmodi fputum contingat circa ini-
tium morbi,quofcilicet tempore non nifi paucae materiaecol-
lectio facta clte poteft, nec membranaeviolentioremdiftracliio-
nem, aut difruptionem paflae, juvabit: fi vero contingat fepti-
mo die, aut tardius, indicabit & majorem materiae copiam ,
& nvagis contumacem, feu concoctu difficilem, unde interim
membranae pulmonis nimis diftrahi, vel lacerari, vel exficcari
poterunt, & animal venire in periculum mortis, & mortem
ipfam non folum iis de caufis, verum etiam ratione febris &c,
adeoque fputum ejufmodi circa feptimam, aut tardius apparens
cnnae tc- roinus erit tutum. Llterius circa initium Peripneumoniae red-
nues quan-dat quis urinam craflam, inde vero ante quartum diem tenuis
<*olcthalcs-evacjat . jgitur ad partem in pulmonibus inflammatam crafla
pars urinae detinebitur ,unde inflammatio major,8c folutu dif-
flcilior : fit autem illa coacervatio ante quartum diem , qui cri-
tici index efle foletj igitur & ratione inflammationis, & ra-
Aiviproflu-tione fanguinis calidioris per corpus fluentis, & ratione febris
yuw ma- 2Cutioris ab ejufmodi mutatione urinae mors impendebit, Quia
ium. J • n • • • r n -i- n •
vero ut coquatur innammatio,requintur,ut nat fiuxilis, rluxi-
lis autem facilius fit liquidis intra corpus contentisj iifdem igi-
tur liquidis e corpore ductis inflammatio fiet coftu difficilior:
per alvi autem profluvium liquida evacuanturj alvi igitur pro-
peripneu- fluvium in Peripneumonia malum. Cur autem qui ab Angina
^".i^^liberantur, & in Peripneumoniam abeunt, in feptem dicbus
xi.onmrfe-moriantur, nihil habere videtur peculiare quoad caufam, cum
£luesmVeieh'is etiam Peripneumonici plures, quia antea Angina non labora-
fuperatis in verant , in feptem diebus moriantur: ficut etiam illud,(i fepte-
abit.yema narmm dierum evadant, Empyicos fieri, cum etiam Peripneu-
monici fine Angina praecedente in Empyema abcant. Sed &
pneumonia malum c^ a Peripneumonia fuperveniens Phrenitis; primo
phreniris etenim Phrenitis ex fe ipfa exitialis eft morbus: deinde vero
naium. cum Phrenitis fit inflammatio , arguit coacervationem fangui-
nis intra cranium, adcoque prohibitum refluxum per venas in
pulmones , feu obftructjonem in ipfis maximam a contumaci , &
AbreeiT.is maxima infiammatione provenientem. Solvent autem Peri-
^«urafa- Pneumoniarn abfcefius pofiaures, 6c ad crura-, ii enim abfcef-
• -cs. fus poit aures erunt in parotidibus, in quibus fecernitur humor
lentus, qualis etiam faliva naturalis, adeoque craflus humor
inflammationem faciens movebitur, 8c fecernetur in partibus
aptis,
DE MORBIS PECTORIS. 645-
aptis, unde inflammatio minuetur , & aeger convalefcet. Si-
militer cum crura fint verfus extrema corporis, in quibus vio-
lencia preflionum minor, abfceflus, qui inibi producuntur, ar-
guent materiam difficile mobilem cum fanguine conjunclam
efle, adeoque efle poterit illa, quae inflammationem conftitue-
bat intra pulmonem, quae fentim fluxilis reddita, & per vim
pe&oris, 8t pulmonum ex ipfis exprefla flu2t per corpus cum
fanguine, & fubfiftat ad partes minoris impetus. Suppuretur
jam inflammatioj pus igitur excurret, qua patebit exitus fa-
cilior. Primo itaque, fi pars pulmonis affedta fit ftatim fub tu-Eropyema,
nica, pulmo preflus undecunque a pectore faciet, ut puscom-
primatur, & exfudare cogatur in cavitatem pectoris abfque
eo, quod vix quicquam per afperam arteriam reddatur, cum
ad locum affectum unus, aut alter folliculus forte pateat, per
quem parva quantitas puris duci poteft, & quae duci poteft
ad hoc, ut perducatur ad ufque fauces, exigit impetum vivi-
dum fua gravitate majorem, & forte nullus aliquando patet
folliculus compreflis omnibus per preflionem inflammationis>
exfudare igitur in cavitatem facile poterit abfque eo, quod
vix quicquam , imo nihil omnino puris aliquando expuatur.
Secundo, ubicunque fit inrhmmationis locus, dummodo in^
flammatio ita comprellerit ramos afperae arteriae, ut nihil
puris ex iis poflit hauriri, Empyema fuccedet* cogetur enim
pus non patente afpera arteria fibi viam aperire ad ufque
fuperficiem pulmonis. Tertio, fi pus fit tam tenax, vel ad
imum pulmonem, ita ut vis pe&oris cum quantacunque
tufli non fufficiat ipfum afportando, facilius in cavitatem
pe&oris exfudare poterit. Poftquam vero pus in cavitatem
pectoris defiuxerit, extenditur fupra univerfam fuperficiem
extrinfecam pulmonis, & in fingulas ejus particulas exfuda-
re poterit, 6c in fingulos folliculos in parva quantitate de-
rivari, aportari ad fauces ufque parvo impetu , & per fputura
reddi. Simili de caufa expurgari pusEmpyicorum poterit per
urinam, poftquam exfudavit in cavitatem pe&oris, ut patet.
Quod fi inflammationis ambitus magis duruerit , ita ut ftatim
Voroica.
a fuppuratione neque per fputum reddi, neque intra pe&usex-
fudare pus poflit , producetur velut abfceflus intra pulmonem ,
feu Vomica, finus nempe arnplus, & pure plenus,qui demum
rumpetur, poftquam durus ille ambitus putrefa&u.s, aut con-
Mmmm 3 ce-
Phthifis
Tuffis.
Quae ad
mortem
ducant.
646 L. BELLINI
co&us fuerit, ac tum pariter vel per fputurn reddetur pus,vei
priusin Empyemaabibit. Si autem dum ifthaec,& quaecunque
eorum contingunt,fiat erofio pulmonis, ita ut ulcus fuboriatur
elaborationemfanguinisimpediens, fietPhthifis. Tuflis etiam in
his ob ftimulum,6c neceflitatem extrahendi materiam inhaeren-
tem tunicis pulmonum. Quoniam vero vigilia ficcitatem, &
calorcm eximium arguit, cum autem in Peripneumoniam fic-
eitas, & calorviget, indicatur quicquid crafliuscft, humidi
nempe, & frigidius, feu lenti motus ad locum inflammationis
fubfiftere, hoc eft, ipfam folutu difficiliorem redderej vigilia
igitur continua lethalis. E contra fomnus cum delirio, verius
imago levis fomni indicat debilitatem , & defe&um fanguinis
fubfiftentis pariter ad locum inflammatum, quare & illud le-
thale. Privatio fenfus fimili a caufa, unde cum aeger morbi
violentiam non fentit, lethale pariter> deficiunt enim fpiritus
refluxum excitantes, vel nervi nimis concidunt. Si extrema
frigeant, id fiet vel defeftu impetus eo non propellentis fan-
guinem , vel defe&u fanguinis propter parvam copiam eo non
pervenientis, vel tenuitate tenuiflima ejufdem, qua evaporat
antequam ad extrema perducatur. Quoniam vero unguium
color vividus ab affluxu vividi fanguinis j igitur ipfo evaporan-
te, vel non perducto, flos fanguinis perfpici per ungues non
poterit:fubfiftet autem ad ipfos pars fanguinis craflior deftituta
qua impetu partium, qua preflione fanguinis continue naturali-
ter affluentisj igitur ungues fubnigri, feu lividi videri debebunt.
Sed &incurvabuntur j cumetenim haereantcarniadfummosdi-
gitos, & defeftu humorum exficcentur, retrahetur pars extans
verfus cohaefionem cum carne, unde fientincurvi. Quartaigi-
Quae ad fa- tur, aut feptima morietur fic afFe&us aeger. Si autem copiofa hae-
lutem. morrhagia narium fuccedat , minuetur copia fanguinis , qui caete-
roquin pulmonem infarcire magis debuiflet , unde motus periftal-
tici validiores, & exprefliomateriaeadlocum inflammaturafub-
fiftentis. Simile continget per aliam quasnlibet evacuationem
materiac, qua pulmo levari poflit, cujufmodi funt materiaebi-
liofae, quibus fit inflammatio magis incenfa, ficca nempe, &
ejufmodi evacuationes, fi fiant cum fignis co&ionis, & dicbus
criticis, & inflammationi fuppuratae non fuccedet Empyema,
fed ejus expurgatio per urinam aut alvum, aegerevadere faci-
le poterit, Eft igitur Peripneumonia inflammatio, cryfipelas
&c.
i
DE MOR3IS PECTORIS. 647
&c. fincera, vel notha cum febre acuta continua, aliifque ex- QuidfhPe
pofitis affe&ionibus ab aliqua ex iis caufis producta, & eflen- -Jj™°a
tialis quidem, cujus caufa in ipfo pulmone eft, per confenfum, th»ca, &
cujus caufa aliunde in pulmonem traducitur. fympathica
PLEURITIS
Seu Dolor Lateris , feu Inflammatio Pleurae ,
ubi etiam inflammatio Diaphragmatis.
CUm inflammata eft folum Pleura, dicitur Pleuricis Iegiti-
maj cum vero mufculi intercoftales, 6t reliqui aliquando
ad ufque cutim, ita ut haec ipfa excerius livefcat (ac tum ejuf-
modi Pleuritici f£ti, vel Syderati dicebantur) nuncupatur fpu-
ria. Alia rurfus ficca, alia humida: illa, cum nihil per tuffim
redditur: haec cum aliquid. Rurfus alia ad claviculas tendens,
in qua dolor fublimior , alia ad praecordia, in qua humilior.
ANTECEDENTIA.
EAdem funt, ac in Peripneumonia, eodemque modo dedu-
cetur ipforum necetfitas, nifi quod humida, & frigida in
Pieuritide operantur per contadfcumexternae cutis, in Peripneu-
monia per conta&um mteriorum tunicarum pulmonis.
CONJUNCTA.
DOlor lateris acutus pun&orius: febris acuta continua: re-
fpiratio difficilis, parva, frequens, pulfus durus, parvus,
frequens : tuffis molefta , ficca vel humida, aliquando cum
fyuto fanguinis , quae omnia in principio mitiora func , in
augmento graviora evadunt, fputum fit copiofius. In ftatu ve-
h^mentiora fymptomata, inquietitudo, delirium^ dolor capi-
tis. Si ad falutem fiat gradus, fputum concoclum, liberum
& copiofum. Similiter autem quemadmodum Peripneumonia
poteft efle a fincero fanguine, & vere inflammatio, 6c ab ad-
miftis humoribus , ita etiam Pleuritis , eafque differentias arguunt
figna propria cujufcunque humoris. Sunt Pleuritides, quibus
laborantes in latus affecium decumbere poflunr : funt quibus in
oppofitum , non in afie&um : reliqua eadem efle poflunt , quae
648 L. BELLINI
in Peripneumonia recenfuimus. Cum notha autem Pleuritidc
mitiora omnia conjun&a funt,ita ut nec adfit febris aliquando.
SUCCEDENTIA.
i.Aph.12. TN Pleuritide fi ftatim circa initia fputum appareat , morbum
JL breviat,fi vero poftea appareat , producit. ghti Pleuritide
5*Ap laborant, nifi intra dies quatuordecim fuperne repurgentur , iis in
$. Aph. is. empyema fiet morbi permutatio. jfjjfi ex Pleuritide empyi fiunt^ fi
a ruptione intra dies quadraginta furfum purgentur^ liberantur ,
? Aph.n. alioqui tranfeunt in tabem. A Pleuritide Peripneumonia malum.
Succedere autem poterunt eadem, quae Peripneumoniae, &
vide pulcherrima in Coacis, &c Prognofticis.
Quoniam pe£tus eft inftrumentum refpirationis, atque ut
moveatur, diftrahi & contrahi debent mufsuli & membrana
fuccingens, feu pleura-, debebunt igitur haec fingula ad hos
motus libere Sc abfque dolore fubeundos permanere in fua
mollitie, $c du&ilitate, non autem dirigere, & durefcere,
quo in ftatu dolor , & a motu periculum divulfionis imminet:
inflammatisautemearum partiumquibuflibetdurefcunt eaedem:
hinc igitur dolor , & quidem in membrana annexa oflibus pun-
€torius , ut de dolore in genere diximus. Difficilis refpiratio
&c. propter moleftiam intra pe&us: tuflis ex iis, quae de tufli
fcripfimus : ab inflammatione febris, ut in Peripneumonia ,
quando febris inflammationem non praecedit: pulfus per in-
flammationem durus 8cc: fputum per exfudationem in cavi-
tatem pe&oris, fuperficiem pulmonis extimam, hinc in arte-
riam afperam. Pofle autem etiam fanguinem e membranis
exfudare, patet ex fu&ibus, quibus per labiorum agglutina-
tionem cum carne livor in fuperficie cutis producitur, 8c fan-
guis etiam prolicitur. Reliqua patentj decubitus enim in op-
pofitum, vel affe&um latus majorem folum, aut minorem in-
flammationem arguere poterit, quarum illa preflionem a pul-
mone incumbente non patiatur, vel nimis impediat motum
pe&oris premente eo toto corpore in ipfum laefum latus de-
cumbente : haec vero patiatur, nifi id proveniat a coalitu pul*
monis cum pleura, quod frequentiflimum in hoc morbo eft,
ut obfervavimus. Succedentia autem partim funt mere hifto-
rica dcfumta ab ipfa natura, exigente tantum temporis ad co-
clionem, £c ex obfervatione ita fe rem habere deprehenfum,
par-
DE MGRBIS PECTORIS. 649
partim ex fe ipfis, 6c quae de Peripneumonia fcripfimus, pa-
tent. Eft itaque Pleuritis inflammatio pleurae, vel mufculo- S?id-C.t .
n • r i - i i i rL Plcuntm-
rum pectons cum Febre acuta continua, doiore latens puncto- diopathica»
rio, refpiratione difficili, pulfu duro, tufli Scc. ab aliqua ex^£vamP**
his caufis producta, eritque fimiliter idiopathica, vel fympa-
thica, ut de Peripneumonia dictum eft.
Cum autem pleura ad diaphragmatis fuperficiem, quae pe- inflamma--
ctus refpicit, extendatur, & ipfum diaphragma mufculorum phUgm*-
peftoris unus fir, atque piaecipuus, huc etiam referenda efttis-
Inflammatio Diaphragmatis, vel partis Pleurae ipfum fuccingen-
tis. Sed totum hunc Morhum explicavimus fub Paraphreni-
tidistitulo, cum praecipuum ex conjun&is habeat Phreniti-
dem , & Paraphrenitis vulgo nuncupetur.
E M P Y E M A,
Seu Puris colle&io in Cavitate Pe&oris,
ANTECEDENTIA.
PEripneumonia , pleuritis , pulmonis vomica , derivatio
fanguinis, vel cujuflibet alius humoris,chyli,lymphae&c.
in pus mutabilis,facl:a in cavitate pectorisaquacunquecaufaper
erofionem, dilatationem , fractionem &c. Sic Hippocrates. Si 6. Aph. z&.
in ventrem fanguis praeter naturam effufus fuerit , fs fuppuretur
neceffe eft. Et Deftillationes in ventrem fuperiorem ad fuppuratio- 7<Apiu 3t
nem perveniunt intra dies viginti. (ventris au&em fuperioris
nominepectusintelligendum efle, Autor eftGalenus inComm.)
CONJUNCTA,
PLeuritide^ vel Peripneumonia non expurgata fehris intenfior *A^eLoc<
rigor ^pondus fenfus gravitatis in parte. Ita Hippocrates ' 9*
in Prognofticis, & Galeno tefte fluctuatio , ait enim. Ubi
quis affatim a decubitu tranfmutatur , idque maxime , fi ab uno in
alterum latus fe convertens defluere aliqutd fentiat , puris
multitudinem ibi contineri, haud dubia conjeclura eft. Ha&cnus
ille. Auditur etiam aliquando fluctuatio, cum fcilicet pus eft
tam liquidum, & copiofum, ut flu&uare, & fonum excitare
poflit. Refpiratio difficilior, fputum aliquando purulentum.
Nnnn Empy-
6fo L. BELLINI
Empyema autem jam fa&um, & confirmatum comitantur fe-
bris mitior, & lenta continue infeftans, quae partim putrida,
partim hedtica videtur, interdiu mitior, noftu vehementior:
fudores multi, fed inutiles, 8c noctu praefertim fupervenien-
tes: tuflis frequens, & molefta. Demum maxillae rubent , o-
culi fiunt concavi, curvi ungues, tumidi pedes, puftulae circa
peftus, 6c ut plurimum in latere afFeclo cutis inflatio, & tu-
mor oedematofus. Ait Hippocrates in Prognofticis. Si Empye-
ma in altera tantum parte exiftat , hos convertere , ac difcere opor-
tet ^doJeanine in altero Jatere^ an alterum altero calidius ftt ^at-
que cubantem fupra fanum latus interrogare , an videatur fibi onus
aliquod defuper Jufpendi : fi enim ita ejl^ in quodcunque latus pon-
dus infit, in altero fuppuraiio eft^ quemadmodum ft utrinque ca-
lor , & pondus fentiatur^ in tota thoracis cavitate pus continetur,
Et idem primo de Morb. jfpplicelur Unteum thoraci madefa-
tlum fecundum utramque partem^ dextram, & ftniflram ; citius
enim exftccabitur iJlud^ quod fupra partem pus continentem oppofi-
tum eft.
SUCCEDENTIA.
Hlppocrates in Prognofticis. Suppuratorum ii potiffimum fu-
perfunt , quos febris eadem die dimiferit poft ruptionem , ac
ctbum citius appetunt , fiti liberati funt, venter exigua^ &?
conftftentia rejicit, & pus album^ laeve ^concolorque eft ,£5? vacahs
pituita, £5? abfque Jabore, £s? valida tujft expurgatur . Itaque opti-
me quidem ftt , ac cekrrime judicantur , fin minus ^quibus ad haec
proxime accedunt. Moriuntur vero ii, quos febris non defterit^ aut
cum videturdeferere , denuo recaJefcens innotefcit , &fitiunt^ ne:
cibum appetunt , aJvus humida eft, pus viride^ Jividumve fpuunt,
vel pituiiofum fpumofumque. Pereunt , ft haec adftnt omnia. A?
quibus alia veniant , alia non , horum quidam intereunt , quidam
«.Aph.15. in muJto tempore incoJumes evadunt. Haec ille. Et idem. <fhti cx
pJeuritide empyi fiunt , ft a ruptione intra dies quadraginta furfum
7.Aph.44. purgentur , liberantur , aJioqui tranfeunt in tabem. Et. Si empyis
cum uruntur , aut fecantur^ purum & aJbum pus effluat^ eva-
dunt : ft vero fubcruentum , fecujentumque , foetidum, pereunt.
Et ldem in Coacis. Empyici meJius habentes, t$ qui fere expur*
gati videntur , ft fiputum foetidum excernant , cum recidiva inter-
tunu Et fiiniliter. Quibus fpecilium a pure veJut ab igne coJora-
turr
DE MORBIS PECTORIS. 651
tur^ ii fere moriuntur. Et pariter. Ex fuppurationibus , quaspul-
monum morbis excitarunt , fere fenes moriuntur , ex caeteris vero
juvenes. Et in Aphorifmis. Quicunque empyi, vel hydropici6t Aph.i?.
uruntur, aut fecantur,fi pus^ aut aqua univerfim effluxerit 9omni-
no moriuntur. Galenus autem 4. de Loc. AfF. 7. Quibus in ma-
gna puris copia intra thoracem , £5? puJmonem collecla thorax in re-
jpiratione attolltur , celerrime fuffocantur.
Cum Empyema fit collectio puris in cavitate pectoris, &
in ejus cavicatem per membranas exfudare poffit, etiam ex Ga«?
leno, ut oftendimus in iis, quae ad morbos particulares plane
exponendos praemittimusi fuppuratis igitur Pleuritide, Peri- AnteceJe*-
pneumonia&c. vel humore quolibet in pus mutabili percanalesgt^ex£9"
quoslibet in cavitatem pectoris derivato, ita ut demum in pus
veniant, fict inde Empyema. Cur autem in Peripneumonia
etiam fuppurata, & quomodo fieri poffit, ut pus non per os
reddatur,fed in cavitatem pccloris abeat,ex qua deinde rurfus
per os, ac fputum reddipoffit, in peripneumonia expofitum.
Cum autem deftillationes in ventrem fuperiorem intra dies vi-
ginti fuppurencur,nulla peculiari a caufa pendec,fed per folam
obfervacionem, atque experientiam didicit Hippocrates, natu-
ram ejufmodi dertillationum tamen efle, ut viginti dierum fpa-
tium exigant ad fermentefcendum. Incipientis autem Empye-Febris in-
matis pathognomonicum fignum non crediderim elTefebrim iiv pYeSriide'
tenfiorem non repurgacis Pleuritide , & Peripneumonia , imo ve- & Peri-
ro arguere pofTetpus nondum fadhim, cum dum pusconficicur,^nTepurt
dolores, Sc febres magis fiant, quam jam confe&o juxta HiP"fotisd*us
pocratis Aphorifmum. Sed neque pondus, 6c fenfus gravitatis fenfus^gra-
in parte, cum haec omnino efle debeant conjunda cum ipfisvitalis*
inflammationibus, & augeri, prout illae augentur : augentur
autem mole, dum pus conficitur. Fieri tamen poteft , ut pus
fibi viam aperiens ad cavitatem pe&oris, neque adhuc multum
fluxile fubeat vafa fanguinis, & per corpus derivetur, unde
vel obftruendo propter craffitiem, vcl agicando, Sc fermen-
tando febrem intendat, interim ejus demum aliquid ad cavi-
tatem pe&oris e pulmonibus deveniatj in quam tamen cum
dedu&um fuerit, difficillimum erit dijudicare pondus, &gra-F^auatio,
vitatis fenfum ab eadem derivata materia pendere, nifi fluctua- ma^io"
tio audiatur, vel aeger fentiat locum ponderis, 8c gravitatio- ?°"^r^
nis non efle permanentem, fed huc illuc dimoveri, & hociSo»0. enl
Nnnn z efie
6p, L, BELLINI
Ri<ror< elTe poterit argumentum colle&i puris ceniflimum. Rigor
ab allapfu, 6c conta&u puris, 6c membranarum erit vellicatio
nervorum, feu motus eorum , qualis, dum obftupefcunt den-
Refpiratio tes aD audito fono, ut in Rigoris expofirione, Quia vero intra
difficiiis. cavitatem pecloris derivatur pus, prohibet igitur, ne pulmo
afiquando dilatetur, quantum opus, 6c ne pe&us conftringatur fimiliter,
puruien- quantum requiriturj dolor igitur, aut moleftia, 6c difficul-
Febrismi- tas major refpirationis. Quod fi pus poflit per fuam tenuitatem
tior,ienta, jntra pulmonem derivari , per fputum purulentum redde-
continua, -r rr . t? a. •
putrida, turj nifi vero poflit, pus non expuetur. racto autem jam
heftica. Empyemate, vel fuppurata prorfus inflammatione admifcebi-
tur fan^uini folum pus conco&um, nempe fatis fiuxile, ac
fixum, hoc eft, minime obftruens, 6c minime fermentans:
remittetur proinde fcbris, 6c cum pus continue exiudet in va-
fa fanguinis, erit continua, lenta, ex humoris phciditate vix
interdiu intendens fe, aut remittens, 6c ex hoc fimilis he&icae: cum
^1^' °°* autem interdiu pateant magis pori corporis, perfpirare pote-
mentior. rit aliquid ejus humoris, 6c fiet febris mitior: noctu iifdem
sudoresiu- obftrudis fiet intenflor. Infuper cum cavitates pe&oris, 3c
"raefertim numores totius corporis infartifint, valide autem nitatur pe-
noftu.1 c~tus in humidum intarciens, vaiide exprimet tam ipfnm,quam
humores totius corporis, qui proinde in fudorem abire pote-
runt y non erit tamen ille fudor ullius levaminis propter pu-
ris abundantiam femper remanentemj, quia vero nocbu pori
conftringuntur -> partes igitur ejufdem puris, quae interdiu
expirare poflunt propter exiguitatem , 6c raritatem invifibi-
les, no&u ad anguftias poroium fubfiftant oportebit,quoufque
cum aliis fuccedentibus conjun£tae, 6c in molem majufculara
colle&ae refiftentiam pori fuperent conjundtim erumpentes in
Tuffis mo.formam aquae, feu fudoris. Propter ftimulum autem a pure
)efta. intra pectus provenientem fiet tuflis, ut ex iis, quae de Tufli
fcripfimus, 6c ex eo quidem moleftior, quod pulmonem, &
pleuram vellicat, 6c aliquando quolibet etiam mfu moleftiami-
nime minuitur. Invalefcente morbo pulmo a pure magis com-
primetur, fanguis influere non poterir, fubfiftet in ramis ve-
Maxiiia- n^e cavae ad faciem , unde partes ejus rutafcent. Quia vero
ocuii^wn- mgrave^cente noc nnorbo fit gradus ad tabem, nempe corru-
cavi/ ptionem , 6c abfumtionem partium$ igitur vel quia per cor-
ruptionem flaccefcant, vel quia per abfumtionem extenuen-
tur>
DE MORBIS PECTORIS. 65$
tur, fiet minor ipfarum moles, & hoc decrementum iis in par-
tibus erit magis obfervabile, quae duris, & immobilibus ter-
minis circumfcribuntur, cujufmodi funt oculi dura atque im-
mobili orbita oflea circumfcripti, unde oculi fient concavi.
Gurvi ungues cur faciendi, cx iis, quae de Peripneumonia, gUursn un"
intelliges. Tumidi pedes, vel quia eo devolvetur pus, hu-Jumldipe-
mornempc, qui utpote minus mobilis facile ad eos fubfiftit
propter minimam vim preflionis, vel quia corpore jam ad ta-
bem vergente eae partes fimiliter citius corrumpuntur, in qui-
bus minor vis pus expellendi, unde tabefcunt, hinc fermente-
fcunt,8c in tumorem attolluntur. Cum autem pus membranas Puftaiae
fubeat 5 per Empyematis igitur protra&ionem poterit ad cutim ^"umo?5
ufque penetrare^ £c quidem vel infignem molem colleclum , ^mato-
vel huc illuc in minores maffulas cumulatum, producet ad cu- &oiatcrcv
tim pectoris hic illic puftulas: illud tumorem oedematofum
propter contentum pus, nifi & hoc contingat propter corru-
ptionem parti9, ut in fecundo cafu tumefactionis pedum expp-
fuimus. Quae autem recenfuimus ex Hippocrate inter conjun-
c~la ad dijudicandum , alterutrane, an utraque pars peftoris Ern*
pyemate laboret, certa efTe poffunt, fi aliunde conftare fup-
ponaiur, propofitum aegrum Empyemate laborare : fi veio
non conllet, pondus, 6c fulpenfionis fenfus,& calor, £c exfic-
catio lintei efle poterunt quid neceflario conjunctum cum Peri-
,pneumonia, aut Pleuritide , ut patet ex fuperioribus, £c eorum
morboium expofitione: Sc cum eorundem ratio, ac. neceflicas
ftatim ex fe ipfa pateat, nihil eius explicationi immoramur. Febr.is fIC
uoniam vcro febns admiitione puns proveniens, vej ejus ni-definens G*,
miam vilciditatera , vel vim fermentandi , aut ftimulandi arguitj lutaris- .
fi igitur in expofitis pulmonum affectionibus, quorum fuppura-
tione fit Empyema, eadem die, qua Empyema fit, feu tu-
mor, in cavitatem pectoris rumpitur, febris ceiTet, argumen-
to erit, pus efle optimae qualitatis, non acre , non fermen-
tans, non obfhuens : ducitur autem in vafa fanguinis, & etiam
per fputum excerniturj aeger igitur evadet ab Empyemate. rusfaciie
Cum itaque pus non fit quid fumme vifcidum, non ita.mul- «dduui"111'
tum refiftet abftra&ioni ab interioribus membranis pulmonis,
quibus allabitur, eaque de caufa fine labore, aut valida tufli Pus aibum, ,
per fputum reddetur. Eadem de caufa pus erit album , laeve, coio?'&fi"
concolor, nempe aequabiliter liquidum, 6c ex eadem materia nepituiu^.
Mnnn 3 ae.-_
6?4 B E L L I N I
aeque liquata, unde concolor, album, cum hic fit puris per-
tecli color naturalis. Quia vero pituita eft humor crudior,
& qui ad Empyematis conftitutionem in pluribus cafibus con-
currere potuit, hinc fi pus cum pituita mixtum reddatur, ad-
huc aliquid fuperefle concoquendum arguet: nihil, fi abfque
cibiappe- eadem. Itaque cum haec apparuerint omnia, evadet aeger plus
tentia, litis * r 1 ' ' O r
ccffatio,ai- minus facile, auttuto, h eorum aliquot: ex quibus fiet, ut
turahb!isnfi- aeger m rnelius evadens fucceflive magis ad naturalem ftatum
miies. accedat, unde fitire definet, cibum appetet, alvi feces demit-
tet, ac producet non multum abfimiles naturalibus, nempe
confiftentes,& propter cibi parvitatem exiguas. Contrafe ha-
bebunt omnia morituris, quae recenfet Hippocrates, ut ex his
patet. Spumofum autem fputum arguet & lentorem humo-
s umm ris> ^ eundem nondum conco&um efie, £t parvam quantita-
fpumofum. tem ejus, quae difficile fubeat pulmonem, & difficile ab ejus
tunicis divellatur, unde magis per minimas partes permifcetur
aeri, cujus eruptione refiftens lentore fuo fpumam producit.
s.Aph. 15. Quadragenarius dierum numerus eft tempus, quod naturaliter
requiri obfervavit Hippocrates ad hoc, ut per fuperpurgatio-
nem per fputum poflit Empyicus evadere, quo fuperato tabes
fit corrumpente pure pulrnnnem, 6c impediente elaborationem
7. Aph. 44.fanguinis. Ratio, cur fi ab Empyis per paracentejim effluat pus
m c©acis. yomm ^ eva^ant ; moriantur , fi fecus , patet ex fuperius di&is.
Quod fi Empyi melius habere, & fere expurgati videantur,
fputnm vero foetidum excernant, venient in recidivam, &
morientun apparens enim ille tranfitus in melius arguet, ex-
purgatam quidem cfle quantitatem puris, fed fputum foetidum
oftendere poterit, genitum efle ulcus intra pe&us, aut pul-
mones, ex quo & novum pus gencrabitur, unde in Empyema
relapfus, & mors propter partis corruptionem. Similiter fpc-
cillum a pure,ab igne coloraturum arguet pus non cc&um, li*
vid.um, & forte cum ulcere partem corrumpente, unde mors.
Senes vero praecipue, Sc juvenes ab Empyemate per pulmo-
num morbos producto moriuntur, cum in fenibus propter par-
tium ficcitatem difficile coalefcere poffint villi rupti a ruptio-
netumoris, in juvenibus autem hunc ipfum coalitum impedit
tenuitas, & vigor fanguinis: & ex iis adhuc difficilius eva-
dent , qui temperamento funt aliquanto humidiores 9 flac-
cefcent enim partes magis38cfaciliusafanguinisimpetu,& mo-
ta
DE MORBIS "PE.CTORIS. &5S
tu refpirationis in divuliione detineri poterunt. Cur vero pure<?^>*i>
conferiim effiuente per paracentefim monantur Empyi , vide in
ejus Aphonfmi commento ,quod feorfim morbis praemittimus.
Textus autem Galeni ex fe ipfopatet, licutctium, quid fitS^liant
Lmpycma.
TUSSIS.
CUm Tuflis frequenter occurrat in fuperioribus, £c conjun-
cla fit cum ommbus fere morbis peftoris , imo quandoquc
fine ullo apparente aho morbo invadat , fuam peculiarem ex-
pofitionem mereri videretur, quemadmodum inter Medicos
aliqui de ipfa feorfim agunt. Sed nos de Tuffi abfolutiilime
Propofitione decima quarta fecundae partis noftrae Refpiratio-
nis, ex quibus patet,quid illa fit,quomodo excitetur,& quae
fint ejus caufae, Sc quicquid pulmonem , aut ejus vafa, aut pe-
ftus, aut feptum, aut laryngem, aut fauces ita ftimulat, u:
arbitremur ex afiuetudine illud per fauces amandari, abripi
pofie per afperam arteriam, inter caufas Tufiis habendum efTe'.
Hinc Tujfis caput repkt, ut Hippocrates-, propter motum enim^ Epjdttn;
pulmonis cogitur fartguis ad vcnas fubfiftere,unde repletur ca- 2. Aph/40,
put. Et Tujfes a catarrhis in Jenibus periculofae funt , cum ca-
rharrus femper urgeat in iis, neque concoquatur qui jam pro-
duftus eft, & continuc novus producatur, adeoque fiat ad pe-
£lus per vafa fanguinis decubitus, unde inflammationes 6cc.
Adde his, per folam violentiam Tuflis pofie in fenibus facilius
divelli villos pulmonum, cum propter ficcitatem minus faciie
diftrahi poflint abfque fraftione : facta autem fra&ione propter
eandem ficcitatem coalefcere non poflunt, unde utrinque pe-
riculum a Tufii in fenibus. Et Hydropi fi Tuffis fuperveniat , 6.Aph. 35.
malum-y arguet enim humorem viam fibi facere ad peftus, vel
fi jam etiam peclus hydrope laborabat* humorem fermentefce-
re , atque ita pulmonem- magis irritari. Et §ui gibbi exc.Aph.^,
jfflhmate , Tujfi ante pubertatem fiunf^ ii ftatim moriuntur. An-
te pubertatem offa cedere poflunt ipfa adhuc minus rigida, Sc
cartilagines arciculationum minus duraej ex ^fthmate igitur,
ac Tufli proveniens gibbofitas arguit aliquid intra peftus mo-
leftum, & valide premens, atque ofla extrorfuni movens 5 du-
ratis igitur oflfibus premens illud loeum fibi facere e^xtrorfum
ul*
656 B E L 1 I N I
ulcerius non poterit, quare premet introrfum vafa fanguinis &
i.a coads. cor unde fubita mors. Et ^ui circa accejjiones tujfiunt , &
Jeviier defudant , maligne habent-y fudor enim levis in acceflione
febrium infignem copiam humorum cum fanguine permifto-
rum indicabit, quorum pars tenuior tum temporis fatis impro-
prii excernetur, unde retinebitur durius, & ejufmodi expref-
fionem etiam in pe&ore fieri indicabic Tuffis ftimulum ar-
guens.
V O M I C A
Pulmonis.
Gunt de Puimonis Vomica Medici admodum pauci , licet
ejus meminerit Galenus primo de Loc. AiF. Concipit il-
lam facile pulmo, vifcus flaccidum, ac putredini fumme obno-
Lib 2 obf xium , de qua fic teftatur Tulpius. Latet hoc vitium inter ini-
c«p. io. tia adeo clanculum^ ut vix ulla fui proferat indicia praeter tuffi-
conjunaa. cu\am primum ficcamy fed mox humidam. Qua aliquamdiu con-
tinuante trahitur difficulter fpiritus7 deficit anima, & emarcefcit
paulatim corpus , licet interim nec pus , nec fanguinem prae fe fe-
rant fputa, fedfi rumpatur nec opinanti vomica, occiditur diclum
faclum homo , vel fi manferit aliquamdiu exitio fuo fuperftes , con-
fumitur tamen lente a febricula , ftve ob pus , five ob fanguinem
stCt. i.cap.per thoracis interiora effufum. Haec ille. Willis tamen in Mor-
bis Pulmonis plures habuit a pulmonis Vomica fuperftites, at-
que fanos. Sputa poft ruptionem pura, purulenta, concocta,
fanguinea, foetida: febris fub initium nulla.
Admirabile eft, in hoc morbi genere in tam facili ad mor-
tem via per abfceflum, vel collectionem puris intra pulmonis
corpus nihii doloris, aut moleftiae fentiri , cum tamen interirn
adfit diflicultas fpiritus , deficiat anima, 6t paulatim emar-
cefcat corpus: adfit infuper levis tuflicula ,argumento fatis ma-
nifefto., pulmones male affici, ac ftimulari, neque cum his
omnibus adfit febris. Haec autem ut aliquatenus exponanturr
quoniam ea eft compofitio pulmonis,ut extendi ejus membra^
nae plus minus poflint, ac debeant in diverfis refpirationum
magnitudinibus, prout exigit major, aut minor quantitas aeris
intra pulmonem ducendi,neque per raaximas refpirationes do-
lor
DE MORBIS PECTORIS. 6*7
lor percipitur lancinans, aut divellens, quanquam tum mem-
branae maxime diftrahuntur, igitur fi adlit aliquid intra pul-
mones, quod partem ipforum aliquam diftrahat etiam in mi-
noribus refpirationibus, illa tamen diftractio non fit major,
quam quae haberi folet per maximas refpirationes , ab ejufmodi
diftractione nihil doloris patiemur, cum talibus diftrac~Honibus
aflueverimus,& naturales reddiderimus per maximas refpiratio^
nes. Rurfus quoniam aer circumfufus corpori fibi ipfi qui-
efcenti eft aequilibris, per motum autem deorfum fit momenti
majorisj exceflus igitur momenti aeris intra pectus fupra mo-
mentumaeriscircumfufipeftorieoerit major,quo major quan-
titasaerisin pulmones fuit , feu quo major fit refpiratio : fed
hic ipfc exceflus fuftinendus, 6c fuperandus eft a membranis,
& nervis, ne nos gravari intra pedtus, & trahi fentiamus, feu
ne dolorem gravativum, & tenfivum patiamur: huic autem
fuftinendo exceflui in magnis refpirationibus afliievrmus j Ci
igitur etiam in parvis refpirationibus adflt aliquid intra pulmo-
nesgravans, tanta tamen gravitate, quae non fit major mo-
mento, quo aer in magnis refpirationibus hauftus fuperat mo-
mentum aeris externi ,ienfus gravitatis nullus percipietur,cura
ejufmodi fenfui jam aflueverimus, & naturalem efFecerimus.
Sic pondus veftium non fentimus, licet fint fatis graves. Fac
ulterius minimam materiae molem intra pulmonem deponi,
ita ut fenfum movere non poflit ob fui parvitatem : mox mini-
mam akeram , quae fenfum quidem moveat, fed tam debiliter,
ut vix curandam efle judicemus, atque hoc fucceflive repeti,
quoufque demum fiat perfpicuus , 6c vividus fenfusj per totum
igitur praecedentis temporis fpatium nihil doloris fenfifle nos
affirmabimus, fed cumulata demum infigni mole materiae in-
fignis effe&us producetur fimul totus, & membranae divellen-
tur fubito. Primo itaque concipiatur colligi intra pulmonis JJjJJg *°~u
folliculos, vel interftitia eorundem quidlibet in pus mutabile,
fed minimae quantitatis, qute fucceflive augeatur, fit tamen
augmentum femper minus, quam quod vel pondere, vel di-
ftractione poflit tam diftrahere, vel premere pulmones, quan-
tum premuntur, 8c diftrahuntur ab exceflu momenti, quo aer
in magnis refpirationibus hauftus fuperat momentum aeris ex-
terni 5 per totum igitur illud fpatium temporis nullus moleftus
fcnfus percipietur. Quia vero interim illa materies vellicat ner-
Oooo VOS5
6j8 L. B E L L I N 1
kviT°ula vos> ig*tur m refluxum aget fpiritus, qui proinde cumulatio-
res deducentur ad mufculos pe&oris, & levem tufliculam ex-
difficiiisi0 c^aDunt- Infuper quoniam materies illa intra pulmonem col-
C11S' lefta fuum fibi fpatium exigtt j premet igitur folliculos,
ramofque afperae arteriae, unde difficilius irruere poterit aer,
five fiet refpiratio difficilis , quae tamcn continget , poft-
quam tuflis excitata eft , nempe poftquam tantum materiae
cumulatum, ut ftimulare nervos, feu excitare refluxus poflit,
& poftquam eadem per aliquod tempus perftitit in pulmoni-
bus, tantum nempe, ut interim pulmo premi magis potueric
Tuffisficca,a niateria copiofius aggefta. Cum igitur colle&a materies tuf-
<kin humi- fim excitare debeat , & ut cxcitet , fatis eft , fi membranas contin-
da' gat , non autem per afperam arteriam ducatur y primo igitur tufiis
licca efle poterir , vel quia materies adhuc fit pauca , & utpote pa-
rum ftimulans non tantum trufionis excipiat a pe&ofe,ut a fu-
perficie , quam contingit , abripi poflit , vel quia adhuc fit duri or,
vel qnia fit in imo pulmone, per cujus altitudinem totam duci
nequeat,vel quia contineatur intra aliquam cavitatem quafi fol-
liculum cum afpera arteria communionem nonhabentem, &>
denfis, durifque membranis comprehenfum : fi vero haec con-
tra fe habeant, ficuti fe habebunt proceflu temporis, tuflis fiet
humida, & reddetur pus per fputum, vel aliquid tenue, ac
liquidum quafi rudimentum puris, vel quod eft liquidiflimum
Nullafebrisin illa materia, quae in pus convertenda eft. Interim nulla fe-
4ubinhium.bris, cum nihil adhuc mali communicatum fit fanguini : ta-
men fi materies intra pulmonem colle&a fit extenfaperinfigne
'^'"pulmonum fpatium, ita ut plurima vafcula fanguinis compri-
vciuti defe-mat , fanguis perfe&e folvi non poterit, unde aeger fenfim
»ae.anl anima deficere videbitur, & corpus totum macie confumi, &
emarcefcere. Interim tamen fi pus confectum adhuc non fit,
vel defint caetera fuperius ettpofita, quae requiruntur ad hoc,
ut pus per tuflim excernatur, nihil puris reddetur, imo nec
fanguinis, cum nec vafa rupta fujfponantur, nec tam compref-
fa, ut exfudare poflit. Quoniam vero infuper per ejufmodi
preflionem occluduntur aditus, quibus folliculi mutuo, & in
afperam arteriam hiant 5 duci igitur pus etiam confectum in
eandem afperam arteriam non poterit, nifi divellantur mem-
branae, feu rumpatur abfceffus, ac tum dolor, & quidem ve-
hemens fubito corripere debebit, ficuti correptum narrat tali
rnor-
JMacies cox-
DE MORBIS PECTORIS. 6f9
morbo laborantem Tulpius fub ruptionem apoftematis propter
fubitam divulfionem plurium villorum , unde divellentur e-
tiam plurima vafa fanguinis,& pus cum cruore reddetur per os
album,nigrum ,viride, pallidum, confectum, non confedura,
cujufcunque demum generis, foetidum praccipue, fj longa mo-
ra corruptum fuerit intra Vomicam, & derivari etiam poterit
intra cavitatem pectoris, hinc ad peclus externum ad ufquecu-
tim, unde tumor in ipfa a ruptura Vomicae generari poterit,
& etiam non enato tumore educi pus per paracentefim, vei
cauteria igne a&uali , vel potentiali facla poterit, qoae fingu-
la a fe praefcripta cum felici exitu aflerit ibidem Willis. Si
igitur a ruptura Vomicae puris infignis quantitas expurgetur,
mori fubito poterit aeger eadem de caufa, qua moriuntur Em-
pyici, Hydropici 6cc, ex quibus humor confeftim educitur,
velquia abruptis plurimis canalibus fanguinis plurimum fangui-
nis fimul efFunditur. Si vero fupcrfint, fuccedet febris admi-
fto pure cum fanguine, & quidem pure corrupto, foetidoque.
Quae quidem ita fe habere poiTe videntur, fi nullum vitium
in fanguine fupponatur, antequam Vomica generetur,fed tota
mali caufa ex parte pulmonis fe teneat. Videtur tamen fieri
poiTe, ut fanguis prius fit vitiatus, nempe permiftus humori-
bus craffis, vifcidis, corruptis, ac tantum non pus dicendis,
qui per pulmonem fluentes fenfim agglutinentur vafis, quouf-
que vel eorum aliquot infarciant, vel ex iis exfudent in folli-
culos, & interftitia, in quibus fenfim cumulentur, & fucce-
dant fingula modo fuperius expofita, ut patet. In hoc tamen ^omic*
cafu febris etiam fub initium Vomicae, 6c quidem Ienta adefle ympat ict'
poterit, & hujufmodi Vomica dici poterit fympathica, cum
ipfius caufa primaria non a pulmone, fed afanguine, & hu-
moribus fit deducenda. Certe hac Vomica fympathica nos la-
borafle videmur, cum febre lenta correpti tufli non fatis ve-
hemente, & excreatione materiei purulentae, & cujufcunque
coloris etiam cruenti per plures dies morti proximi viximusj
vitium enim primarium non fuifle in pulmonibus vel ex eo
conftitit, quod antequam adeflet febris, ejufmodi materies vi-
ridis , lividaque & maxime tenax per nares excernebatur emun-
ftione maximi nifus: tum reddi coepta etiam a faucibus,& eo
tempore febris invafit fine nulla fere tufli, mox tuflls levior,
mox eadem gravior cum manifefto fenfu materiei , quae abripi
Oooo z a
660 L. B E L L I N 1
a pulmonibus videbatur. Ex quo progreflu facile patet, vi-
tium fuifle in univerfo fanguine, & materiem morbificam ex-
cerni incepifle in glandulis , quae deftinatae funt feparandis mu-
cis naturalibus, e quarum numero funt etiam illae plurimae,
quae interiori tunicae pulmonaris fiftulae inferuntur. Hoc ipfum
fuadent caufae antecedentes * pluribus enim menfibus Ptfis vi-
xeramus femel ftudiorum gratia, 8c parce in die pafti : Flo-
rentiam reverfi familiarium fuafione bis pafci coepimus , nihil
de ftudiorum afliduitate, & gravitate remittentes, foris ruri
nulla hilaritate, aut amoeniori ftudio laxantes animum , tem-
pore aeftivo, & quidem fingularis aeftus, cujufcunque generis
cibis, & vino mero utentes. Ab illo tranfitu in largum , &
boni fucci paftum cum contentione animi , tempeftate calida ,
nullo motu corporis &c. genitam infignem humorum crudo-
rum, vifcidorum &c. quantitatem arbitror, ex quibus omnia,
Quidfitvo-Gj1136 expofuimus. Eft igitur Vomica pulmonis abfceflus int-ra
mica pui- eundem genitus vitio pulmonis vel humorum, eo corr-ivatis
materiebus in pus abeuntibus cum affe&ionibus expofitis.
HAEMOPTYSIS,
vel Haemoptoe, feu Sputum Sanguinis , ubi
Anaftomofis, Diaerefis, Diapidifis, Ri-
xis, & Diabrofis.
SPutum fanguinis, ut patet, provenire poteft a quibufcun-
que partibus,a quibus fanguk derivari poteft in os,& fpu-
ti inftar reddi. itaque ducere poteft originem a ventriculo,
inteftinis, fi ex his in ventriculum refluat: a pulmone, a pe-
ctore, a faucibus, a partibus cavitatem oris comprehendentibus,ab
auribus, a naribus, ab oculis, a gingivis,& fi quae funt aliae,
quae in cavum oris per canales pateant. Hic autem de folo
fputo fanguinis agimus , qui dueit originem a pulmonibus.
Quoniam itaque fanguis naturaliter ita continetur in vafis fuis,
ut extra ipfos fluere non poflitj cum igitur expuitur, erunt
vel vafa, velfanguis, vel utraque fic afFecta, ut extra eadem
^aftomo- fangUis p0ffic effluere. Hujus afTe&ionis modos quinque faei-
unt, primum appellant Anaftomofim 3 feu coapertionem va-
fo-
DE MORBIS PECTORIS. 661
farum fanguineorum y vel apertionem ofculorum eorundem .
canalium : fecundum Diaerefim, feu divifionem eorundem ea- iaere **
nalium : tertium Diapidifim, feu rarefa&ionem pariter cana- Diapidifo.
lium, qua fit, ut tranfudet fanguis quafi' tranfcolatus : quar-
tum Rixim, five rupturam : quintum Diabrofim, five ero-RIxis> &
fionem. Apertio autem ofculorum non datur , cum ofcula Diabrofis,
ejufmodi nulla fintj continuae enim inter fe funt venae, 6c ar^rorfST
tcriae, & fi non funt continuae , ipfarum fane ofcula (emper
patent. Si igitur aliquid rumpendum eft, potius membrana,
prope quam ofcula hiare fingi poflent^ rumpi dicenda. Di-DUcrcfis.
vifio. facile a fecantibus , incidcntibus ccc. , unde a vulne-
ribus, punc~tionibus 8cc. Diapidifim provenire aflerunt vel aDiapidlCs'
tenuitate fanguinis , adeoque calore , vel a ferofitate, nempe
frigore , & humiditate. Neutrum. rarefa&ionem produ-
cit , fed calor e contra in majorem contra&ionem agens
villos denfat membranas: at quia tenuitas fanguinis cum calo-
re conjunfta penetrat quofcunque poros, 6c contra&io major
rnajorem impetum conciliat, hinc fanguis, cum eft ejus coi>
ditionis, tranfudat, vel tranfcolatur. Similirer frigus cum humi-
ditate, fi non humc&et intime, nec villi finjt tenuiflimi, con-
trahit , ut patet in chordis mufici?, adeoque & inde dcnfa-
tio major: quia tamen etiam humidum praeqipue, fi lentius
moveatur, facile poros fubit, hinc etiam in hoc cafu exfuda-
tio fanguinis: fi vero intime bume£tet , ita ut villi dilaban-
tur, 8c flaccefcant, ut bene humefrae chartae, tunc erit re-
folutio villorum , Sc nulla cohaefio intcr particulas ipfos com-
ponentes, adeoque effluet ex fe ipfo contentus fanguis per po-
ros a refolutione villorum maxime laxos. Poteft autem Dia-
pidifis a fola etiam preflione provenire, tumore nempe, lapi-
de, ofle &c. vafa fanguinis ita comprimente, ut ex iis fan-
guinem exprimat, cujus rei evidentiflimum argumentum funn
fudtus, quorum vi etiam ad extimam ufque fuperficiem cor-
poris exprimitur fanguis per folam preflionem. Ruptura abRixis*
impaftu, i&u, lapfu, & ejufmodi vi qualibet fubito divellen-
te, ut patet. Erofio fimiliter a quibuflibet erodentibus non
humoribus folum, fcd affriclu etiam , 6c quafi attritu cuju{li-Di*brofo,
bet corporisad contaclum pofiti ad eundem contaftum moti,
atque ideo paulatim abradentis, ac demum etiam a vermibus.
Itaque quomodocunque pateant vafa fanguinis, dummodo id
Oooo 3 con*
6fo L BELLIN I
contingat atit in pulmonibus, aut inpartibus, ex quibus fan«
guis per afperam arteriam reddi poflic , ut funt afpera ipfa ar-
teria, 6c internum peftus, & ex illa difclufione vaforum tan-
tum fanguinis effluat , ut reddi per fputum poflit, fiet iliud
fputum fanguinis, de quo hic nobis initituitur iermo. Itaque
antecedent (quod diftinc~te ab aegro intelligendum, ut fputum
fanguinis a pulmonibus diftinguatur a fputo fimili, a ventri-
culo, a faucibus &c. cum aliis mox adnotandis). Primo.
Antcccden- Aliqua affe&io circa pectus ex iis , Diaerefim, Diapidifim,
da* Rixim, vel Diabrofim efficiunt, 8c fiquidem nulla contige-
rit particularis, 6c evidens, adeffe poterit plethora, vel caco-
chymia, vel mala humorum qualitas erodens , laxans &c. Eva-
cuationes fuppreflae, motus vehemens, calor intenfior, infq-
latus , ira &c. Clamor validus , vocis contentio , violenta
tuflis, nifus tollendi, & loco movendi graviora pondera, fal-
tus praecipue a balneo, fuppreffio fpiritus in conatu deponen-
di alvum^ frigus. Febres quaedam malignae, ut in quibus
alvi feces, & urinae fanguineae redduntur: ulcera, inflamma-
tiones in pulmone, aut pe£tore, vel iifdem Varix.
C O N J U N C T A.
scteams. TO^n fcreatus, non vomitus, fed tuflis, & quidem tuffis
Vomitus. JL\| major, ac vehementior, quae praecipue afleruntur ea effe,
quibus diftinguitur fanguis veniens a faucibus, & ventricglo
ab eo, qui per afperam arteriam j qui enim per oefophagum
ex ventriculo provenit, vomitur (intellige, dummodo fit majo-
ris quantitatis) : qui a faucibus , & quacunque parte ad eas
hiante excepta afpera arteria, fcreatur: & licet fanguis ad eas
partes deduftus tuflim excitet (ut in Tufli noftra Propofitione
decima quarta fecundae partis Refpirationis), ea tamen eft de-
bilior, quam quae excitanda eft a materia haerente membranis
pulmonis profundioribus,unde ad hanc abripiendam tuflis ma-
jor, 6c vehementior fieri poteft, fed quotidie fit, ut fanguis
fit tam vifcidus, ut licet a faucibus veniat,inibi tamen ita hae-
Tuffisme- reat , ut difficillime abripi poflit, adeoque opus fit tufli vehe-
vehemVnVdment^ma ' ut mnaerens l^u<^ excutiatur, atquc abripiatur.
tior. Infuper fieri poteft, ut affeftione exiftente in ventricuio fan-
guis cum tufll, & quidem validiflima non cum vomitu redda-
tur j fac enim ventriculum lnflammatum , ita ut calor, &
tu-
DE MORBIS PECTORIS. 663
tumor pertingat ad feptum , vel afficiat nervos cum fepto commu-
nicantes, & iocm tumor comprimat, vel rumpat vas ahquod
fanguinis,ita ut fanguis cogatur in cavitatem ventriculieffiuere,
tuffiet aeger,ac tuffiendofanguinem perfputum reddet. lnfuper
nec tufTis major,ac vehementior erit femper necefiariaetiam ad
cducendumfanguinem abimispulmonum partibus,major nempe,
ac vehementiorcomparatacum tuffi, quaereq .liriturad abripien-
dum fanguinem a faucibusj fi etenim copia fanguinisin imc
pulmone fit minor, & fanguis rrrediocriter vifcidus, mediocris tuf-
iis vis perducendo ipfi ad fauces ufquefufficiet. Ex quibuspatet,
nec tutum effe atferere,cum adeft tuffis mitior,fanguinem,qui
fpuitur , provenire a trunco , vel ramis majoribus afperae arteriae:
cum vehementior,ex imopulmone. Quacunqueigiturtuffi ;uf- ^1^*
iiat aeger, nuilum adfit pectoris, aut pulmonis affecti fignum , nul- fo«j|tfims
la praecefierit caufa effiuxum e vafis pe&oris exigens,fenriatur ™rf£DVe1
autem ante tuffim affluxus fanguinis ad fauces, earumve vellici- peftoreve-
tio, fi rubor,calor,dolorcapitisadfit,fifanguis,qui primoexpui- nicn 1 '
tur, fpuma omni careat , inde vero fuccrefcente affluxu fpu-
mefcat aliquantum , argumento erunt haec omnia, fanguinem
a capite 8cc. ad fauces derivari. Si vero neque adlit tuflis, ve-
nire poterit a fummis faucibus , vel qualibet parte oris. Ul-
terius oftendet fanguinem a pulmone non provenire, fi eodem
tempore aliquid fanguinis effluat e nanbus nullo cum impetu
aeris,fedfuo naturali fluxu^erit enim motusillefolusmotusna-
turalis fanguinis , non autem conceptus per impetum tuffis , & ae-
ris per efflationem illam vehementem extrufi. Ait Hippdcrates. Cumeo
§)uicunque fpumantem fangutnem extuffiunt , iis ex pulmone educt- dem expui-
tur. Dum igitur,tufficaliquis, fi fimulfanguinemfpumanteroex- ™°£*'h l}
tuffiat,inquit Vir Admirabilis,ejufmodifanguinemapulmonee- * '
duci,five ab ipfo pulmone ducatoriginem,fiveepe&oreinpul-
monem exfudaveiit,quod neceffarium folummodoeft , cum fan-
guis efl liquidior,& ab imo puimone duciturj ita enim ratione
longi fpatii,per quod ducendus eft ad fauces,6e facilis folutio-
nis permifceri poterit aeri, & fpumefcere: fi vero fit quafi
coagulatus, etiamfi ab imis partibus pulmonis veniat, dividi
non poterit, neque fpumefcere. Unde patet vix etiam fpu-
mefcere pofie, licet fit liquidus, fi a fummo pulmone abripia-
turj ftatim enim concipiet impetum furfum 5 & prius extuf-
iietur, quam admifceatur aeri, ut fpuraam efformet. Si au-
tem
664 L. BELLINI
tem fit aliquanto vifcidior,atque ab imis pulmonibus abripien-
dus jtunc enim vero ira fpumefcet,ut totusfpumavideatur :fed
&totusfpumavideripoterit,fi fit adhuc aliquanto vifcidior,8c
fummo pulmoni, vel trunco afperae arteriae haereat, ut patet.
Ajunt, nec dolorem, aut vix dolorem percipi,cum expuitur c
pulmone , quod fatis certum fignum efle poteft , fi nomine pulmo-
nis non comprehendantur etiam partes cartilagineae afperae arte-
riaepropter laxam ejus partiscompofitionem ,utexpofuimusde
Dolore ingenere. Quibus igitur fidere poffumus,funtfanguis,
quem extufliamus finedolore,&cumfpuma. Quod fi ex pe&ore
in pulmonemexfudet, ajunt, magisefle nigricantem , pauciorem,
cum co ^ cum ^°^ore> quorum nullum certum eft. Primo ecenim etfi
deUmcxCpc- internum peftus magis dolere debet, quam pulmo,ut in fupe-
fa°ccinwrt*r^or^us' 11011 tamen neceflarium eft,ut a quolibet efHuxu fan-
ormnia. guinis ex vafis doleat > quid enim dolemus etiam in largiflimis
haemorrhagiis ex naribus, gingivis? &c. fed neque pauciorj
quomodo enim determinanda hac paucitas,comparationenem-
pe cujus? An non fieri poteft ,ut vas minimum intra pulmones
divellatur, & minimum fanguinis fputo fuppeditet? Sed ne-
que magis nigricans neceflario femper eritj etfi enim fanguis
extra corpus,& in corporibus etiam cadaverum plerumque ni-
grefcat magis, in viventibus tamen licet extra vafa fuu non
tam cito nigrefcit: licet autem nigrefcat, poterit etiam nigre-
fcere intra cavitates pulmonis, in quas ex apertis vafis effluat,
quoties ab iifdem cavitatibus non abripiatur per tuflim, ante-
quam nigrum colorem fufcipiat. Adde his , dum tranfit per
pulmonem ,debere mifceri cum aere,& fpumefcere,& ejufmo-
di permixtio cum aere vividiorem colorem pariet,& plus qui-
dem minufque, prout fanguis eft liquidior, aut durior. Ad-
dunt non pauci, neque debere fpumefcere fanguinem ex tho-
xace venientem, quod nec confonat Avicennae contrarium do-
<:enti , neque fane id afleruit Hippocrates expofito fuperius
Aphorifmo , cum ibidem aflerat , ianguinem a pulmone pro-
venire ipfum fpumantem extuflientibus : provenire autem e
pulmonibus femper debebit, five in ipfos e pectore influat, fi-
ve ab ipfis primario fluat. Ex his itaque patet, incerta efle
quaecunque partioularia proponuntur tanquam conjuncla cum
fputo fanguinis a pe£tore provenientis, adeoque fi quid minus
dubium haberi poten\, petendum illud efle ab antecedentibus,
DE MORBIS PECTORIS. 66$
fi per eorum aliquot innotefcere poffit, affectionem pectori
communicatam efie. Quod fi adfit dolor, qui acer, pungens,
& peftori adfcribi certo debeat, hoc erit indicium, fangui-
nem a pectore provenirej fed illud cognitu nimis difficile, cum
femper dubitari poffit, an afTedtio fputum efficiens non fit do-
lor, fed tumor ex.gr. qui preffione rumpat vafa pulmonis,
quod fieri facilc poterit propter continuum refpirationis mo-
tum. Cum igitur fanguis a pulmonibus primario affe&is pro- *J°patj£~
cedit, dici poteft Sputum fanguinis idiopathicum : fympathi- fympathi-
cum autem appellari alterum, quod afferunt fieri per"transmif-cum
fionem fanguinis a qualibet parte affecta, jecore, liene, ute-
ro &c. inflammatis , dolcntibus , &c. ad pulmonem: quod
etfi fieri non poteft per veram tranfmiffionem , qualem de~
fcribunt, & judicant, tamen fi ab earum partium morbis pro-
ducatur fermentatio, plethora, cacochymia, fervor quilibet,
aut rarefa&io humorum, quorum origo a partibus illis labo-
rantibus repetenda fit, 6c humores illi tam nitantur quaqua-
verfum , ut tenuia vafa pulmonum ejufmodi nifum fuftine-
renequeant, divellentur, &: Sputum fanguinis orietur. Pa-Sjji^fan-
tet itaque Sputum fanguinis effe ejufdem excretionem per fpu-guim«.
tum cum tuffi, Sc fpuma ab aliqua caufarum pendentem, ex
quibus vafa fanguinis coguntur permittere effiuxum ejus.
Antecedentia autem tam facile exfe ipfis patent, ut explica- ^mcaufa
tione non indigeant, nifi quod frigus denfando villos facic ^^igu*.
ut minus facile diftracHoni pareant, unde accedente impetu
(anguinis majus fpatium exigentis , neque ii locum faciant
tenfi, nec diftrahi patientes facile divelluntur, ut dura & ri-
gida faciunt.
C O N S E Q^U E N T I A.
ASanguinis fputo , puris fputum. A puris fputo tabes, 6? flu* ^A1^H,I$•
xus : cum vero fputum retentum fuerit , moriuntur. Quo-
rum ratioeft, quoniam effluente, 8c ftagnante fanguine extra
vafa in pus convertitur, unde puris fputum, quod pus fenfim
pulmonem corrumpens prohibet, ne fanguis elaboretur, vel
cum fanguine mifcetur, eumque corrumpit, vel totum cor-
rumpit corpus, per quod fluit, unde Tabes, & concidentibus
fummeque laffatis per corruptionem partibus Fluxus. Quod fi
fupprimatur fputum, totum pus intra pulmonem detinebitur,
Pppp ex
666 L. BELLINI
ex quo fiet ejufdem vifceris brevi corruptio , unde mors,
quae etiam ex eo citius corripiet, quod pus colle&um intra
pulmonem infarciet, & comprimendo occludet vafa fangui-
a h 25. n*s> a^eo9ue fanguinem fiftet. Sanguinem fuperne quidem ef-
h ' ferri) qualifcunque fit , malum j indicat enim rupturam , feu
exitum fanguinis e vafis pulmonis, aut pe&oris, quod quo-
ties fit extra naturae leges, malum eft, ut patet ex ejus cau-
fis. Pofiunt autem dari fluxus ex iis partibus critici, adeo-
que vel piane naturales, vel minus mali, qui cum dantur, non
funtii, qui in Aphorifmo proponuntur: fic narrant infignes
Medici menftrua muliebra reje&a per fputum fanguinis, fi-
mileque fputum liberare ab eorundem fuppreffione, £c fimili-
Lib. 11. bus, 6c ait Plinius: Profluvium ejus (nempe fanguinis) unifit
cap. 38. \n naribus homini , aliis nare altera^ aliis utraque, quibufdam
per inferiora^ multis per ora fiato tempore^ ut nuper Macrino Vi-
fco Viro Praetorio , £5? omnibus annis V olufio Saturnino Urbis Prae-
feclO) qui nonagefimum etiam exceffit annum. Denique fucce-
dunt pallor, macies, pulfus parvus cum aliis differentiis, im-
becillitas, febris lenta, £c quicquid cum defectu, & corru-
ptione fanguinis, Sc pulmonum ulcere conjun&um eft, quae
aut jam expofita funt, aut utpote facillima ultro patent.
DIFFICILIS RESPIRATIO
Sub qua Dyfpnoea , Afthma, Orthopnoea ,
Suffocatio , ad quam Apnoea.
QUoniam ad refpirationem naturalem requiritur influxus
liquidi per nervos in mufculos pe&oris cum naturali ha-
bitudine ejufdem pectoris, pulmonum, aeris,6c fangui-
nisj his igitur fingulis feorfim, vel eorum pluribus, aut omni-
bus conjunctim vitiatis refpiratio laedetur, fietque difficilis.
Caufae autem, £c modi vitiorum cum fint,6c efle poffint plu-
rimi^ ac diverfi nimis, cum unumquodque eorum quatuor
inftrumentoium ad refpirationem naturalem concurrentium
multipliciter vitiari pofiit, ut paffim in demonftratis morbis
cxpofuimus, Sc in demonftrandis exponemus. Hinc in prae-
fenti non recenfebimus fingulas illas caufas, Sc modos, tum
DE MORBIS PECTORIS. 66/
quia res crefceret in immenfum, tum quia eadam ex morborum
expofitione patet, praecipuc autem quoniam Difficilis flla Re-
fpiratio, de qua feorfim agitur a Medicis, eft, quae per folius
pulmonis vitium producitur , quod vitium fit vel in afpera
arteria, nempe trunco ejus, bronchiis, ac folliculis, feu vel
in ipfo pulmonis corpore, vel in vafis fanguinis per ipfum ex-
currentibus. Haec igitur Difficilis Refpiratio dividitur in tres
fpecies, quae differunE per magis £c minus cum quibufdam
afte&ionibus propriis, quibus fit, ut ab invicem diftinguan-
tur, Sc quarta, ac fumma fpecies additur, quae potius refpi-
rationis interceptio eft , 8c privatio ejus, feu Apnoea, quam Dyfpnoea,
Refpiratio Difficilis. Prima dicitur Dyfpnoea,quae Difficiliumc^ncj^tla
Refpirationum facillima eft,cc eft refpiratio frequens & parva,
vel frequens 8c magna fine anhelitu , fine ftertore, fine fibilo,
cum parva moleftia,fine febre. Afthma eft Dyfpnoeadifficilius,Aahn?a> &
nempe crebrius 8c minus, vel crebrius Sc majus cum anhe- -co^unaa.
litu, moleftia, ftertore, fibilo , fine febre. Orthopnoea tertia^^.
dicitur, quae fimiliter fine febre, fed poteft effe major autcumlpVa
minor , crebior aut rarior , quam fit Afthma , dummodocon,UB^a%
aeger cogatur refpirare recto fitu corporis, non decumbens vi- ,
delicet, fed faltem fedens. Etfi vero carentia febris commu-
nis eft his omnibus Difficilibus Refpirationibus , poterit tamen
etiam febris cum harum fingulis conjungi , prout fingulae a di-
verfis morbis procedent febrim fecum ferentibus, vel ipfa Dif-
ficilis Refpiratio neceflario fecum feret febris produclionem,
fic comprefib ex. gr. pulmone , ita ut ab ea compreffione
producatur Peripneurnonia, Difficilis Refpiratio, quae a com-
preffione ilk fuccederet , eflet quid neceflario fecum ferens
produ&ionem febris, cum haec cum inflammatione pulmonis
neceflario conjungatur. Poteft tamen fieri , ut carentia fe-
bris, quae in fingulis hifce Difficilibus Refpirationibus ponitur
a Medicis, bene conftituta fit, dummodo per Difficiles Re-
fpirationes debeamus intelligere non quafcunque Difficiles, 8c
ab alio quolibet morbo vel pendentes, vel ipfum producen-
tes, fed quae veluti ex fe funt, 8c febre carent, quod adnota-
mus , ne ludatur in nominibus. Quod fi caufa Difficilium
Refpirationum eo ufque ingravefcat, ut fuffocet, five ftran-
gulet, prohibeat nempe,ne ducatur,ac reddatur fpiritus, tunc
erit Suffocatio ,vel Strangulatio, vel Apnoea. Conjundta igitur
Pppp z no-
668 L. B E L L I N I
notatu digniora funt, quae recenfuimus , quibus & illud adden-
* dum, quod eft commune omnibus Difficilibus Refpirationibus,
multo difficilius infpirationem, quam expirationem fieri. Uc
infpiratio igitur hmc exordium Jumamus. Quoniam in qualibet Refpira-
eifiMtio- c*one -Difficili adfit oportet aliqua refiftentia non naturalis in
»»e. inftrumentis Refpirationem obeuntibus, quae fuperanda eft ad
hoc,ut eadem iuftrumenta moveantur> facultas igitur Refpi-
rationis infttumenta movens, ad hoc ut eadem inftrumenta fi-
mul cum fuperaddita non naturali refiftentia moveat, tanto
jnajorem refiftentiam naturali fuperet oportebit ,quantuseft ex-
celTus non naturalis additae refiftentiae fupra hancipfam natura-
lem, & in infpiratione refiftentia ejufmodi fuperatur, hcc eft , tum
mufculicontrahunturtanto nifu,quantum exiget refiftentia fu-
peranda, in expiratione autem mufculi jam contracli funt,jam
motum pectus, nempe refiftentia illa non naturalis jam fupe-
rata, & in expiratione nihil facultas movens operatur fponte
fua fe reftituentibus viilisj igiturin qualibet Difficili Refpiratio-
ne erit infpiratio expiratione difficilior, & quidem plus minus
difficilis, prout morbi caufa magis, aut minus refiftit motui
Fefeds. pec"fc>ris,&reliquorum ad Refpirationem concurrentium. Quo-
niam vero febris fieri non poteft nifi vitio fanguinis, aut mo-
tus ejus determinato j in omni igitur Difficili Refpiratione, in
qua nec vitietur fanguis, nec motus ejus vitio febrem excita-
re apto,febris non aderit: Difficiles autem Refpirationes,qua$
exponunt feorfim Medici, 6c nos cum illis, funt ex earum
genere, quae his vitiis carentj has enim illi praecipue folum
clegifTe videnturfeorfim tra£tandas ; deerit igitur in hisDifficul-
tatibus Refpirationis febris. Ex iis autem , quae de Refpiratio-
ne fcripfimus , patentomnia, quae conjun£ta funt cum Dyf-
pnoea, fi attendatur id , quod a moleftia pendet, nempe in-
fluxus fpirituum in mufculos per derivationem , qui facit mo-
tus frequentiores, 6c magnos etiam , vel per folam derivatio-
nem , vel arbitrio animalis ad levandam , & abripiendam mo-
leftiam. Quoniam vero Afthma eft difficilius Dyfpnoea* igi-
tur caufa ejus erit quicquid magis prohibet extenfionem pul-
monis, feu magis comprimit quaslibet partes ejus , nempe e-
tiam ramos, & truncum afperae arteriae, vel cafdem partes
ctiam intra cavitatem infarcit. Cum igiturhujufmodicaufapof-
fit efle hifce canalibus extrinfeca, vel intra eorundem cavita-
tem
DE MORBIS PECTORIS. 669
tem contineri,& poflitefle liquida, vel dura, manifeftum eft,
falfo afleri a Medicis tantum non omnibus caufam Afthmatis
efTe liquidum aliquod, catarrhum putaa cerebro derivatum in
canales afperae arteriae, atque ab ejus infartu provenire fterto-
rem, & fibilum : fibilus enim, & ftertor ex iis, quae de his
fcripfimus, femper orietur, quoties datur arteriae afperae an-
guftia major, & neceflitas copiofioris aeris ad magis explican-
dum pulmonem, & haec anguftia, & neceflitas femper aderit,
quoties aderit afperae arteriae minor cavitas, & pulmonis pref-
fio, five ab infanu extrinfeco arteriae, five a repletione ejuf-
dem ifthaec proveniat, & cujufcunque naturae fit infarciens il-
lud, aut premens, durum nempe, aut liquidum. In Ortho-
pnoea autem nihil peculiare continetur praeter neceflitateni,
quam experitur aeger , detinendi truncum in reclo pofitu, cu-
ius rei caufam etiam in fuperioribus expofuimus. Caufas, & Caufae' five-
J. , r • r • • Anteceden-
Antecedentia omittimus, cum ex le lphs in mentem veniretia.
poflint mille, & vel in afpera arteria, ut fungi, aut boli qui-
libet duriores deglutiti , &: in afperam arteriam traje&i, vel in-
tra ejus cavitatem geniti lapides, tumores, & ejufmodi mille,
vel extra ipfam, ut haerens quidlibet deglutirum ad fummum
oefophagum, & afperam arteriam ftringens, unde fuflfocatio,
feu ftrangulatio, aut fimile quiddam ad laryngem per collum
intra pe&us, antequam arteria in pulmonem abeac , vel intra
pulmonem ipfum: rurfus ab aere, qui fit aequo rarior, vel ae-
quo denfior, frigidior etiam, aut humidior, qui condenfet,
vel gravet: calidior, qui exficcetj haec enim omnia facient,
ut pulmo minus apte extendatur. Rurfus in fanguine quid craf-
fum , vifcidum, calidum, effervefcens, nimius impctus, &
fimilia vel nimis premewtia, vel nimis caicfacientia, vel laxan-
tia &c. Denique in ipfo pulmonis corpore, feu follieulis lapi-
des,grumi humorum, thrombi ,grandines &c. Hinc non fem-
per,neque neceflario tuflis cum Difrlcili Refpirationeconjungi-
tur, fed tum folum, quando caufa eft ejus ftimuli , ut tufiim
excitare poflit. Hinc etiam patet , cur DifTicilibus Refpirationi-
bus obnoxii fint infantes grandiufculi , prove&i ultra adolefcen- 3. Aph. z$
tiam, & fenes ex Hippocrate: puerienim ob h-midorum in* 3o- 3I«
farcientium copiam j provefti ultra adolefcentiam propter ab-
undantiam fanguinis calidioris, ideoque vel infarcientis, vel
prementis, vel exficcantis. Senes vero ex humoribus frigidis,
Pppp } ac
67o L. BELLINI
ac vifcidis fimiliter infarcientibus, cui infartui minus cedunt
viili per aetatem fenilem nimis rigidi, ac duri.
SUCCEDENTIA.
PEripneumonia, vel Pleuritis, quarum alterutra fi fuccedat,
mortem proximam denunciatj erit enim adeo contumax,
& fixa caufa producens difficultatem fpiruus,ut non folum per
vires adhuc validiores aegri fuperari non poterit, verum magis
compreflerit ufque ad occlufionem vaforum , vel expreflionem
6 fanguinis extra eadem,unde inflammatio. <$ui gibbi ex Ajlhma-
€" p1'4 " aut Tuffi ante pubertatem fiunt^ moriuntur. Hunc Apho-
z.Aph.43. rifmum fuperius in tufli expofuimus. Strangulati^ aut diffoluti
nondum mortui non fe recolligunt, quibus fpuma circa osfuerit,
Hunc Aphorifmum expofuimus in Apoplexia in explicatione
ca^&Vym- fpumae. Sicut autem morbi reliqui, ita Diflkukas fpiritus efle
pathka- potefl eflentialis , & per confenfum : idiopathica, cum caufa
in ipfo pulmone viget primario: fyrapathica, cum aliunde in
ipfum derivatur. Jtaque idiopathica efle poterit perpetuo, fl
perpetuo detineatur in pulmone caufa ipfam producens : 6c per
confenfum pariter perpetuaj fi caufa continue derivetur. Quia
vero fieri potell facilius, ut caufa ejusmodi per intervalla tem-
porum ad pulmonem derivetur, hinc per intervalla recurret
Afthma fympathicum , & fiquidem recurfus derivationis fit
periodicus, etiam paroxyfmus Afthmatis periodicus erit. Sed
& Afthma eflentiale poteft per intervalla temporis, & perio-
dice recurrere, quoties caufa in pulmone generabitur, quae
fenfim abfumatur, & per certa, aut incerta intervalla tempo-
rum rurfus producatur, rurfus abfumatur, atque ita deinceps
vel incerto ordine, vel eodem intervallo temporis feu periodo.
Si igitur haec caufa vel detineat humores ex.gr. aqueos in pul-
mone, ita ut iidem fluere non poflinc, vel iidem humores finr,
qui abeant in aliquod impediens,paroxyfmo Afthmatis fuppri-
mentur excretiones,quae ab iis aqueishumoribuspendent, puta
fudor, urina, faliva &c, & liberabitur aeger a Difficultate
fpiritus , ftatim ac eonandem humorum fiat larga profufioj tum
enim vel illud detinens jam ab impedimento ceflaverit, vel ii
humores antea mutati in fuam naturam reverterint. Patet igi-
tur, quid fit Difficilis Refpiratio, ejusque fpecies cum affe&io-
-Tiibus fuis.
AN-
DE MORBIS PECTORIS. 671
A N G I N A,
Cujus fpecies paulo ante Galenum, ipfo etiam
affirmante, nimis curiofe in quatuor fpe-
cies dittinxerunt ad nominum potius
pompam , quam rei momentum , vi-
delicet Cynanche, Paracynanche,
Synanche , Parafynanche.
ESt inflammatio circa fauces, Sc fi quidem (inquiebant) fit
in mufculb intcrioribus laryngis, appellatur Cynanche: in
exterioribus, Paracynanche j in mterionbus pharyngis, Syn-
anche: in exterioribus , Paraiynanche. Inanis fane diftinftio,
neque inanis folum, lmo etiam vix faftu poffibilis, ut quili-
bet ftatim intelligit, dummodo noverit, quam nuilius magni-
tudinis Gnt mufculi laryngis proprii, quam proximi inter fe
interni,6c externi,cum nempe inter eos nihil praeter fcutifor-
jmem medium fit, quae ab akerurrorum inflammarione prefTa
alteros premat oportet, cum fit mobilis, 8c ad inflammario-
nem difp-mat. Qui autem funt indices horum locorum, &
ejufmodi particularum tam exiguarum , cum feorfim inflam-
mantur? Qui funt mufculi externi, 6c interni pharyngis? Sed
de his fatis Cum autem has diitinftiones adinvenerint , ut di~
fti- guerent Anginas diverfae violenriae, nempe diverfi gradus,
nos in genere Anginam exponemus cum affe£tionibusfui$,quae
faeviorts, minores efle poterunt non fecus, ac efle poflint di-
verfi gradus in quolibet alio morbo, & illa nomina omitte-
mus, quemadmodum a Medicis etiam communiter omittun-
tur, ac rejiciuntur. Solam autem Anginae divifionem in vc-
ram , feu legitimam, Sc fpuriam reunebimus, & in exquifi-
tam, quam jam Cynanchen, 8c mitiorem, quanr Paracynan-
chen appellant.
ANTECEDENTIA.
QUicquid premere poteft partes faucium,vel obftruere, ita
ut fiftatur ad eas fanguis , & in tumorcm , qui fit vera , vel
mixta inflammatio,eafdern attollat,vel fiftere falivam in
fuis
67z L. B E L L I N I
fuis glandulis, ita ut attollantur pariter in tumorem , frigus ex-
ternum collo applicatum , infpiratio aeris frigidioris , humidioris
&c. Pleuritis, Peripneumonia, Afthmatis omrris fpecies, ob*
ftru&io venarum prope jugulos, converdo vertebrarum cervi-
cis ad interna, convulfio mufculorum circa fauces, ficcitas,
vel quidlibet aliud collum pervertens, vel fauces exficcans, ut
nimius aeftus, clamor, cantus coa&us. Humorum copia ad
fauces, dolor ad eafdem, plethora, cacochymia, febris, vel
aliimorbi, qui praeceflerint : partis naturalis imbecillitas, tu-
mor,vel tuberculum juxta vertebras cervicis ad partesfaucium:
cibi, 6c potus frigidiores, iftus, vulnera, contufiones earum
partium , fpinae , vel officula iis infixa, ulcerantia per os aftum*
ta, & quae funt hujus generis tantum non innnita.
CONJUNCT A.
CUm fpuria, abfentia febris. Spuria autem,quae a luxatio*
ne vertebrarum colli, & quae ab humore frigido. Haec
igitur cum illa conjun6ta funt, nempe luxatio introrfum (6c
cum luxauone colli pofitus, 6c motus ejus vitiatus,) & copia
h umorum frigidorum, qui tum magna copia confluunt ad os<.
Reliqua communia funt etiam Anginae legitimae. Cum hac
igitur haec conjunguntur. Febris major, aut minor, & con-
tinua: difficultas refpirationis major, aut minor, fine ulla aut
cum aliqua pe&oris, aut pulmonum laefione cum periculo, 6c
fenfu fuffocationis , fi Angina fit exquifitior. Deglutitio plus
minus difficilis, ita ut ingerenda quaelibet aliquando per nares
feddant: aliquando major difficultas refpirationis, quam deglu-
ticionis : aliquando major deglutitionis, quam refpirationis :
aliquando Orthopnoea etiam cum fublimi refpiratione, & ore
hiante. Dolor ad partes faucium altior , humilior, cutaneus*
profundior, anterius ad alterutrum latus, ad utrumque. Tu-
mor aliquando exterius confpicuus, & ruber, aliquando nul*
lius coloris, durior, moliior, aliquando non confpicuus exte-
rius cum fenfu doloris interioris, & fuffocationis : lingua livi»
da, nigra, inflexa, retorta. Aliquando durorum difficilior,
quam liquidorum deglutitio. Aliquando febris cum rigore,
dolor capitis, maxillarum intumefcentia, difficilis falivae de*
giutitio, fauces plenae faliva vifcofa, fed non excreat, non de-
eumbitydifficuker loquitur, Aliquando tumorlinguaeadpofte-
DE MORBfS PECTOIIIS. 67i
riora, & tonfillas, aliquando tumcfcic gurgulio , aliquando
fub lingua , & prope peftus: oculi prominent, ut lirangulatis,
intente intuentur, nec converti poflunt: anxietas, ardor in
facie, faucibus, collo: intuentibus nihil mali habere videntur.
Senfu, & intellectu hebetes, aliquando nullus fenfus, fopor,
venae colli tumidae. Vox clangofa, rauca, ftrangulabunda,
ftertor. Quae igitur Angina cum horum graviflimis conjur.cla
eft, legitima 6c exquifita dicitur, veiCynanche: quae cum
levioribus, Paracynanche.
SUCCEDENTIA.
PEripneumonia. Si febre detento fuffocatio derepente fuperve-*- APh-
niat nullo in faucibus apparente tumore^ lethale. Angtna cor- 6t Aoh< J7>
repto fi tumor appareat incoUOy bonum; foras enim morbus ver-
titur. Quibus ex angina Uberatis ad pulmonem mali fit converfioj' Aph tl'
ii intra dies feptem moriuntur-, fi vero bos evaferint , purulenti
evadunt. Strangulati nondurn mortui non fe recolligunt , quibus
fpuma circa os fuerit. Ab Angina detento tumor^ & rubor in
petlore fuperveniens , bonum; foras enim morbus vergit. Narium
pinnaemotae, refpiratio exigua, & longa, extrema frigida,
& livida, pulfus parvus, fudor frigidus fub axillis funt mortis
inftantis affe&iones.
Etfi cum Angina tot conjuncta funt, mille poflunt antece-
dere, nec pauca fuccedunt : rem tamen totam breviffime, at-
que facillime expediemus. Quoniam enim Angina eft inflam-
matio, nempe tumor ad faucesj produci igitur illa poterit
ab iis omnibus, a quibus inflammatio, fed haec vel per fub-
fiftentem fanguinem intra arteriolas, eafque proinde diftrahen-
tem , vel propter ejus exfudationem ex iifdem igitur Angina
a quibufcunque vel fiftentibus, vel exfudare facientibus fan-
guinem e vafis fuis. Id ipfum de faliva intelligendum eiTe pa-
tet, tum quia ipfa fubfiftens in canalibus fuis eofdem exten-
dit extrorfum , tum quia etiam exfudans ex iifdem infarcit
vafa, in quae defluit, adeoque producit tumorem fui generis.
Siftentia autem humores , vel in exfudationem perducentia
poiTunt efle exprimentia quaelibet, ut patet, ad quae revocan"Anteced
da funt frigida denfando villos, & coagulando, adeoque fi - tiUm^rado.
ftendo humores : humida vel infarciendo , vel laxando villos,
Qqqq ut
674 L BELLINI
ut in paginis, vel contrahendo, utinchordis, & funiculis :
humorum copia ad fauces premendo folum , vel vafa ni mi
infarciendo, ita ut motus fiat tardior, vel exfudatio, & fi-
mili ratione operabumur plethora, 6c cacochymia: huc re-
ferenda eft colli luxatio introrfum j premit enim glandulas,
aut vafa fanguinis, aut utraque, unde tumor in collo ad lo-
cum preflum : huc convulflo mufculorum per collum, & fau-
ces pofitorurn y fimiiiter enim prement per continuam , &
validam contra£Honem , huc tumor, vel tuberculum colli ad
partes faucium -y premet enim fimiiiter. Similiter ad haec per-
tinet infita imbecillitas partium , quae fua debilitate conci-
dant , &: proinde minus vivide ailabentia liquida in fluxum
agant , adeoque fubfiftant , & tumorem pariant : ictus , &
contufiones, & vulnera vel folum premendo, vel humores e
fuis canalibus in interftitia derivando , in quibus ftagnent.
Siccitas dirigere coget viilos , unde affluentibus humoribus
non cedent, humorefque fubfiftere cogentur , eoque magis,
quod ficcitas liquidiorem etiam ipforum partem aut abfumet,
aut nftet, unde etiam ex fe ipfis fient minus ad motum fa-
ciies, fimiiique de caufa calida praecipue cum ficcitate con-
jun£ta, imo facilius propter calorem magis exficcantem pro*
ducent Anginam: fic clamor, & cantus coactus huc faciunt,
cum propter motum calefcant clamantes , 6c abfumant hu-
midum. Dolor cum abfque majufcula aliqua divifione non
fiat , poterit aiiquando etiam pendere a laceratione aliquot
canaliculorum, ex qua effufio humorum, unde tumorj fed
etiam abfque illa efTufione fieri tumor poterit per folum fti-
muium , & fluxum derivationis: ad dolorem, 6c vulnera per-
tinent fpinae, 8c oflicula infixa faucibus, & quaecunque ulce-
rant. Febres, quae praecefferint, deponere poffunt materiam
in quacunque parte corporis, quae vel fit propter imbecilli-
tatem inepta expulfioni ejus materiae, vel natura apte fepara-
tioni ejufdem quidem materiae, fed propter copiam ejus non
valeat ipfam totam fecernere intra idem temporis fpatium,
quo ex fanguine eandem recipit. Afthma, Pieuritis, & Peri-
pneumonia conjun&a femper funt cum quiete fanguinis, vel
laltem velocitate minori, quam naturalis efle debeat ad trun-
cos, & r:.mos principes venae cavae^ in fingulis enim illis af-
lc&ionibus prohibetur excurfus fanguinis per pulmoues, unde
DE MORBIS PECTORIS. 67S
fubfiftat ad auriculam dextram &c. opuseft, adeoque in tu-
morem attollat colli partes. Similiter itaque idem continget
tumor, fi quacunque de caufa venae ad collum, 8c fauces ob-
ltruantur , ut patet. Non minus expedite, plane, sc bre-confmiao-
viter conjunfta omnia ex fua neceflitate deducemus. Et pri-iutn.
mo quidem in fpuria per luxationem, aut inverfionem colli
luxatio ad partes faucium premet , unde tumor: fic inverfio
cum fieri non poflit abfque eo, quod membranae canalium,
& quarumlibet aliarum partium in parte , quae invertitur,
contentarum diftrahantur, neque diftrahi, quin comprimant,
prement pariter. Deerit autem febris, cum non fit vitium
in humoribus j cum autem per folum tumorem fucceflu tem-
poris etiam fanguis vitiari poflit, fiet aliquando, ut etiam in
Angina fpuria, quae fit a luxatione, vel inverfione, adfit fe-
bris. Similiter fi fiat ab humoribus frigidis, aderit prcflio,
& quidem crit vel per cacochymiam univerfaiem , ac tum
erit facilior in febrim lapfus, vel per vitium aliquod peculiare
in glandulis, totum fere fanguinem in humorem faJivali flmi-
lem convertentibus, ac tum febris difficilius j neque enim cor-
ripere poterit , nifi poftquam vitium ejufmodi univerfo fan-
guini communicatum fuerlt, atque infuper oportebit, ut fic
ejus naturae, quae requiritur ad fermentationem , obftru&io-
nem, &c. cum per haec febris fiat. Quoniam igitur Angi-
na exquifita eft tumor ad fauces, guttur, 6c collum, per has
autem partes ducuntur canales cibi, & potus, Sc aeris, nifi
igitur utrique naturaliter pateant, & moveri poflint, nec de-
glutitio, nec refpiratio fuccedcre poterit juxta nuturae ordi-
nem : non patebunt autem , fi comprimantur , & Angina
comprimit : prout igitur Anginae tumor utrumque canalerrt
ex aequo comprimet, vel moveri prohibebit, vel plus minus
alterutrum, ex aequo vitiabitur deglutitio , & refpiratio, vel
ipfarum alterutra plus minus. Manifeftum autem eft , quo
exterior, &minor, 8c mollior eft tumor, eo minus compri-
mendos canales expofitos: quo laryngi proximior, vel in ipfa
larynge fuerit, eo magis relpirationem , Sc deglutitionem lae-
dendam j prohibebitur enim laryngis motus , qui etiam ad
deglutitionem ex iis, quae de hac operatione fcripfimus, ne-
ceflarius eft, & tumor magis occludere poterit fummum oefo-
phagum, ad quem cum hient palati foramina in nares ducen-
Q^qqq Z tia,
676 L. BELLINI
tia,materiae quaelibet deglutiendae ad palatum perduccae,ibi-
qje preftae per impetum a linguae motu conceptum , & du-
riorem tumoris obicem in patentia foramina exprimentur, Sc
leddentur per nares. Quod fi inflammatio fit minor, neque
ex toto prohibeat motus canalium , neque premendo eos pror-
' fus ccciudat, ea facilius deglutientur , quae minori impetu,
6c caviiate oefophagi indigent, ut deglutiantur: haec autem
funt quae fponte fua difHuunt, 8c ex fe ipfis cuilibet anguftiae
fe accomrr.odant, nempe liquida : liquida igitur aliquando fa-
cilius dcglutientur, quam dura, feu folida. Quo autem hu-
milior erit inflammatio, nempe quo magis verfus jugulos, &
ad partes externas colli, eo minus patietur oefophagus, cum
interiora colli refpiciat , £c ad eas partes cedere poffit. Si
vero angullia afperae arteriae fit maxima, ita ur per ipfam non
nifi difficillime quantitas aeris naturali refpirationi fufficiens
duci poffit, omnia tentabimus, ut aptam illam quantitatem
ducere valeamus, adeoque mufculos omnes pe&oris movebi-
mus, 6c pec~tusipfum preffione fcapularum, & brachiorum le-
vare conabimur, unde refpirationem fublimem exercebimus,
&C Onhopnoice fpirabimus, tum ut illam etiam refiftentiam
vitemus , quae provenit a preffione pedoris fupra le&um,
cum etiam ut pulmo minus fuper afperam arteriam premat,
feu flat fluxus aeris per eandem facilior. Cum itaque an-
guilia fillulae pulmonaris per preffionem fuerit maxima, fiet
refpiratio cum fono flertoris , fibili , vel cujuilibet alius, ut ex
iis, quae de refpiratione, 6c fono fcripfimus : vox immutabi-
tur pro ratione mutationis in quantitate , 6c impetu aeris,
qui refpiratur , 6c canalis, per quem ducitur, unde fi adfit
ficcitas, vel humiditas inaequalitatem fuperficiei, tenfionem,
vel concidentiam nimiam in eadem faciens, fiet vox rauca,
clangofa Scc. Ulterius tum ratione harum mutationum, cum
ctiam ratione motuum, qui per preffionem , calorem , vel
humorum eopiam pofiunt ad os hyoides, & linguae bafim,
& mufculos ejus prohiberi , fiet, ut lingua minus apte mo-
yeri poffic, unde vox, 6c loquela difficilis, ac tandem ingra-
vefcente morbo plane fublata: quibus adde, per eandem pref-
fionem obflrui pofie nervos, 6c arterias, per quas ducuntur
liquida contrahentia. Ore etiam hiante fuccedet aliquando
piratio, vel ab afluetudine in neceffitate ducendi ingentem
DE MORBIS PECTORIS. 677
copiam aeris, vel quia per calorem,& dolorem ad fauces con-
vulfus fit mufculus digaftricus , vel inflammatio ad ipfum
ufque pertingat, cujus contra&ione cum maxilla inferior deor-
fum trahatur , eo convulfo os in difclufione conftituetur,
& permanebit. Ob inflammationem dolor, utpatet, & do-
loris locus, ubi inflammatio, quae fi profundior fuerit, fieri
poterit, ut tumor non pertingat ad ufque cutim, unde do-
lor etiam acerrimus fine externo tumore : fi magis cutaneus
fuerit, apparebit rubor, fi inflammatio fit exquifita , albus,
aut nullius colorisj fi cum pjtuita &c. fit inflammatio, oede-
matodes 8cc. 8c ad alterutram , vel utramque partem du-
rior, mollior, &c. pro diverfitate materiae , & quantitatc,
& diverfitate loci. Licet autem ad cutem non appareat,
fuffbcationes fenfum 6c ipfam fuffocationem poterit produce-
re, quoties erit ad conta&um fiftulae pulmonaris in ejus cor-
pore, vel cavitate, ita ut eandem valide premat, & excurfum
aeris prohibeat. Haec igitur omnia contingent, five tumor
fic ad tonfillas, & pofteriora linguae, five in gurgulione, five
fub lingua, 6c prope pe&us. Linguae autem motibus ad fau-
ces, oefophagi, & laryngis vitiatus, & refpiratione plurimum
laefa, neque excreare poterit aeger, cum ea omnia ad excrea-
tionem concurrant, ut in excreatione noftra expofuimus, eo-
que facilius continget excreationis impotentia, fi pituita vifci-
da, nempe maxime refiftens motui, ad fauces haereat, 6c ad-
fit copia talis humoris : vel propter calorem, 6c ficcitatem
abfumentem partes liquidiores, vel propter abundantiam ejus
in fanguine, vel vitio glandularum feparantium. In hunc mo-
dum affe&L dari poterit redhis pofitus, feu non decubitus ob
difficultatem refpirationis. Quoniam vero per collum arteriae
carotides,& venae jugulares ad caput tendunti fi igitur utrae-
que per inflammationem comprimantur, nec fanguis in cere-
rebrum fluere, neque refluens duci poterit in pulmones, fcd
fubfiftetin facie, 6c faucibus, hinc igitur intumefcent oculi,
Scfieteorum motus quafi tonicus, Sc apparens intentus, feu
fixus intuitus : anxietas aderit, nempe quidam anhelitus la-
boriofus propter anguftiam fiftulae pulmonaris , calor infacie,
colio , faucibus ob moram fanguinis ad eas partes, &fvici-
niam, vel praefentiam inflammationis : tumebunt venae colli,
cum ex iis non derivetur fanguis in truncum. Sanguine au-
Qqqq } tem
678 L. BELLINI
tem non derivato per Carotides ad cerebrum , ceflabit preffio ,
& generatio fpirituum , vel obftructis venis , & non arteriis
fubfiftet ad cerebrum, & nimispremet, adeoque fenfuum &
mentis hebetudo, nullus fenfus, aut fopor: quae fi flant, e-
tiam tolletur motus, & aeger converti non poterit, ficut e-
tiam in aliquibus partibus, puta brachiis, ac pectore tolli po-
terit motus, & fenfus per folam preffionem nervorum, qui
per collum ad eas partes ducuntur. Lingua livida , nigra,
inflexa, retorta: prima quidem duo a fanguine fiftente pro-
pter obftructionem ad fauces, magifque ficco per vim caloris
proximi ab inflammatione, qui quo copiofior, & ficcior, eo
nigrioris, feu magis lividi coloris, quo autem minoris quanti-
tatis, 6c humidior, eo minus vividus linguae color. Inflexa
autem, aut retorta vel per convulfionem mufoilorum alteru-
trius, vel fibrarum furfum, aut deorfum infleftentium , ut de
digaftrico dictum eft, vel per eorundem exficcationem #b In-
flammatione, vel in contranitentibus ipforum alterutro refo-
succeden- luto per obftruftionem nervorum , aut arteriarum. Si igitur
tittnj. arteriae carotides compreflae fupponantur, fubfiftet fanguis ad
pulmones , unde inflammabuntur, & fuccedet Peripneumo-
nia, ficut etiam eadem fuccedere poterit compreffis nervis,
ex collo abeuntibus in mufculos pectus moventes j neque enim
ii mufculi moveri poterunt, neque moveri peftus, 6c trajici
per pulmones fanguis iis immotis : quin fola difficultas fpiritus
Peripneumoniam poterit producere, cum per ipfam prohiberi
poffit aptapulmonis dilatatio, unde fanguis intra ipfum fubfi-
i4.Aph.34-ft:et. Febre quis detineatur^ £5? fubito fuffocari fe fentiat nullo tu-
more apparente in collo , faucibufque > materia igitur febrifi-
ca cumulatur intime intra collum , ita ut vias fpiritus oc-
cludat, vel quid fimile pariat exficcando &c. Illud igitur k-
6 Aph. 37. tbak. Si in angma tumor prius ad cutim , feu externas partes non
& 7. Aph. apparuerit , mox vero appareat , fiet id per tumoris augmentum ex-
trorfum^ unde minus introrfum premet , & boni erit ominis: non
tamen ita res fe habebit neceflario femperj fieri enim poteft,
ut ficut crefcit ad exteriora, ita & crefcat ad interiora, 6c
urgcat ciinales : fi tamen fiat exterior, medicamentis facilius
tractari poterit. Decimum Aphorifmum Sc&ionisquintae fupe*
rius expofuimus : quadragefimum vero tertium Secundae in
Apoplexiaj quibus addimus, fieri etiam fpumam polTe in fum-
ma
DE MORBIS PECTORIS. 679
ma anguftia fift ulae pulmonaris cum paucitate pitir'tae$ illa
enim anguftia, 6c hujus paucitas racient, ut per minimas par-
tes mifceri pofiit aer 6c pituita, 6c fpumafiet: mors autem
continget per interceptionem fpiritus. Si vero nares movean-
tur, erit ex iis, quae de Stertore fcripfimus, argumentum
fummae penuriae aeris, ficut refpiratio exigua 6c longa. Ex-
trema frigida 6c livida, defe&u fanguinis, qui advenire debe-
ret, 6c quicte ejus, qui jam affluxit refrigeratufque eft. Pul-
fus parvus a viribus fraftis, 6c pauco fanguine. Sudor frigidus
a defectu motus 6c copiae fanguinis, 6c praecipue fi fub axillis
fit, ubi locus natura calidior. Haec igitur omnia proximae
mortis funt argumenta.
F I N I S.
IN-
INDEX CAPITUM.
D E U R I N I S.
PArs prima continens quaedam de Urinis ingenere , £s? quae ad Uri*
nas naturales pertinent. Pag. i
Pars altera continens quae ad Urinas non naturdles pertinent. 1 8
Pars tertia continens quid illae habeant , quod ad Rem Medicam
faciat. 2 }
Pars quarta continens Commentaria in praecipua Uca Hippocratis
de iifdem. 3 1
Jdem juxta ordinem Dureti de Urinis. 34
Rurfus ex Coacis juxta Dureti ordinem. ft
Ex Aphorifmis,
Ex Libris Prognoflicorum^ ftve Praenotionum. f8
Ex primo Prorrheticorum^ feu Praediclorum. 60
D E PULSIBUS.
Pars unica continens quicquid ad ipfos fpeblat in Arte Medica. 61
DE MISSIONE SANGUINIS, 84
De Stimulis. 16}
De Medicamentis. 1 p 1
DE FEBRIBUS.
^Antecedentia^ ConjuntJa9 iSSuccedentiafmguIisfebribus. 245-
Febribus continuis fimplicibus. 2 f 1
Febribus continuis periodicis. Zfj
Febribus intermittentibus periodicis. z66
Febribus erraticis. 270
ConjuncJa cumfebribus ingenere, feu, ut appellant, Symptomata
febrium communia. 271
$>uid fti Febris, zjz
DE
INDEX CAPITUM
DE MORBIS CAPITIS.
Jpoplexia. 451
Carus. ■ 44P
Coma, feu Cataphora, feu Subeta Avic. 4f<S
Letbargus , feu Lethargia^ vel Latlne , Veternus. 4^8
Lcthargus Spurius^ feu Coma vigily feu Typhomania Galeni. 471
Phrenitis. 477
Paraphrenitis. 490
Mania. 4Pf
Melancholia. foS
Paralyfjs^ feu Refolutio. f\ 6
Convulfio, feu, utCelfo^ Dijlenfto \j .u"7rcL<rpcs Graecis. fiS
Ilorror, FJ Rigor. 5-47
Tremor. fff
Epilepfia, Morbus Sacer &c. ff6
Dolor ingenere. f6o
Dolor Capitis. f68
Vertigini praemittendum. 7-74
Vertigo. fSf
Catoche ^ feu Catalepfts , feu Congelatio, vel etiam Sideratio. fp$
Incubus , feu Ephialtes. fpj
Catarrhus. 601
DE MORBIS PECTORIS,
& Pulmonum, & primo Cordis.
Intermiffio pulfus. 60 f
Syncope , Lipcthymia , Lipopfychia , Jpopfytia , Eclyfs , Jfphyxia
624
Virium imbecillitas. 6lS
Palpitatio Cordis, five TraX^og Graecis. <5jo
P eripneumonia , feu Inflammatio Pulmonis. 6$z
Pleuritis , feu dolor lateris , feu inflammatio Pleurae , ubi etiam
Inflammatw Diaphragmatis. 647
Empyema , fen puris colleclio in cavitate Petloris. 64P
Rrrr Tujfis
INDEX CAPITUM
Tuffis. 6ff
Vomica Pulmonis. 6f6
Haemoptyfis , vel Haemoptoe, feu Sputum Sanguinis^ ubi Anafio-
mofis, DiaerefiS) Diapidifis^ Rixis, £5? Diabrofis. 660
Difficilis Refpiratio ^fub qua Dyfipnoea , Afthma , Ortbopnoea , Suf-
focatio, ad quam Apnoea. 666
Angina , ejufque fpecies. 67 1
F I N I S.
I N-
INDEX RERUM ET VERBORUM.
A.
ABfceiTus ad Articulos qualis
Urina tollat pag. 5-6. ff, ad
loca infra feptum tranfver-
fum futurum qualis urina
denotet? 42. 43. f8.
Abfceffus poft Aures & Crura fucce-
dens Peripneumoniae cur falutaris?
644
Abftinentia a cibo potuque diuturna
unde? 369. J03
Acris calor vitiat motum fanguinis
285-. frigldi cupido in Peripneumo-
nicis unde. 641
Alvus adfiriclior unde 485*. ejus deje-
cliones albae unde? ibid. biliofae in
Tertiana continua 387, involunta-
riae, nec perceptae in Phreniticis cur
lethales? 488. parvas cur urina co-
piofa irtdicet? p. nigrae Melancho-
licis fupervenientes cur profint? 5" 1 4
Alvi fluxus a lentore cum frigore 367
folvit Convulfiones juxta Hippocr.
53 f. cur in Peripneumonicis ma-
lum indicium. 644
Alvus liquida in Lethargicis nnde, &
cur fit exitialis. 466. 469. ejus indi-
cium qualis urina? 45*
Alterantia, eorumque utilitas. 161
Angina 671. dividitur in veram & fpu-
riam, it. in exquifitam feu Cynan-
chen , & mitiorem feu Paracynan-
chen. 671. exquifita & fpuria quae?
672. 675". caufas habet varias. 673.
unde dolor ifte ad partes faucium
varius in Anginofis. 677
Anhelitus crebri fn Peripneumon. 639
Animi pafiiones cur ad Maniam dif-
ponant? 498. vitiant qualitatem fan-
guinis. 297
Anxietas in febribus malignis , Peri-
pneumonia , & Tertiana continua
unde? 387. 398. 640
Apnoea quid fit. 667
Apophlegmatifmi quotuplices. 134
Apoplexia. 431. quid fit > 448. eft i-
diopathica & lympathica 449. e(t
Paralyfis univerfalis. ibid. fit a com-
preflione cerebri. 435-. a pravis fo-
lum humoribus fihe prefiione vcl
quantitate au&a. 441 . omnium for-
titfima & fubito interimens fit a de-
fe&u fanguinis.442. nihil habet com-
munioniscumfomno. 448. ejus moi
invafurae qualis urina. 439 ejus fub-
lationem futuram qualis 5-3. cur fuc-
cedat Vertigini ? 5-91. cur Apople-
clici reftituti plerumque fiant Para-
lytici? 432. 447. quomodo Apople-
clici excitentur clave mafcula ? 179
Apopfytia quid iit , & unde dicatur ?
624
Aquarum vis, & circa eandem inftitu-
ta experimenta. 143. fluxilitas unde?
149. riigidarum afrulio cur in hae-
morrhagiis bona? 1^2
Ardor in facie, faucibus, & collo An-
ginoforum unde? 677
Arteria capillaris tranfverfim fecTa fan-
guinem totius efrundit 63. earum
membranae lympham exfudant. 67.
68
Arteriae omnes moveri debent extror-
fum & introrfum, alterne & aequa-
liter per totum vitae fpatium. 68.
extrorfum moventur eodem puncto
temporis, quo conltrin^itur cor. 69.
breviffimo tempore perlifrunt in Hrto-
tu extrorfum. 67. pulfant propter
impetum fanguinis. 73. non pulfare
polfunt , nili Cor moveatur. ibid.
Arteriotomia praevalet Venaefe&ioni,
124. J 25-. 128. iff. ubi infiituenda.
129. 131. ejus efte&us. 126. 12S. ma-
lorum vaforum quandoque pericu-
lofa. 131 Rrrr 2 Afci-
INDEX RERUM
Afciticorum Urina qualis perniciofa.
S4
Afpedus torvus & trux Maniacorum
unde? s°3 ,.
Afphyxia quid fit & unde ita dicatur ?
614. 626
AfTodes pertinet ad Tertianam conti-
nnam. 390
Althma quid fit & unde. 667. ejus cau-
fa non femper eft aliquod hquidum
669
Atrophia Maniacis fupervemens cur
lethalis ? 505". in Paralyticis unde?
Audacia in Maniacis unde? 5-02
Aurumnus & aeftas cur facilius Mani-
am producant, quam reliqua Anni
tempora. 498
Aura frigida in Epilepticis a parte qua-
dam externaadCerebrum excurrens,
ibique vellicans &c. quid fit & unde?
5-57. prohibetur injecto vinculo parti
auram mittenti. ibid.
BAlnea. 141. &c. Aquae communis.
141. 149- Olei. ijo. Thermarum.
149. eorum ufus. 143. caufa funt vi-
tiati motus fanguinis. 285*
Bechica quid fint,& quomodo operen-
tur. 231
Bilis immutatio a lentore cum frigore
366. cum calore. 374
Biliofi cur in Maniam fint aliis procli-
viores. 498
Bubonum eifeclus. 290
CAchexia faepe fuccedit Quotidianae
continuae. 380
Cacochymia generalis quomodo ad A-
poplexiam difpouat ?. 440
Calculum Veficae qualis denotet Uri-
57
Calida quaevis cur vitient qualitatem
fanguinis. 298
Calor a fanguine crailb. 323. in Ira
copiofus, fed blandus. 189. in Tri-
ftitia acrior & non copiofus. ibid. na-
turalis variat variante motu fangui-
nis. 287. fuperveniens Faraly fi cum
frigore cur fit bonum indicium? 5-18.
qualis fit a Bubonibus. 290. Plenitu-
dine, 291. ex adiiriclione Cutis. 290.
animi contentione. 289. Laffitudine.
290. vigiliis. ibid. in febribus malig.
401. Quartana continua. 393. urens
in Tertiana contin. 385*. capitis cur
remiffior fit in Paraphrenide , quam
Phrenitide? 494
Cantillatio Maniacorum unde. 504
Capitis dolor, V. Cephalalgia. grava-
minaalentore cum frigore. 362. cum
calore. 370
Carbunculus quinam peftilens? 263
Cardialgia a lentore cum frigore. 367
Carebaria quid fit? .5-71
Carunculae in Urina quid & unde? 22
Carus quid fit, 449. $f$. nil aliud eft,.
quam inflrmior Apoplexia, & veluti
primus ad ipfam gradus. 45-0. ejus
Caufae variae. 45* i. &c. proprie fo-
mnys idici non debet. 45-5-. facile irf
convulfionem abit. ibid. cur hoc af-
fedtu "Iaborantes , fi interrogentur ,
non refpondeant. 45*4. cur libere re-
. fpirent fine ftertore. ibid. cur laefaRe-
fpiratione facile in Apoplexiam inci-
dant? ibid.
Catalepfis. 5-93. &c. quid fit? ^96. vo-
catur ecftafis naturalis. 5-93. quae per
preffionem Cerebri flt, verius eft A-
poplexia quam Catalepfis. 596. ejus
Caufae variae. 5-94. &c. quae ex con-
tentione animi rit , cur facile in De-
lirium abeat? ibid. non flt a conge-
latione liquidorum i. e. fpirituum,
aut fanguinis&c. 5-96. ejus urina alba
cur peffima? 42
Ca-
ET VERBORUM.
Cataphora, V. Coma.
Cataplafmata quomodo operentur ?
221
Catarrhus quid fit ? 6ci. idiopathicus
eft & fympathicus. 604. non a Ce-
rebro per glandulam pituitariam &
foramina oflis cribriformis depluit:
fed per venas & arterias vel exfu-
dat , vel in eas ex glandula pitui-
taria defluit. 601. nil ejus in Pul--
mones depluit. 602. interdum ta-
men e pulmonibus originem ducit.
ibid. oritur etiam ab aliis partibus,
& fanguine primario affeclo , tum-
que Cerebrum aut Caput praecipue
affici videtur. ibid. quando a Cere-
bro per caufam internam caloris
' aut frigoris , aut humiditatis , 603.
quomodo a prohibita perfpiratione
oriatur. ibid.
Catarrhofis qualis urina periculofa? 37
Catoche V. Cataleplis.
Caufus 248. quid lit. 312. 3S8. ejus
caufae antecedentes & conjun£tae.
244. fuccedentia. ibid. antecedentiavi-
tiant fanguinem 3o8.conjuncla& fuc-
cedentia a fanguine vitiato pendent.
343. ejus Urina alba cur peftima?
41. pertinent ad tertianas periodicas.
248. 257. 388
Cephalaea quid fit ? J71
Cephalalgia quid fit ? 571. in Apo-
plecticis unde? 437. affidua in Ma-
niacis unae. 499. in Phreniticis mox
evanefcens unde? 482. ejus urina cur
alba. 43. ejufdem praefentis vel fu-
turae qualis fit urina? SS- S71
Cerata eorumque modus operandi, 221
Cerebrum inflammari poteft. 489
Cervicis dolores quid excitcnt. 530.
Chorea S. Viti quid & unde. 507
Clamor in Comate Vigili unde? 474
Colli dolores quid excitent. 5-30. 535-.
graves in Lethargicis unde. 463. in-
torfio in Syncopticis unde & quid
indicet; 627
Colliquamentum cur denotet urina te-
lam araneae habens. 44
Colorum urinae doclrina generalis. 10
Coma. 456. nil aliud eft , quam Ca-
rus debilis. ibid. caufae ejus fere eae-
dem, quae Cari,nili quod fint levio-
res. ibid. non eft fomaus, fed tan-
tum privatio fenfus & motus. 458.
cur Comate affe&i facilius excitari
queant, quam qui Caro. 45-6
Coma vigil. 471. unde. 472. quid fit.
477. Unde hoc affeclu laborantes
mox e leclo exiliant , fibique ipfis
manus violentas inferant, mox ite-
rum decumbant &c. 474. cur in-
tuitum torvum habeant? ibid. humo-
rem tenuem e naribus ftilient. 475-.
in Phrenitidem & Lethargum abeat?
ibid.
Contagium in quo confiftat? 407 '
Contulio capitis quomodo Phrenitiderrr
excitet? 487
Convulfio 5-28. &c. quid fit? 5*44. e-
jus doctrina difficilis 532. fit juxta
Hippocratem, vel a repletione, vei
ab inanitione. ibid. a copiofo fan-
guinis fluxu mala. 533. Purgationi
immodicae fuperveniens mala. ibid*
ab Helleboro lethalis. ibid. a me-
dicamento poto mortifera. ibid. mu-
liebri profluvio fuperveniens mala.
ibid. in febre malignum quid pro-
nunciat, ibid. febri fuccedens cur
periculum denunciet ? ibid. ab
lleo cur mala. 534. rn Vena fadta
quid praeftet? ibid, rlt etiam ex la-
boribus , cafibus , plaga , &c. ibid.
a nervo praecifo. 5-36. a punctura
nervi. 5-44. non a folo nervo affecto
5-40 a liccitate vel humiditate mu-
fculi. 5-27. ■ 5-40. ab evacuatione ni-
mia liquidi. 537. a frigore. ibid.
a calore. 540. a copia nimia liqui-
Rrrr 3 di
I N D E X R E R U M.
di. 5*39. a craflitie & acrimonia non
naturali fanguinis & fpirituum.^ 740.
ab impetu fpirituum. ibid. ab infar-
tu humoris intra villos mufculorum.
5-41. a duritie & denfitate villorum.
tbid. a derivatione liquidi copiofio-
ris ex altero mufculorum contrani-
tentium. 5-41. a Paralyfi. ibid. a pref-
lione Cerebri. ibid a Vulnere, Con-
tuiione, lnflammatione &c. 5^44. in
Phrenitide unde; 4S6. lethalis, fed
cum fpe falutis.487. Maniacis fuper-
veniens cur lethalis? joj. ejus Uri-
na cur pelliculofa? 43. ejus fublatio-
nem futuram qualis Urina denotet ?
53. eam futuram quid indicet ? 61.
quae Urina praenunciet. 46. cur in
ea nulla fenfuum& mentisrlatlaefio?
5*42
Corporis totius depravatio a lentore
cum frigore 362. cum calore. 370
Cordis conftri&io eft caufa impulfus
fanguinis in arterias. 64
Cor primas partes in Pulfu obtinet,
fanguis fecundas. 69. poterit moveri
abfque fanguine, fed non contra. 70
Corona in urina unde? 23. ex ea nil
praedici poteft. ibid.
Crifis febrium 243
Critici dies febrium. ibid.
Criiin citam qualis denotet Urina? 47
Cruditates motum it. qualitatem fan-
guinis vitiant. 285*. 299
Cucurbitulae ficcae & fcariflcatae. 135*
Curae in Maniacis unde? joy. quem
generent fanguinem. 391
Cura morbi certaecujufdampartisqua-
Hs? 129. per omnia vafa diftributi.
ibtd.
Cynanche quid fit? 671
Cynanthropia quid fit? 5-07. ad cujus
Delirii genus referenda? 514
D.
DEcubitus crebrius mutatus, it. in
latus atfe&um in Peripneumoni-
cis unde? 640. 643. Melancholico-
rum cur fiderationem , h. e. Apo-
plexiam, it. Convulfionem , Mani-
am & Coecitatem;pariat? 5-13. fupi-
nus in Lethargicis unde ? 465-. vel
dormienti fimilis in Comate vigili
unde? 473.
Deglutitio Hquidorum difficilis in Co-
mate vigili unde 475. difficilior ali-
quando durorum, quam liquidorum
unde in Angina. 676. aliquando
prohibita in Peripneumonicis unde.
638
Deliquium animi a miflione fanguinis.
621. a rarefa&ione infigni fanguinis
108. ex folo metu. 105-. &c. ex de-
fedu fpirituum. 104. ex obftruftio-
ne arteriarum piam matrem confti-
tuentium. ic6
Delirium quaenam urina , it. pulfus
praenunciet. 60. So. a lentore cum
ftigore. 361. cum calore. 370. in
Comate vigili unde? 474. in Lethar-
gicis quot de caufis flat. 462. vehe-
mentius undeConvulfionem porten-
dat, 4.76. in febribus malignis. 402.
Tertiana continua. 386. in febribus
Variolarum unde> 4i7.Maniacorum
levi de caufa unde. 500. cur fit per-
petuum in Mania eflentiali & per
intervalla in fympathica. 5-01. Me-
Iancholicum non conjundum necef-
fario cum caufa atrabilarii tempe-
ramenti : fed cum praecedente fixa
alicujus rei opinione. 5-11. caufa hu-
jus Melancholici delirii inepte fta-
tuitur elfe fpiritus animalis tenebri-
cofus &c. ibid. continuum in Para-
phrenitide unde? 491. cum rifu un-
de? 492. in Peripneumonicis unde?
642
ET VERBORUM.
64 1 . Phreniticorum interruptum prae-
cipue ad accefliones vel exacerbatio-
nes febrium unde. 479. perpetuum
unde. 483. cum rifu eft incerti omi-
nis. 488.
Dentitio cum alvo laxiore conjundta,
& febre acuta fuperveniente raro Con-
vulfiones excitat. SIS
Dentium ftridor in Apoplexia it. Phre-
nitide unde? 438. 483
Dentibus carentes quomodofanguinem-
vitiofum generent. 376
Derivatio humorum quid fit &quomo-
do fiat. 174. &c. 19S
Defipientia a fanguinis profluvio cur
juxta Hippocratem mala. 5-33. ab l-
leo cur mala. 534. aVigiliis cur ma-
la. ibid,
Diaphragmatis Inflammatio. 649
Diarrhoea quomodo folvat Paralyfin?
Diaftole Cordis & Arteriarum quid fit.
82. 83
Digitorum dimotiones & intorliones.
179. fummitates unde rigofae fiant
iniis, qui balneis immorantur. 142
Dimotio fanguinis quomodo contingat.
109. facilis. 112. &c.
Divulfio quid fit. 168
Diuretica, eorumque tam externe ap-
plicatorum, quam interne afiumto-
rum modus operandi. 223
Dolor in genere quid fit. $6r. quotu-
plex apud Medicos. ibid. in eorum
fingulis tenfio feu caufa doloris ten-
fivi datur. ibid. frangitivus quo pa£to
fiat. ibid. cum tenfione perioftii. 5-62
gravativusquomodo &unde. 563.566.
cum tenfione partium gravatarum.
563. fpecies hujus quaedam datur fi-
ne tenfione in fumma partium dif-
folutione./£/W. pulfativus quomodo &
unde. cum tenfione arteriarum.
' ibid. pungitivus quomodo & unde ibid,
cum teniione partium punctarum.
5*62. facile conjungitur cum mflam-
mationibus imprimis partium nervo-
farum. 565. in Pleuriride unde. 648»
tenfivus unde ibid. a fiatu & fermen-
tefcentibus, it. in qualibet parte fieri
poteft. 567. magis intenfus ad mem-
branas, & ad eas, quae natura magis
tenfae funt. 566
Dolor inPeripneumonicis qualfs &ubi.
641
Dolor quilibet per imaginationem ex-
citari poteft. 567. caufa exiftit vitii
fanguinis in motu. 283.inConvullio-
nibus unde. 5-39.
Dolor Capitis quid fit. 5-68. idiopathicus
& fympathicus./W. externus & inter-
nus, & quomodo dignofcendi. 563.
S69
Dropaces quid fint, & quomodo adhi-
bendi. 182
Dyfenteria Maniacis fuperveniens boni
ominis. jo?
Dyfpnoea quid fit &, unde. 667
EBrietas vitiat motum fanguinis. 28^
Ebriorum mutatio corporis, mo-
tus incompofiti,ac tandem collapfus
unde. 5-84
Eclyfis quid fit, & unde dicatur. 624
Elephantiafis oritur ab humore terreo.
5-21. fuperveniens Melancholicis cur
profit. 5*1 4
Elodes pertinet ad Tertianam continu-
am. 390
Emplaftra quomodo operentur. 221
Emprofthotonos quid lit. 5*44
Empyema. 649. Caufae ejus. 65*1. ejus
incipientis fignum pathognomoni-
cum quodnam fit. ibid. confirmati
figna quaenam. 65-0. cur cibi appe-
tentia , litis ceffatio, alvi feces na-
iura*
INDEX RERUM
turalibus fimiles redditae Empyicum
evafurum indicent. 65*4. cur fenes 6c
juvenes Empyici ut plurimum mo-
riantur. ibid. cur humidioris tempe-
ramenti Empyici difricile evadant.
ibid. quomodo fuccedat Peripneumo-
niae. 645"
Endemius morbus quis fit. 262
Ephemera legitima. 248. quid fit. 293.
296. 297. 303. ibid. ejus caufae unde
pendeant. 25- 1 . 286. 294. 196. feq. plu-
rium dierum. 25*3. quid lit. 286.296.
297. caufae ejus. 25-3
Epnialtes, vid. Incubus.
Ephidrofis in Apopleclicis unde. 444
Epiala pertinet ad Quotidianayi conti-
nuam. 381
Epidemius morbus quid fit. 261
Epilepfia unde ita dicatur. 5-5-6. quidfit.
5-5-9. contagiofa antiquis credita. 5-5-6.
quaenam fymptomata conjungantur
cum Epilepfia perfe&a. 5-57. cum im-
perfe&a. ibid. cumidiopathica &fym-
pathica , ut a Ventriculo, Jecore,
Liene , Utero , partibus externis.
ibid. a lumbricis. 5-58. Caufae Epi-
lepfiae rariores. ibid. non oritur a fo-
la materia acri irritante, fed ab o-
mnibus caufis , a quibus excitari pof-
'lunt motus convulfivi. 55-9. cur ple-
rumque fuccedat Vertigini. 5-91. cur
nunc antecedat, nunc fequatur Me-
lancholiam. 5-13. ejus inftantis urina
qualis. jo
Eryfipelas extremorum vitiat motum
fanguinis. 284. qualitatem fanguinis.
299
Erylipelatodes. 41 1
Evacuationes quaelibet copiofae perfu-
dorem, urinam &c. in Maniacis cur
falutares. 5-05-. vitiantlanguinem 283.
298.
Exanthemataquid. 261
Excreationis impotentia in Angino-
fis unde. 677. nifus fine neceffitate
in Phreneticis unde. 481
Excretiones pituitofae in Quotidiana
continua. 379
Expe&orantia quomodo agant. 231
Exfufflatio calida in Peripneumonicis
unde. 640
F.
FAciei color viridis in Syncopticis
cur fignum lethale. 627. conftitu-
tio qualis in febribus malignis. 404.
in Quotidiana continua. 379.
Rubor in Phreniticis unde 480. 484.
cur fit dilutior in Paraphrenitide,quarri
Phrenitide 494. vividus in Peripneu-
monicis unde.640. antefebres Vario-
larum unde4i8. Tumor & Pallor in
Lethargicis unde. 467
Fames non naturalis a lentore in fan-
guine. 3cT6. vitiat motum fanguinis.
284. 294. it. qualitatem & quantita-
tem ejus. 294. 298. re ipfa inMania-
cis vix datur. 5-03.
Faucium Dolores vehementes, Con-
vulfiones & aurium tubercula exci-
tant. S3S- -
Febris. 245*. feq. quid fit. 281.430. ejus
Caufae. 245-. feq. ejus divifio vulga-
ris. 246. melior. ibid. ejus fymptoma-
ta. 270. in motu, aut in quantitate,
aut in qualitate fanguinis. 281. 668.
acmaftica. 25-3.154. a cmditate, it.
a la&e puerorum corrupto 413. al-
ba. 264. ardens , vid. Caufus ailo-
des. 2j8. a fanguine extra vafa cor-
rupto. 413. a Vermibus. 264. 413.
feq.
Febris colliquans pertinet ad tertianam
continuam. 388.
Continua quid. 246. 247. periodica
ibid. natura hujus quaenam. 25-7. ef-
fentialis f. primaria. 249. fympto-
matica f. fecundaria. 263. fimplex.
247. vagaf.erratica. 25-0. fpuria. ibid.
elo-
ET VERBORUM.
elodes. 258. epacmaftica. 25-3. 25-4.
epiala. 2f8. erratica. 247. 429. in-
riativa. 248. 25-3. intermittcns. 247.
erratica. 25-0. periodica. 247. fpuria
249. lenta. 264. 412.
maligna. 249. 263. quid fit. 406. un-
de. 395-. ab initio benigna. 397. ejus
urina qualis. 400.
paracmaflica. 25-3. 2^4
peftilens. 5*49. 161. quid fit. 411. ejus
caufae.262. conjuneta. 262. 4 10. deber
eife contagiofa. 407. quos corripit,
plerumque necat. ibid. fummus gradus
eft malignae. ibid. fuccedit malignae.
40;
Petechialis. i6t. popularis quid. 409.
Quartana & Quotidiana , vide Jub
lit. Q. Syncopalis humorofa & mi-
nuta 25-9. 382. Tertiana , fub. Ht.
T. Variolarum & morbillorum.
265*. quid fit. 418. ejus caufae. 265*.
416
Febris vera. 249. quomodo folvat Pa-
ralyfin. 5-28. recidivam qualis uri-
na denotet. 49. folutionem qualis
urina praeftet. 43. longae qualis uri-
na. 49. eifentialis qualis" urina bona.
5-0. in Apoplecxicis unde. 446. a
Plethora cur femper fit periculofa.
447. in Empyemate confirmato, cur
fit mitior , lenta , continua, putri-
da , hec~Kca , it. cur interdiu miti-
or, noclu vehementior. 6$i. lenta,
continua, fub no&em quotidie re-
currens , calore non acris , aut mor-
dax in Lethargicis unde. 461. unde
acutior in Peripneumonicis , quam
Pleuriticis. 640. cum rigore iti Pe-
ripneumonia unde. 643. acuta, con-
tinua, ardens, Phrenitidem antece-
dens, unde. 479. 483. acuta, quae
prius non aderat, Convulfiones fol-
vit. 5*3 f. ejus carentia in Angina
fpuria unde. 675-. in Caro unde. 457.
Melancholicis unde. 5-12. quamvis
communis omnibus difficilibus re-
fpirationibus , conjungi tamen cum
his poteft. 667. fuperveniens fpafmo
aut tetano morbum folvit. 5-34
Febres praecipue malignae, Coma vi-
gil praecedentes,quid producant 472
Febrem Convulfioni fupervenire me-
lius eft , quam febri Convulfionem
Febri fuccedens Convulfio cur pericu-
lum denunciet, minime vero Pueris.
r. 733
r ebricitantem fi Vertigo invaferit, cur
Crilin praenunciare foleat. ^92
Febrilis materia quid lit. 238. Venae
fe&ione evacuatur. ibid.
Feftucarum & floccorum quaeritatio
Phreniticorum unde. 4S3
Flagellorum ufus veterum. i8t
Fonticuli,eorurnque adhibendi modus.
184
Fotus quid fint & quomodo operentur.
IJO
Fri&iones Cutis ficcae& humidae. 131.
eurum ufus & efledus varius. 133.
Frigus a fanguine craifo. 318.330. 343.
in fpina unde, vid. (pina dorii. cum
punctione. 321. cum tremore. ibid.
caufa haemoptyfis eife poteft. 66f.
extremorum in Apoplexia unde. 439.
in Anginofis unde, & cur mortis tic
indicium. 670
Frigoris hyberni tolerantia abfque noxa
in Maniacis , & cutis eorum calida
unde. 504
Furor eroticus f. amatorius quid fit.
7»4
G.
GAleanthropia quid fit. 5-07
Gangraena Cerebri Phrenitidi fu-<
perveniens cur lethalis. 487
Gibbofitas ex Afthmate vel Tulfi quid.
arguat.
S s s s Wan-
I N D E X
GTandularum generatio & immutatio
198
Gravitas corporis a fanguine crafifo.
318. in febribus maligms unde. 402.
cum virium lapfu. 318
H,
HAEmoptyfis unde. 660. quid fit.
665". idiopathica & fympathica.
ibld. quomodo diftinguatur fanguis
Haemoptoicorum veniens a faucibus
& Ventriculo,ab eo,qui per afperam
arteriamepulmonibus venit. 662. un-
de fputum puris a fputo fanguinis.
^^.'fupprelfa unde mortem inferat.
ibid. fuperne fac"ta cur mala 666. po-
teft elTe critica adeoque falutaris.
ibid.
Haemorrhagiae a lentore cum frigore
^62. cum calore. 373
Narium in febribus malignis unde.
405*. copiofa cur Phreniticis fit falu-
taris. 488 fupprelfa vel au&a cur A-
poplexiam inducat. 439
Haemorrhoides Maniacis , it. Melan-
cholicis fupervenientes cur morbum
folvant. 5-04. 5*14. fuppreifae ficcant
fanguinem. 492
He&icae antecedentia vitiant fangui-
hem, 312. conjun&a pendent avitia-
ta qualitate fanguinis. ibid. 316. cau-
fae. 2$ s
He&ica febris. 248. iff. quid fit. 316.
differt a reliquis febribus. iss- cum
& fine Tabe. ibid* tres habet gradus.
ibid. fequitur poft Quotidianam con-
tinuam. 380
Hemicrania quid fit. 571
Hemiplegia quid fit. 5-21
Hilaritas Maniacorum unde. 5^04
Hippocratinotiquoque& curae fuerunt
Pulfus, ejufque de iftis pronunciata.
79 .
Hirudines quid fint. I20,quid praeftent.
15-2. *SS
R E R U M
Horror. 547. feq. in febre ephemera
legitima unde. 288. in febre maligna
unde. 402. eum in crifi qualis indicet
urina. 45". 46
Humorum derivatio & fecretio quibus
contingat. 192. cohaefio quae. 199.
ftagnantium effe&us. 167
Humores vitiofi quinam. 191. 197. 199
Humores vitiofi quomodo extra corpus
deriventur.214 extracorpus an prae-
extiterint, an non. 2. 1 5*
Hydatides ab humoribus acribus. 170
Hydropicorum urina cum difpnoea cur
lixivia. 45-
Hydrops Maniacis fuperveniens cur bo-
ni ominis. s°S- P°ft Quotidianam
continuam. 380
Hydrophobia quid fit. J07
Hypochondria introrfum & furfum re-
vulfa in Paraphrenitide unde. 492
Hypoftafis, vid. Sedimentum.
. >V?m& < ■ 1. -^^^^^
JA&atio & motus corpdris varii un-
de.481. in Comate vigili unde. 474.
febribus malignis unde. 398. in Pe-
ripneumonicis unde. 640
Je&igatio, vid. pulfus chordofus.
Ignis quomodo vitiet motum fanguinis.
285*. quornodo veficulas in Cute ex-
citet. 168
Iliacis Urina fupprelTa cur mortem ci«
tam portendat. 49
Immobilitas corporis in incubo onde.
S97
Impetus per omnes arterias imprimitur
fanguini in pun<5to temporis. 65*
Inappetentia in Quotidianacontinuaun-
de. 379. in febribus malignis unde,
402
Incubus. 5-97. quid fit. 5^98. ejus caufae
variae. ^99. ab imaginatione in Incu-
bum ab humoribus ortum quomo-
do abire queat. ibid, cur fponte e-
vi-
E T V E R
evigilent Incubo arTe&i. ibid. conti-
nuus cur Apoplexiae indicium. 439.
quomodo abire poifit in Apoplexi-
am. 600. in Epileptlam. ibid. Infa-
niam. ibid.
Infeclio quomodo fiat. 407. per aerem.
408. cur non femper bruta aeque ac
homines tangant. ibid.
Inflammationis caufa lentor cum fri-
gore. 365*. ejus mala & quomodo
cvitanda. 118. Cura eft Venaefe&ior
119.
Inflammatio Pulmonum V. Peripneum.
123. hujus cognitio. it. Curaper Ve-
naeieclionem. 124. partis inter po-
plitem & fummum pedem. 1 20
Inquietitudo in febribus malignis unde?
• 398
Infeifus in Aquam calidam, ejufque
ufus in Haemorrhoidum Tumoribus
contumacibus. iji
Infomnia terrifica Phrenitidem ante-
cedentia unde? 479. eorum caufa.
5-98. in Tertiana continua unde?
Inun&iones Mercuriales quomodo ope-
renturr* 221
Inuftiones quid fint, & quomodo ope-
rentur? 183
Imitritaeos V. Semirertiana.
Ira vitiat motum tanguinis. 283
cira a quali pulfu indicetur? 80. fre-
quens & praeceps inManiacis unde?
449. f02.
Jurgia in maniacis unde ? 502
K.
KUtubuth V. Melancholia errabun-
da.
L.
LAchrymae in Phreniticis unde? 481
cur fiant ex altero tantum ocu-
B O R U M.
lo, vel ex utrifque, fintque acres?
paucae, denfae, eorumque anguKs
adhaerentes. 5-85-. cur hae maii fit
ominis ? ibid.
Laclantes quomodo vitiofum fangui-
nem generent? 376
Lapfus in terram unde fiat in Vertigi-
nofis? 5-79. 5-90
Laflitudo per labores quid efficiat?
290
Lentor in fanguine quid efficiat ? vid.
fanguis crafius.
Lentor ad ftatum naturalem accedens
334. cum calore. 340. cum frigore.
341. ab imminutione motus&quan*
titatis (anguinis. 345- ab intermiflio-
ne laborum. 347. a fuppreifa perfpi«
ratione partium languinis vividarum:
ibid. a prohibita folutione humorum
vifcidorum. ibid.
Lentor cum frigore abfque ullo corpo-
re influente. 347. ab influxu corpo-
rum. 348. cum frigore & calore al-
ternatim. 346. per pulmones traje-
clus non immutatur, 35*0. vifcidior
fa&us. 334
Lentoris cumulatio ordinata. 3J2. a
caufis procatarclicis ibid, a Chylo.
3f6. a fermento frigorifico. ibid. ab
influxu liquidi. 35-4
Lentoris recurfus quomodo fiat. 348
quantitas & qualitas quomodo mu-
tentur. 332
Lethargus. 485-. quid fit? 470. duplex
eft, verus & fpurius. ibid. ejus cau-
fae funt variae, imprimis tamen hu-
morum frigidorum, craflbrum &c.
colle&io. jbid. & 458 flt etiam a
compreflione , obftru&ione &c. 461,
unde quaevis ab iis apprehenfa ftatim
manibus elabantur? 464. unde in pe-
des dilabantur ? ibid. cur Lethargici
in 7. diebus moriantur, fi vero hos
evaferint , fani fiant ? 468. cur fana-
ti plerumque fiant Empyici? 469
INDEX
Lethargus Spurius V, Coma vigil.
Lienis tumor quomodo vitiet fangu:-
nem? 392
Lienofum futurum qualis denotet uri-
na? 49
Ligaturae fortes. 15*3. earum ufus &
modus operandi ibid. fubitae nocent,
15-4. quid circa eafdem obfervandum.
tbtd.
Limodis V. Peftis.
Lingua arida & afpera a lentore cum
frigore. 363. cum calore 373. arida,
afpera, nigra, citrina; tremifcens in
Phreniticis unde? 484. alba & mol-
lis in Lethargicis unde? 467. livi-
da, nigra, inflexa, retorta in An-
gina unde? 678. flava, nigra, ru-
bra in Peripneumonicis unde? 640.
obmutefcens a lentore cum calore.
Lmguae exertatio m Peripneumonicis
unde? 639. exertatio neque inde re-
tra&io in Phreniticis unde? 486. fic-
citas in Tertiana" continua unde } 386.
vifciditas a lentore cum frigore. 363.
cum calore ibid.
Linimenta, eorumque modus operan-
di. 211
Lipopfychia quid fit & unde dicatur.
624
Lipothymia, V. Deliquium Animi,vel
Syncope.
Livor exterior locidolentisinPeripneu-
monicis unde. 641
Loquacitas infueta & fere aflidua in
Maniacis unde. 499. 5-02
Loquela difficilis in Anginofis unde.
676. impedita in Comate vigili unde?
47$*
Lumborum Dolor a Lentore cum ca-
lore. 373
Lycamhropia quid fit? fo6. ad cujus
delirii gcnus referendum. 514
R E R U M
M.
MAcies corporis in Vomicapulmo-
num unde. 65-8. a febre colli-
quante. 389. fit infenfili evacuatio-
ne. ibid.
Maculae a lentore cum calore. 368. in
febribus malignis. 403
Mania. 495-. quid fit. ?o6. idiopathi-
ca eft & fympathica. ibid. ejus caufa
admifta eft fanguini. 497. ejus in-
ftantis indicia quaenam? joi. fuc-
cefTiirae cur Pulfus in Cubito con-
fpicuus. 498. cur Maniaci in fe i-
pfos faeviant pugnis, morfibus, un-
guibus, veftes profcindant, carnes
lanient, occurrentes invadant &c.
5©2. cur fe gerant plane ferino mo-
re, ut per Rabiem caninam, Hy-
drophobiam &c. 496. unde tamdiu
vivant, ac tandem per virium ex-
folutionem moriantur? ^06. cur in
venerem fint proclives. 5*00. unde
reconvalefcentes recordentur eorum ,
quae ab ipC\s in morbo funt gefta.
5-06. eorum Urina qual is. 501
Marafmus naturalis quid. 237. non na-
turalis. ibid.
Medici officium circa Venae fedtionem
quodnam. 118
Medicamentorum varia operandi ratio.
203. vis tra&rix quomodo operetur.
209. nonpenitusrejicienda. 211. fpi-
ritus ad ufque humores penetrant.
202
Medicamenta externa quomodo agant
212. abfolute ficca vix reperiuntur.
2or
Melancholia. 5*08. vera ejus definitio.
ibid. 514. ejus figna quae fint. jio.
flt a morbis calidis. 5-13. attonita
quid fit. 5-15*. eft rariffimum morbi
genus. ibid. errabunda ArabibusKu-
tubuth. Quaenam melancholiam
idio-
ET VERBORUM.
idiopathicam & quaenam fympathi-
cam antecedant. 5-10
Melancholici cujus fint temperamenti.
fli. difpofiti funt ad delirium me-
lancholicum. tbid in Maniam cur
faciliores. 498
Melancholicus humor eft crafTus. j 12
Membrorum contraclio in febribusma-
lignis unde. 401
Mentis ftupor unde. 360. 372
Metus longi temporis quomodo por-
tendat Melancholiam. 5-13
Mic~lus cruentus cum fola tantum laf-
fitudine quid indicet. 33. in princi-
pio cur indicet morbum Iongum, 43.
fi fine dolore ac febre , optimum , alt
frequens, vel cum dolore aut febre
periculum indicat. 33
Morbus comitialis, caducus, facer,
herculeus, V. Epilepfia.
Morbum brevemqualis denotet Urina?
5-8. longum, fed periculofum qualis
urina. 47. j8. longum fed falutarem
qualis urina. 47. crudum qualis de-
notet urina. ibid.
Morbi, in quibus vafis fummis aliquid
haeret. 129. per omnia vafa diftribu-
ti. ibid. certae cujufdam partis. ibid.
populares quotuplices. 262
Mors a lentore fanguinis. 339. a Vario-
lis quando accidat. 420
Motus convulfivi quid & unde. 5*4 j»,
non femper a ftimulo. ibid.
Cordis non eft ifochronos motui pe-
6toris. 018. inParalyticis minus mu-
tatus, necabolitus. 5-21
Corporis vitiat motum & qualitatem
fanguinis. 284. 298
Motus dimcultatem in Apople&icis a
qualibet caufa comprimente fleri pro-
batur. 436
Motus mufculorumunde. 723. frequens
unde? 78
Mucus narium copiofus in Lethargicis
cur falutaris ? 468
Mugitus in Apople&icis unde. 435*
Murmur ad fauces unde in Comate vi-
gili? 47;
N.
NArium pinnae motae in Angino-
fis cur mortem indicent? 679,
expanfio in Peripneumonicis unde l
639
Naufea a lentore cum frigore. 366. m
febribus malignis. 402. in Tertiana
continua. 387
Nervi contraclio non poteft prohibe-
ri a libero mufculo contranitentc.
Nubeculae in urina quid fint ? 5. 12. in
fanorum urinis rarimmae. 13. unde
interdum non appareant ? 2 1 . indicant
motum & folutionemtenuiorum par-
tium. 3f.in urinamox apparentes quid
indicent. 25*. fub initiumaliis conten-
tis non fuccedentibus quid indicent.
26. albae defcendentes cur bonae. 37.
5-0. nigrae, rubrae , ac lividae cur ma-
lae. ibtd. nigrae in febribus erraticis cur
Quartanam indicent. 44. nigrae cur in
tertianis horriferis indicent horrorem
vagum & incertum.4f.46. fubrubrae
quarto die cur in febre bonae. 36
O.
OBefi quomodo fanguinem vitiofum
generent. 377
Oblivio in Lethargicis it. Phreniticis un-
de. 460. 480
Obftru&io ubi & quomodo detur. J94.
200
Oculorumapertfo, it. invitaocclufioin
Comatevigiliunde.473.mox apertio,
mox claufura in Caro unde. 45*4. con-
cavitas in EmpyemateThoracis unde.
6fi. motus vehemens quid indicet.
80. prominentia cum intuitu fixo i»
Ssss 3 AnT
INDEX RERUM
Angina unde. 677. Pruritus ante fe-
brem variolarum unde. 418. Rigor
iri Phreniticis. 483
Rubor in febribus malignis. 403. in
Phreniticis unde. 484. 468. cur fit
dilutior in Paraphrenitide, quam Phre-
nitide. 494
TumorinLethargicisunde. 467. Ve-
nae tumidae in Peripneumon. 640
Oculi vix occlufi unde in Lethargicis.
461. fanguinei in Maniac is unde.
5*03
In Oculorum afFe&ibus cur Urinae fta-
tus fit conliderandus. 62
Odores quid fint. 208. acriores quo-
modo agant. 180
Oleum& Aqua ex fe folis non conjun-
guntur: fed additis falibus, imprimis
acrioribus. 18. 19
Opifthotonos quid fit ? 5-44
Oris amaritudo a lentore cum frig. 366
in Tertiana continua. 386
Orthopnoea quid fit ? 667. cur aliquan-
do flat cum fublimi refpiratione &
ore hiante in Angina- 676
Ofcitatio cum oris didu&ione rema-
nente in Lethargicis unde 463
Ofla feorfim a membranis non fentiunt.
*6i
Oftocopos quid & unde. 374
Otio dediti quomodo vitiofum fangui-
nem generent ? 377
P.
PAlpitatio Cordis quid^ fit & unde.
630. non conliftit in Tremore.
631. ejus fonus unde. ibid in Apo-
plexia it. Paraphrenitide unde. 437.
493
Pancreaticus fuccus vitiatur a lentore
cum frigore. 366. cum calore. 374
Paracynanche, & Parafynanche quid
fit? 671
faralyfis. 516. quid fit? J28. idiopa-
pathica & fympathica. ihid.
Paralyfis particularis. 368. a lentore
cum rrigore & calore. ibid* 373. e-
jus Caufa non afficit Cerebrum. 518.
line motu fit a quibufcunque contra-
&ionem mufculorum prohibentibus.
ibid. oriri poteft ab humrditate. 5-19.
eaque vel externa vel interna. ibid.
a frigiditate cum vel fine humiditate.
ibid. ab obftru&ione per preffionem
externam, vel congelationem intra
&c. 5*10. a calore & liccitate &c.
5-21. a Crapula, Scorbuto, Colica,
Peripneumonia. 5-22. in quolibet mu
fculo a lentore cum frigore. 361.
unde pars paralytica frigida, pars
vero oppofita calida. 522. unde mo-
do fenfus,modo motus,modo uter-
que in ea fublatus. 5-23. minus pcri-
culofa, fi folus fenfus aut folus mo-
tus fublatus. 5-27. unde altera Ce-
rebri vel fpinalis medullae parre af-
fecla oppofitum latus Paralyfi atfi-
ciatur. 525- a concutlu corporis cur
lethalis. 526. cum atropnia vel rri-
gore cur kthalis, eoque magis, n*
pars oppofita valde caleat 5-27. cum
mi&u line fenfu & voluntate cur fit
lethalis. 5-26. ex Apoplexia diffici-
lis. 427. ex Seirrho incurabilis. ibtdl
in Gula periculofa. ibtd. ex nervo-
rum praeciiione incurabilis. ibid, in
cruribus ac pedibus cur curatu fa-
cilior. 5-28. in fenibus vix curabilis.
ibid. aeftate, quam hyeme cur faci-
lior. tbid. fuccedere poteit convul-
fioni. 5-39. Peripneumoniae fucce-
dens quid indicet 643. quomodo
imminutio oculi in latere paralyti-
co mortem indicet. 5-28
Paraphrenitis 489. quid fit 495-. di-
citur Phrenitis per confenfum. 490.
unde calor & dolor lateris afteciu
491
Paraplegia quid fit. J20
Pa
ET VERBORUM.
Parotides praecipue die critico venien-
tes cur in Lethargicis falutares. 469.
fuperveniunt Quotidianae continuae.
379
Parotidum tumoribus qualrsUrina ma-
la. 48
Pe&oris affeclus a lentore cumfrigore.
365-. cum calore. 374.
Pedoris anguftia cum doloregravativo
ad ufque fpinam & aliquando etiam
punclorio. 640
Peclus fonans & gravans in Peripneu-
monicis unde. 639
Pediluvia. ifi. eorum ufus communis
cum balneis. tbid. particularis unde
dependeat. ibid. in fuppreflionibus fan-
guinis requiruntur. ibid.
Peripneumonia. 331. quid fit? 647. idio-
pathica & fympathica. ibtd. fit a con-
ftitutione anni, vel locis, actatibus
frigidis, aut humidis. 635-. ab ufu a-
quarum Itagnantium. tbid. ab Afth-
mate , & quicquid motum pectoris
aut aeris laedit,aGacochymia & Ple-
thora , it. a Fluxionibus pituitofis,
it. a Pulmonis laxitate ac debilita-
te , a Pleuritide , a fuppreflione e-
vacuationum , ut menftruorum &c.
636. ab Angina, Tufli, clamore, ira
& exercitio vehementi, praecipue a
iargo paftu, vel longa quiete. ibid.
cur in Peripneumonicis nullus ali-
quando dolor, nifi a Tufli 642. ejus
fymptomsta quaenam ad mortem,
quaenam ad falutem ducaut. 646.
Anginae quomodo fuccedat. 678. Re-
fpirationi difticili fuccedens cur letha-
lis. 670
Peripneumonicus ab Angina cur vel
moriatur 7. diebus , vel his fupera-
tis in Empyema abeat. 644
Peripneumonicorum Urina qualis ma-
la & exitialis & quando? 40. 42.
Perifyftole quid fit? 83
Perfpiratio quid fitr J46. 207. pro-
hibita motum fangumis vitiat. 207
285*. ejus quantitas. 15-9
Peftis. 261. dirTert a febre. ibid.
Petechiae quid ? ibid.
Phlegmonodes quid^ 411
Phrenitis. 477. quid fit? 444. 489. etiam
fme Cerebri inflammatione rieri po-
teft. 489. unde Phrenitici exiliant e
leclo , cum dormiunt aut vigilant?
479. unde ipfis obje&a appareant
gemina. 481. unde pilos fibi evel-
lant, faciem lanient, manufque vio-
lentas fibi inferant. 4S4. unde eo-
rum torvus ac fixus intuitus & in
accedentes irruptio. 282. unde ma-
tulae petitio fine midtione tamen.
483. unde Apoplexiam inducere que-
at. 444. quando Apoplexia periculo-
fa 6c non periculofa? 447. unde ia
Comate vigili. 474. in Coma vel
Lethargum faceftens cur mali omi-
nis? 489. Lethargo fuperveniens cur
fit lalutaris , vel minus periculofa.
470. Peripneumoniae fuccedens cur
mala. 644. ex Typhomania cur fit
quandoque falutaris ? 475*. ejus prin-
cipium a lentore cum frigore & ca-
lore. 361. 378. cur eam indicent U-
rinae decolores cum nigris aeneore-
matis, vigiliis & perturbata mente?
44. 60
Phreniticorum urinae ex coclis crudae,
albae, tenues unde. 481. albae cur
exitiofae. 40. involuntariae nec per-
ceptae emillae cur lethales. 488
Phricodis. V. Semitertiana Febris.
Phthilis quomodoPeripneumoniae fuc-
cedat? 646
Picationes quid fint? 181
Pili in Urina unde? 22. non funt ve-
ri pili, fed pilis aliquid fimile. ibick
eorum evulfio utilis & quando adhi-
benda. 179.
Pinguedo Urinae vera cur exitiofa? 3?
Plenitudo vitiat qualitatem & quan-
tita-
INDEX RERUM
titatem fanguinis. 299. Hid.
Plethora generalis quomodo ad Apo-
plexiam difponat? 440
Pleuritis. 647. quid fit. 649. idiopathica
&fympathica. ibid. legitima& fpuria,
ficca & humida. 647. fuccedens dif-
ficili refpirationi cur lethalis? 670
Pleurfcicorum urina qualis fit mala &
mortifera. 40. 41. fubrubra cum hy-
poftafi laevi cur fecuram indicet cri-
fin. 46. indicia quaenam bona. 5*3.
Poilutio no&unu frequens in Maniacis
unde. foo
Priapifmus quid fit ?
Principium vitiatum qualitatum fangui-
nis. 170
Pueris quando Convulf. accidant. 5-3 f.
Pulmonumin cadaveribus variegatio un-
de. 365-
Pulfus. 62. quid fit. 69. ejus definitio
Galenica contrariatur principiis Ana-
tomicis. 82. 83. ejus difTerentiae
Galenicae ne quidem abipfisGaleni-
cis in hominibus deprehendi poflunt.
84. ejus deflnitio melior eft duplex,
ratione partim arteriae , partim digi-
torum. 69. ejus differentia in ftatu
naturali triplex, ratione arteriarum,
cordis & fanguinis. 70. dirferen-
tiae fimplices & compofitae quae?
73. colle&ivae quo fint revocandae
74. fingulares quae ? ibid, difFeren-
tiae in Quartana continua. 393. Quo-
tid. contin. 378. Tertian. contin.
385*. aequalis & inaequalis quinam.
73. inaequaliter aequalis. ibia. inae-
qualis inaequaliter. ibid. arteriae
pulfui Cordis eft fynchronicus. 70
celer & tardus unde. 72. cur femper
mali ominis. 77. caprizans quis. i$.
Pulfus chordofus quid & unde J46. de-
bilis & parvus unde. 70. 71. cur
malus. 77. debilis a parvo non dif-
fert nifi pro rattone diverforum,
quaein iis diftinguuntur. 71. 72. de-
i riciens quid & unde. 73. 74. dicro-
tus quis. 75*. durus unde & quid in-
dicet. 77. in Maniacis unde 5*01.
Formicans quid&unde. 75-. frequens
& unde, quid indicet. 73. 77. 101.
impar citatus quinam. jf. magnus un-
de & quid indicet. 71. 72. 99. 100.
cur femper bonus , fi reliqua con-
fentiant, 76. a valido non differt ni(i
pro ratione diverforum, quae in iis
diftinguuntur. 71. 72. miurus quid.
74. mollis quid & unde. 77. natura-
lis quinam fit. 71. 272. cur quili-
bet efle poflit. 71. cujufcunque ho-
minis diverfus eft a pulfu alterius.
70. non naturalis cognofcitur ex na-
turali. 62. a non naturali ad natura*
lem accedens eft falutaris. 79. par-
vus .quinam fit & unde. 71. 99. 100.
cur in Angina mortis indicium. 679,
Pulfus plenus quinam. 72. boni omi-
nis.76. femper cum magno & valido
conjun&us. ibid. a vacuo quomodo
differat. ibid.
rarus quid & unde. 77. ior. recur-
rens unde. 78. ferratus unde. 75-. fup-
preffus per Venae fedlionem excita- ,
tur. 97. 98. tardus unde & quid indi-
cet. 72. 77. Tremulus. undc. 77. va-
cuus quis. 72. mali ominis. 76. 77.
quomodo a pleno differat. 71
vehemens f. validus quls.ibid. cur fem-
per bonus. 76 vermicularis quis &
unde. 74. 75-. undofus quis & unde.
74. cur non contingat in aliis Vafis,
quam arteriis. 68
Pulfuum neceflitas. 64. indicium fallax
& incertum. 70
Pulfum, antequam exploret Medicus,
quid agere debeat. 82
Pulfum Apople&icorum qualis & unde.
434. Lethargicorum qualis & unde.k
466. in Palpitatione Cordis qualis
eiYe
ET VERBORUM.
efie pofiit. 630. Paralyticorum qua-
lis & undc. fil. Peripneumonico-
rum qualis. 642. Pleuriticorum qua-
lis. 648. in Praecordiis quid indicet.
79. 80. in Vertiginofis qualis. 5-91.
in Virium imbecillitate qualis. 629.
quomodo pofiit efie rarus, & nihi-
lominus motus Cordis frequentilTi-
mus. 630. in febribus malignis. 399.
in Ira vehemens. 289. inTriftitia tar-
dus. ibid. qualis a Bubonibus. 296.
a plenitudine. 2£i. ex adftri&ione
cutis. 290. cx laflitudine. ibid. vigi-
liis. ibid, Vitium a motu fanguinis
vitiato. 274. a quantitate fanguinis
au&a. ibtd. ab eadem imminuta.
276. a qualitate fanguinis vitiata.
ibid. ab au&a cohaefione qualita-
tum fanguinis. 277- ab eadem im-
minuta. 178. a fanguine crafib. 312.
323
Pulfus intermiflio unde. 6of. unde di-
gnofci pofiit quod a caufa intra Gra-
nium vigente proveniat. 606. fit vel
a prefiione Cercbri & nervorum ,
vel a defe&u fpirituum. ibid. vel
adefe&u fanguinis. 613. vel a pref-
fione bafeos Cordis. 611. vel a fer-
mentatione fanguinis & bullarum
produ&ione in arteriis. 609. intra
nervos. ibid. intra ventriculos. 61 1.
vel a motuCordis impedito. 610. vel
a Polypo in arteria , it. auricula
Cordis. 6ll. vel a prohibentibus
motum reftitutionis in Corde. 611.
vel ab impedimentis in truncovenae
pulmonariae ad ufque pulmones, &
aPulmone ad ufque Venae cavae ra-
mos. 615*. vel ab empyemate & hy-
drope pe&oris. ibid% a dolore vehe-
menti ad Cor. 618. ab Odore gra-
vi. 620. ab Ira , laetitia , timore
&c. ibid. a moleftia Ventriculi, U-
teri &c. ibid. ab evacuatione nimia.
ibid. a, miflionc fanguinis etiam par-
ciore.621. a nimia frequentia Pulfus.
ibid. a ftimulo ubicunque ad Cor,it.
a Cordis vulnere & Ulcere. 622. a
Plethora./^.Cacochymia 623. Quae-
nam fuccedant intermiflione Pul-
fuum. 624
Purgantia per alvum. 23 r. eorum mo-
dus operandi. 216. feq.iis vim ftimn-
landi poife auferri falva interim pur-
gandi facultate aflertur a Chymicis
quibufdam. 217
Purgatio loco Venaefectioniseffe poteft.
220. Venaefe&ione tamen periculo-
iior. 219.
Purgationum quarumlibet confuetarum
fuppreflio unde adManiam difponat.
498
Q
QUartana continua. 249. 25-9. quid
fit? 395-. raro contitigit. 394. e-
» jus antecedentia vitiant langui-
nem 391. acceflio qualis. 392. hujus
qualis iit urina. 393. caufae. 259. de^
ceflio. 393. recurfus. ibid.
intermittens. 269. quid iit? 4.28. ejus
andecedentia eadem funt cum conti-
nua. 427. fit pofi Quartanam conti-
nuam. 394. poft 1 ertianam conti-
nuam. 388
Quartanam qualis denotet urina. 46. *6
Quartana correpti admodumconvulfio-
nibus tentantur, ii vero prius teutati
fuerint,fuperveniente Quartana libe-
rantur. 5-29. 5-34
Quiete refrigeratur fanguis 1^4
Quotidiana continua. 248.258. quidfit?
3^3. ejus accefiio qualis. 377. hujus
qualis iit urina. 378. decefiio. ibid*
protraclio. 379. folutio. ibid. Inter-
mittens. »49. 267. quid fit? 414 ejuft
antecedentia eadem cum quotidiana
continua.422. ejus deceflio. 423. pe*
riodus. ibid. . t
Tttt R.
/
INDEX RERUM
R,
REcidivam morbi qualis denotet uri-
Refrigeratio corporis frequens m Peri-
pneumonicis unde. 643
Renum exulcerationem qualis denotet
urina. fj
Repellentia medicamenta quae fint. 233
Refpiratio debilis in Apoplexia unde.
433. idiopathica eft vel fympathica.
670. in tres dividitur fpecies. 667. e-
juscaufae mille efiTe poflunt 669. cur
in hac infpiratiodifficilior expiratione.
668 cur Pueri, prove&i ultra adole-
fcentiam , it. fenes huic plerumque ob-
noxii lint. 669. cur haec aliquando
difficilior. deglutitione, & contra in
Angina. 67 f
Refpirandi difficultas in Empyemate un-
de. 6yi. cur major aliquando in Pe-
ripneumonicis , quam Pleuriticis. 637.
in Pleuritide unde. 648. in Vomica
pulmonum uhde. 658
Hefpiratio frequens unde. 286. Lethar-
gicorum qualis & unde, 465". Paraly-
ticorum qualis. fZl. Paraphrenitico-
rum qualis & unde. 493. Phrenitico-
rum qualis & unde.484. prohibitavi-
tiat fanguinem. 299. quomodo fe ha-
feeat in quantitate fanguinis vitiata.
295. naturalis unde. 666. in Vertigi-
nofis qualis. 5-91. eft privatus quafi
Pulfus. 83
Refponfiones iracundae in Phreniticis
unde. 482
Revulfio fanguinis non prorfus inanis.
117. 122
Rhabarbarum quomodo bilem educat.
231
Rigor. 5-47. ejus caufa in fluxu &
retiuxu liquidi intra nervos quae-
renda. 5^49. cum in gcnere qualis in-
dictt urina. 44. in Empyematicis
unde. 65*2. extremorum in Phreniti-
de unde. 486
Rigorem circa Crifin qualis denotet u-
rina. 46
Rifus praeter rationem & alTuetudinem
in Maniacis unde. 499. immodicus
unde 504. ineptus & obfcoenus in
iifdem unde. jot. fardonius quid fit.
545"
Rixis quid & unde, 66 1
Robur corporis Maniacorum admirabi-
le cum violenrifTimis motibusfere
continuis unde. 5-02
Rubificantia medicamenta quid fint.
182
Rubor Maxillarum in Empyemate Tho-
racis unde, 65-2. a fiimulo in parte
fiimulata. 166
SAnguinis calor unde. 109
Sanguinem ad fummas quafque ar-
teriolas pertingere per impetum a Cor-
de probatur experimento & ratione.
Sanguis qua ratione ex artenis in Ve.
nat propellatur. 66. 67. non habet
impetum niii a Corde imprefTum.
69. ejus impetus cur in extremis
arteriis minor. 64. 65*. fermentari
poteft. 109. arteriofus cur calidior,
copiofior, & in motu. 127. &c. ve-
locior venofo. 126. miffus per ar-
teriae fe&ionem cur magis refri-
geret venofo. 127. cralTior facius
quid efficiat. 317. majori intra va-
fa conltipatione coadtus cur mi-
nus caloris folvat. 110. ab Hiru-
dinibus extraclus cur vividi ac mi-
cantis fit coloris 15-3. qualis per
Venae feclionem incalefcere queat
110. ejus velocitas preffiome balneis
fa&a augetur. 141. cur in meticu-
lofis ac animo delinquentibus mif-
fus
E T VERBORUM;
fhs non effluat. 104. in febribus ma-
lignis qualis efle debeat. 396. Mania-
corum qualis efle debeat. 497
Sanguinis -miflio. 84. quid lit ? IC9.
ejus do&rina unde dependeat. 84.
ejus effe&us. 108. 117. 130. utilitas.
161. auget velocitatem fanguinis.
108. 1 17. calefacit & iiccat. 108.127.
refrigerat & hume£tat. ibid. 110.
112. ejus loco quaenam efle pof-
fint. 157. mittendi quantitas 86. ve-
locitas proportionata. 85*. aucta. ibid.
88. 1 1 2. ante , in , & poit miflio-
nem. 91. &c. major a ftimulis. 165*.
motas acceleratus & retardatus. 102.
reliftentia. 90. 95. luppreflio. 91.
vitium ratione motus , Qaalita-
tis aut Quannatis. 273. 274. ufq.
285* • '
Sanguinis quant1tas.8f.94. 103. 124.01-
minuta quid praettet. 15-9 reciproca.
87
Sapo quid fit ? 19
Satyrialis quid fitf S4S
Scabies fuperveniens melancholicis cur
bona. 514
Scarificationes, earumque ufus. 1 35*.
profundaefaciendae. 141. 1 5"6.ejus in-
commoda quomodo removenda. 137
Sedimenta quid fint & indicent. f. 12.
in fanorum urinis frequentius con-
fpiciuntur , & plerumque funt fub-
pallida , laevia & aequalia. 14. 25*.
34. quaenam fint bona , quaenam
mala. jS eorum colores varii 22.
produci etiam poflunt per admiftio-
nem corporum eo modo colorato-
rum. 23. alba revera efle Sal , feu
a Sale pendere probatur 14. 28. al-
ba, laevia, & conflantia cur in fe-
bre lint bona. 34. arenofa, foliacea,
furfuracea , fquamofa & membra-
nofaunde. 11. naturalia unde flgu-
ram pyramidalem quafi retufam re-
praefentent. j. 14. eorum fuperflcies
inaequalis & afpera quid indicet. 11 •
eodem tempore flatim fub initfo mor-
borum apparentia quid indicent. 27.
eorum laevitas indicium eft bonae
codtionis. 35-. fputiformia aut limofa
cur Rigorem indicent. 44. urinae
conglomeratae fublividae quid por-
tendant. 38. in urina plane carenti»
unde. 21
Semitertiana Febris. 270
Senes quare vitiofum generent fangui-
nem. 376
Senfus unde. 5-23. quilibet conjun&us
eft cum tremore nervorum , nempc
alterna eorum contradtione &diftra-
clione. J69. externi vitiari a lentore
cum frigore. 360. eorum defedtus cum
mentis hebetudine in Anginofis unde.
678. abolitio in Apopleclicis unde.
440
Separatio cujuflibet liquidi a fanguine
quomodo fieri debeat. 98. prohibita,
aucla, & vitiata, 99. humorum in
glandulis quomodo fiat , & quid
ad eam requiratur ? 192. 197. &
feq.
Setacea quid fint,& quomodoadhiben-
da, & operentur. 185*
Sideratio, vid. Catalepiis. '
Sinapifmus quid fit & quomodo opere-
tur. 182
Singultus a lentore cum frigore. 369. a
repletione vel inanitione juxta Hip-
pocr.^.^.^f.acopiofofanguinis
fluxujuxta Hippocr. malus. 5-36. ab
lleo cur malus. 5-34. in Lethargicis
& Phreniticis unde. 466. 487. Purga-
tioni immodicae fuperveniens cur
malus.^43
Sitis a lentore cum calore. 373. frigo-
re. 363. in febribus malignis. 4or.
magna in Peripneumonicis unde,
641. in Phreniticis nullus fenfus
unde. 48^. in Quartana continu*
quah's.393 in Tertiana continua ar-
Tttt 2 dens.-
INDEX RERUM
<Jens. 386 vitiat motum , qualitatem
& quantitatem fanguinis. 284. 293.
298
Situs ereclus in Peripneumonicis unde.
Sol qna ratione vitietmotumfanguinis.
28?
Sollicitudo vitium efficit in fanguine.
Somnolentia in febre Variolarum. 417,
. Quotidiana continua. 379
Somnus cum ;tremore a lentore cum
frigore. 360. cum Calore.37 1 . tn Con-
vulfionibus prodeft. 5-35-. denciens in
Comate vigili unde. 473. in Tertia-
na continua qualis. 385-. interruptus
Phrenitidem antecedens unde. 479.
levis brevifque in Maniacis unde.
j-co. profundus in Lethargicis unde.
460. nimius quomodo vitiet fan-
guinem in motu & qualitate. 285*.
299
Sonitus Aurium in Maniacis unde.
5-00
Sopor in Anginofis unde. 678. in Peri-
pneumonicis unde. 641
Spafmus, vid. Convulfio.
Spafmus cynicus quid fit. 5-45-
Phyfodes non eft convulfio: fed torpor
acftupor. 5-43
Sphacelus Cerebri Lethargo it. Phre-
, nitidi fuperveniens cur lethalis. 469.
487
Spinae dorfi frigus a lentorecumfrigo-
re. 364. cum calore. 373
Spiritus animales generantur ex fangui-
neinCortice Cerebri^i. qualeslint
, in Maniacis. 498. vitalis & animalis
fecundum Galenum ubi & unde ge-
nerentur. 82
Spirituum pcnuria in Phreniticis ab in-
flammatione. 487. diffipatio a ftimu-
lis. 177. vis fumma in corpore ani-
mali. 194. 20 1_
cndorcs oculis Apople&icorum &
Maniacorum obfervantes unde? 438.
Sporadicus morbus quis fit ? 262
Spuma Apopleclicorum unde.441. cur
non femper appareat & cujufnam
fit Apoplexiae. 443. cur lethalis.
444 .
Sputum copiofum m Lethargo cur
falutare. 468. flavum in Peripneu-
monicis quando falutareautdubium.
643. foetidum, purulentum ac fpu-
mofum in Empyemate Thoracis e-
jeclum unde & quid indicet. 65-2.
&c.
Sternutatoria, eorumque modus ope- "
randi. 232
Stertor in Apoplexia unde. 434. in Afth-
mate unde. 669
Stilla fanguinis eNaribias nigrainPhre-
niticis cur fit lethalis. 484
Stimulus quid fit. 163. 177. quomodo
& quot modis agat ibid. 275*. ejus
effeCtus. 163. fpecies. 179. ut Caufa
convulfionis notus fuit Hippocrati.
Stimuli loco fanguinis miflionis. 178.
non improbancii, ibid. caute adhi-
bendi , ii laboret nervofum genus.
ibid.
Strabifmus quid fit. 5-44.
Stranguriam futuram qualis denotet u •
rina. 48
Stranguriae , Ueo, fupervenienti, cur
urina copiofa fit falutaris. 5-4. 5-7.
Stupor unde. 5-46. Apopleclicorum un-
che. 437. Dentium ab Orichalco fub
torni fcalpro acute ftridente unde. 5*5-4.
Paralyfeos proximus unde. 525*
Subfidentia urinae totalis unde. 22
Sudorem futurum vel jam faclumqua-
lis indicet urina. 45*
Sudor calidus praecipue a capite & to-
to peclore cur Phreniticis falutaris
488. frigidus in Angina unde. 679.
in extremis unde & quid indicet.
3*9-
ET VERBORUM.
369 &c. in Syncope per totum ccr-
pus , praecipue tamen ad Gollum ,
Tempora & Peclus unde. 616. in Ver-
tiginofis unde. j^i.inordinatus in fe-
bribus malignis. 398. 403. levis in ac«
celfione febrium quid indicet. 6y6.
nodturnus inutilis tn Empyicis. 651
' Suderiferorum tam exterius apphcato-
rum , quam interius alTumtorum o-
perandi modus. 122
Suffbcatio quid fit ? 667. ejus metus
in Angina unde. in Incubo. 5-99*-
fenfus in Peripneumonicis. 638
Sulphur inelTe urinae naturali concedi-
tur- 8 r. t
Sufpiria a lentore cum fngore. 365*
Sufpenfiones urinae quid fint , & quid
indicent. f. 12. 25-. fi non appareant
in urinaunde. 22. diebus decretorns
apparentes inter contenta urinaefunt
optimae. 27. fub initia morborum,
non fuccedente fedimento, quid in-
dicent. 26
Symptomaticae febres quid fint. 411
Synanche quid fu? 671
Syncope quid iit, & unde dicatur. 624
a lentore cum frigore. 365". cardiaca
& hyflerica quid lit. 62.8
Synochus putrida quid? 248. 307. ejus
caufae. 25-4. fimplex quid fu? 248.
308. ejus caufae. 25*3
Syftole Cordis & arteriarum quid fit?
T.
TAbes a fputo Oris quomodo oria-
tur. 665-
Taciturnitas meditabunda in Maniacis
unde. 499
Tactus integer cur fit inComate vigili.
473
Taranta quid fit & unde. 507
Temperamentum calidum v itiat motum
fanguinis* 284
Tenebraeoculis Apopleclicorum obver-
fantes unde. 438. in Vertiginoiis un-
de. 790
Terror in Comate vigift unde. 474. in
fomno ante febrem Variolarum. 417
Tertiana continua. 248. 25-7. quid tit ?
391. ejus acceffio qualis. 384. decef-
fio. 38*
Intermittens. 249. 266. quid fit?427»
ejus Caufae. 266. 42?. differentiae.
266. periodus. 425"
Tertianam qualis denotet urina? 45-. 46
Tertiana fuperveniens Maniacis cur fa-
lutaris. 505*
Tetanus quid fit & unde. 644
Timor vitiat motum fanguinis.282. qua-
litacem fanguinis. 297
Tinnitus ac Sibilus Aurium in PhrenU
ticis unde.480. in Vertiginolis unde;
T.89
Titillationes unde. 180
Torpor in Convulfionibus a preflionie
cerebri dependet. 5-42. Paralyiin prae-
cedens unde? 5-25". pedum, a fuu in-
commodo. 5*41
Tremor quid fit. SSS* in Apopteclicis
unde. 437. capitis in Lethargicis un-
de.465\ Cordis a lemorecumfrigore.
365*. corporis totius in Mania. 499.
manuum in Lethargicis unde. 465*.
Phreniticis unde. 483. 486. Paralyiin
praecedens unde?
Parelyfi fuperveniens cur bonum fit
indicium.yi^.imbecillibusplerumque
& fenibus cur accidat? SSS- in fenio-
ribus cum febreapparens quid indicet.
48
Tremores in qualibet parte corporis ab
eadem caufa dependent. 368
Trifmus quid fit. 5-45-
Trifiitia longi temporis quomodo por-
tendatMelancholiam.513. vitiat mo-
tum & qualitatem fanguinis. 297
Tumor Venarum & colli varius ia
Angina unde. 677. in Apopie-
Tttt 3 di-
I N D E X
gicis unde. 438. pedum it% affecli
lateris in EmpyemateThoracis unde.
65-3. praecordiorum folvitur ab uri-
na mifla. 58
Tulfis 6ss- conjun&a eft fere cum o-
mnibus morbis pe&oris.*£» non fem-
per cum refpiratione difficili conjun-
gi debet. 669. cur caput repleat. 655*.
a Catarrhis orta , in fenibus eft peri-
culofa. ibid. circa acceffionem fe-
brium mala. 65-6. inEmpyemate tho-
racis. 6j"2. unde nunc mitior, nunc
vehementior in haemoptyfi. 662. Hy-
dropi fuperveniens cur mala. 6ff. in
Paraphrenitide unde.494. in Peripneu-
monicis qualis & unde.641. quomo-
do fuccedat Peripneumoniae. 646. in
Pleuritide unde. 648
-Tuificula levis in Vomica pulmonum
unde,& cur primo ficca,deiiKle hu-
mida flat. 6y8
Typhomania Galeni V. Coma vigil.
V.
VArices quid fint. 195
Variolae quid. 261. earum color
& eruptio. 418. fi folam cutim, non
vero interiora occupent , quid inde.
420
Vena in quonam morbo fecanda. 116.
118
Venae fectio quaenam tuta, quaenam
minus tuta. 116. 120. prae aliis omni-
um tutilfima. 237. admitti poteft in
arTectionibus pe&oris, ac pulmonum
in Pleuritide. 1 17. quando in febribus
conveniat. 237. 240. ejus utilitas in
febribus. 238. tutirlimum in febribus
tempus quodnam. 237. 241. ejus in
genere. 120. 128. in Inflammationi-
bus. 118. Conf. ulterius Sanguinis
Miflio.
Ventriculi fuccus vitiatur a lentore
cum frigore. 366. cum calore. 374.
R e r u M.
Vermes a febribus malignis. 40^
Veficatoria quid. 186
Veficae morbum indicat urinapaulatim
reddita. 31
Veficam duram & dolentem qualis U-
rina emifla tollat. 59
Veficae exulceratae & fcabiofae urina
qualis. 57
Viaus ratio in quo confiftat. 15-8
V igiliae a lentore cum frigore. 362. cum
calore. 37 1 . in Tertiana continua. 38^
caufae funt vitiati fanguinis in motu.
& qualitate. 283. 297. earum efte&us
in corpore humano.' 290
Viri cur fint procliviores in Maniam,
quam mulieres. ^98
Ungues curvi in Empyemate Thoracis
unde. 65*3
Unguenta quomodo agant. 221
Vomitusvel vomendi ftimulus in paro-
xyfmo Vertiginis diuturnioris, unde.
5-90. a lentore cum frigore. 366. in
in Tertiana continua. 387
Vomitoriorum modus operandi. 227
Vox rauca, & clangofa in Angina. 676
Urethrae morbum indicat urina paula-
tim reddita. 33
Urinae quidditas. 1. infpeclio,quantum
ad artem medicam conferat. ibid. in-
fpeaionis tempus tutifllmum poft
fomnum. 24. In infpeclione urinae
refpiciendum addifterentias urinarum
naturalium 4. 25". Praefagium fallax
& incertum. 2
Urina naturalis quae fit , &unde digno-
fcatur 4. quaeuam ejus quantitas na-
turalis. tbid. quae quantitas non ocu-
lis fed rejudicanda. 14. quaequalitas,
nempe color, odor, fonus. ibid. na-
turalis qualitatis paulatim faepius e-
muTa unde & quid indicet. 32. 33.
quae ejus fubftantia. ibid. quae con-
terita naturalia. f. iine contentis unde
& quid indicet? if
ejus contentaquid indicent? 29. dif-
tra-
ET VERBORUM.
• tra&a vel interrupta quid incicent?
27. fingula quorum morborum pro-
pria? ibid. non ex naturae ordine
iibi fuccedentia quid indigent ? 16.
quae diverfitas ratione aetatis, fe-
sus &c. 6. Puerorum quaenam
fit. 41. quid in ejris evaporationefiat.
7. ejus partes componentes funtSal,
Terra, & aqua commun. 8. fluxus
facilis aut difficilis unde. 9. falfedo
major aut minor unde. ibtd.
Color variusunde. 10. naturalisquis?
4. 19. non a bile. 16. non eft ali-
quid reale. 1 1. citreus feu flavus un-
de. 6. mutatio unde. 23. femper ae-
qualis, paulo craffior potu, tota li-
mul excerni debet. 31. 32. potui re-
fpondere debet. 31. an lit pars potus
non mutati in fubftantiam animalis.
15*. eft excrementun co&ionis cu-
jufcunque,etiamfecundariae. 16. non
eft compofitum quoddam perfe&um ,
feu per unionem indiilolubilem par-
ticularum cohaerens. 12. neque et-
iam per folam commiftionem : fed
cohaelionem licet laxiorem particu-
lae conjunguntur. ibid.
Urina non naturalis quaenam fit. 18.
multiplex eft. ihidt tenuis & cralfa.
ibtd. mediocris. ibid. oleaginofa &
unde. ibid 19. pure & ex toto oleo-
fae utique dantur. i# quid denotent.
40. ante rigorem reddita cur mala?
thid, pauca & copiofa unde? 19 fla-
va&turbida. 20. faturoflava. 10. 16.
opaca & perfpicua. 10
Aquea. 16. cur pueris peftifora ? 41..
5-8. eaque vel pellucida. 37. aquea
& tenuis in Lethargicis cur fit exi-
tialis ? 469. ex turbata aquefcenscum
materia quadam vifcida cur in febre
bona. 37. per totum vetuftum mor-
bum (ibi conftans cur periculofa? ibid.
vel alba feu ladtea. 20. pallida, fpi-
cea, ftraminea. ibid* m
Rubra. tbid. cum fimiii fedtmento <k
laevi cur & quando bona in febr.
37. ib pafiionibus animi. 2S9
Praerubra cum virore mala. 39. fcr-
ruginea. 20
Nigra. ibid^ in morbvs magnis mala.
6\. cum nigro fedimento cur pefti-
fera. 41. in viris & foeminis deter-
rima. 58. e nigra in tenuem bilioiam»
tranliens cur periculofa. 38
_ Viridis. 20. 40. nec fuperficie tenus
cur mala in acutis? 40
Flammea. 20. purpurea, vinea, ro-
fca, livida, plumbea, cineritia. 20.
nihil aut naiurale olens. 21. acutius
aut gravius fonans. ibid. ejus ftridor
quid indicet? 31
Urina fine nubeculis & fufpenfionibus,
it. line fedimento unde. 21. cruda
& co&a quaenam? 25-. diu cruda,
li caetera bene fe habeant , quid in-
dicet. 43. ex improvifo, immerico
& paulilper cocla cur mala? 39. te-
nuis, biliofa, line fedimento, in-
conftans & diutius ita fe habens,
accedente motu tardiori circa Cri-
iin quid indicet. 36 tenuis & craiTa,
grandinofa & genituralis ac conti-
nenter effufa cur prava 41. biliofa
ablque rubedine admifta quid indi-
cet? 37. cralfa cum fedimento albo
quid indicet ? 34 membranacea un-
de & quid incVcet? 46. turbata quid
fit? 29. vitrea copiofa in Convul-
iionibus prodeft. 5-35*. clam eminV
cur prava & quid indicet ? 41. 5-4.
fubito corrupta,vel jam cofruptaex-
creta quovis morbi tempore incertae
indicationis. 29. largior & diluta vel
largiorem potum vel hominem non
ali indicat? 32. cum dolore pun-
gente indicat humores acres urinae
admiftos. ibid. fpumans in perfri-
dtionibus univerlalibus cur mala?
5-3. cum cita hypoftafl cur bona?
INDEX RERUM ET VERBORUM.
70. immemorum peftiferae. f i praecipue in fornno cur prava? 7*.
qualis in vitio quantitatis fanguinis. alba (vel pellucida m Phreniticis un-
297. a lentore cum frigore. 366. cum de? 485;. eam labonofam futuram
calore. 37$-. ejus figna in Tertiana quidindicet? 61
continui. 416 Vulnus vel percunio capitis quomodo
Urina fupprefla quid indicet. 48. 49. Phrenitidem excitare queat ? 487
a frigore cur pefiima? 7 1. a rigore
F I N I S.
EMENDANDA.
p. 37. 1. 32. hypoftafi. p. 72. 1.6. inanibus. p. 124.I. i6.defit. p.241.1. 7.miiTo&8.
augmentis. p.288.1.36. caloris. p. 370.-1. 17. colorem. p. 367.1.penult.p.376.1.29.
frigidius.p. 414. 1. 36. communius. p. 472. 1. 1 1 . claufuram. p. 498. 1. 22. efus. p. 727.
L7. quafi. p. 771. 1.19. tremere valens. p. 75-7.1. 2 i.inediae. p.612. 1. 1 7. emiflaria.
p. 649. 1. 1 2. in marg. 4. p. 671. 1. 21 . talern.
CATALOG US LIBRORUM,
Aliquot MEDICORUM,
Qui in Ofiicina
KERCKHEMIANA,
Reperiuntur & Venduntur.
Almeloveen Aphorifmi Hippocratis, 24.
Almarius de Longitudine , Lond. 8.
Alpinus de Praefagienda Vita & Morte, 4^
• de Mcdicina Aegyptiorum , 4.
de Medicina Methodica, 4.
Baglivii opera, Antverpiae 4. 17 15
opera, 2 voll. 8. 17 19
Barchufen Elementa Chemiae. 4.
Collecta Medicinae practicae. 8.
Bayle Inltitutiones Phyficae. 3 voll.
Bellini de Urinis & Pullibus. Editio quinta. 4. 1730
Exercitationes Anatomicae. 4. 1726.
Opufcula ahquot ad Pitcarnium. 4. 1724
Bianchi Hilloria hepatica. 4. 2 voll.
Bennet Theatrum Tabidorum , 8.
Berengarius de Fradura Cranii , 8.
Blancardi Lexicon Medicum , 8.
Boerhaave Inftituriones Medicae, 8.
« Aphorifmi , 8.
Materia Medica , 8.
Atrocis nec defcripti prius Morbi Hiftoria , S:
• Atrocis Rariffimique Morbi Hiftoria Altera, 8.
Boneti Polialthes, 3 voll. Folio.
— — Sepulchretum Anatomicum , 3 voll. Folio.
Bohn Circulus Anatomicus, 4.
Borellus de Motu Animali, 4.
Chefneau Oblervationes Medicae , 4.
Le Chirurgien rHofpital} parBelloJle, 12.
Idem in Duitfch , 8- Leiden 1725
Clerici Hiltoria Naturalis, 4.
Deventer (Henr. a) Operationes Chirurgicae, 4.
Drelincurtii Opufcula Medica, Hagae Comitum 4. 1727
Dejcriptions des Os par Monf. Petit , 12*
VEmtry Cours de Chymie , 8.
Eugalenus de Scorbuto , 8.
Euttachii Tabutee Anatomicae, Folio.
Fabncn ad Aquipendente Opeia Anatomica , Folio.
Garengoet Nouveau Traite des mftrumens de Chirurpe9 a la Haye lll
• Idem in Duytfch , 8.
Graaf Op.ra On nia Anatomica, 8.
Harris de Morbis mfantum , 8.
Heifteri Compendium Anatomicum,
\ Yvyv . I
Hippocrates Foefii, Folro.
Mifloire de la Medecme par le Clerc, a U Haye 1720
Hobocenii Anatomia Secundinarum, 8. 2 voll.
Hofmanni DiiTertationes Phyfico-Medicae, 4 voll. 8.
Hollerius in Aphorifmos Hippocratis, 8.
Kerckringii Opera Omnia, 4.
Keill Introdu&ionem ad veram Phyficam & veram Aftronomiam ; 4. Lug&
Bat. 1715
Langii Opera Omnia, 3 voll. Foiio. Lipfiaei704
.Leeuwenhoek Opera Omnia, 4 voll. 4.
Lommii Obfervationes Medicinales, Amft. 1716
* de Curandis Febribus, 8. Rott. 1720
Louwer Tradfotus de Corde, 8.
Mangeti Bibliotheca Pharmaceutico Medica , 1. voll. Folio,
Chemica , 2 voll. Folio.
Markgravii Materia Medica , 4
Prodromus, 4.
Meriaan Hiftoria Infe&orum Surinamenfium , Fol.
Morgagni Epiftolae Anatomicae duae, 4. L. Bat. 1718
■ ■ Epiftola in Celfum , 4.
Adverfaria Anatomica , 4. ibid.
Pharmacopea Alcmariana , 8.
Amftelodamenlis, 12.
Argentoratenfis , Folio 1725
■ Leidenfis, 8.
■ Londinenfis, 8. 1720
Ultrajedtina , 12.
Pitcarmi Opera Omnia, 2 voll. 4.
Petiti Obfervationes Medicae, 8.
Pifonis Obfervationes & Concilia , 4.
Ramazzini Opera Omnia, 4.
Redius de infe&is, 2 voll.
Riverius Reformatus, 2 voll 8.
Rohaulti Tractatus Phyficus, 8.
S. Sandtorii Medicina Statica, 12.
S'Gravefande Phyfica , 2 voll. 4.
Inftitutiones Newtonianae, 8/
Sennertius Opera, 6 voll. Folio.
Severini de Recondita Abfceftuum Natura, 4. 1725-
Trimembris Chirurgia , 4. 1725
Seydenham Opera Omnia. Editio NoviflSma Indice Iocupletiore donata , 8.
1726
Stalpertii vander Wiel Obfervationes Rariores Medicae, Anatomicae, Chi-
rurgicae, 8 2 voll 1727
Thefaurus Secretorum Curioforum ,4.
Tulpii Obfervationes Medicae, 8.
Vaillant Botanicon Parifienfe, Folio L. Bat. 1717
Vefalii Opera Anatomica, Folio ibid. 1725
Veflingii Anatomia, 4.
Volkamerus Flora Noribergenfis, 4.
Wepfer de Apoplexia , 8.
Zachiae Quaeftiones Medicae &c. 3 voll. Folio.
Et multi infuper alii Lrbri in Omni f acultate.
I
Live Music
Archive
Librivox
Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland
Museum of Art
Internet
Arcade
Console Living Room
Open Library
American
Libraries
TV News
Understanding
9/11